{{Zawgyi/Unicode}}
လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၂ နှစ်က ဂျပန်နိုင်ငံ ဖူကူရှိမ (Fukushima) နျူကလီယား ဓါတ်အားပေးစက်ရုံ ဓါတ်ပေါင်းဖိုပျက်စီးပြီး ဝန်းကျင်တခုလုံး နျူကလီယားအဆိပ်သင့်ခဲ့ရပါတယ်။ စက်ရုံထဲက အရည်ပျော်နေတဲ့ နျူကလီယား လောင်စာတွေဖယ်ရှားဖို့တောင် အခုထိ စမလုပ်ရသေးပေမယ့် အခု ဒီဓါတ်ပေါင်းဖိုက ရေဒီယိုသတ္တိကြွအဆိပ်သင့် ရေဆိုးတွေကိုသန့်စင်ပြီး ပင်လယ်ထဲစွန့်ပစ်ဖို့ လုပ်နေပါပြီ။ အန္တရာယ်ကြီးလှတဲ့ ဒီအစီအစဉ်ရဲ့ နောက်ဆုံးအခြေနေကို အေပီသတင်းတပုဒ်ပေါ် အခြေခံပြီး ဒီသီတင်းပတ် သိပ္ပံနဲ့နည်းပညာကဏ္ဍမှာ ဒေါ်ခင်မျိုးသက်က တင်ပြပေးထားပါတယ်။
ငလျင်နဲ့ ဆူနာမိရေလှိုင်းတွေကြောင့် ဖူကူရှီးမ ဒိုင်အိချိ နျူကလီယား ဓါတ်အားပေးစက်ရုံပျက်စီးခဲ့တာ ၁၂ နှစ်ရှိပါပြီ။ ရေဒီယိုသတ္တိကြွဓါတ်ပစ္စည်းတွေနဲ့ အဆိပ်သင့်နေတဲ့ စက်ရုံထွက်ရေဆိုးတွေကိုသန့်စင်ပြီး ပင်လယ်ထဲပြန်စွန့်ပစ်ဖို့ ဂျပန်အာဏာပိုင်တွေ လုပ်နေတာပါ။
ရေဆိုးစွန့်ပစ်ရမယ့် အလုပ်ဟာ အင်မတန် ထိတ်လန့်စရာကောင်းတဲ့ ဓါတ်အားပေးစက်ရုံပိတ်သိမ်းတဲ့အလုပ်လောက် စိန်ခေါ်မှုမရှိပေမယ့် အချိန်ယူပြီးလုပ်ရမယ့် ခက်ခဲတဲ့အလုပ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
စွန့်ပစ်မယ့်ရေအတွက် စိတ်မပူရအောင် သေသေချာချာလုပ်နေတယ်လို့ တိုကျိုလျှပ်စစ်စွမ်းအင်ကုမ္ပဏီ TEPCO ပြောခွင့်ရ တိုမိုဟိကို မာယူဇူမိက ပြောပါတယ်။
“ဒီရေတွေကိုအန္တရာယ်မရှိလို့ ကျနော်တို့စွန့်ပစ်တယ်ဆိုတာ လူတွေ ထင်ထင်ရှားရှားမြင်ရအောင် ငါးတွေမွေးပြီး စမ်းသပ်ပြတာပါ။ ဒီသန့်စင်ထားတဲ့ ဒီရေတွေက သတ္တဝါတွေကို တကယ်တမ်း ဘာမှ အန္တရာယ်မပေးဘူးဆိုတာသိရအောင် လုပ်တာပါ”
ဒီဓါတ်ပေါင်းဖိုကထွက်တဲ့ရေတွေ အန္တရာယ်ကင်းမကင်း ဆန်းစစ်တာ၊ ရေနမူနာယူတာတွေလုပ်ဖို့ ရေလှောင်ကန်ကြီး ၃၀ ရှိပါတယ်။ သန့်စင်ပြီးရေဆိုးတွေကို မြေအောက် ဥမင်လှိုဏ်ကနေ ပင်လယ်ထဲစွန့်မပစ်ခင် ထည့်ရမယ့်ကွန်ကရိကန်ကြီးကို တည်ဆောက်နေတာကတော့ နောက်ဆုံး အဆင့် ရောက်နေပါပြီ။ သန့်စင်ပြီး ရေဆိုးတွေကို စွန့်မပစ်ခင် နောက်ဆုံးအဆင့်စစ်ဆေးရမှာဖြစ်ပြီး လိုအပ်တဲ့သန့်စင်မှုတွေ လုပ်ပြီးရင်တော့ အဆိပ်သင့်ပစ္စည်း ပါဝင်မှုအားပျော့အောင် ကွန်ကရိကန်ထဲမှာ လုပ်ပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီကန်ဟာ နွေဦးပေါက်လောက်မှာအသင့်ဖြစ်မယ်လို့ စက်ရုံတာဝန်ခံကပြောပါတယ်။
၂၀၂၁ မတ်လ ၁၁ ရက်က ပြင်းအား ၉ ရှိတဲ့ငလျင်နဲ့အတူ ဆူနာမိရေလှိုင်းကြီးတွေက စက်ရုံရဲ့လျှပ်စစ်ဖြန့်ဖြူးမှုနဲ့ အအေးပေးစနစ်တွေကို ဖျက်ဆီးလိုက်တဲ့အတွက် ဓါတ်ပေါင်းဖို မှတ် ၁၊ ၂ နဲ့ ၃ တို့ ပျော်ကျပျက်စီးပြီး ရေဒီယိုသတ္တိကြွဓါတ်တွေ ပြန့်သွားတဲ့ အန္တရာယ်ကြုံရတာကြောင့် ဒီ့အတွက် ဦးစားပေးလုပ်ဆောင်နေတယ်လို့ TEPCO ရေဆိုးသန့်စင်ရေးတာဝန်ခံ ဂျူနိချိ မတ်စုမိုတိုက ပြောပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ဒီစက်ရုံကိုဖျက်သိမ်းတဲ့အခါမှာ ဦးစားပေးလုပ်နေတာက ဒီဖူကူရှိမ ဒိုင်အိချိစက်ရုံနေရာမှာရော စက်ရုံပြင်ပကိုပါ နျူကလီယားဓါတ်ရောင်ခြည်တွေ ပြန့်သွားမယ့် အန္တရာယ်မရှိအောင်ဘဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလိုအန္တရာယ်မရှိစေဖို့ ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ဓါတ်ပါဝင်မှု မြင့်မားတဲ့ လောင်စာအကြွင်းတွေနဲ့ သုံးပြီးသားလောင်စာတွေကို ဆက်ပြီးသိမ်းထားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ALPS စက်နဲ့ သန့်စင်ထားတဲ့ ရေတွေကို သမုဒ္ဒရာထဲစွန့်ပစ်ရေးကို စလုပ်ဖို့လိုတယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ကြပါတယ်။”
နျူကလီယားဓါတ်ပေါင်းဖို လောင်စာချောင်းတွေ အေးအောင်လုပ်ပေးရတဲ့ရေတွေဟာ ဓါတ်ပေါင်းဖိုအောက်ခြေအထိုင်ထဲစိမ့်ဝင်ပြီး မိုးရေတွေ၊ မြေအောက်ရေတွေနဲ့ ရောသွားတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို အဆိပ်သင့်သွားတဲ့ရေ- တနေ့ကို တန်ချိန် ၁၃၀ လောက် စုယ၊ ပြန်သန့်စင်ပြီးတဲ့နောက်မှာ လှောင်ကန်တွေထဲ သိမ်းထားရတာဖြစ်ပါတယ်။
“ဒီရေတွေကို စွန့်ပစ်လိုက်တာနဲ့တင် ကျနော်တို့အလုပ်ကပြီးမသွားပါဘူး။ စွန့်ပစ်တဲ့ လုပ်ငန်းစလိုက်ပြီးတဲ့နောက်မှာ ဒီရေတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့အချက်အလက်တွေကို မျှဝေဖို့ ချက်ချင်းလုပ်မှာပါ။ ဒါမှ ဒီရေတွေဟာ စိတ်ချရပြီး နောက်ထပ်အန္တရာယ်တွေ ထပ် မကြုံရအောင် တားဆီးနိုင်တယ်ဆိုတာကို သက်သေပြနိုင်မှာပါ။”
အခု ၁၂ နှစ် ကြာလာတဲ့နောက်မှာ လှောင်ကန်က ၁,၀၀၀ လောက်ဖြစ်လာပြီး စက်ရုံ အပြည့်နီးပါးလောက် နေရာယူထားတာပါ။ အဲဒီထဲက ၇၀ % လောက်က ALPS ရေဆိုးသန့်စင်စက်နဲ့ စစ်ထုတ် သန့်စင်ထားတာဖြစ်ပေမယ့် စီစီယမ် Cesium နဲ့ တခြား ရေဒီယိုနျူကလီရိုဒ်ဓါတ်တွေ သတ်မှတ်ပမာဏထက် ပိုပါနေဆဲဖြစ်ပါတယ်။
တိုကျိုတက္ကသိုလ် ဓါတ်ရောင်ခြည်ဆိုင်ရာကျွမ်းကျင်သူ ကတ်စုမိ ရှိုဇူဂါဝါ ကတော့ ထရီတီယံနဲ့ တခြား ရေဒီယိုသတ္တိကြွဓါတ်တွေပါဝင်တဲ့ရေကို သောက်မိတာထက် အစားအစာတွေထဲရောက်သွားရင် အန္တရာယ်သိပ်ကြီးတာကြောင့် နောက်ထပ် စမ်းသပ်မှုတွေလုပ်ဖို့ လိုတယ်လို့ပြောပါတယ်။
“အခုလိုလုပ်တဲ့နေရာမှာ ကျနော်စိတ်အပူဆုံးကတော့ ဒီစွန့်ပစ်လိုက်တဲ့ရေတွေထဲမှာ ထရီတီယမ် (Tritium) ပါဝင်နှုန်း ဘယ်လောက်ကျန်နေတယ်ဆိုတာကို တိတိကျကျ ပြန်ပြီး မစစ်နိုင်တော့မှာကိုပါပဲ။ တကယ်လို့ သူတို့ ပါဝင်နှုန်းသိပ်များတဲ့ရေကို မတော်တဆ စွန့်ပစ်မိတယ်ဆိုရင် သမုဒ္ဒရာထဲမှာ ပျော်ဝင်သွားလို့ ကြုံရမယ့် အကျိုးဆက်က မခန့်မှန်းနိုင်အောင်ကြီးမားမှာဖြစ်ပြီး ဒါကိုကျနော်တို့ ခြေရာခံလို့ရနိုင်တော့မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါကြောင့် အခုလို ဒီရေတွေကို စွန့်မပစ်ခင်မှာ သီးခြားအဖွဲ့တခုကနေ အချိန်မရွေး သွားစစ်ဆေးနိုင်ခွင့်ရှိအောင် လုပ်ဖို့လိုတယ်လို့ထင်ပါတယ်။”
TEPCO ကတော့ ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ဓါတ်ရောင်ခြည်ပါဝင်နှုန်း စိတ်ချရတဲ့အဆင့်အထိ လျှော့ချနိုင်ကြောင်းနဲ့ သတ်မှတ်ပမာဏရောက်တဲ့အထိ သူတို့သန့်စင်ပစ်မှာ ဖြစ်ကြောင်း အာမခံပါတယ်။
ရေထဲကနေ ထရီတီယမ် Tritium ကို ဖယ်ရှားမပစ်နိုင်ပေမယ့် ဒါဟာ ဘယ် နျူကလီယား ဓါတ်ပေါင်းဖိုမှာမဆို အနည်းအကျဉ်းထွက်လာတတ်ပြီး သူ့ပမာဏက နည်းပါးတဲ့အတွက် လူကိုအန္တရာယ်မပေးဘူးလို့လည်း တာဝန်ခံတွေက ပြောပါတယ်။
သူ့ကိုလည်း တခြား ရေဒီယိုသတ္တိကြွ အိုင်ဆိုတုပ်တွေနဲ့အတူ အာနိသင်လျော့ပါးအောင်လုပ်နေတယ်လို့လည်း ပြောပါတယ်။
ဒါ့ပြင် သန့်စင်ထားတဲ့ရေဆိုးကို တဖြေးဖြေးချင်း စွန့်ပစ်မှာဖြစ်သလို ထရီတီယမ် ပါဝင်နှုန်းကလည်း ဓါတ်ပေါင်းဖို မတော်တဆဖြစ်ရပ်မတိုင်ခင်က တွေ့ရတဲ့ပမာဏထက် ပိုမှာမဟုတ်ဖူးလို့လည်း TEPCO က ပြောပါတယ်။
ဖူကူရှီမ ဒိုင်အိချိ စက်ရုံဟာ ၂၀၁၁ မတော်တဆဖြစ်ရပ် ဖြစ်ပွါးချိန်ကစပြီး ဒီရေဆိုးပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ ကြိုးစားခဲ့ရတာပါ။
စက်ရုံကိုဖျက်သိမ်းရာမှာ အရည်ပျော်နေတဲ့ နျူကလီယားလောင်စာကြွင်းတွေနဲ့ တခြား အဆိပ်သင့်အမှိုက်တွေကို လှောင်ကန်တွေနဲ့သိမ်းဖို့ ဂျပန်အစိုးရကရော၊ TEPCO ကပါစီစဉ်ခဲ့ပေမယ့် အခု ဒီလှောင်ကန်တွေရဲ့ ၉ ၆ % လောက် ပြည့်နေပြီဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် နောက်ထပ်ငလျင်ကြီးဖြစ်စေ၊ ဆူနာမိရေလှိုင်းတွေဖြစ်စေ ထပ်ဖြစ်လာရင် ယိုစိမ့်မှုအန္တရာယ်ထပ်မကြုံရအောင် ဒီရေတွေကို စွန့်ပစ်ရမယ်လို့ တာဝန်ခံတွေက ပြောတာဖြစ်ပါတယ်။
အဆိပ်ပါဝင်နှုန်းလျော့ပါးအောင် သန့်စင်ထားတဲ့ဒီရေတွေလှောင်ထားတဲ့ ကန်တွေရှိရာစက်ရုံကနေ ၁ ကီလိုမီတာ - မိုင်ဝက်ကျော်ကွာတဲ့ ကမ်းလွန်ရေပြင်ထဲကို ရောက်အောင် ရေအောက်ဥမင်လှိုဏ်ကနေ တဆင့်စွန့်ပစ်ဖို့စီစဉ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုစွန့်ပစ်လိုက်တဲ့ ရေအတွက်စိုးရိမ်တယ်လို့လည်း ကတ်စုမိကပြောပါတယ်။
“အဓိကအချက်ကတော့ ဒီစွန့်ပစ်ရေရောက်သွားမယ့် ဒီ သမုဒ္ဒရာအတွက် ဂျပန်တနိုင်ငံထဲမှာတင် တင်မကပါဘူး။ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာထဲရှိတဲ့ နိုင်ငံတွေကပါ စိုးရိမ်ကြတာပါ။ ဒါကြောင့်ပြည်တွင်းမှာ ဒီကိစ္စအသိပညာပေးဖို့ရော၊ ဒါကို သေသေချာချာ ရင်ဆိုင်ဖို့အတွက် ကျနော်တို့လုပ်နေတယ်ဆိုတာကို တခြားနိုင်ငံတွေကပါ လက်ခံလာအောင် သိပ္ပံနည်းကျအချက်တွေနဲ့ ထောက်ပြနိုင်အောင် ဆက်လုပ်ဖို့လိုသေးတယ် လို့ ကျနော်ထင်ပါတယ်။”
သန့်စင်ပြီးရေဆိုးတွေ ပင်လယ်ထဲစွန့်ပစ်ရမယ့်ရက် အတိအကျကိုတော့ မဆုံးဖြတ်ရသေးပါဘူး။
ဒီသန့်စင်ရေဆိုးတွေကို ပင်လယ်ထဲစွန့်ပစ်ဖို့အတွက် TEPCO ဟာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အနုမြူစွမ်းအင်အေဂျင်စီ IAEA ရဲ့ ခွင့်ပြုချက်ရဖို့လိုပါတယ်။ သန့်စင်ရေဆိုးတွေ ပင်လယ်ထဲ စွန့်ပစ်တဲ့အစီစဉ်မှာ နိုင်ငံတကာစံသတ်မှတ်ချက်တွေနဲ့ကိုက်ညီမှုရှိဖို့ IAEA က ဂျပန်နဲ့လက်တွဲဆောင်ရွက်နေတာဖြစ်ပြီး ဒီအစီစဉ်မစခင်မှာပဲ သူတို့ရဲ့ ဆန်းစစ်ချက် အစီရင်ခံစာရေးမယ့်အဖွဲ့ကို စေလွှတ်မှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒေသခံတံငါသည်တွေက သူတို့လုပ်ငန်းတွေ ဆက်ပြီးထိခိုက်မှာ စိုးကြပါတယ်။
အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေဖြစ်တဲ့ တရုတ်နဲ့ တောင်ကိုရီးယားအပြင် ပစိဖိတ်ကျွန်းနိုင်ငံတွေကလည်း အဆိပ်သင့်အန္တရာယ်ကို စိုးရိမ်ကြတာပါ။
ဂျပန်အစိုးရ စက်မှု-စီးပွါး-ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဌာနက နျူကလီယားမတော်တဆမှု တုံ့ပြန်ရေးဆိုင်ရာတာဝန်ခံတဦးဖြစ်တဲ့ ယုကိ တာနာဘေးကတော့
“အန္တရာယ်ကင်းပါ့မလားလို့ မရေမရာဖြစ်နေမယ်ဆိုရင် ဒီစိုးရိမ်မှုကနေ အန္တရာယ်ထပ် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ကျမတို့နားလည်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီလို ဖြစ်မလာအောင် ရှောင်တဲ့အနေနဲ့ အန္တရာယ်ကင်းရေးအတွက် အများနားလည်လွယ်တဲ့ပုံစံနဲ့ ဆက်သွယ်ဆောင်ရွက်ဖို့ အရေးကြီးမယ်လို့ထင်ပါတယ်။”
ဖူကူရှိမငါးလုပ်ငန်းအတွက် ဂျပန်အစိုးရက ဒေါ်လာ သန်း ၅၈၀ ယမ်း ဘီလီယံ ၈၀ အထောက်အကူပေးဖို့ လျာထားပါတယ်။ စက်ရုံဖျက်သိမ်းဖို့ အနှစ် သုံးလေးဆယ် ဆက်လုပ်ရမယ့်ကာလအတွင်း လူသားတွေနဲ့ ရေနေသတ္တဝါတွေအတွက် အန္တရာယ် နည်းနိုင်သမျှ နည်းအောင်လည်း ကြိုးစားနေတာပါ။
ကျွမ်းကျင်သူတချို့ကတော့ ဒီစက်ရုံက အန္တရာယ်ကြီးတဲ့၊ အရည်ပျော်နေတဲ့ လောင်စာချောင်းတွေအားလုံးကို ၂၀၅၁ မှာ ဖယ်ရှားဖို့ဆိုတာကတော့ မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ တွက်ဆနေကြတယ်ဆိုတာတင်ပြရင်း ဒီသီတင်းပတ်အတွက် သိပ္ပံနဲ့နည်းပညာ ကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားလိုက်ပါရစေ။
===========
{{Unicode}}
ဂပြနျ နြူကလီယား ဓါတျပေါငျးဖိုပကြျစီးမှုကထှကျလာတဲ့ ရဆေိုးအန်တရာယျ
လှနျခဲ့တဲ့ ၁၂ နှဈက ဂပြနျနိုငျငံ ဖူကူရှိမ (Fukushima) နြူကလီယား ဓါတျအားပေးစကျရုံ ဓါတျပေါငျးဖိုပကြျစီးပွီး ဝနျးကငြျတခုလုံး နြူကလီယားအဆိပျသင့ျခဲ့ရပါတယျ။ စကျရုံထဲက အရညျပြောျနတေဲ့ နြူကလီယား လောငျစာတှဖေယျရှားဖို့တောငျ အခုထိ စမလုပျရသေးပမေယ့ျ အခု ဒီဓါတျပေါငျးဖိုက ရဒေီယိုသတ်တိကွှအဆိပျသင့ျ ရဆေိုးတှကေိုသန့ျစငျပွီး ပငျလယျထဲစှန့ျပဈဖို့ လုပျနပေါပွီ။ အန်တရာယျကွီးလှတဲ့ ဒီအစီအစဉျရဲ့ နောကျဆုံးအခွနေကေို အပေီသတငျးတပုဒျပေါျ အခွခေံပွီး ဒီသီတငျးပတျ သိပ်ပံနဲ့နညျးပညာကဏ်ဍမှာ ဒေါျခငျမြိုးသကျက တငျပွပေးထားပါတယျ။
ငလငြျနဲ့ ဆူနာမိရလှေိုငျးတှကွေောင့ျ ဖူကူရှီးမ ဒိုငျအိခြိ နြူကလီယား ဓါတျအားပေးစကျရုံပကြျစီးခဲ့တာ ၁၂ နှဈရှိပါပွီ။ ရဒေီယိုသတ်တိကွှဓါတျပစ်စညျးတှနေဲ့ အဆိပျသင့ျနတေဲ့ စကျရုံထှကျရဆေိုးတှကေိုသန့ျစငျပွီး ပငျလယျထဲပွနျစှန့ျပဈဖို့ ဂပြနျအာဏာပိုငျတှေ လုပျနတောပါ။
ရဆေိုးစှန့ျပဈရမယ့ျ အလုပျဟာ အငျမတနျ ထိတျလန့ျစရာကောငျးတဲ့ ဓါတျအားပေးစကျရုံပိတျသိမျးတဲ့အလုပျလောကျ စိနျခေါျမှုမရှိပမေယ့ျ အခြိနျယူပွီးလုပျရမယ့ျ ခကျခဲတဲ့အလုပျလညျး ဖွဈပါတယျ။
စှန့ျပဈမယ့ျရအေတှကျ စိတျမပူရအောငျ သသေခြောခြာလုပျနတေယျလို့ တိုကြိုလြှပျစဈစှမျးအငျကုမ်ပဏီ TEPCO ပွောခှင့ျရ တိုမိုဟိကို မာယူဇူမိက ပွောပါတယျ။
“ဒီရတှေကေိုအန်တရာယျမရှိလို့ ကနြောျတို့စှန့ျပဈတယျဆိုတာ လူတှေ ထငျထငျရှားရှားမွငျရအောငျ ငါးတှမှေေးပွီး စမျးသပျပွတာပါ။ ဒီသန့ျစငျထားတဲ့ ဒီရတှေကေ သတ်တဝါတှကေို တကယျတမျး ဘာမှ အန်တရာယျမပေးဘူးဆိုတာသိရအောငျ လုပျတာပါ”
ဒီဓါတျပေါငျးဖိုကထှကျတဲ့ရတှေေ အန်တရာယျကငျးမကငျး ဆနျးစဈတာ၊ ရနေမူနာယူတာတှလေုပျဖို့ ရလှေောငျကနျကွီး ၃၀ ရှိပါတယျ။ သန့ျစငျပွီးရဆေိုးတှကေို မွအေောကျ ဥမငျလှိုဏျကနေ ပငျလယျထဲစှန့ျမပဈခငျ ထည့ျရမယ့ျကှနျကရိကနျကွီးကို တညျဆောကျနတောကတော့ နောကျဆုံး အဆင့ျ ရောကျနပေါပွီ။ သန့ျစငျပွီး ရဆေိုးတှကေို စှန့ျမပဈခငျ နောကျဆုံးအဆင့ျစဈဆေးရမှာဖွဈပွီး လိုအပျတဲ့သန့ျစငျမှုတှေ လုပျပွီးရငျတော့ အဆိပျသင့ျပစ်စညျး ပါဝငျမှုအားပြော့အောငျ ကှနျကရိကနျထဲမှာ လုပျပေးမှာ ဖွဈပါတယျ။ ဒီကနျဟာ နှေဦးပေါကျလောကျမှာအသင့ျဖွဈမယျလို့ စကျရုံတာဝနျခံကပွောပါတယျ။
၂၀၂၁ မတျလ ၁၁ ရကျက ပွငျးအား ၉ ရှိတဲ့ငလငြျနဲ့အတူ ဆူနာမိရလှေိုငျးကွီးတှကေ စကျရုံရဲ့လြှပျစဈဖွန့ျဖွူးမှုနဲ့ အအေးပေးစနဈတှကေို ဖကြျဆီးလိုကျတဲ့အတှကျ ဓါတျပေါငျးဖို မှတျ ၁၊ ၂ နဲ့ ၃ တို့ ပြောျကပြကြျစီးပွီး ရဒေီယိုသတ်တိကွှဓါတျတှေ ပွန့ျသှားတဲ့ အန်တရာယျကွုံရတာကွောင့ျ ဒီ့အတှကျ ဦးစားပေးလုပျဆောငျနတေယျလို့ TEPCO ရဆေိုးသန့ျစငျရေးတာဝနျခံ ဂြူနိခြိ မတျစုမိုတိုက ပွောပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ဒီစကျရုံကိုဖကြျသိမျးတဲ့အခါမှာ ဦးစားပေးလုပျနတောက ဒီဖူကူရှိမ ဒိုငျအိခြိစကျရုံနရောမှာရော စကျရုံပွငျပကိုပါ နြူကလီယားဓါတျရောငျခွညျတှေ ပွန့ျသှားမယ့ျ အန်တရာယျမရှိအောငျဘဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒီလိုအန်တရာယျမရှိစဖေို့ ရဒေီယိုသတ်တိကွှ ဓါတျပါဝငျမှု မွင့ျမားတဲ့ လောငျစာအကွှငျးတှနေဲ့ သုံးပွီးသားလောငျစာတှကေို ဆကျပွီးသိမျးထားမှာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ALPS စကျနဲ့ သန့ျစငျထားတဲ့ ရတှေကေို သမုဒ်ဒရာထဲစှန့ျပဈရေးကို စလုပျဖို့လိုတယျလို့ ဆုံးဖွတျကွပါတယျ။”
နြူကလီယားဓါတျပေါငျးဖို လောငျစာခြောငျးတှေ အေးအောငျလုပျပေးရတဲ့ရတှေဟော ဓါတျပေါငျးဖိုအောကျခွအေထိုငျထဲစိမ့ျဝငျပွီး မိုးရတှေေ၊ မွအေောကျရတှေနေဲ့ ရောသှားတာဖွဈပါတယျ။ ဒီလို အဆိပျသင့ျသှားတဲ့ရေ- တနေ့ကို တနျခြိနျ ၁၃၀ လောကျ စုယ၊ ပွနျသန့ျစငျပွီးတဲ့နောကျမှာ လှောငျကနျတှထေဲ သိမျးထားရတာဖွဈပါတယျ။
“ဒီရတှေကေို စှန့ျပဈလိုကျတာနဲ့တငျ ကနြောျတို့အလုပျကပွီးမသှားပါဘူး။ စှန့ျပဈတဲ့ လုပျငနျးစလိုကျပွီးတဲ့နောကျမှာ ဒီရတှေနေဲ့ပတျသကျတဲ့အခကြျအလကျတှကေို မြှဝဖေို့ ခကြျခငြျးလုပျမှာပါ။ ဒါမှ ဒီရတှေဟော စိတျခရြပွီး နောကျထပျအန်တရာယျတှေ ထပျ မကွုံရအောငျ တားဆီးနိုငျတယျဆိုတာကို သကျသပွေနိုငျမှာပါ။”
အခု ၁၂ နှဈ ကွာလာတဲ့နောကျမှာ လှောငျကနျက ၁,၀၀၀ လောကျဖွဈလာပွီး စကျရုံ အပွည့ျနီးပါးလောကျ နရောယူထားတာပါ။ အဲဒီထဲက ၇၀ % လောကျက ALPS ရဆေိုးသန့ျစငျစကျနဲ့ စဈထုတျ သန့ျစငျထားတာဖွဈပမေယ့ျ စီစီယမျ Cesium နဲ့ တခွား ရဒေီယိုနြူကလီရိုဒျဓါတျတှေ သတျမှတျပမာဏထကျ ပိုပါနဆေဲဖွဈပါတယျ။
တိုကြိုတက်ကသိုလျ ဓါတျရောငျခွညျဆိုငျရာကြှမျးကငြျသူ ကတျစုမိ ရှိုဇူဂါဝါ ကတော့ ထရီတီယံနဲ့ တခွား ရဒေီယိုသတ်တိကွှဓါတျတှပေါဝငျတဲ့ရကေို သောကျမိတာထကျ အစားအစာတှထေဲရောကျသှားရငျ အန်တရာယျသိပျကွီးတာကွောင့ျ နောကျထပျ စမျးသပျမှုတှလေုပျဖို့ လိုတယျလို့ပွောပါတယျ။
“အခုလိုလုပျတဲ့နရောမှာ ကနြောျစိတျအပူဆုံးကတော့ ဒီစှန့ျပဈလိုကျတဲ့ရတှေထေဲမှာ ထရီတီယမျ (Tritium) ပါဝငျနှုနျး ဘယျလောကျကနြျနတေယျဆိုတာကို တိတိကကြြ ပွနျပွီး မစဈနိုငျတော့မှာကိုပါပဲ။ တကယျလို့ သူတို့ ပါဝငျနှုနျးသိပျမြားတဲ့ရကေို မတောျတဆ စှန့ျပဈမိတယျဆိုရငျ သမုဒ်ဒရာထဲမှာ ပြောျဝငျသှားလို့ ကွုံရမယ့ျ အကြိုးဆကျက မခန့ျမှနျးနိုငျအောငျကွီးမားမှာဖွဈပွီး ဒါကိုကနြောျတို့ ခွရောခံလို့ရနိုငျတော့မှာ မဟုတျပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ အခုလို ဒီရတှေကေို စှန့ျမပဈခငျမှာ သီးခွားအဖှဲ့တခုကနေ အခြိနျမရှေး သှားစဈဆေးနိုငျခှင့ျရှိအောငျ လုပျဖို့လိုတယျလို့ထငျပါတယျ။”
TEPCO ကတော့ ရဒေီယိုသတ်တိကွှ ဓါတျရောငျခွညျပါဝငျနှုနျး စိတျခရြတဲ့အဆင့ျအထိ လြှော့ခနြိုငျကွောငျးနဲ့ သတျမှတျပမာဏရောကျတဲ့အထိ သူတို့သန့ျစငျပဈမှာ ဖွဈကွောငျး အာမခံပါတယျ။
ရထေဲကနေ ထရီတီယမျ Tritium ကို ဖယျရှားမပဈနိုငျပမေယ့ျ ဒါဟာ ဘယျ နြူကလီယား ဓါတျပေါငျးဖိုမှာမဆို အနညျးအကဉြျးထှကျလာတတျပွီး သူ့ပမာဏက နညျးပါးတဲ့အတှကျ လူကိုအန်တရာယျမပေးဘူးလို့လညျး တာဝနျခံတှကေ ပွောပါတယျ။
သူ့ကိုလညျး တခွား ရဒေီယိုသတ်တိကွှ အိုငျဆိုတုပျတှနေဲ့အတူ အာနိသငျလြော့ပါးအောငျလုပျနတေယျလို့လညျး ပွောပါတယျ။
ဒါ့ပွငျ သန့ျစငျထားတဲ့ရဆေိုးကို တဖွေးဖွေးခငြျး စှန့ျပဈမှာဖွဈသလို ထရီတီယမျ ပါဝငျနှုနျးကလညျး ဓါတျပေါငျးဖို မတောျတဆဖွဈရပျမတိုငျခငျက တှေ့ရတဲ့ပမာဏထကျ ပိုမှာမဟုတျဖူးလို့လညျး TEPCO က ပွောပါတယျ။
ဖူကူရှီမ ဒိုငျအိခြိ စကျရုံဟာ ၂၀၁၁ မတောျတဆဖွဈရပျ ဖွဈပှါးခြိနျကစပွီး ဒီရဆေိုးပွူနာကို ဖွရှေငျးဖို့ ကွိုးစားခဲ့ရတာပါ။
စကျရုံကိုဖကြျသိမျးရာမှာ အရညျပြောျနတေဲ့ နြူကလီယားလောငျစာကွှငျးတှနေဲ့ တခွား အဆိပျသင့ျအမှိုကျတှကေို လှောငျကနျတှနေဲ့သိမျးဖို့ ဂပြနျအစိုးရကရော၊ TEPCO ကပါစီစဉျခဲ့ပမေယ့ျ အခု ဒီလှောငျကနျတှရေဲ့ ၉ ၆ % လောကျ ပွည့ျနပွေီဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ နောကျထပျငလငြျကွီးဖွဈစေ၊ ဆူနာမိရလှေိုငျးတှဖွေဈစေ ထပျဖွဈလာရငျ ယိုစိမ့ျမှုအန်တရာယျထပျမကွုံရအောငျ ဒီရတှေကေို စှန့ျပဈရမယျလို့ တာဝနျခံတှကေ ပွောတာဖွဈပါတယျ။
အဆိပျပါဝငျနှုနျးလြော့ပါးအောငျ သန့ျစငျထားတဲ့ဒီရတှေလှေောငျထားတဲ့ ကနျတှရှေိရာစကျရုံကနေ ၁ ကီလိုမီတာ - မိုငျဝကျကြောျကှာတဲ့ ကမျးလှနျရပွေငျထဲကို ရောကျအောငျ ရအေောကျဥမငျလှိုဏျကနေ တဆင့ျစှန့ျပဈဖို့စီစဉျနတော ဖွဈပါတယျ။
ဒီလိုစှန့ျပဈလိုကျတဲ့ ရအေတှကျစိုးရိမျတယျလို့လညျး ကတျစုမိကပွောပါတယျ။
“အဓိကအခကြျကတော့ ဒီစှန့ျပဈရရေောကျသှားမယ့ျ ဒီ သမုဒ်ဒရာအတှကျ ဂပြနျတနိုငျငံထဲမှာတငျ တငျမကပါဘူး။ ပစိဖိတျသမုဒ်ဒရာထဲရှိတဲ့ နိုငျငံတှကေပါ စိုးရိမျကွတာပါ။ ဒါကွောင့ျပွညျတှငျးမှာ ဒီကိစ်စအသိပညာပေးဖို့ရော၊ ဒါကို သသေခြောခြာ ရငျဆိုငျဖို့အတှကျ ကနြောျတို့လုပျနတေယျဆိုတာကို တခွားနိုငျငံတှကေပါ လကျခံလာအောငျ သိပ်ပံနညျးကအြခကြျတှနေဲ့ ထောကျပွနိုငျအောငျ ဆကျလုပျဖို့လိုသေးတယျ လို့ ကနြောျထငျပါတယျ။”
သန့ျစငျပွီးရဆေိုးတှေ ပငျလယျထဲစှန့ျပဈရမယ့ျရကျ အတိအကကြိုတော့ မဆုံးဖွတျရသေးပါဘူး။
ဒီသန့ျစငျရဆေိုးတှကေို ပငျလယျထဲစှန့ျပဈဖို့အတှကျ TEPCO ဟာ အပွညျပွညျဆိုငျရာ အနုမွူစှမျးအငျအဂေငြျစီ IAEA ရဲ့ ခှင့ျပွုခကြျရဖို့လိုပါတယျ။ သန့ျစငျရဆေိုးတှေ ပငျလယျထဲ စှန့ျပဈတဲ့အစီစဉျမှာ နိုငျငံတကာစံသတျမှတျခကြျတှနေဲ့ကိုကျညီမှုရှိဖို့ IAEA က ဂပြနျနဲ့လကျတှဲဆောငျရှကျနတောဖွဈပွီး ဒီအစီစဉျမစခငျမှာပဲ သူတို့ရဲ့ ဆနျးစဈခကြျ အစီရငျခံစာရေးမယ့ျအဖှဲ့ကို စလှေှတျမှာဖွဈပါတယျ။
ဒသေခံတံငါသညျတှကေ သူတို့လုပျငနျးတှေ ဆကျပွီးထိခိုကျမှာ စိုးကွပါတယျ။
အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှဖွေဈတဲ့ တရုတျနဲ့ တောငျကိုရီးယားအပွငျ ပစိဖိတျကြှနျးနိုငျငံတှကေလညျး အဆိပျသင့ျအန်တရာယျကို စိုးရိမျကွတာပါ။
ဂပြနျအစိုးရ စကျမှု-စီးပှါး-ကူးသနျးရောငျးဝယျရေးဌာနက နြူကလီယားမတောျတဆမှု တုံ့ပွနျရေးဆိုငျရာတာဝနျခံတဦးဖွဈတဲ့ ယုကိ တာနာဘေးကတော့
“အန်တရာယျကငျးပါ့မလားလို့ မရမေရာဖွဈနမေယျဆိုရငျ ဒီစိုးရိမျမှုကနေ အန်တရာယျထပျ ဖွဈနိုငျတယျဆိုတာကို ကမြတို့နားလညျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီလို ဖွဈမလာအောငျ ရှောငျတဲ့အနနေဲ့ အန်တရာယျကငျးရေးအတှကျ အမြားနားလညျလှယျတဲ့ပုံစံနဲ့ ဆကျသှယျဆောငျရှကျဖို့ အရေးကွီးမယျလို့ထငျပါတယျ။”
ဖူကူရှိမငါးလုပျငနျးအတှကျ ဂပြနျအစိုးရက ဒေါျလာ သနျး ၅၈၀ ယမျး ဘီလီယံ ၈၀ အထောကျအကူပေးဖို့ လြာထားပါတယျ။ စကျရုံဖကြျသိမျးဖို့ အနှဈ သုံးလေးဆယျ ဆကျလုပျရမယ့ျကာလအတှငျး လူသားတှနေဲ့ ရနေသေတ်တဝါတှအေတှကျ အန်တရာယျ နညျးနိုငျသမြှ နညျးအောငျလညျး ကွိုးစားနတောပါ။
ကြှမျးကငြျသူတခြို့ကတော့ ဒီစကျရုံက အန်တရာယျကွီးတဲ့၊ အရညျပြောျနတေဲ့ လောငျစာခြောငျးတှအေားလုံးကို ၂၀၅၁ မှာ ဖယျရှားဖို့ဆိုတာကတော့ မဖွဈနိုငျဘူးလို့ တှကျဆနကွေတယျဆိုတာတငျပွရငျး ဒီသီတငျးပတျအတှကျ သိပ်ပံနဲ့နညျးပညာ ကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားလိုကျပါရစေ။
