(zawgyi/unicode)
စစ်တပ်အာဏာသိမ်းမှုကိုဆန့်ကျင်တဲ့ နွေဦးတော်လှန်ရေး နှစ်နှစ်ကြာလာပေမယ့်၊ ဒီလှုပ်ရှားမှုမှာ ပါဝင်လာသူတွေကတော့ အခုအချိန်အထိ သွေးမအေးပဲ စစ်အာဏာရှင်ဆန့်ကျင်ရေးနဲ့ နွေဦးတော်လှန်ရေး အနိုင်ရရမယ်လို့ အခိုင်အမာယုံကြည်ထားကြဆဲပါ။ ဘာကြောင့် သူတို့ ယုံကြည်မှုတွေ ခိုင်မြဲနေတာလဲ၊ ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်မှာ ကိုသားညွန့်ဦး တွေ့ဆုံမေးမြန်းသတင်းပေးပို့ထားပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်နှစ် စစ်တပ်ကအာဏာမသိမ်းခင် အရပ်သားအစိုးရအောက်မှာ လူတိုင်းလူတိုင်းဟာ ဘဝမျှော်လင့်ချက်တွေ မျှော်မှန်းချက်တွေ အစီအစဉ်တကျနဲ့ အနာဂတ်ကို ရုပ်လုံးဖော်နေကြတာပါ။ ဒါပေမယ့် ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ရက် စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းလိုက်ချိန်မှာတော့ သူတို့ရဲ့ အိပ်မက်တွေ ပြောင်းလဲခဲ့ရတယ်လို့ နွေဦးတော်လှန်ရေးထဲ ပါဝင်ခဲ့ကြသူတွေက VOA ကို ပြောကြပါတယ်။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်တဦးဖြစ်တဲ့ ကိုနေဘုန်းလတ်ဟာ အနာဂတ် နိင်ငံရေးမှာ စူးစူးနစ်နစ်ပါဝင်ဖို့ထက်၊ ကလေးငယ်တွေအတွက် ပန်းခြံတွေဆောက်ပေးဖို့ စိတ်ကူးခဲ့သူပါ။ ကားတာယာဟောင်းတွေကို ရောင်စုံဆေးမှုတ်ပြီး ကလေးပန်းခြံလေးတွေဆောက်ပေးဖို့ဆိုတာဟာ စစ်အာဏာမသိမ်းခင်လေး သူ့အိပ်မက်ပါ။
"အာဏာမသိမ်းခင်နေ့မှာ ကျနော်လုပ်နေတဲ့အလုပ်က အဲဒီအလုပ်ပေါ့ တာယာတွေ ဆေးမှုတ်နေတာ၊ ဖေ့ဘုတ်ပေါ် တင်လိုက်တယ်။ ကလေးတွေအတွက် ကျနော် ကစားကွင်းလေး လုပ်ချင်လို့ ဘယ်ဆေးမှုတ်ရင်ကောင်းမလဲလို့ ကျနော်စမ်းနေလို့၊ အဲဒီ ပိုစ်လေးပေါ့ ကျနော်မှတ်မိနေတာ။ အဲဒီပို့စ်က ဇန်နဝါရီ ၃၁ ဖြစ်မှာပေါ့။ အဲတော့ ကျနော်တို့စိတ်က အရမ်းရှင်းတယ်။ ကျနော်ဆိုရင် ကလေးတွေအတွက် ရည်မှန်းထားတာ။ တိုင်းပြည်ကောင်းဖို့အတွက် ဘာလုပ်မလဲ၊ ကလေးတွေအတွက် ဘာလုပ်မလဲ။ ကျနော်တို့စိတ်က ရိုးရိုးရှင်းရှင်းလေးပဲ။ ဒါပေမယ့် အဲဒီ့နေ့ညမှာ အာဏာသိမ်းဖို့ကြိုးစားပြီး မနက် ၄ နာရီလောက်မှာ ကျနော့်ဆီကို သတင်းတွေဝင်လာတယ်။ အဲဒီမှာ ဖမ်းတယ်ဆီးတယ်ဖြစ်တော့ ကျနော့်ရဲ့ ၁ရက်နေ့ ပိုစ်က black screen ဖြစ်သွားတယ်။ ၂ နှစ်ပြည့်နေ့ကျရင် အဲဒါလေးကိုပြန်ရေးမလို့လုပ်နေတယ်။ တချို့ဆို မှတ်တောင်မှတ်မိပါတော့မလား ၃၁ရက်နေ့မှာ ဘာတင်ခဲ့လဲဆိုတာ။ ဒါ ကျနော်တယောက်တည်းမဟုတ်ဘူး၊ ပြည်သူတိုင်း ပြည်သူတိုင်းဟာ ၃၁ရက်နေ့အထိက မျှော်လင့်ချက်တွေ၊ရည်မှန်းချက်တွေ သူတို့ဘဝအတွက်၊ တိုင်းပြည်အတွက်ရောသူတို့အတွက်ရောပေါ့ တကယ့်ကို မျှော်လင့်ချက်တလူလူ အညွှန့်တလူလူနဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေ ဝေဝေဆာဆာနဲ့ အိပ်မက်တွေအများကြီးနဲ့၊ ၃၁ ရက်နေ့အထိ အဲဒီ့အတိုင်းပဲဗျ။ ၁ရက်နေ့မှာ အဲဒါတွေ အကုန်ဖျက်ဆီးပစ်တာ"
ကိုနေဘုန်းလတ်ဟာ အခုတော့ NUG ကြားကာလ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရရဲ့ ပြောခွင့်ဆိုခွင့်ရှိသူတဦးဖြစ်လာပါတယ်။ ကိုနေဘုန်းလတ်လိုပါပဲ၊ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းလိုက်တာဟာ သူတို့ရဲ့ အိပ်မက်တွေ ဖျက်ဆီးခံလိုက်ရသလိုပါပဲလို့ Gen Z လို့ ခေါ်ကြတဲ့ မျိုးဆက်သစ်လူငယ်တွေက ယူဆကြပါတယ်။ ဒီအထဲ ဥက္ကာချမ်းငြိမ်းလည်း အပါအဝင်ပါ။
"စပြီးခံစားမိတဲ့အရာကတော့ ကိုယ့်နိုင်ငံကြီး မှောင်သွားပြီဆိုတဲ့ အသိမျိုးပေါ့ ကိုကြီးရာ၊ ငါတို့ရမယ့် နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးတွေ ဆုံးရှုံးသွားပြီဆိုတာ ခံစားမိတယ် ပထမဆုံးကတော့"
စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် နွေဦးတော်လှန်ရေးအစောပိုင်းကာလတွေမှာတော့ နိုင်ငံဝန်ထမ်းအတော်များများရဲ့ CDM လို့ ခေါ်တဲ့ အာဏာသိမ်းစစ်ကောင်စီနဲ့ မပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်ဘူး ဆိုပြီး ကြီးမားတဲ့လှုပ်ရှားမှုကြီးဖြစ်လာသလို၊ အဲဒီ လှုပ်ရှားမှုဟာ စစ်ကောင်စီယန္တယားကို အတော်အကြပ်ရိုက်စေခဲ့ပါတယ်။ ဝန်ထမ်းတဦးချင်းအဖို့ ဒီလှုပ်ရှားမှုပါဝင်ဖို့ အတော်လေး ချင့်ချိန်စဉ်းစားခဲ့ကြရတာပါ။ ဆန္ဒပြသူတွေကို မတရားသဖြင့် ပစ်ခတ်နှိမ်နင်းနေတဲ့လုပ်ရပ်အပေါ် မခံမရပ်နိုင်တော့လို့ ပါဝင်လာရတာလို့ ပညာရေး CDM ဝန်ထမ်းတဦးက VOA ကို ပြောပါတယ်။
"အဲဒီအချိန်မှာ ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာ ပြတ်ပြတ်သားသားမသိဘူး။ ဒါပေမယ့် ဆန္ဒပြသူတွေကိုအကြမ်းဖက်ဖြိုခွင်းတာ၊ အဲဒီမှာ မတရားသဖြင့် လုပ်နေတာဆိုတဲ့ ခံစားချက်က ရင်ထဲမှာဖြစ်လာတာ။ အဆိုးဆုံးကတော့ မမြသွယ်သွယ်ခိုင်ကိစ္စပေါ့။ အစကတော့ လူက ကြောက်ခဲ့တာပေါ့။ လက်နက်တွေကို ကြောက်ခဲ့တယ်။ အဲဒီ့ကိစ္စဖြစ်ပြီးနောက်မှာတော့ မမှုတော့ဘူးဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်သွားတာပေါ့။ မတရားသဖြင့် အုပ်ချုပ်နေတာကြီးကိုတော့ ဘယ်လိုမှ လက်မခံနိုင်တော့ဘူး၊ သူတို့ခိုင်းတာ ဘယ်လိုမှ မလုပ်နိုင်တော့ဘူးဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်လာတယ်။ အဲဒီ့နေမှာပါပဲ CDM ဝင်ဖို့အတွက် ဆုံးဖြတ်ချက်က ခိုင်မာသွားတာ။"
NLD ပါတီ အပြတ်အသတ်အနိုင်ရခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲမှာ မဲစာရင်းမမှန်ကန်မှုတွေရှိတယ်လို့ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြချက်ပေးပြီး စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းယူပါတယ်။ ဒီ စစ်တပ်အာဏာသိမ်းမှုဟာ စစ်တပ်နဲ့ NLD ပါတီအကြား ပြဿနာဆိုပြီး တချို့က ပုံဖော်ပါတယ်။ လူငယ်တွေ တတ်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေနဲ့ နိုင်ငံဝန်ထမ်းတွေက စစ်ကောင်စီနဲ့မပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်နိုင်ဘူးဆိုပေမယ့်၊ နိုင်ငံရေးပါတီအများစုဟာ စစ်ကောင်စီရဲ့ ဥပဒေအောက်မှာပဲ ဆက်ရပ်တည်နေကြပါတယ်။ ဒီထဲမှာမှ ထူးထူးခြားခြား နွေဦးတော်လှန်ရေးထဲ ပါတီတစုံလုံး ပါဝင်လာတာကတော့ လူ့ဘောင်သစ်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီပါ။ လူ့ဘောင်သစ်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီဟာ ၁၉၈၈ ခုနှစ် လူထုလှုပ်ရှားမှုနောက် လူငယ်ကျောင်းသားတွေနဲ့အမာခံ ဖွဲ့ခဲ့ပြီး အဲဒီနောက်မြေအောက်ပါတီဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ၂၀၁၀ နိုင်ငံရေးအခင်းအကျင်းသစ်မှာတော့ တရားဝင်နိုင်ငံရေးပါတီပြန်ဖြစ်လာပါတယ်။ အခု အာဏာသိမ်းဖြစ်စဉ်ကိုကြည့်လိုက်ရင် စစ်တပ်က စိတ်ကြိုက်ဆွဲထားတဲ့ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အလုပ်မဖြစ်နိုင်တော့ဘူးဆိုတာထင်ရှားလို့ စစ်ကောင်စီအုပ်ချုပ်ရေးအောက်က နိုင်ငံရေးပါတီအဖြစ်မခံပဲ၊ ဒီလှုပ်ရှားမှုမှာ ပါဝင်လာတာလို့ ပါတီဥက္ကဌ ဦးအောင်မိုးဇော်က ပြောပါတယ်။
"အခြေခံကတော့ တိုင်းပြည်ထဲကို ပြန်ဝင်ကတည်းက ကျနော်တို့နားလည်တာက တိုင်းပြည်ထဲမှာ ဒီမိုကရေစီရေးအခြေခံက တဖြေးဖြေးချင်းပွင့်လာလိမ့်မယ်၊ ၂၀၀၈ ကိုလည်း တဖြေးဖြေးချင်း ငြိမ်းငြိမ်းချမ်းချမ်းနည်းနဲ့ ကျော်သွားလို့ရလိမ့်မယ်လို့ ကျနော်တို့ ယူဆခဲ့တယ်။ အဲဒီ့အခြေခံနဲ့ တိုင်းပြည်ထဲပြန်ပြီး ရုန်းကန်မယ်ဆိုပြီး ကျနော်တို့ ပြန်ခဲ့တာဖြစ်တယ်။ လက်တွေ့ကျတော့ ပေးထားတဲ့အခြေအနေအောက်မှာ ဘယ်လိုမှ ၂၀၀၈ ကိုချဲ့ယူလို့မရဘူး၊ ကျော်လို့မရဘူး။ ဒီအာဏာသိမ်းတဲ့ဖြစ်စဉ်က တော်တော်ထင်ရှားတဲ့ဖြစ်စဉ်ဖြစ်တယ်။ ဒါတော့ မရတော့ဘူးဆိုပြီးတော့ ကျနော်တို့အနေနဲ့ ဒီလှုပ်ရှားမှုမှာပါဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တာဖြစ်တယ်"
အခုဆိုရင် စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းခဲ့တာ နှစ်နှစ်ပြည့်ပြီဖြစ်သလို၊ စစ်အာဏာရှင်ဆန့်ကျင်ရေး နွေဦးတော်လှန်ရေးဟာလည်း နှစ်နှစ်ထဲဝင်လာပါပြီ။ စစ်ကောင်စီနဲ့ မပူးပေါင်းဘူးဆိုတဲ့ CDM ဝန်ထမ်းတွေအဖို့ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ အကျပ်အတည်းတွေ ကြုံတွေ့နေရပေမယ့်လည်း၊ မှန်ကန်တဲ့ ရပ်တည်မှုအတွက် ကိုယ့်ကိုကိုယ် အားပေးဂုဏ်ယူရတယ်လို့ CDM ပညာရေးဝန်ထမ်းက ပြောပါတယ်။
"ကိုယ်က စာသင်တာတခုတည်းမဟုတ်ဘူး၊ ကိုယ်မှန်တာကိုလည်း လုပ်တယ်ဆို၊ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်လုပ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စိတ်ပေါ့၊ အဓိကကတော့ လိပ်ပြာသန့်တာပါပဲ"
နှစ်နှစ်ကြာပေမယ့် စစ်အာဏာရှင်ဆန့်ကျင်ရေး မြန်မာလူထုရဲ့ သံဓိဌာန်ဟာ ခိုင်ခိုင်မာမာရှိနေသလို၊ နိုင်ငံရေး စုဖွဲ့မှုတွေလည်း ပိုအားကောင်းလာတယ်လို့ လူ့ဘောင်သစ်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ ဥက္ကဌ ဦးအောင်မိုးဇော်က ပြောပါတယ်။
"စစ်အုပ်စုကို ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ထဲ ကန်ချမယ်ဆိုတဲ့ ပြည်သူလူထုရဲ့ သံဓိဌာန် ခုချိန်အထိ ထင်ထင်ရှားရှားတွေ့နေရတုန်းပဲလို့ ကျနော်တို့ယူဆတယ်။ လက်တွေ့ပိုင်းအရ နိုင်ငံတကာပံ့ပိုးမှုအရပဲ ကြည့်ကြည့် ပြည်တွင်းမှာရှိတဲ့အင်အားစုအသီးသီးရဲ့ ဆက်စပ်မှုကိုပဲ ကြည့်ကြည့်၊ ပိုပြီးတိုးတက်လာတယ်၊ ပိုပြီး ကောင်းလာတယ်လို့ ကျနော်မြင်တယ်။ အခုလာမယ့် ၂၀၂၃ ပေါ့ ပိုပြီးတော့ ထင်ထင်ရှားရှား ဒီလှုပ်ရှားမှုတွေက ပိုပြီးအားကောင်းလာစရာရှိတယ်လို့ ကျနော်တော့ အဲဒီလိုမြင်ပါတယ်ဗျ"
အိမ်ပြန်နိုင်ရမယ်လို့ ယုံကြည်ထားသလို၊ ခံယူချက်လည်း လုံးဝမပြောင်းလဲသွားဘူးလို့ ဥက္ကာချမ်းငြိမ်းက ပြောပါတယ်။
"မပြောင်းဘူးကိုကြီး ဒီတိုင်းပဲ၊ စထွက်လာကတည်းက ငါတို့ တနေ့အိမ်ပြန်မယ်ဆိုတဲ့ ခံစားချက်နဲ့လာတာ၊ ငါတို့နိုင်ငံကိုလည်း ပြန်ယူမယ်ပေါ့၊ အဲဒီ့ခံစားချက်က ဒီအချိန်အထိ ဒီတိုင်းရှိနေသေးတယ်"
မြန်မာ့နိုင်ငံရေးဟာလည်း စစ်တပ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် အပြောင်းလဲကြီး ပြောင်းလဲခဲ့ပါတယ်။ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးအဖြေရှာရေး ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးဆိုတဲ့ နိုင်ငံရေးလေထုကြီးဟာ စစ်ကောင်စီရဲ့အကြမ်းဖက်နှိပ်ကွပ်မှုတွေနောက် လွင့်ပါသွားပါတယ်။ ကိုနေဘုန်းလတ်ကတော့ ဘယ်လိုမှ နောက်ကြောင်းပြန်လှည့်လို့မရတော့တဲ့အခြေအနေ၊ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေကို ထိုက်တန်တဲ့ပြစ်ဒဏ်ပေးမှ အနာဂတ်ကို ရှေ့ဆက်ရမယ့်အခြေအနေ ရောက်သွားပြီလို့ ပြောပါတယ်။
"အများကြီး ကျနော်တို့တတွေ ရင်းနှီးပေးဆပ်ခဲ့ရပြီးပြီ ဒီနှစ်နှစ်အတွင်းမှာ၊ ကျနော် ပြန်တွေးတိုင်း တွေးတိုင်းလည်း စိတ်ထဲမှာ အရမ်းကို နာကျင်ရတယ်၊ ခံစားရတယ်။ ကျနော်တို့ အများကြီးပေးဆပ်ခဲ့ရတယ်။ ဒီလိုအချိန်မှာ ဘယ်တော့မှ နောက်ပြန်လှည့်စရာအကြောင်းလည်းမရှိဘူး။ လှည့်လည်း လှည့်မှာမဟုတ်ဘူး။ ဒီတော်လှန်ရေးကို အဆုံးအဖြတ်ပေးမှာ အဲဒါပဲ ၊ ပြည်သူတွေကို လိုက်မေးကြည့်ပါ။ မင်းအောင်လှိုင်တို့က တောင်းပန်ပါတယ်ဆို ကြေအေးပေးမယ့်ပြည်သူဘယ်နှစ်ယောက်ရှိသလဲ၊ ကျနော်တို့ကတော့ ဘယ်လိုမှ မကြေအေးနိုင်ဘူး၊ ဒီလိုပြောလို့ ကျနော်တို့က သွေးဆာနေတဲ့လူတွေလို့ ကျနော်တို့ကို မမြင်စေချင်ဘူး။ ဒီစစ်ခေါင်းဆောင်တွေ သူတို့လုပ်ခဲ့တဲ့ပြစ်မှု ပြစ်ဒဏ်တွေနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ ထိုက်တန်တဲ့အပြစ် ပြန်ပေးကိုပေးရမယ်။"
စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းယူခဲ့တာဟာ မြန်မာ့နိုင်ငံရေးမှာ ၁၉၅၈၊ ၁၉၆၂၊ ၁၉၈၈ ပြီးရင် ဒါဟာစတုတ္တအကြိမ်ပါ။ အခု တခေါက် အာဏာသိမ်းယူမှုမှာတော့ နှစ်နှစ်ရှိသွားပေမယ့်၊ အာဏာသိမ်းစစ်ခေါင်းဆောင်တွေဟာ မြန်မာတနိုင်ငံလုံးကို ပိုင်ပိုင်နိုင်နိုင် အုပ်ချုပ်လို့ မရသေးပါဘူး။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေအပါအဝင် နိုင်ငံတကာရဲ့ဖိအားတွေကြုံရသလို၊ နိုင်ငံရေးအရ တွေ့ဆုံဖြေရှင်းဖို့လမ်းစလည်း မဖော်နိုင်ပါဘူး။ စစ်တပ်ကစိတ်ကြိုက်ရေးဆွဲခဲ့တဲ့ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံကိုပါ စစ်ကောင်စီအနေနဲ့ ဆက်လက်ကိုင်စွဲဖို့ အခက်ကြုံနိုင်တယ်လို့ နိုင်ငံရေးလေ့လာသူတွေ ယူဆပါတယ်။ လက်ရှိကြုံနေရတဲ့ ပြဿနာအရပ်ရပ်ကို နိုင်ငံရေးအရဖြေရှင်းနိုင်မယ့် အခွင့်အလမ်းအင်မတန်နည်းနေတာဟာ စစ်ကောင်စီအတွက်တော့ ကြီးမားတဲ့နိုင်ငံရေးအကျပ်အတည်းဖြစ်မယ်လို့ တွက်ဆကြပါတယ်။ အာဏာသိမ်းပြီးနောက် PDF လို့ခေါ်တဲ့ ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်တွေ ပေါ်လာသလို၊ နှစ်နှစ်အတွင်းမှာပဲ PDFs တွေဟာ နိုင်ငံနေရာအတော်များများမှာ အခိုင်အမာရှိလာတာကြောင့် စစ်ကောင်စီအဖို့ စစ်ရေးအရပါ အကျပ်အတည်းကြုံလာရပါတယ်။ စစ်တပ်အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်တော်လှန်နေသူတွေဖက်က သူတို့ခံယူမှုတွေ ယုံကြည်မှုတွေ မပြောင်းမလဲ ရှိနေတာမို့လည်း ၊ နိုင်ငံရေး စစ်ရေး မငြိမ်သက်မှုတွေ ဆက်ပြီး ရှိနေဦးမယ်လို့ လေ့လာသူတွေ တွက်ဆကြပါတယ်။
(unicode)
စဈတပျအာဏာသိမျးမှုကိုဆန့ျကငြျတဲ့ နှေဦးတောျလှနျရေး နှဈနှဈကွာလာပမေယ့ျ၊ ဒီလှုပျရှားမှုမှာ ပါဝငျလာသူတှကေတော့ အခုအခြိနျအထိ သှေးမအေးပဲ စဈအာဏာရှငျဆန့ျကငြျရေးနဲ့ နှေဦးတောျလှနျရေး အနိုငျရရမယျလို့ အခိုငျအမာယုံကွညျထားကွဆဲပါ။ ဘာကွောင့ျ သူတို့ ယုံကွညျမှုတှေ ခိုငျမွဲနတောလဲ၊ ထိုငျး-မွနျမာနယျစပျမှာ ကိုသားညှန့ျဦး တှေ့ဆုံမေးမွနျးသတငျးပေးပို့ထားပါတယျ။
လှနျခဲ့တဲ့နှဈနှဈ စဈတပျကအာဏာမသိမျးခငျ အရပျသားအစိုးရအောကျမှာ လူတိုငျးလူတိုငျးဟာ ဘဝမြှောျလင့ျခကြျတှေ မြှောျမှနျးခကြျတှေ အစီအစဉျတကနြဲ့ အနာဂတျကို ရုပျလုံးဖောျနကွေတာပါ။ ဒါပမေယ့ျ ၂၀၂၁ ဖဖေောျဝါရီ ၁ရကျ စဈတပျက အာဏာသိမျးလိုကျခြိနျမှာတော့ သူတို့ရဲ့ အိပျမကျတှေ ပွောငျးလဲခဲ့ရတယျလို့ နှေဦးတောျလှနျရေးထဲ ပါဝငျခဲ့ကွသူတှကေ VOA ကို ပွောကွပါတယျ။ အမြိုးသားဒီမိုကရစေီအဖှဲ့ခြုပျ လှှတျတောျကိုယျစားလှယျတဦးဖွဈတဲ့ ကိုနဘေုနျးလတျဟာ အနာဂတျ နိငျငံရေးမှာ စူးစူးနဈနဈပါဝငျဖို့ထကျ၊ ကလေးငယျတှအေတှကျ ပနျးခွံတှဆေောကျပေးဖို့ စိတျကူးခဲ့သူပါ။ ကားတာယာဟောငျးတှကေို ရောငျစုံဆေးမှုတျပွီး ကလေးပနျးခွံလေးတှဆေောကျပေးဖို့ဆိုတာဟာ စဈအာဏာမသိမျးခငျလေး သူ့အိပျမကျပါ။
"အာဏာမသိမျးခငျနေ့မှာ ကနြောျလုပျနတေဲ့အလုပျက အဲဒီအလုပျပေါ့ တာယာတှေ ဆေးမှုတျနတော၊ ဖေ့ဘုတျပေါျ တငျလိုကျတယျ။ ကလေးတှအေတှကျ ကနြောျ ကစားကှငျးလေး လုပျခငြျလို့ ဘယျဆေးမှုတျရငျကောငျးမလဲလို့ ကနြောျစမျးနလေို့၊ အဲဒီ ပိုဈလေးပေါ့ ကနြောျမှတျမိနတော။ အဲဒီပို့ဈက ဇနျနဝါရီ ၃၁ ဖွဈမှာပေါ့။ အဲတော့ ကနြောျတို့စိတျက အရမျးရှငျးတယျ။ ကနြောျဆိုရငျ ကလေးတှအေတှကျ ရညျမှနျးထားတာ။ တိုငျးပွညျကောငျးဖို့အတှကျ ဘာလုပျမလဲ၊ ကလေးတှအေတှကျ ဘာလုပျမလဲ။ ကနြောျတို့စိတျက ရိုးရိုးရှငျးရှငျးလေးပဲ။ ဒါပမေယ့ျ အဲဒီ့နေ့ညမှာ အာဏာသိမျးဖို့ကွိုးစားပွီး မနကျ ၄ နာရီလောကျမှာ ကနြော့ျဆီကို သတငျးတှဝေငျလာတယျ။ အဲဒီမှာ ဖမျးတယျဆီးတယျဖွဈတော့ ကနြော့ျရဲ့ ၁ရကျနေ့ ပိုဈက black screen ဖွဈသှားတယျ။ ၂ နှဈပွည့ျနေ့ကရြငျ အဲဒါလေးကိုပွနျရေးမလို့လုပျနတေယျ။ တခြို့ဆို မှတျတောငျမှတျမိပါတော့မလား ၃၁ရကျနေ့မှာ ဘာတငျခဲ့လဲဆိုတာ။ ဒါ ကနြောျတယောကျတညျးမဟုတျဘူး၊ ပွညျသူတိုငျး ပွညျသူတိုငျးဟာ ၃၁ရကျနေ့အထိက မြှောျလင့ျခကြျတှေ၊ရညျမှနျးခကြျတှေ သူတို့ဘဝအတှကျ၊ တိုငျးပွညျအတှကျရောသူတို့အတှကျရောပေါ့ တကယ့ျကို မြှောျလင့ျခကြျတလူလူ အညှှန့ျတလူလူနဲ့ မြှောျလင့ျခကြျတှေ ဝဝေဆောဆာနဲ့ အိပျမကျတှအေမြားကွီးနဲ့၊ ၃၁ ရကျနေ့အထိ အဲဒီ့အတိုငျးပဲဗြ။ ၁ရကျနေ့မှာ အဲဒါတှေ အကုနျဖကြျဆီးပဈတာ"
ကိုနဘေုနျးလတျဟာ အခုတော့ NUG ကွားကာလ အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရရဲ့ ပွောခှင့ျဆိုခှင့ျရှိသူတဦးဖွဈလာပါတယျ။ ကိုနဘေုနျးလတျလိုပါပဲ၊ စဈတပျက အာဏာသိမျးလိုကျတာဟာ သူတို့ရဲ့ အိပျမကျတှေ ဖကြျဆီးခံလိုကျရသလိုပါပဲလို့ Gen Z လို့ ခေါျကွတဲ့ မြိုးဆကျသဈလူငယျတှကေ ယူဆကွပါတယျ။ ဒီအထဲ ဥက်ကာခမြျးငွိမျးလညျး အပါအဝငျပါ။
"စပွီးခံစားမိတဲ့အရာကတော့ ကိုယ့ျနိုငျငံကွီး မှောငျသှားပွီဆိုတဲ့ အသိမြိုးပေါ့ ကိုကွီးရာ၊ ငါတို့ရမယ့ျ နိုငျငံသားအခှင့ျအရေးတှေ ဆုံးရှုံးသှားပွီဆိုတာ ခံစားမိတယျ ပထမဆုံးကတော့"
စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျ နှေဦးတောျလှနျရေးအစောပိုငျးကာလတှမှောတော့ နိုငျငံဝနျထမျးအတောျမြားမြားရဲ့ CDM လို့ ခေါျတဲ့ အာဏာသိမျးစဈကောငျစီနဲ့ မပူးပေါငျးမဆောငျရှကျဘူး ဆိုပွီး ကွီးမားတဲ့လှုပျရှားမှုကွီးဖွဈလာသလို၊ အဲဒီ လှုပျရှားမှုဟာ စဈကောငျစီယန်တယားကို အတောျအကွပျရိုကျစခေဲ့ပါတယျ။ ဝနျထမျးတဦးခငြျးအဖို့ ဒီလှုပျရှားမှုပါဝငျဖို့ အတောျလေး ခငြ့ျခြိနျစဉျးစားခဲ့ကွရတာပါ။ ဆန်ဒပွသူတှကေို မတရားသဖွင့ျ ပဈခတျနှိမျနငျးနတေဲ့လုပျရပျအပေါျ မခံမရပျနိုငျတော့လို့ ပါဝငျလာရတာလို့ ပညာရေး CDM ဝနျထမျးတဦးက VOA ကို ပွောပါတယျ။
"အဲဒီအခြိနျမှာ ဘာလုပျရမယျဆိုတာ ပွတျပွတျသားသားမသိဘူး။ ဒါပမေယ့ျ ဆန်ဒပွသူတှကေိုအကွမျးဖကျဖွိုခှငျးတာ၊ အဲဒီမှာ မတရားသဖွင့ျ လုပျနတောဆိုတဲ့ ခံစားခကြျက ရငျထဲမှာဖွဈလာတာ။ အဆိုးဆုံးကတော့ မမွသှယျသှယျခိုငျကိစ်စပေါ့။ အစကတော့ လူက ကွောကျခဲ့တာပေါ့။ လကျနကျတှကေို ကွောကျခဲ့တယျ။ အဲဒီ့ကိစ်စဖွဈပွီးနောကျမှာတော့ မမှုတော့ဘူးဆိုတဲ့ စိတျဝငျသှားတာပေါ့။ မတရားသဖွင့ျ အုပျခြုပျနတောကွီးကိုတော့ ဘယျလိုမှ လကျမခံနိုငျတော့ဘူး၊ သူတို့ခိုငျးတာ ဘယျလိုမှ မလုပျနိုငျတော့ဘူးဆိုတဲ့ စိတျဝငျလာတယျ။ အဲဒီ့နမှောပါပဲ CDM ဝငျဖို့အတှကျ ဆုံးဖွတျခကြျက ခိုငျမာသှားတာ။"
NLD ပါတီ အပွတျအသတျအနိုငျရခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲမှာ မဲစာရငျးမမှနျကနျမှုတှရှေိတယျလို့ဆိုတဲ့ အကွောငျးပွခကြျပေးပွီး စဈတပျက အာဏာသိမျးယူပါတယျ။ ဒီ စဈတပျအာဏာသိမျးမှုဟာ စဈတပျနဲ့ NLD ပါတီအကွား ပွူနာဆိုပွီး တခြို့က ပုံဖောျပါတယျ။ လူငယျတှေ တတျကွှလှုပျရှားသူတှနေဲ့ နိုငျငံဝနျထမျးတှကေ စဈကောငျစီနဲ့မပူးပေါငျးမဆောငျရှကျနိုငျဘူးဆိုပမေယ့ျ၊ နိုငျငံရေးပါတီအမြားစုဟာ စဈကောငျစီရဲ့ ဥပဒအေောကျမှာပဲ ဆကျရပျတညျနကွေပါတယျ။ ဒီထဲမှာမှ ထူးထူးခွားခွား နှေဦးတောျလှနျရေးထဲ ပါတီတစုံလုံး ပါဝငျလာတာကတော့ လူ့ဘောငျသဈဒီမိုကရကျတဈပါတီပါ။ လူ့ဘောငျသဈဒီမိုကရကျတဈပါတီဟာ ၁၉၈၈ ခုနှဈ လူထုလှုပျရှားမှုနောကျ လူငယျကြောငျးသားတှနေဲ့အမာခံ ဖှဲ့ခဲ့ပွီး အဲဒီနောကျမွအေောကျပါတီဖွဈခဲ့ပါတယျ။ ၂၀၁၀ နိုငျငံရေးအခငျးအကငြျးသဈမှာတော့ တရားဝငျနိုငျငံရေးပါတီပွနျဖွဈလာပါတယျ။ အခု အာဏာသိမျးဖွဈစဉျကိုကွည့ျလိုကျရငျ စဈတပျက စိတျကွိုကျဆှဲထားတဲ့ ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးပုံ အလုပျမဖွဈနိုငျတော့ဘူးဆိုတာထငျရှားလို့ စဈကောငျစီအုပျခြုပျရေးအောကျက နိုငျငံရေးပါတီအဖွဈမခံပဲ၊ ဒီလှုပျရှားမှုမှာ ပါဝငျလာတာလို့ ပါတီဥက်ကဌ ဦးအောငျမိုးဇောျက ပွောပါတယျ။
"အခွခေံကတော့ တိုငျးပွညျထဲကို ပွနျဝငျကတညျးက ကနြောျတို့နားလညျတာက တိုငျးပွညျထဲမှာ ဒီမိုကရစေီရေးအခွခေံက တဖွေးဖွေးခငြျးပှင့ျလာလိမ့ျမယျ၊ ၂၀၀၈ ကိုလညျး တဖွေးဖွေးခငြျး ငွိမျးငွိမျးခမြျးခမြျးနညျးနဲ့ ကြောျသှားလို့ရလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျတို့ ယူဆခဲ့တယျ။ အဲဒီ့အခွခေံနဲ့ တိုငျးပွညျထဲပွနျပွီး ရုနျးကနျမယျဆိုပွီး ကနြောျတို့ ပွနျခဲ့တာဖွဈတယျ။ လကျတှေ့ကတြော့ ပေးထားတဲ့အခွအေနအေောကျမှာ ဘယျလိုမှ ၂၀၀၈ ကိုခြဲ့ယူလို့မရဘူး၊ ကြောျလို့မရဘူး။ ဒီအာဏာသိမျးတဲ့ဖွဈစဉျက တောျတောျထငျရှားတဲ့ဖွဈစဉျဖွဈတယျ။ ဒါတော့ မရတော့ဘူးဆိုပွီးတော့ ကနြောျတို့အနနေဲ့ ဒီလှုပျရှားမှုမှာပါဖို့ ဆုံးဖွတျခဲ့တာဖွဈတယျ"
အခုဆိုရငျ စဈတပျက အာဏာသိမျးခဲ့တာ နှဈနှဈပွည့ျပွီဖွဈသလို၊ စဈအာဏာရှငျဆန့ျကငြျရေး နှေဦးတောျလှနျရေးဟာလညျး နှဈနှဈထဲဝငျလာပါပွီ။ စဈကောငျစီနဲ့ မပူးပေါငျးဘူးဆိုတဲ့ CDM ဝနျထမျးတှအေဖို့ အခြိနျကွာလာတာနဲ့အမြှ အကပြျအတညျးတှေ ကွုံတှေ့နရေပမေယ့ျလညျး၊ မှနျကနျတဲ့ ရပျတညျမှုအတှကျ ကိုယ့ျကိုကိုယျ အားပေးဂုဏျယူရတယျလို့ CDM ပညာရေးဝနျထမျးက ပွောပါတယျ။
"ကိုယျက စာသငျတာတခုတညျးမဟုတျဘူး၊ ကိုယျမှနျတာကိုလညျး လုပျတယျဆို၊ ကိုယျကိုယျတိုငျလုပျခဲ့တယျဆိုတဲ့ စိတျပေါ့၊ အဓိကကတော့ လိပျပွာသန့ျတာပါပဲ"
နှဈနှဈကွာပမေယ့ျ စဈအာဏာရှငျဆန့ျကငြျရေး မွနျမာလူထုရဲ့ သံဓိဌာနျဟာ ခိုငျခိုငျမာမာရှိနသေလို၊ နိုငျငံရေး စုဖှဲ့မှုတှလေညျး ပိုအားကောငျးလာတယျလို့ လူ့ဘောငျသဈဒီမိုကရကျတဈပါတီ ဥက်ကဌ ဦးအောငျမိုးဇောျက ပွောပါတယျ။
"စဈအုပျစုကို ဘငျ်ဂလားပငျလယျအောျထဲ ကနျခမြယျဆိုတဲ့ ပွညျသူလူထုရဲ့ သံဓိဌာနျ ခုခြိနျအထိ ထငျထငျရှားရှားတှေ့နရေတုနျးပဲလို့ ကနြောျတို့ယူဆတယျ။ လကျတှေ့ပိုငျးအရ နိုငျငံတကာပံ့ပိုးမှုအရပဲ ကွည့ျကွည့ျ ပွညျတှငျးမှာရှိတဲ့အငျအားစုအသီးသီးရဲ့ ဆကျစပျမှုကိုပဲ ကွည့ျကွည့ျ၊ ပိုပွီးတိုးတကျလာတယျ၊ ပိုပွီး ကောငျးလာတယျလို့ ကနြောျမွငျတယျ။ အခုလာမယ့ျ ၂၀၂၃ ပေါ့ ပိုပွီးတော့ ထငျထငျရှားရှား ဒီလှုပျရှားမှုတှကေ ပိုပွီးအားကောငျးလာစရာရှိတယျလို့ ကနြောျတော့ အဲဒီလိုမွငျပါတယျဗြ"
အိမျပွနျနိုငျရမယျလို့ ယုံကွညျထားသလို၊ ခံယူခကြျလညျး လုံးဝမပွောငျးလဲသှားဘူးလို့ ဥက်ကာခမြျးငွိမျးက ပွောပါတယျ။
"မပွောငျးဘူးကိုကွီး ဒီတိုငျးပဲ၊ စထှကျလာကတညျးက ငါတို့ တနေ့အိမျပွနျမယျဆိုတဲ့ ခံစားခကြျနဲ့လာတာ၊ ငါတို့နိုငျငံကိုလညျး ပွနျယူမယျပေါ့၊ အဲဒီ့ခံစားခကြျက ဒီအခြိနျအထိ ဒီတိုငျးရှိနသေေးတယျ"
မွနျမာ့နိုငျငံရေးဟာလညျး စဈတပျအာဏာသိမျးပွီးနောကျ အပွောငျးလဲကွီး ပွောငျးလဲခဲ့ပါတယျ။ တှေ့ဆုံဆှေးနှေးအဖွရှောရေး ပွနျလညျသင့ျမွတျရေးဆိုတဲ့ နိုငျငံရေးလထေုကွီးဟာ စဈကောငျစီရဲ့အကွမျးဖကျနှိပျကှပျမှုတှနေောကျ လှင့ျပါသှားပါတယျ။ ကိုနဘေုနျးလတျကတော့ ဘယျလိုမှ နောကျကွောငျးပွနျလှည့ျလို့မရတော့တဲ့အခွအေနေ၊ စဈခေါငျးဆောငျတှကေို ထိုကျတနျတဲ့ပွဈဒဏျပေးမှ အနာဂတျကို ရှေ့ဆကျရမယ့ျအခွအေနေ ရောကျသှားပွီလို့ ပွောပါတယျ။
"အမြားကွီး ကနြောျတို့တတှေ ရငျးနှီးပေးဆပျခဲ့ရပွီးပွီ ဒီနှဈနှဈအတှငျးမှာ၊ ကနြောျ ပွနျတှေးတိုငျး တှေးတိုငျးလညျး စိတျထဲမှာ အရမျးကို နာကငြျရတယျ၊ ခံစားရတယျ။ ကနြောျတို့ အမြားကွီးပေးဆပျခဲ့ရတယျ။ ဒီလိုအခြိနျမှာ ဘယျတော့မှ နောကျပွနျလှည့ျစရာအကွောငျးလညျးမရှိဘူး။ လှည့ျလညျး လှည့ျမှာမဟုတျဘူး။ ဒီတောျလှနျရေးကို အဆုံးအဖွတျပေးမှာ အဲဒါပဲ ၊ ပွညျသူတှကေို လိုကျမေးကွည့ျပါ။ မငျးအောငျလှိုငျတို့က တောငျးပနျပါတယျဆို ကွအေေးပေးမယ့ျပွညျသူဘယျနှဈယောကျရှိသလဲ၊ ကနြောျတို့ကတော့ ဘယျလိုမှ မကွအေေးနိုငျဘူး၊ ဒီလိုပွောလို့ ကနြောျတို့က သှေးဆာနတေဲ့လူတှလေို့ ကနြောျတို့ကို မမွငျစခေငြျဘူး။ ဒီစဈခေါငျးဆောငျတှေ သူတို့လုပျခဲ့တဲ့ပွဈမှု ပွဈဒဏျတှနေဲ့ပတျသကျပွီးတော့ ထိုကျတနျတဲ့အပွဈ ပွနျပေးကိုပေးရမယျ။"
စဈတပျက အာဏာသိမျးယူခဲ့တာဟာ မွနျမာ့နိုငျငံရေးမှာ ၁၉၅၈၊ ၁၉၆၂၊ ၁၉၈၈ ပွီးရငျ ဒါဟာစတုတ်တအကွိမျပါ။ အခု တခေါကျ အာဏာသိမျးယူမှုမှာတော့ နှဈနှဈရှိသှားပမေယ့ျ၊ အာဏာသိမျးစဈခေါငျးဆောငျတှဟော မွနျမာတနိုငျငံလုံးကို ပိုငျပိုငျနိုငျနိုငျ အုပျခြုပျလို့ မရသေးပါဘူး။ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှအေပါအဝငျ နိုငျငံတကာရဲ့ဖိအားတှကွေုံရသလို၊ နိုငျငံရေးအရ တှေ့ဆုံဖွရှေငျးဖို့လမျးစလညျး မဖောျနိုငျပါဘူး။ စဈတပျကစိတျကွိုကျရေးဆှဲခဲ့တဲ့ ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးပုံကိုပါ စဈကောငျစီအနနေဲ့ ဆကျလကျကိုငျစှဲဖို့ အခကျကွုံနိုငျတယျလို့ နိုငျငံရေးလေ့လာသူတှေ ယူဆပါတယျ။ လကျရှိကွုံနရေတဲ့ ပွူနာအရပျရပျကို နိုငျငံရေးအရဖွရှေငျးနိုငျမယ့ျ အခှင့ျအလမျးအငျမတနျနညျးနတောဟာ စဈကောငျစီအတှကျတော့ ကွီးမားတဲ့နိုငျငံရေးအကပြျအတညျးဖွဈမယျလို့ တှကျဆကွပါတယျ။ အာဏာသိမျးပွီးနောကျ PDF လို့ခေါျတဲ့ ပွညျသူ့ကာကှယျရေးတပျတှေ ပေါျလာသလို၊ နှဈနှဈအတှငျးမှာပဲ PDFs တှဟော နိုငျငံနရောအတောျမြားမြားမှာ အခိုငျအမာရှိလာတာကွောင့ျ စဈကောငျစီအဖို့ စဈရေးအရပါ အကပြျအတညျးကွုံလာရပါတယျ။ စဈတပျအာဏာသိမျးမှုကို ဆန့ျကငြျတောျလှနျနသေူတှဖေကျက သူတို့ခံယူမှုတှေ ယုံကွညျမှုတှေ မပွောငျးမလဲ ရှိနတောမို့လညျး ၊ နိုငျငံရေး စဈရေး မငွိမျသကျမှုတှေ ဆကျပွီး ရှိနေဦးမယျလို့ လေ့လာသူတှေ တှကျဆကွပါတယျ။
f
