(Zawgyi/Unicode)
ကမ္ဘာတဝှမ်း စစ်ပွဲတွေနဲ့ ပဋိပက္ခတွေကြောင့် ကိုယ့်တိုင်းပြည်အတွင်းမှာပဲ အိုးအိမ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးနေကြရသူတွေ အပါအဝင် နေရပ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေကြရတဲ့ ဒုက္ခသည် သန်း ၈၀ နီးပါး ရှိပြီး ဒီအထဲမှာ တဝက်နီးပါးက အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိန်းကလေးငယ်တွေဖြစ်ပါတယ်။ ဒုက္ခသည်ဆိုတဲ့အတိုင်း ပညာရေး၊ လူမှုရေး စားဝတ်နေရေး အခြေခံ အခွင့်အရေးတွေကို သာမန်လူတွေလို အပြည့်အ၀ ခံစားခွင့် မရကြသလို့ ဒုက္ခသည်ဘဝမှာ အခွင့်အလမ်းဆိုတာ ကလည်း မရှိသလောက်ပါ။ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးမှာ ဘဝကိုအရှုံးမပေးဘဲ၊ အောင်မြင်တဲ့ အနာဂတ်တခုရဖို့ ပုံဖော်ကြိုးစားနေကြတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ၊ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းကို ပြန်လည် အကျိုးပြုနေကြတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေလည်း အများအပြား ရှိပါတယ်။ ဒီ ဇွန်လ ၂၀ ရက်နေ့ကတော့ ဒီလိုဒုက္ခသည်တွေရဲ့ ဘဝတွေကို အသိအမှတ်ပြုပြီး ဒုက္ခသည် အရေးကို ကမ္ဘာက ပိုမို နားလည်သိရှိ လာနိုင်စေဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့ ကမ္ဘာ့ဒုက္ခသည်များနေ့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီလိုနေ့မှာ ဒုက္ခသည်ဘ၀ အခက်အခဲတွေကို ရုန်းကန် ကျော်ဖြတ်ပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် ပြန်လည် အကျိုးပြုနေတဲ့ အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင် တယောက်လည်းဖြစ်၊ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဌာနက ချီးမြှင့်တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် အမျိုးသမီးရဲစွမ်းသတ္တိဆုရှင် လည်းဖြစ်တဲ့ နော်ကညောဖော်ရဲ့ ဖြတ်သန်းမှုတချို့ကို ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက စုစည်းတင်ဆက်ထားပါတယ်။
“ကျမ နာမည်က နော်ကညောဖော ပါ။ ကျမကို ထိုင်းနယ်စပ်တနေရာမှာ မွေးခဲ့တာပါ။ ၁၉ ၇၅-၇၆ ခုနှစ်လောက်က ကရင်ဒေသမှာ မြန်မာ့တပ်မတော်က ဖြတ်လေးဖြတ်မူ သုံးပြီး ကရင်တော်လှန်ရေး တပ်ဖွဲ့တွေကို နှိမ်နင်းဖို့ကြိုးစားတာမှာ လက်နက်ကိုင်ရယ် အရပ်သားရယ်လို့ မခွဲခြားဘဲ အားလုံးကို ပစ်မှတ်ထား တိုက်ခိုက်တာကြောင့် ကျမ မိဘတွေ အပါအဝင် ကရင်မိသားစုတွေ အများအပြား ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်ကို ထွက်ပြေးခဲ့ကြရပါတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ကျမ မိဘတွေဟာ နယ်စပ်တလျှောက် ဘေးလွတ်ရာ တိမ်းရှောင် ပြေးလွှားနေခဲ့ကြရပြီး ကျမကိုလည်း ထိုင်းနယ်စပ်တနေရာမှာပဲ မွေးခဲ့တာပါ။”
နော်ကညောဖောတို့ မိသားစုလိုပဲ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲတွေကြောင့် ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်တလေ ျှာက်မှာ ပြည်တွင်း အိုးအိမ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးနေရသူတွေ၊ ထိုင်းနိုင်ငံဘက်ခြမ်းကိုရောက်လာပြီး ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ခိုလုံနေကြရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ သိန်းနဲ့ချီ ရှိပါတယ်။ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေနဲ့ နိုင်ငံရေး လူမှုရေး ဖိနှိပ်မှု အကြာင်းမျိုးစုံကြောင့် အိုးအိမ် စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေကြရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေဟာ ကမ္ဘာတဝှမ်းမှာ ၇၉ သန်းခွဲလောက် ရှိပြီး ဒါဟာ ကမ္ဘာ့လူဦးရေရဲ့ ၁ % လောက် ရှိတယ်လို့ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂမဟာမင်းကြီးရုံး UNHCR က ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။ ဒီအထဲမှာ တဝက်လောက်က အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိန်းခလေးငယ်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
နော်ကညောဖော ဆိုရင်လည်း နယ်စပ်ဒေသ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေကြား ဘေးလွတ်ရာ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ရင်း နောက်ဆုံး ထိုင်းနိုင်ငံဘက်ခြမ်းက ဒုက္ခသည်စခန်းတခုကို ရောက်ခဲ့ချိန်မှာ အသက် ၁၁ နှစ်ရှိနေပါပြီ။ ဒုက္ခသည်စခန်းတွင်းမှာပဲ ချို့ချို့တဲ့တဲ့ ကြီးပြင်းခဲ့ရပေမဲ့ ပညာကို ရသလောက် လေ့လာဆည်းပူးခဲ့ပါတယ်။ ဘဝကို လွယ်လွယ် အရှုံးမပေးဘဲ၊ သူ့လိုပဲ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေကြောင့် ဒုက္ခကြုံတွေ့ ကြရတဲ့သူတွေကို ပြန်လည် ကူညီပေးနိုင်ဖို့ လူ့အခွင့်အရေး ကာကွယ် မြှင့်တင်သူတယောက်ဖြစ်လာဖို့ ရည်မှန်း ကြိုးစားခဲ့သူပဲဖြစ်ပါတယ်။
“ဒုက္ခသည်စခန်းထဲမှာ အနေ အထိုင် အစားအသောက် အများကြီး ဆင်းရဲ ခဲ့ပါတယ်။ အခွင့်အလမ်းဆိုတာလည်း မရှိပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ကျမက ဒုက္ခသည်ထဲမှာ ကံကောင်းတဲ့သူတယောက်လို့ ခံယူပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲ ဆိုရင် ကရင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံး KWO နဲ့ တွေ့ဆုံပြီး ဒီအဖွဲ့ထဲမှာ ပါဝင်ခွင့်ရခဲ့သလို လူ့အခွင့်အရေး အမျိုးသမီး အခွင့်အရေး စတဲ့ သင်တန်းတွေ လေ့လာခွင့်ရခဲ့ပါတယ်။ တခြား တိုင်းရင်းသား အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့လည်း တွေ့ဆုံခွင့် ရခဲ့ပြီး ကိုယ့်နိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေတွေကို လေ့လာသိရှိခွင့်ရပါတယ်။ မျက်စိပွင့်နားပွင့် ဖြစ်လာခဲ့ရပါတယ်။ ဒီလိုသိလာချိန်မှာ တခြား ကိုယ်လို ဒုက္ခသည်တွေကိုလည်း ပြန်ပြီး အကူအညီပေးချင်ပါတယ်။ စစ်ပွဲတွေကြား ကြီးပြင်းခဲ့သူ တယောက်အနေနဲ့ စစ်ပွဲတွေရဲ့ ဒဏ်တွေ၊ မတရားမှုတွေနဲ့ ဖိနှိပ်မှုတွေကို တွန်းလှန် တိုက်ဖျက်ချင်တဲ့စိတ်နဲ့ ကျမ ကြိုးစားခဲ့ပါတယ်။”
နော်ကညောဖောဟာ ခုချိန်မှာတော့ အရေးပါတဲ့ အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင်တယောက် ဖြစ်နေပါပြီ။ ကရင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံး KWO ရဲ့ အတွင်းရေးမှူး တာဝန်ယူထားသလို စစ်ပွဲတွေ၊ ပဋိပက္ခဒေသတွေအတွင်းက အမျိုးသမီးတွေနဲ့ ကလေးငယ်တွေရဲ့ ဘဝတွေကို ကာကွယ် မြှင့်တင်ဖို့၊ လူသားတိုင်း တန်းတူ အခွင့်အရေး ခံစားကြရစေဖို့ ရှေ့တန်းကနေ ကြိုးပမ်းနေတဲ့ အမျိုးသမီး ခေါင်းဆောင် တယောက်ပါ။ သူ့ဘဝတလေ ျှာက် ဖိနှိပ်ခံရသူတွေနဲ့ အကာအကွယ်မဲ့သူတွေဘက်က ရပ်တည်ခဲ့သလို၊ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေတွေ တိုးတက်ကောင်းမွန်လာအောင် တာဝန်ရှိသူတွေကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ထောက်ပြပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂနဲ့ နိုင်ငံတကာ ေ ဆွးနွေးပွဲတွေမှာလည်း အကာအကွယ်မဲ့သူတွေရဲ့ အခွင့်အရေးတွေကို ကာကွယ်ပေးဖို့ စဉ်ဆက်အပြတ် လှုံ့ဆော်ပြောဆိုနေသူတယောက်ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုတွေကြောင့်ပဲ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဌာနက ချီးမြှင့်တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွက် အမျိုးသမီး ရဲစွမ်းသတ္တိရှင်ဆု International Women of Courage Award ဂုဏ်ပြု ချီးမြှင့်ခံထားရသူလည်း ဖြစ်ပါတယ်။
လူငယ် အမျိုးသမီး ဒုက္ခသည်တယောက်အနေနဲ့ ခုလို အခြေအနေရောက်လာအောင် ကိုယ့်ကိုယ်ကို ယုံကြည်မှု ဘယ်လိုတည်ဆောက်ယူခဲ့တာပါလဲ။ နော်ကညောဖော်ကတော့ ပညာရေးက သူ့အတွက် သိပ်ကို အရေးပါခဲ့ပါတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“ပညာရေးက အရေးကြီးပါတယ်။ ကျမ ဒုက္ခသည်စခန်းထဲမှာ အထက်တန်းပညာ ရအောင် သင်ယူခဲ့တဲ့အချိန်မှာ လူ့အခွင့်အရေး၊ အမျိုးသမီးအခွင့်အရေး ဆိုတာတွေကို ကျမ လေ့လာခွင့် ရခဲ့တယ်။ ဒီလို လေ့လာတော့မှပဲ ကိုယ့်ရဲ့ အခွင့်အရေး ဘာလဲဆိုတာကို သိလာခဲ့ပါတယ်။ ဒီလို သိလာတော့မှ တခြားသူတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကိုလည်း ကာကွယ်ပေးနိုင်၊ ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကို မသိ နားမလည်ကြသေးတဲ့ လူငယ်တွေ၊ အမျိုးသမီးတွေ၊ တခြား ဒုက္ခသည်တွေကိုလည်း ကိုယ်သိတဲ့အကြောင်းအရာတွေကို မ ျှဝေပေးလာနိုင်ခဲ့ပါတယ်။”
အမျိုးသမီး ရဲစွမ်းသတ္တိရှင်ဆု ချီးမြှင့်ခံခဲ့ရတာနဲ့ပတ်သက်လို့လည်း နော်ကညောဖောက ခုလိုပြောပါတယ်။
“အမျိုးသမီးတွေရဲ့ စွမ်းဆောင်မှုတွေကို အသိအမှတ်ပြုတဲ့ဆုမို့ ကျမတို့အတွက်တော့ အရေး ပါ ပါတယ်။ ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်မှာ ရှိနေကြတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေဆိုတာ ထိုင်းအစိုးရက တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့သူတွေ မဟုတ်ပါဘူး။ ထိုင်းနိုင်ငံဟာ နိုင်ငံတကာ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ပဋိညာဉ်စာတမ်းကို လက်မှတ်ထိုးထားတဲ့နိုင်ငံ မဟုတ်တဲ့အတွက် ဒုက္ခသည်တွေကို လက်ခံထားပေမဲ့လို့၊ ဒုက္ခသည်အဖြစ် တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုထားတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဒုက္ခသည်တွေအတွက် လုံခြုံမှုဆိုတာ မရှိပါဘူး။ သွားလာနေထိုင်ရတဲ့နေရာမှာ အကာအကွယ် မရကြပါဘူး။ ဒီလိုအခြေအနေတွေကြားမှာ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်နေကြတဲ့ အစိုးရတွေရဲ့ လုပ်ရပ်တွေကို ထောက်ပြပြီး လူ့အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်ဖို့ ကြိုးစားနေကြတဲ့သူတွေကို အသိအမှတ်ပြုပေးတဲ့ အတွက်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလိုအသိအမှတ်ပြုပေးတဲ့အတွက် ခွန်အားတွေ ပိုဖြစ်စေပါတယ်။ ဒီဆု ချီးမြှင့်ခံရတဲ့အတွက် ကရင်အမျိုးသမီး အစည်းအရုံးအတွက်လည်း ကျမ ဂုဏ်ယူပါတယ်။ တခြား အမျိုးသမီးတွေ အတွက်လည်း ရှေ့တန်းကနေ နမူနာကောင်းဖြစ်ဖို့ မေ ျှာ်လင့်ပါတယ်။ ဒုက္ခသည်စခန်းမှာ ကြီးပြင်းခဲ့ရသူဖြစ်ပေမဲ့၊ ဒုက္ခသည်တွေကိုယ်တိုင်လည်း ကိုယ့်ရဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် ပြန်ပြီး အကျိုးပြုနိုင်တယ်၊ တရားမမ ျှတမှုတွေကို တွန်းလှန်နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ သတင်းစကားမျိုးလည်း ပေးရာရောက်ပါတယ်။”
နော်ကညောဖော ဦးဆောင်ပါဝင်လှုပ်ရှားနေတဲ့ ကရင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံးဟာဆိုရင်လည်း နယ်စပ်ဒေသနဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေအတွင်းက အမျိုးသမီးတွေအတွက် စွမ်းရည်မြင့်တင်ရေး သင်တန်းတွေ ပို့ချေပေးပြီး လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဗဟုသုတတွေ မ ျှေ၀ ပေးသလို၊ အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင်တွေ ပိုမို ပေါ်ထွက်လာအောင် အားပေးကူညီနေတဲ့ အဖွဲ့တခုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုဆိုရင် ကရင်အမျိုးသမီး အစည်းအရုံးကနေ မွေးထုတ်ပေးလိုက်တဲ့ အမျိုးသမီး ခေါင်းဆောင်တွေ အများအပြား ရှိလာခဲ့တယ်လို့ နော်ကညောဖောက ပြောပါတယ်။
တကယ်တော့ ဒုက္ခသည် အမျိုးသမီးတယောက် ဆိုပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကို သိမ်ငယ်နေစရာမလိုဘဲ ကိုယ်ရှိတဲ့ပတ်ဝန်းကျင်ကို သင်ယူစရာတခုနေရာအဖြစ် မှတ်ယူပြီး ရနိုင်တဲ့ပညာ အခွင့်အလမ်းတွေကို အသုံးချပြီး အပတ်တကုတ် လေ့လာဆည်းပူးမယ်။ ကိုယ့်ရဲ့အခွင့်အရေးကို နားလည်ပြီး ကိုယ့်ရဲ့ ယုံကြည်ချက်ကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုနိုင်မယ်ဆိုရင် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်း အတွက် အကျိုးပြုသူ ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်လို့ နော်ကညောဖော်က ပြောပါတယ်။
“ဒုက္ခသည်ဖြစ်လို့ စိတ်ပျက်စရာ မလိုပါဘူး။ ဒုက္ခသည်ဖြစ်ရတာ ကျမတို့အပြစ်လည်း မဟုတ်ပါဘူး။ ကျမတို့လည်း လူသားတွေပါပဲ။ လူသားအခွင့်အရေး အပြည့်အ၀ ရှိပါတယ်။ ကျမတို့ ကြိုးစားဖို့ အရှုံးမပေးဖို့ပဲ လိုပါတယ်။ ဒုက္ခသည် စခန်းထဲမှာနေရင်းနဲ့ပဲ ကိုယ်ရနိုင်တဲ့ အခွင့်အရေးလေးတွေကို ယူပြီး လေ့လာဆည်းပူးပါ။ ဒုက္ခသည်စခန်းကို ကိုယ့်အတွက် သင်ယူစရာ နေရာတခုလို့ သတ်မှတ်ပါ။ ရတဲ့ပညာရေးကို ရသလောက် လေ့လာသင်ယူပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် ကိုယ်တတ်နိုင်တဲ့ဘက်ကနေ ပြန်ပြီး ကူညီပေးပါ။ ဒီလိုနည်းနဲ့ တိုးတက်မှုတွေ ရအောင် ယူနိုင်ပါတယ်။”
ခိုင်မာတဲ့ ယုံကြည်ချက်နဲ့ ဇွဲလုံ့လသာ စိုက်ထုတ်မယ်ဆိုရင် ကိုယ့်အတွက် အခွင့်အလမ်းတွေ ဆိုတာ ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ပြီး အဲ့ဒီလို ပေါ်ပေါက်လာတဲ့အခါ လက်လွတ်ဆုံးရှုံး မခံဖို့သာ အရေးကြီးပါတယ်။ တကယ်တော့ ဒုက္ခသည်ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ အမျိုးသမီးပဲဖြစ်ဖြစ် လူတဦးတယောက်တိုင်းဟာ ကိုယ်တတ်စွမ်းနိုင်တဲ့ တထောင့်တနေရာကနေ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်အောင် လုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို စစ်ပွဲတွေကြား ပြေးလွှာ ရုန်းကန်ရင်း ဒုက္ခသည်စခန်းအတွင်းမှာ ကြီးပြင်းလာခဲ့ပေမဲ့၊ ဒီကနေ့မှာတော့ ကိုယ့်ရဲ့လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွင်းမှာသာမက နိုင်ငံတကာကပါ လေးစား အသိအမှတ်ပြုရတဲ့ အမျိုးသမီး ခေါင်းဆောင်တယောက်ဖြစ်လာတဲ့ နော်ကညောဖောရဲ့ ဖြတ်သန်းမှု အတွေ့အကြုံတွေက သက်သေပြနေတယ်ဆိုတာ တင်ပြရင်းနဲ့ပဲ ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲရပ်နားခွင့် ပြုပါရှင်။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါရှင်။
============================
[Unicode Version]
ဒုက်ခသညျဘဝက ရုနျးကနျလှုပျရှားခဲ့တဲ့ အမြိုးသမီးရဲစှမျးသတ်တိဆုရှငျ (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)
ကမ်ဘာတဝှမျး စဈပှဲတှနေဲ့ ပဋိပက်ခတှကွေောင့ျ ကိုယ့ျတိုငျးပွညျအတှငျးမှာပဲ အိုးအိမျစှန့ျခှာထှကျပွေးနကွေရသူတှေ အပါအဝငျ နရေပျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးနကွေရတဲ့ ဒုက်ခသညျ သနျး ၈၀ နီးပါး ရှိပွီး ဒီအထဲမှာ တဝကျနီးပါးက အမြိုးသမီးတှနေဲ့ မိနျးကလေးငယျတှဖွေဈပါတယျ။ ဒုက်ခသညျဆိုတဲ့အတိုငျး ပညာရေး၊ လူမှုရေး စားဝတျနရေေး အခွခေံ အခှင့ျအရေးတှကေို သာမနျလူတှလေို အပွည့ျအ၀ ခံစားခှင့ျ မရကွသလို့ ဒုက်ခသညျဘဝမှာ အခှင့ျအလမျးဆိုတာ ကလညျး မရှိသလောကျပါ။ ဒီလိုအခွအေနမြေိုးမှာ ဘဝကိုအရှုံးမပေးဘဲ၊ အောငျမွငျတဲ့ အနာဂတျတခုရဖို့ ပုံဖောျကွိုးစားနကွေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ၊ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးကို ပွနျလညျ အကြိုးပွုနကွေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှလေညျး အမြားအပွား ရှိပါတယျ။ ဒီ ဇှနျလ ၂၀ ရကျနေ့ကတော့ ဒီလိုဒုက်ခသညျတှရေဲ့ ဘဝတှကေို အသိအမှတျပွုပွီး ဒုက်ခသညျ အရေးကို ကမ်ဘာက ပိုမို နားလညျသိရှိ လာနိုငျစဖေို့ ရညျရှယျတဲ့ ကမ်ဘာ့ဒုက်ခသညျမြားနေ့ပဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီလိုနေ့မှာ ဒုက်ခသညျဘ၀ အခကျအခဲတှကေို ရုနျးကနျ ကြောျဖွတျပွီး လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှကျ ပွနျလညျ အကြိုးပွုနတေဲ့ အမြိုးသမီးခေါငျးဆောငျ တယောကျလညျးဖွဈ၊ အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဌာနက ခြီးမွှင့ျတဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈ အမြိုးသမီးရဲစှမျးသတ်တိဆုရှငျ လညျးဖွဈတဲ့ နောျကညောဖောျရဲ့ ဖွတျသနျးမှုတခြို့ ကို ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက စုစညျးတငျဆကျထားပါတယျ။
“ကမြ နာမညျက နောျကညောဖော ပါ။ ကမြကို ထိုငျးနယျစပျတနရောမှာ မှေးခဲ့တာပါ။ ၁၉ ၇၅-၇၆ ခုနှဈလောကျက ကရငျဒသေမှာ မွနျမာ့တပျမတောျက ဖွတျလေးဖွတျမူ သုံးပွီး ကရငျတောျလှနျရေး တပျဖှဲ့တှကေို နှိမျနငျးဖို့ကွိုးစားတာမှာ လကျနကျကိုငျရယျ အရပျသားရယျလို့ မခှဲခွားဘဲ အားလုံးကို ပဈမှတျထား တိုကျခိုကျတာကွောင့ျ ကမြ မိဘတှေ အပါအဝငျ ကရငျမိသားစုတှေ အမြားအပွား ထိုငျး-မွနျမာနယျစပျကို ထှကျပွေးခဲ့ကွရပါတယျ။ ဒီလိုနဲ့ ကမြ မိဘတှဟော နယျစပျတလြှောကျ ဘေးလှတျရာ တိမျးရှောငျ ပွေးလှှားနခေဲ့ကွရပွီး ကမြကိုလညျး ထိုငျးနယျစပျတနရောမှာပဲ မှေးခဲ့တာပါ။”
နောျကညောဖောတို့ မိသားစုလိုပဲ မွနျမာနိုငျငံတှငျး လကျနကျကိုငျတိုကျပှဲတှကွေောင့ျ ထိုငျး-မွနျမာနယျစပျတလေ ြှာကျမှာ ပွညျတှငျး အိုးအိမျစှန့ျခှာထှကျပွေးနရေသူတှေ၊ ထိုငျးနိုငျငံဘကျခွမျးကိုရောကျလာပွီး ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော ခိုလုံနကွေရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ သိနျးနဲ့ခြီ ရှိပါတယျ။ လကျနကျကိုငျပဋိပက်ခတှနေဲ့ နိုငျငံရေး လူမှုရေး ဖိနှိပျမှု အကွာငျးမြိုးစုံကွောင့ျ အိုးအိမျ စှန့ျခှာ ထှကျပွေးနကွေရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှဟော ကမ်ဘာတဝှမျးမှာ ၇၉ သနျးခှဲလောကျ ရှိပွီး ဒါဟာ ကမ်ဘာ့လူဦးရရေဲ့ ၁ % လောကျ ရှိတယျလို့ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ကုလသမဂ်ဂမဟာမငျးကွီးရုံး UNHCR က ထုတျပွနျထားပါတယျ။ ဒီအထဲမှာ တဝကျလောကျက အမြိုးသမီးတှနေဲ့ မိနျးခလေးငယျတှပေဲ ဖွဈပါတယျ။
နောျကညောဖော ဆိုရငျလညျး နယျစပျဒသေ လကျနကျကိုငျပဋိပက်ခတှကွေား ဘေးလှတျရာ ရှှေ့ပွောငျးနထေိုငျရငျး နောကျဆုံး ထိုငျးနိုငျငံဘကျခွမျးက ဒုက်ခသညျစခနျးတခုကို ရောကျခဲ့ခြိနျမှာ အသကျ ၁၁ နှဈရှိနပေါပွီ။ ဒုက်ခသညျစခနျးတှငျးမှာပဲ ခြို့ခြို့တဲ့တဲ့ ကွီးပွငျးခဲ့ရပမေဲ့ ပညာကို ရသလောကျ လေ့လာဆညျးပူးခဲ့ပါတယျ။ ဘဝကို လှယျလှယျ အရှုံးမပေးဘဲ၊ သူ့လိုပဲ လကျနကျကိုငျပဋိပက်ခတှကွေောင့ျ ဒုက်ခကွုံတှေ့ ကွရတဲ့သူတှကေို ပွနျလညျ ကူညီပေးနိုငျဖို့ လူ့အခှင့ျအရေး ကာကှယျ မွှင့ျတငျသူတယောကျဖွဈလာဖို့ ရညျမှနျး ကွိုးစားခဲ့သူပဲဖွဈပါတယျ။
“ဒုက်ခသညျစခနျးထဲမှာ အနေ အထိုငျ အစားအသောကျ အမြားကွီး ဆငျးရဲ ခဲ့ပါတယျ။ အခှင့ျအလမျးဆိုတာလညျး မရှိပါဘူး။ ဒါပမေဲ့ ကမြက ဒုက်ခသညျထဲမှာ ကံကောငျးတဲ့သူတယောကျလို့ ခံယူပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲ ဆိုရငျ ကရငျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံး KWO နဲ့ တှေ့ဆုံပွီး ဒီအဖှဲ့ထဲမှာ ပါဝငျခှင့ျရခဲ့သလို လူ့အခှင့ျအရေး အမြိုးသမီး အခှင့ျအရေး စတဲ့ သငျတနျးတှေ လေ့လာခှင့ျရခဲ့ပါတယျ။ တခွား တိုငျးရငျးသား အဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့လညျး တှေ့ဆုံခှင့ျ ရခဲ့ပွီး ကိုယ့ျနိုငျငံရဲ့ အခွအေနတှေကေို လေ့လာသိရှိခှင့ျရပါတယျ။ မကြျစိပှင့ျနားပှင့ျ ဖွဈလာခဲ့ရပါတယျ။ ဒီလိုသိလာခြိနျမှာ တခွား ကိုယျလို ဒုက်ခသညျတှကေိုလညျး ပွနျပွီး အကူအညီပေးခငြျပါတယျ။ စဈပှဲတှကွေား ကွီးပွငျးခဲ့သူ တယောကျအနနေဲ့ စဈပှဲတှရေဲ့ ဒဏျတှေ၊ မတရားမှုတှနေဲ့ ဖိနှိပျမှုတှကေို တှနျးလှနျ တိုကျဖကြျခငြျတဲ့စိတျနဲ့ ကမြ ကွိုးစားခဲ့ပါတယျ။။”
နောျကညောဖောဟာ ခုခြိနျမှာတော့ အရေးပါတဲ့ အမြိုးသမီးခေါငျးဆောငျတယောကျ ဖွဈနပေါပွီ။ ကရငျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံး KWO ရဲ့ အတှငျးရေးမှူး တာဝနျယူထားသလို စဈပှဲတှေ၊ ပဋိပက်ခဒသေတှအေတှငျးက အမြိုးသမီးတှနေဲ့ ကလေးငယျတှရေဲ့ ဘဝတှကေို ကာကှယျ မွှင့ျတငျဖို့၊ လူသားတိုငျး တနျးတူ အခှင့ျအရေး ခံစားကွရစဖေို့ ရှေ့တနျးကနေ ကွိုးပမျးနတေဲ့ အမြိုးသမီး ခေါငျးဆောငျ တယောကျပါ။ သူ့ဘဝတလေ ြှာကျ ဖိနှိပျခံရသူတှနေဲ့ အကာအကှယျမဲ့သူတှဘေကျက ရပျတညျခဲ့သလို၊ မွနျမာနိုငျငံတှငျး လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနတှေေ တိုးတကျကောငျးမှနျလာအောငျ တာဝနျရှိသူတှကေို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ထောကျပွပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။ ကုလသမဂ်ဂနဲ့ နိုငျငံတကာ ေ ဆှးနှေးပှဲတှမှောလညျး အကာအကှယျမဲ့သူတှရေဲ့ အခှင့ျအရေးတှကေို ကာကှယျပေးဖို့ စဉျဆကျအပွတျ လှုံ့ဆောျပွောဆိုနသေူတယောကျပဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒီလို ကွိုးပမျးအားထုတျမှုတှကွေောင့ျပဲ အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဌာနက ခြီးမွှင့ျတဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှကျ အမြိုးသမီး ရဲစှမျးသတ်တိရှငျဆု International Women of Courage Award ဂုဏျပွု ခြီးမွှင့ျခံထားရသူလညျး ဖွဈပါတယျ။
လူငယျ အမြိုးသမီး ဒုက်ခသညျတယောကျအနနေဲ့ ခုလို အခွအေနရေောကျလာအောငျ ကိုယ့ျကိုယျကို ယုံကွညျမှု ဘယျလိုတညျဆောကျယူခဲ့တာပါလဲ။ နောျကညောဖောျကတော့ ပညာရေးက သူ့အတှကျ သိပျကို အရေးပါခဲ့ပါတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“ပညာရေးက အရေးကွီးပါတယျ။ ကမြ ဒုက်ခသညျစခနျးထဲမှာ အထကျတနျးပညာ ရအောငျ သငျယူခဲ့တဲ့အခြိနျမှာ လူ့အခှင့ျအရေး၊ အမြိုးသမီးအခှင့ျအရေး ဆိုတာတှကေို ကမြ လေ့လာခှင့ျ ရခဲ့တယျ။ ဒီလို လေ့လာတော့မှပဲ ကိုယ့ျရဲ့ အခှင့ျအရေး ဘာလဲဆိုတာကို သိလာခဲ့ပါတယျ။ ဒီလို သိလာတော့မှ တခွားသူတှရေဲ့ အခှင့ျအရေးကိုလညျး ကာကှယျပေးနိုငျ၊ ကူညီပေးနိုငျပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကို မသိ နားမလညျကွသေးတဲ့ လူငယျတှေ၊ အမြိုးသမီးတှေ၊ တခွား ဒုက်ခသညျတှကေိုလညျး ကိုယျသိတဲ့အကွောငျးအရာတှကေို မ ြှဝပေေးလာနိုငျခဲ့ပါတယျ။”
အမြိုးသမီး ရဲစှမျးသတ်တိရှငျဆု ခြီးမွှင့ျခံခဲ့ရတာနဲ့ပတျသကျလို့လညျး နောျကညောဖောက ခုလိုပွောပါတယျ။
“အမြိုးသမီတှရေဲ့ စှမျးဆောငျမှုတှကေို အသိအမှတျပွုတဲ့ဆုမို့ ကမြတို့အတှကျတော့ အရေး ပါ ပါတယျ။ ထိုငျး-မွနျမာနယျစပျမှာ ရှိနကွေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှဆေိုတာ ထိုငျးအစိုးရက တရားဝငျ အသိအမှတျပွုထားတဲ့သူတှေ မဟုတျပါဘူး။ ထိုငျးနိုငျငံဟာ နိုငျငံတကာ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ပဋိညာဉျစာတမျးကို လကျမှတျထိုးထားတဲ့နိုငျငံ မဟုတျတဲ့အတှကျ ဒုက်ခသညျတှကေို လကျခံထားပမေဲ့လို့၊ ဒုက်ခသညျအဖွဈ တရားဝငျအသိအမှတျပွုထားတာ မဟုတျပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ လုံခွုံမှုဆိုတာ မရှိပါဘူး။ သှားလာနထေိုငျရတဲ့နရောမှာ အကာအကှယျ မရကွပါဘူး။ ဒီလိုအခွအေနတှေကွေားမှာ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျနကွေတဲ့ အစိုးရတှရေဲ့ လုပျရပျတှကေို ထောကျပွပွီး လူ့အခှင့ျအရေးကို ကာကှယျဖို့ ကွိုးစားနကွေတဲ့သူတှကေို အသိအမှတျပွုပေးတဲ့ အတှကျပဲဖွဈပါတယျ။ ဒီလိုအသိအမှတျပွုပေးတဲ့အတှကျ ခှနျအားတှေ ပိုဖွဈစပေါတယျ။ ဒီဆု ခြီးမွှင့ျခံရတဲ့အတှကျ ကရငျအမြိုးသမီး အစညျးအရုံးအတှကျလညျး ကမြ ဂုဏျယူပါတယျ။ တခွား အမြိုးသမီးတှေ အတှကျလညျး ရှေ့တနျးကနေ နမူနာကောငျးဖွဈဖို့ မေ ြှာျလင့ျပါတယျ။ ဒုက်ခသညျစခနျးမှာ ကွီးပွငျးခဲ့ရသူဖွဈပမေဲ့၊ ဒုက်ခသညျတှကေိုယျတိုငျလညျး ကိုယ့ျရဲ့ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှကျ ပွနျပွီး အကြိုးပွုနိုငျတယျ၊ တရားမမ ြှတမှုတှကေို တှနျးလှနျနိုငျတယျဆိုတဲ့ သတငျးစကားမြိုးလညျး ပေးရာရောကျပါတယျ။”
နောျကညောဖော ဦးဆောငျပါဝငျလှုပျရှားနတေဲ့ ကရငျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံးဟာဆိုရငျလညျး နယျစပျဒသေနဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှအေတှငျးက အမြိုးသမီးတှအေတှကျ စှမျးရညျမွင့ျတငျရေး သငျတနျးတှေ ပို့ခြပေေးပွီး လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ ဗဟုသုတတှေ မ ြှေ၀ ပေးသလို၊ အမြိုးသမီးခေါငျးဆောငျတှေ ပိုမို ပေါျထှကျလာအောငျ အားပေးကူညီနတေဲ့ အဖှဲ့တခုပဲ ဖွဈပါတယျ။ အခုဆိုရငျ ကရငျအမြိုးသမီး အစညျးအရုံးကနေ မှေးထုတျပေးလိုကျတဲ့ အမြိုးသမီး ခေါငျးဆောငျတှေ အမြားအပွား ရှိလာခဲ့တယျလို့ နောျကညောဖောက ပွောပါတယျ။
တကယျတော့ ဒုက်ခသညျ အမြိုးသမီးတယောကျ ဆိုပွီး ကိုယ့ျကိုယျကို သိမျငယျနစေရာမလိုဘဲ ကိုယျရှိတဲ့ပတျဝနျးကငြျကို သငျယူစရာတခုနရောအဖွဈ မှတျယူပွီး ရနိုငျတဲ့ပညာ အခှင့ျအလမျးတှကေို အသုံးခပြွီး အပတျတကုတျ လေ့လာဆညျးပူးမယျ။ ကိုယ့ျရဲ့အခှင့ျအရေးကို နားလညျပွီး ကိုယ့ျရဲ့ ယုံကွညျခကြျကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ထုတျဖောျပွောဆိုနိုငျမယျဆိုရငျ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျး အတှကျ အကြိုးပွုသူ ဖွဈလာနိုငျပါတယျလို့ နောျကညောဖောျက ပွောပါတယျ။
“ဒုက်ခသညျဖွဈလို့ စိတျပကြျစရာ မလိုပါဘူး။ ဒုက်ခသညျဖွဈရတာ ကမြတို့အပွဈလညျး မဟုတျပါဘူး။ ကမြတို့လညျး လူသားတှပေါပဲ။ လူသားအခှင့ျအရေး အပွည့ျအ၀ ရှိပါတယျ။ ကမြတို့ ကွိုးစားဖို့ အရှုံးမပေးဖို့ပဲ လိုပါတယျ။ ဒုက်ခသညျ စခနျးထဲမှာနရေငျးနဲ့ပဲ ကိုယျရနိုငျတဲ့ အခှင့ျအရေးလေးတှကေို ယူပွီး လေ့လာဆညျးပူးပါ။ ဒုက်ခသညျစခနျးကို ကိုယ့ျအတှကျ သငျယူစရာ နရောတခုလို့ သတျမှတျပါ။ ရတဲ့ပညာရေးကို ရသလောကျ လေ့လာသငျယူပွီး လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှကျ ကိုယျတတျနိုငျတဲ့ဘကျကနေ ပွနျပွီး ကူညီပေးပါ။ ဒီလိုနညျးနဲ့ တိုးတကျမှုတှေ ရအောငျ ယူနိုငျပါတယျ။”
ခိုငျမာတဲ့ ယုံကွညျခကြျနဲ့ ဇှဲလုံ့လသာ စိုကျထုတျမယျဆိုရငျ ကိုယ့ျအတှကျ အခှင့ျအလမျးတှေ ဆိုတာ ပေါျပေါကျလာနိုငျပွီး အဲ့ဒီလို ပေါျပေါကျလာတဲ့အခါ လကျလှတျဆုံးရှုံး မခံဖို့သာ အရေးကွီးပါတယျ။ တကယျတော့ ဒုက်ခသညျပဲဖွဈဖွဈ၊ အမြိုးသမီးပဲဖွဈဖွဈ လူတဦးတယောကျတိုငျးဟာ ကိုယျတတျစှမျးနိုငျတဲ့ တထောင့ျတနရောကနေ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှကျ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈအောငျ လုပျနိုငျတယျဆိုတာကို စဈပှဲတှကွေား ပွေးလှှာ ရုနျးကနျရငျး ဒုက်ခသညျစခနျးအတှငျးမှာ ကွီးပွငျးလာခဲ့ပမေဲ့၊ ဒီကနေ့မှာတော့ ကိုယ့ျရဲ့လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှငျးမှာသာမက နိုငျငံတကာကပါ လေးစား အသိအမှတျပွုရတဲ့ အမြိုးသမီး ခေါငျးဆောငျတယောကျဖွဈလာတဲ့ နောျကညောဖောရဲ့ ဖွတျသနျးမှု အတှေ့အကွုံတှကေ သကျသပွေနတေယျဆိုတာ တငျပွရငျးနဲ့ပဲ ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲရပျနားခှင့ျ ပွုပါရှငျ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါရှငျ။
