ကိုဗစ်-19 အခုတစ်ခေါက်ဖြစ်အပြီး၊ အိပ်မရတာအတွက် အဓိက ကုထုံး နှစ်ခုကို သိထားဖို့ အရေးကြီးတယ်လို့ ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေက အကြံပြုပြောဆိုကြပါတယ်။
အခုလို အခက်အခဲကြုံ စိတ်ခြောက်ခြားပြီး စိတ်ဓာတ်ကျသည်အထိ ဖြစ်လာနိုင်တာမို့၊ ပထမ ကုထုံး တစ်ခုကတော့ တိုင်ပင်ဆွေးနွေးနှစ်သိမ့်အားပေးတာ (Counseling) ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချိန်မှာ အထီးကျန်ဆန်သွားပြီး ပိုဆိုးလာနိုင်တာမို့၊ အလိုအပ်ဆုံး ကုစားမူက၊ အခုလို နားလည်မူပေးနိုင်မဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အထောက်အကူပေးနိုင်မဲ့ အနေအထားမျိုးပါ။ ဒီနေရာမှာ တချို့က စိတ်ကျန်းမာရေးကောင်းပြီး ခံနိုင်ရည်ပိုရှိပေမဲ့၊ တချို့ကတော့ နဂိုထဲက ကြောက်လန့်တာမျိုး (Generalized Anxiety) ရှိတတ်ပြီး၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ မီခိုတတ်သူဖြစ်ပါက ပိုအိပ်မပျှော်တာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
ဒါကြောင့် လူချင်းတွေ့ခွင့်ရလျှင်ဖြစ်စေ၊ မရလျှင်လည်း အင်တာနက်ကတဆင့် (Virtual/ Telemedicine) နည်းနဲ့ တွေ့ဆုံနှစ်သိမ့်အားပေးတာမျိုး (Counseling) လုပ်ပေးဖို့ လိုပါတယ်။ အဓိကကတော့ ချစ်ခင်နှစ်သက်သူတွေနဲ့ ဆက်လက်ချိတ်ဆက်ထားတာ (Connected) ရှိနေပြီး အားပေးနှစ်သိမ့်မူ အရေးကြီးဆုံး လိုအပ်နေလို့ပါ။ အခုလို အားပေးစကားပြောရာမှာလည်း စာနာသနားပေးတာ (Sympathy) တစ်ခုထဲနဲ့ မလုံလောက်ပါဘူး။ အကြောင်းက သူ ဖြတ်သန်းခဲ့တဲ့ စိတ်ခံစားမူအတွေ့အကြုံက ကြီးမားလွန်းလို့ပါ။ ဒါကြောင့် စာနာသနားတာ သက်သက်ထက်ပိုပြီး၊ စိတ်ချယုံကြည်ရသူတွေက အာရုံစိုက်လိုက် နားထောင်ပေးကာ၊ ကိုယ်တိုင်ဝင်ခံစားရတာ (Empathic) ဖြစ်သလို လက်ခံပေးပြီး၊ နားလည်နှစ်သိမ့်ပေးဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ ဒါမှသာ သူ့ စိတ်ထဲက ခံစားနေရတာတွေကို ထုတ်ဖော်လာကာ၊ နားထောင်သူရဲ့ စိတ်ပံ့ပိုးပေးမူအောက်မှာ၊ စိတ်အသက်ရှုပေါက် (Psychologically Emotional Ventilation) ရသွားပြီး၊ ရင်ထဲမှာ ပေါ့ပါးသက်သာသွားစေမှာပါ။ အခုလို နှစ်သိမ့်အားပေးတာကို ကျွမ်းကျင်အောင် သင်ကြားထားတဲ့ Professional သမားရှိရင် ပိုကောင်းပေမဲ့၊ မရှိလျှင်တော့လည်း ဆရာဝန်အပြင် သာမန်မိတ်ဆွေတွေကပါ၊ ပုံမှန်အချိန်ပေးပြီး အစားထိုး ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။ တချို့အတွက် ဒီ နားထောင်အားပေးတဲ့ နည်းတစ်ခုထဲနဲ့တင် မကြာခင် သက်သာသွားတတ်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ မသက်သာလျှင်တော့ နောက်အရေးကြီးတာတစ်ခုက ဆေးပေးတာပါ။ သူကိုယ်တိုင်လည်း အိပ်ဖို့လိုတာမို့ ထိတ်လန့်ခြောက်ခြားတာတွေကို သက်သာစေတဲ့ ဆေးတွေရှာလေ့ရှပါတယ်။ ဆရာဝန်တွေကတော့ အခုလို ဖြစ်လာသူတွေကို စိတ်ဓာတ်ကျတာ ပြန်ကောင်းစေတဲ့ဆေး (Anti-Depressant) ပေးလေ့ရှိပါတယ်။ ဒီဆေးထဲမှာလည်း စိတ်ခြောက်ခြားထိတ်လန့်တာ သက်သာစိတ်ငြိမ်ဆေး (Anti-Anxiety) လည်း တစ်ပိုင်းပါတာကြောင့် ဒါကိုအနည်းငယ် တွဲပေးလိုက်ရုံဖြင့် သက်သာစေနိုင်လို့ပါ။ တကယ့် Anti-Anxiety ဆေးတွေသက်သက်ကလည်း အစွမ်းထက်ပေမဲ့ ဆရာဝန်တွေကတော့သုံးဖို့ သတိထားကြပါတယ်။ အကြောင်းက သောက်ပြီး မကြာခင် ဆေးစွဲသွားနိုင်လို့ပါ။ ဥပမာ Benzodiazepine ဆေးအုပ်စုက သွေးထဲခဏသာနေပြီး (Short-Acting) အမြန်အာနိသင်ပြကာ လူပိုကြိုက် ပိုစွဲစေတဲ့ Xanax (Alprazolam) နဲ့၊ သွေးထဲကြာကြာနေပြီး (Long-Acting) အာနိသင် ဖြည်းဖြည်းချင်းပြကာ တစုံတရာစွဲစေတဲ့ Valium (Diazepam) တို့ ပါဝင်ပါတယ်။ အရေးကြီးတာက ဒီ Anti-Anxiety (စိတ်ခြောက်ခြားသက်သာစိတ်ငြိမ်) ဆေးတွေကို ရက်ရှည်ဆက်မသောက်ဘဲ၊ ရက်ပိုင်းအနည်းငယ် ခဏသာ သောက်ဖြတ်ဖြစ်ကာ၊ ဆက်လိုအပ်လျှင်တော့ ရက်အနည်းငယ်စီခြား (Intermittent) သောက်ပြီး၊ တဖြည်းဖြည်း ပြန်လျှော့သွား (ဥပမာ တစ်လုံးကနေ တစ်ပိုင်းလျော့သွား) ဖို့ပါ။ ဒါပေမဲ့ Anti-Depressant (စိတ်ကျပြန်ကောင်းဆေး) ကတော့ အာနိသင် ဖြည်းဖြည်းချင်းပြပေမဲ့၊ မစွဲစေတာမို့ ဆရာဝန်တွေက ရေရှည် ပိုပေးပြီး၊ လိုအပ်လျှင် Anti-Anxiety (စိတ်ငြိမ်ဆေး) ဥပမာ Mirtazapine မျိုးနဲ့ ရေတိုတော့တွဲပေးလေ့ရှိပါတယ်။
ဒီအကြောင်း ပိုမိုနားလည်နိုင်ဖို့ ကိုဝင်းမင်းက သြစတျေးလျအခြေစိုက် စိတ်ကျန်းမာရေး အထူးကုသမားတော်ကြီးနဲ့၊ မြန်မာဆေးတက္ကသိုလ်တွေရဲ့ ဂုဏ်ထူးဆောင်ပါမောက္ခ Dr. Raymond တင့်ဝေ ကို ဆက်သွယ်မေးထားပါတယ်။
==Unicode==
ကိုဗဈ-19 အခုတဈခေါကျဖွဈအပွီး၊ အိပျမရတာအတှကျ အဓိက ကုထုံး နှဈခုကို သိထားဖို့ အရေးကွီးတယျလို့ ကနြျးမာရေးပညာရှငျတှကေ အကွံပွုပွောဆိုကွပါတယျ။
အခုလို အခကျအခဲကွုံ စိတျခွောကျခွားပွီး စိတျဓာတျကသြညျအထိ ဖွဈလာနိုငျတာမို့၊ ပထမ ကုထုံး တဈခုကတော့ တိုငျပငျဆှေးနှေးနှဈသိမ့ျအားပေးတာ (Counseling) ဖွဈပါတယျ။ ဒီအခြိနျမှာ အထီးကနြျဆနျသှားပွီး ပိုဆိုးလာနိုငျတာမို့၊ အလိုအပျဆုံး ကုစားမူက၊ အခုလို နားလညျမူပေးနိုငျမဲ့ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ အထောကျအကူပေးနိုငျမဲ့ အနအေထားမြိုးပါ။ ဒီနရောမှာ တခြို့က စိတျကနြျးမာရေးကောငျးပွီး ခံနိုငျရညျပိုရှိပမေဲ့၊ တခြို့ကတော့ နဂိုထဲက ကွောကျလန့ျတာမြိုး (Generalized Anxiety) ရှိတတျပွီး၊ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ မီခိုတတျသူဖွဈပါက ပိုအိပျမပြှောျတာ ဖွဈနိုငျပါတယျ။
ဒါကွောင့ျ လူခငြျးတှေ့ခှင့ျရလြှငျဖွဈစေ၊ မရလြှငျလညျး အငျတာနကျကတဆင့ျ (Virtual/ Telemedicine) နညျးနဲ့ တှေ့ဆုံနှဈသိမ့ျအားပေးတာမြိုး (Counseling) လုပျပေးဖို့ လိုပါတယျ။ အဓိကကတော့ ခစြျခငျနှဈသကျသူတှနေဲ့ ဆကျလကျခြိတျဆကျထားတာ (Connected) ရှိနပွေီး အားပေးနှဈသိမ့ျမူ အရေးကွီးဆုံး လိုအပျနလေို့ပါ။ အခုလို အားပေးစကားပွောရာမှာလညျး စာနာသနားပေးတာ (Sympathy) တဈခုထဲနဲ့ မလုံလောကျပါဘူး။ အကွောငျးက သူ ဖွတျသနျးခဲ့တဲ့ စိတျခံစားမူအတှေ့အကွုံက ကွီးမားလှနျးလို့ပါ။ ဒါကွောင့ျ စာနာသနားတာ သကျသကျထကျပိုပွီး၊ စိတျခယြုံကွညျရသူတှကေ အာရုံစိုကျလိုကျ နားထောငျပေးကာ၊ ကိုယျတိုငျဝငျခံစားရတာ (Empathic) ဖွဈသလို လကျခံပေးပွီး၊ နားလညျနှဈသိမ့ျပေးဖို့ အရေးကွီးပါတယျ။ ဒါမှသာ သူ့ စိတျထဲက ခံစားနရေတာတှကေို ထုတျဖောျလာကာ၊ နားထောငျသူရဲ့ စိတျပံ့ပိုးပေးမူအောကျမှာ၊ စိတျအသကျရှုပေါကျ (Psychologically Emotional Ventilation) ရသှားပွီး၊ ရငျထဲမှာ ပေါ့ပါးသကျသာသှားစမှောပါ။ အခုလို နှဈသိမ့ျအားပေးတာကို ကြှမျးကငြျအောငျ သငျကွားထားတဲ့ Professional သမားရှိရငျ ပိုကောငျးပမေဲ့၊ မရှိလြှငျတော့လညျး ဆရာဝနျအပွငျ သာမနျမိတျဆှတှေကေပါ၊ ပုံမှနျအခြိနျပေးပွီး အစားထိုး ကူညီပေးနိုငျပါတယျ။ တခြို့အတှကျ ဒီ နားထောငျအားပေးတဲ့ နညျးတဈခုထဲနဲ့တငျ မကွာခငျ သကျသာသှားတတျပါတယျ။
ဒါပမေဲ့ မသကျသာလြှငျတော့ နောကျအရေးကွီးတာတဈခုက ဆေးပေးတာပါ။ သူကိုယျတိုငျလညျး အိပျဖို့လိုတာမို့ ထိတျလန့ျခွောကျခွားတာတှကေို သကျသာစတေဲ့ ဆေးတှရှောလေ့ရှပါတယျ။ ဆရာဝနျတှကေတော့ အခုလို ဖွဈလာသူတှကေို စိတျဓာတျကတြာ ပွနျကောငျးစတေဲ့ဆေး (Anti-Depressant) ပေးလေ့ရှိပါတယျ။ ဒီဆေးထဲမှာလညျး စိတျခွောကျခွားထိတျလန့ျတာ သကျသာစိတျငွိမျဆေး (Anti-Anxiety) လညျး တဈပိုငျးပါတာကွောင့ျ ဒါကိုအနညျးငယျ တှဲပေးလိုကျရုံဖွင့ျ သကျသာစနေိုငျလို့ပါ။ တကယ့ျ Anti-Anxiety ဆေးတှသေကျသကျကလညျး အစှမျးထကျပမေဲ့ ဆရာဝနျတှကေတော့သုံးဖို့ သတိထားကွပါတယျ။ အကွောငျးက သောကျပွီး မကွာခငျ ဆေးစှဲသှားနိုငျလို့ပါ။ ဥပမာ Benzodiazepine ဆေးအုပျစုက သှေးထဲခဏသာနပွေီး (Short-Acting) အမွနျအာနိသငျပွကာ လူပိုကွိုကျ ပိုစှဲစတေဲ့ Xanax (Alprazolam) နဲ့၊ သှေးထဲကွာကွာနပွေီး (Long-Acting) အာနိသငျ ဖွညျးဖွညျးခငြျးပွကာ တစုံတရာစှဲစတေဲ့ Valium (Diazepam) တို့ ပါဝငျပါတယျ။ အရေးကွီးတာက ဒီ Anti-Anxiety (စိတျခွောကျခွားသကျသာစိတျငွိမျ) ဆေးတှကေို ရကျရှညျဆကျမသောကျဘဲ၊ ရကျပိုငျးအနညျးငယျ ခဏသာ သောကျဖွတျဖွဈကာ၊ ဆကျလိုအပျလြှငျတော့ ရကျအနညျးငယျစီခွား (Intermittent) သောကျပွီး၊ တဖွညျးဖွညျး ပွနျလြှော့သှား (ဥပမာ တဈလုံးကနေ တဈပိုငျးလြော့သှား) ဖို့ပါ။ ဒါပမေဲ့ Anti-Depressant (စိတျကပြွနျကောငျးဆေး) ကတော့ အာနိသငျ ဖွညျးဖွညျးခငြျးပွပမေဲ့၊ မစှဲစတောမို့ ဆရာဝနျတှကေ ရရှေညျ ပိုပေးပွီး၊ လိုအပျလြှငျ Anti-Anxiety (စိတျငွိမျဆေး) ဥပမာ Mirtazapine မြိုးနဲ့ ရတေိုတော့တှဲပေးလေ့ရှိပါတယျ။
ဒီအကွောငျး ပိုမိုနားလညျနိုငျဖို့ ကိုဝငျးမငျးက သွစတြေးလအြခွစေိုကျ စိတျကနြျးမာရေး အထူးကုသမားတောျကွီးနဲ့၊ မွနျမာဆေးတက်ကသိုလျတှရေဲ့ ဂုဏျထူးဆောငျပါမောက်ခ Dr. Raymond တင့ျဝေ ကို ဆကျသှယျမေးထားပါတယျ။
