[Unicode/Zawgyi]

ရာသီဥတုဖောကျပွနျမှု အကြိုးဆကျ အမြိုးသမီးတှအေပေါျ သကျရောကျမှု (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)

ရကွေီးမွပွေိုတာနဲ့ မိုးခေါငျ ရရှေားတာလို ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုတှကွေောင့ျ ကမ်ဘာတဝနျး အိုးအိမျ ဆုံးရှုံးရသူတှေ သနျးပေါငျးမြားစှာ ရှိနပွေီး ဒီလိုလူတှရေဲ့ ၈၀ % က အမြိုးသမီးနဲ့မိနျးခလေးငယျတှေ ဖွဈတယျလို့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးရေး ကုလသမဂ်ဂ အစီအစဉျက ထောကျပွထားပါတယျ။ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုတှကွေောင့ျ ဖွဈလာတဲ့ နောကျဆကျတှဲ အကြိုးဆကျတှကေို မွနျမာနဲ့ ကမ်ဘာတဝနျးက အမြိုးသမီးတှေ ဘယျလို ရငျဆိုငျ ကွုံတှေ့နကွေရပါလဲ။ ဘယျလို အဖွရှောနိုငျဖို့ ကွိုးပမျးနကွေသလဲ ဆိုတာတှကေို ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက စုစညျး တငျပွထားပါတယျ။

၂၁ ရာစု ဒီကနေ့ခတျေရဲ့ အကွီးမားဆုံး ကမ်ဘာလုံးဆိုငျရာ စိနျခေါျမှုတခုက ကမ်ဘာကွီး ပူနှေးမှုနဲ့အတူ ဖွဈလာတဲ့ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှု ပြူနာပါ။ တောမီးလောငျတာ၊ မိုးခေါငျရရှေားတာ၊ ရကွေီးမွပွေိုတာ၊ မုနျတိုငျးဒဏျသင့ျတာလို သဘာဝဘေးဆိုးတှေ တနှဈထကျတနှဈ ပိုပွီး ဆိုးလာနတောနဲ့အမြှ ဒီလိုဘေးဒဏျတှကေို ကမ်ဘာနဲ့အဝှမျး ကွုံကွရတယျဆိုပမေဲ့၊ ဒီအထဲမှာ အကာအကွယ်မဲ့ ဘေးဒုက်ခ အရောက်ဆုံးကတော့ ဆငျးရဲနှမျးပါးတဲ့ နိုငျငံတှပေါ။ ဒီအထဲမှာမှ အမြိုးသမီးနဲ့ မိနျးကလေးငယျတှေ ကတော့ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုနဲ့ နောကျဆကျတှဲ ဘေးအန်တရာယျတှကေို ပိုပွီး ကွုံကွရတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂနဲ့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး လှုပျရှားသူတှကေ ထောကျပွ ပွောဆိုထားကွပါတယျ။

ဒီလိုထောကျပွသူတှထေဲမှာ ၂၀၁၄ ခုနှဈ နိုဘဲလျ ငွိမျးခမြျးရေးဆုရှငျ မာလာလာ ယူဆှပျဆိုငျကလညျး ပါ ပါတယျ။ သူကိုယျတိုငျ ပါကစ်စတနျနိုငျငံမှာ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျပွောငျးလဲမှုတှကွေောင့ျ ဖွဈလာတဲ့ ရကွေီးရလြှေံမှုတှကွေောင့ျ သူတကျနတေဲ့ ကြောငျး ရမွှေုပျပွီး ပညာရေးမှာ အနှောကျအယှကျ ဖွဈခဲ့ရတယျလို့ မာလာလာက ပွောပွပါတယျ။

“ရာသီဥတုနဲ့ ဆကျနှယျတဲ့ အဖွဈအပကြျတှကွေောင့ျ သနျးနဲ့ခြီတဲ့ မိနျးကလေးတှေ ကြောငျးတကျခှင့ျ ဆုံးရှုံးနရေပါတယျ။ မိုးခေါငျတာ၊ ရကွေီးတာ လို ဖွဈရပျတှကေ ကြောငျးတှကေို တိုကျရိုကျ သကျရောကျမှု ရှိပွီး တခြို့ ဖွဈရပျတှမှော လူတှေ အိုးမဲ့အိမျမဲ့ ဖွဈရတာကွောင့ျ ထိခိုကျမှု အမြားဆုံးက အမြိုးသမီးတှေ ဖွဈနတောပါ။ ကြောငျးထှကျရရငျ မိနျးကလေးတှကေ ထိပျဆုံးက၊ ကြောငျးပွနျတကျရတော့ သူတို့က နောကျဆုံးက ဖွဈနပေါတယျ။ ဒီပွူနာတှကေို ဖွရှေငျးဖို့ လုံလုံလောကျလောကျ အားစိုကျထုတျမှု မရှိဘူးဆိုတာ ကမြတို့ သိကွသလိုပဲ ဒီလိုအခွအေနမြေိုးမှာ အမြားအားဖွင့ျ မိနျးကလေးတှေ ကြောငျးဆကျ မတကျနိုငျကွတော့ပါဘူး။ အိမျမှု ကိစ်စတှနေဲ့ပဲ မိသားစုဝငျတှကေို ကူညီပေးနရေပွီး ပညာရေးနဲ့ အလှမျးဝေးကုနျကွပါတယျ။”

နဂိုကတညျးကသူတို့ဒသေမှာ တာလီဘနျတှကေ အမြိုးသမီးနဲ့ မိနျးခလေးငယျတှေ ပညာသငျကွားခှင့ျ ကန့ျသတ်ထား တာကွောင့ျ သဘာဝဘေးဆိုးတှေ ကွုံရတဲ့အခါမှာတော့ အမြိုးသမီးနဲ့ မိနျးခလေးငယျတှဟော ပညာသငျကွားခှင့ျနဲ့ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ အခှင့ျအလမျးတှေ ဆုံးရှုံးကွရတဲ့အပွငျ အကွမျးဖကျခံရမှုတှေ ပိုပွီး ကွုံရတဲ့ အခွအေနကေို ဆိုကျစတေယျ ဆိုတာကိုလညျး မာလာလာက ထောကျပွ ပွောဆိုနတောပါ။

ကမ်ဘာကွီးပူနှေးမှုကိုဖွဈစတေဲ့ ကာဗှနျဓာတျငှေ့ ထုတျလှှတျမှုတှကေို ခမြျးသာကွှယျဝတဲ့ အငျအားကွီးနိုငျငံတှကေ အဓိက ဖနျတီးနပွေီး နောကျဆကျတှဲရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုတှေ ဖွဈလာတဲ့အခါမှာတော့ ဖှံ့ဖွိုးဆဲနိုငျငံတှကေ အဓိက ခံစားကွရတယျ ဆိုတာကို လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့ သဘာ၀ ပတျဝနျးကငြျအရေး ဦးဆောငျ လှုပျရှားသူတှကေ ထောကျပွနတောပါ။ ဒီနှဈထဲ ပါကစ်စတနျနိုငျငံ ကွုံရတဲ့ အခွအေနဆေိုရငျ ထငျရှားတဲ့ ဥပမာတခု ဖွဈတယျဆိုတာကို သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးရေး ကုလသမဂ်ဂ အစီအစဉျ ညှနျကွားရေးမှူး Inger Andersen က ပွောပါတယျ။

"ပါကစ်စတနျနိုငျငံမှာ လူပေါငျး ၃၃ သနျး အိုးအိမျမဲ့နပေါတယျ။ ဒါက သွစတွေေးလြ တနိုငျငံလုံးရဲ့ လူဦးရေ ပမာဏလောကျ ရှိပါတယျ။ ထိခိုကျမှုတှကေ ဒေါျလာဘီလြံ ၃၀ လောကျ ရှိပါတယျ။ ရိုတျသိမျးရမယ့ျ သီးနှံတှေ အမြားအပွား ဆုံးရှုံးခဲ့ရသလို၊ မကွုံစဖူး ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ ပွူနာတှေ ကွုံနရေပါတယျ။ တကယျတော့ ပါကစ်စတနျရဲ့ ကာဗှနျဓာတျငှေ့ ထုတျလှှတျမှုက ဝ.၄ % အောကျပဲ ရှိတာပါ။ ခုလောကျအထိ မမြှမတ ခံစားရတာမြိုးကိုတော့ ကမြတို့ လဈလြူရှု မထားသင့ျပါဘူး။”

အာဖရိကနိုငျငံတှမှော ဆိုရငျလညျးရာသီဥတု ဖောကျပွနျမှုကွောင့ျ မိုးခေါငျရရှေားမှုနဲ့ ငတျမှတျခေါငျးပါးမှု ဒဏ်ကို ဆိုးဆိုးရှားရှား ကွုံကွရပါတယျ။ ကုလသမဂ်ဂ ကလေးငယျမြားဆိုငျရာ ရနျပုံငှအေဖှဲ့ UNICEF အစီရငျခံစာအရ မိုးခေါငျရရှေားမှု ဖွဈတဲ့ ဂဘြူတီ၊ အီသီယိုးပီးယား၊ ကငျညာ နဲ့ ဆိုမာလီယာ နိုငျငံတှမှော ငတျမှတျခေါငျးပါးမှု ကွုံနရေတဲ့ လူပေါငျး သနျး ၂၀ ကြောျရှိနပွေီး ထကျဝကျနီးပါးက ကလေးတှေ ဖွဈပါတယျ။

မွနျမာနိုငျငံမှာရော ဒီလို ရာသီဥတု ဖောကျပွနျပွောငျးလဲမှုတှကွေောင့ျ ဖွဈလာတဲ့ နောကျဆကျတှဲ ဆိုးကြိုးတှကေို ဘယျလို အရပျ ဒသေတှမှော ဘယျလိုလူတှကေ အဓိက ပိုပွီး ကွုံတှေ့ ခံစားနကွေရပါလဲ။ သဘာဝ ပတျဝနျးကငြျအရေး လှုပျရှားနတေဲ့ နောျထီးခူက ခုလို ပွောပါတယျ။

“ကမြတို့ မွနျမာနိုငျငံမှာဆိုလို့ရှိရငျတော့ အဓိက ကြေးလကျဒသေမှာနထေိုငျတဲ့ လူတှကေ ပိုပွီးတော့ ခံစားကွရပါတယျ။ အဲ့ဒီကြေးလကျမှာ အမြိုးသမီးနဲ့ မိနျးခလေးငယျတှေ ဆိုရငျ ပိုပွီးတော့ အကြိုးသကျရောကျမှုတှကေို ကွုံရပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲ ဆိုတော့ ကမြတို့ အမြိုးသမီးတှကေ အိမျမှာဆိုလို့ရှိရငျ ခကြျရေးပွုတျရေးတို့ အိမျမှာ အိမျမှုကိစ်စတှကေို တာဝနျယူရပါတယျ။ ကမြတို့က ခကြျပွုတျမယျဆိုရငျ ကမြတို့က ရလေိုတယျ။ ရသှေားခပျရတယျ။ ဒါပမေဲ့ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျတဲ့အခါမှာ မွဈခြောငျးတှေ ရတေိမျကောလာတဲ့အခါမှာ နဂို ကမြတို့သှားရတဲ့ နရောထကျ ပိုပွီးတော့ ဝေးဝေး သှားရတယျ။ အခြိနျပိုပေးရတယျ။ ဒါက ၁ အခကြျပေါ့နောျ။ ၂ အခကြျဆိုရငျတော့ အသကျမှေးဝမျးကြောငျးပေါ့။ အသကျမှေးဝမျးကြောငျးမှာ ဆိုရငျ မိုးလဝေသ၊ ရာသီဥတုတှေ မမှနျတဲ့အခါမှာ စိုကျပြိုး မှေးမွူရေး ခကျခဲလာတယျ။ မအောငျမွငျဘူး။ မအောငျမွငျတဲ့အခါ အိမျထောငျစုမှာ ရပျတညျဖို့ ဝငျငှေ ကပြျတညျးလာတယျ။ ပွီးရငျ ကမြတို့ကြေးလကျမှာနတေဲ့ လူတှဆေိုရငျ မွဈခြောငျးတှမှော သားငါးတှေ ရှာစားကွတယျပေါ့နောျ။ ဒါပမေဲ့ နောကျပိုငျး ရှားပါးလာတဲ့အခါမှာ ဆိုလို့ရှိရငျ ကမြတို့ အစားအသောကျ ဖူလုံမှုလညျး ထိခိုကျတယျ။ ဆိုတော့ ဒီလိုမြိုး ရာသီဥတု ဖောကျပွနျဖို့ ဖွဈလာတဲ့ အကြိုးဆကျတှကွေောင့ျ ကမြတို့က ပွောငျးရှှေ့ရတယျ။ ပွောငျးရှှေ့လုပျသားတှေ ဖွဈလာတယျ။ အလုပျအကိုငျတှေ ရှားပါးတယျ။ စိုကျပြိုးဖို့ မအောငျမွငျတဲ့အခါ ရပျရှာကနေ မွို့မှာ အလုပျသှားရှာရတယျ။ မွို့မှာ အလုပျ တကျရှာတဲ့အခါမှာလညျး မွို့မှာလညျး ဝနျထုတျဝနျပိုး ဖွဈစတေယျ။ ဝနျဆောငျမှုနဲ့ လူဦးရေ မကာမိတဲ့အခါမှာပေါ့။ တခြို့ အမြိုးသမီးတှကေလညျး တခွား တိုငျးပွညျကို ကမြတို့က ရှှေ့ပွောငျးလုပျသား အနနေဲ့ သှားလုပျရတယျ။ အဲ့ဒီလို သှားလုပျရတဲ့အခါမှာ သားငယျ သမီးငယျတှကေို အိမျမှာ အဖိုးအဖှားတှနေဲ့ ထားခဲ့ရတယျ။ မိသားစုတှေ တကှဲတပွား ဖွဈတယျ။ ဆိုတော့ ကမြတို့က ဖွဈလာတဲ့အရာတိုငျးက တခုနဲ့တခု ဆကျစပျသှားတာပေါ့။ ကွည့ျလိုကျရငျတော့ သကျသကျစီလိူ့ ထငျရတယျ။ ဒါပမေဲ့ တခုဖွဈလိုကျတဲ့အခါမှာ နောကျထပျဖွဈလာတဲ့ ကှငျးဆကျတှကေ အကြိုးသကျရောကျမှုတှကေ တောကျလြှောကျ ရှိသှားပါတယျ။”

မွနျမာနိုငျငံမှာ အထူးသဖွင့ျ သဈတောပွုနျးတီးမှုတှကွေောင့ျ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိခိုကျပကြျစီးမှုတှေ ကွုံနရေတာမို့ သဈတောမွတှေေ ထိနျးသိမျးရေး အလေးပေး လုပျဆောငျသင့ျပါတယျလို့လညျး နောျထီးခူက ပွောပါတယျ။

“ကမြတို့ အရပျဘကျအဖှဲ့တှနေဲ့ ဌာနတိုငျးရငျးသားအဖှဲ့တှေ အမွဲတမျး ကွှေးကွောျ တောငျးဆိုနတောမှာ ဆိုရငျ ဒသေခံတှေ ထိနျးသိမျးထားတဲ့ သဈတောတှကေို အစိုးရ အနနေဲ့ အသိအမှတျ ပွုပေးရမယျပေါ့နောျ။ ဘာဖွဈလို့လဲ ဆိုတော့ ဒီဒသေခံတှကေ ဒီသဈတောတှကေို ထိနျးသိမျးထားတယျ။ မွဈခြောငျးတှကေို ထိနျးသိမျးထားတယျ ဆိုတော့ သူတို့သညျ ဒီတောနဲ့ အနီးစပျဆုံး နထေိုငျတဲ့သူတှေ ဖွဈတယျ။ သူတို့က ဒီတောပေါျမှာပဲ မှီခိုပွီးတော့ နရေတဲ့သူတှေ ဖွဈတဲ့အတှကျ ဌာနတေိုငျးရငျးသားတှေ ထိနျးသိမျး ထားတဲ့သဈတောတှကေို အစိုးရက အပွည့ျအဝ ကာကှယျပေးရမယျ။ အသိအမှတျ ပွုရမယျ။ ဆိုလို့ရှိရငျ အစိုးရအနနေဲ့လညျး နိုငျငံတကာမှာ ပေးထားတဲ့ ကတိကဝတျတှကေိုလညျး ပွည့ျမီမယျပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ ဒါက ကမြတို့ အဖှဲ့အစညျးတှေ အနနေဲ့ အမွဲတမျး တောငျးဆိုနတေဲ့ အရာဖွဈပါတယျ။”

အမြိုးသမီးတှအေပေါျ တိုကျရိုကျသကျရောကျမှုတှေ ရှိနတေဲ့ ခုလို ကိစ်စရပျတှကေို အမြိုးသမီးတှရေဲ့ ပူးပေါငျး ဆောငျရှကျမှုတှေ ရှိဖို့ အရေးကွီးသလို၊ ဦးဆောငျမှု အခနျးကဏ်ဍတှမှော ပါဝငျခှင့ျရဖို့ လိုတယျလို့လညျး နောျထီးခူက ပွောပါတယျ။

“ဒီမွနျမာပွညျရဲ့ အခွအေနအေရ ဆိုရငျ ကမြတို့ အမြိုးသမီးတှကေ အိမျမှုကိစ်စတှမှော အမြားစု ပါဝငျရတယျ။ နိမ့ျကတြဲ့နရောမှာ နရေတယျ။ ပွီးရငျ သဘာဝ ပတျဝနျးကငြျနဲ့ အနီးစပျဆုံး မှီခိုရတဲ့သူတှေ ဖွဈတယျ။ ဆိုတော့ ကမြတို့က ကမြတို့နဲ့ တိုကျရိုကျ ဆကျစပျနတေဲ့ နရော ဖွဈတဲ့အတှကျ ကမြတို့ရဲ့အခနျးကဏ်ဍက အရေးကွီးတယျ။ ပွီးတော့ ကမြတို့အမြိုးသမီးတှကေိုလညျး နရောပေးဖို့ လိုတယျ။ ဦးဆောငျမှု အခနျးကဏ်ဍမှာ ကမြတို့ကို လိုလိုလားလား နရောပေးဖို့ လိုပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုရငျ အမြိုးသမီးတှနေဲ့ ပတျသကျတဲ့ အကွောငျးအရာတှကေို အမြိုးသမီးတှကေ ပိုသိတယျ။ ပိုနားလညျတယျ။ ဆိုတော့ ခုလို ရာသီဥတု ဖောကျပွနျမှု တိုကျဖကြျတဲ့နရောမှာ ဖွဈစေ၊ ကနြျတဲ့ကဏ်ဍတှမှော အမြိုးသမီးငယျလေးတှကေို ပိုပွီးတော့ နရောပေးသင့ျတယျ။ ဦးဆောငျမှုကဏ်ဍမှာ နရောပေးသင့ျတယျလို့ ကမြ အနနေဲ့ တောငျးဆိုခငြျပါတယျ။ ”

သဘာဝပတျဝနျးကငြျအရေး ဆောငျရှကျသူ ဆှီဒငျလူငယျ အမြိုးသမီး ဂရကျတာသှနျးဘကျ (Greta Thunberg) ကတော့ သဘာဝဘေး ဒုက်ခတှကွေောင့ျ ပညာရေး အခှင့ျအလမျး ဆုံးရှုံးနကွေရတဲ့ လူငယျအမြိုးသမီးတှကွေား အသိပညာ ဖွန့ျဝမှေုတှေ ပိုမိုမွင့ျတငျ ပေးတာဟာ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုတှေ နဲ့ ဆကျစပျနတေဲ့ ပွူနာတှကေို ဖွရှေငျးရာမှာ အမြားကွီး အထောကျအကူ ဖွဈစလေိမ့ျမယျလို့ ပွောပါတယျ။

“မိနျးကလေးတိုငျးကို မှနျမှနျကနျကနျ ကူညီ ပံ့ပိုးပေးရငျ ကမ်ဘာကွီးကို ပွောငျးလဲနိုငျပါတယျ။ ကမ်ဘာကွီးအကွောငျး သိအောငျ၊ ကမ်ဘာကွီး အမှနျတကယျ တိုးတကျအောငျ လိုအပျတဲ့ ကြှမျးကငြျမှု စှမျးရညျတှေ ရဖို့ သူတို့ကို သငျကွားပေးဖို့ လိုပါတယျ။ မိနျးကလေးတှေ သူတို့ဆန်ဒတှကေို ထုတျဖောျ ပွောရဲလာအောငျ တှနျးအားပေးဖို့လိုပါတယျ။”

သဘာဝဘေးဒုက်ခမြိုးစုံ တနေ့တခွား တိုးပွီး ကွုံတှေ့လာနတေဲ့ ကမ်ဘာကွီးမှာ ရာသီဥတု ဖောကျပွနျ ပွောငျးလဲမှုတှကွေောင့ျ ဖွဈလာတဲ့ နောကျဆကျတှဲ ဆိုးကြိုးတှကေို လြှော့ခနြိုငျဖို့မှာတော့ အမြိုးသမီးတှခေညြျးပဲ စှမျးဆောငျလို့ရတာတော့ မဟုတျပါဘူး။ ကမ်ဘာ့နိုငျငံတှေ အားလုံးမှာရှိတဲ့ အုပျခြုပျသူ အစိုးရကနေ အလှှာအသီးသီးမှာရှိတဲ့ ပွညျသူ တဦးခငြျးစီတိုငျးက ပူးပေါငျး ပါဝငျမှသာ ဒီကနေ့ ကမ်ဘာကွီး ကွုံတှေ့နရေတဲ့ ဥတုရာသီဆိုငျရာ စိနျခေါျမှုတှကေို ဖွရှေငျးနိုငျမှာဖွဈတယျဆိုတာ တငျပွရငျး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားခှင့ျပွုပါ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါရှငျ။

========================================

[Zawgyi]

ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှု အကျိုးဆက် အမျိုးသမီးတွေအပေါ် သက်ရောက်မှု (အမျိုးသမီးကဏ္ဍ)

ရေကြီးမြေပြိုတာနဲ့ မိုးခေါင် ရေရွားတာလို ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် ကမ္ဘာတဝန်း အိုးအိမ် ဆုံးရှုံးရသူတွေ သန်းပေါင်းများစွာ ရှိနေပြီး ဒီလိုလူတွေရဲ့ ၈၀ % က အမျိုးသမီးနဲ့မိန်းခလေးငယ်တွေ ဖြစ်တယ်လို့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး ကုလသမဂ္ဂ အစီအစဉ်က ထောက်ပြထားပါတယ်။ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ နောက်ဆက်တွဲ အကျိုးဆက်တွေကို မြန်မာနဲ့ ကမ္ဘာတဝန်းက အမျိုးသမီးတွေ ဘယ်လို ရင်ဆိုင် ကြုံတွေ့နေကြရပါလဲ။ ဘယ်လို အဖြေရှာနိုင်ဖို့ ကြိုးပမ်းနေကြသလဲ ဆိုတာတွေကို ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက စုစည်း တင်ပြထားပါတယ်။

၂၁ ရာစု ဒီကနေ့ခေတ်ရဲ့ အကြီးမားဆုံး ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုတခုက ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးမှုနဲ့အတူ ဖြစ်လာတဲ့ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှု ျပဿနာပါ။ တောမီးလောင်တာ၊ မိုးခေါင်ရေရှားတာ၊ ရေကြီးမြေပြိုတာ၊ မုန်တိုင်းဒဏ်သင့်တာလို သဘာဝဘေးဆိုးတွေ တနှစ်ထက်တနှစ် ပိုပြီး ဆိုးလာနေတာနဲ့အမျှ ဒီလိုဘေးဒဏ်တွေကို ကမ္ဘာနဲ့အဝှမ်း ကြုံကြရတယ်ဆိုပေမဲ့၊ ဒီအထဲမွာ အကာအကြယ္မဲ့ ဘေးဒုက္ခ အေရာက္ဆုံးကေတာ့ ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့ နိုင်ငံတွေပါ။ ဒီအထဲမွာမွ အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းကလေးငယ်တွေ ကေတာ့ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုနဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ဘေးအန္တရာယ်တွေကို ပိုပြီး ကြုံကြရတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂနဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး လှုပ်ရှားသူတွေက ထောက်ပြ ပြောဆိုထားကြပါတယ်။

ဒီလိုထောက်ပြသူတွေထဲမှာ ၂၀၁၄ ခုနှစ် နိုဘဲလ် ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် မာလာလာ ယူဆွပ်ဆိုင်ကလည်း ပါ ပါတယ်။ သူကိုယ်တိုင် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံမှာ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန်ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ ရေကြီးရေလျှံမှုတွေကြောင့် သူတက်နေတဲ့ ကျောင်း ရေမြှုပ်ပြီး ပညာရေးမွာ အနှောက်အယှက် ဖြစ်ခဲ့ရတယ်လို့ မာလာလာက ပြောပြပါတယ်။

“ရာသီဥတုနဲ့ ဆက်နွယ်တဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေကြောင့် သန်းနဲ့ချီတဲ့ မိန်းကလေးတွေ ကျောင်းတက်ခွင့် ဆုံးရှုံးနေရပါတယ်။ မိုးခေါင်တာ၊ ရေကြီးတာ လို ဖြစ်ရပ်တွေက ကျောင်းတွေကို တိုက်ရိုက် သက်ရောက်မှု ရှိပြီး တချို့ ဖြစ်ရပ်တွေမှာ လူတွေ အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ ဖြစ်ရတာကြောင့် ထိခိုက်မှု အများဆုံးက အမျိုးသမီးတွေ ဖြစ်နေတာပါ။ ကျောင်းထွက်ရရင် မိန်းကလေးတွေက ထိပ်ဆုံးက၊ ကျောင်းပြန်တက်ရတော့ သူတို့က နောက်ဆုံးက ဖြစ်နေပါတယ်။ ဒီပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းဖို့ လုံလုံလောက်လောက် အားစိုက်ထုတ်မှု မရှိဘူးဆိုတာ ကျမတို့ သိကြသလိုပဲ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးမှာ အများအားဖြင့် မိန်းကလေးတွေ ကျောင်းဆက် မတက်နိုင်ကြတော့ပါဘူး။ အိမ်မှု ကိစ္စတွေနဲ့ပဲ မိသားစုဝင်တွေကို ကူညီပေးနေရပြီး ပညာရေးနဲ့ အလှမ်းဝေးကုန်ကြပါတယ်။”

နဂိုကတည်းကသူတို့ဒေသမှာ တာလီဘန်တွေက အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းခလေးငယ်တွေ ပညာသင်ကြားခွင့် ကန့်သတ္ထား တာကြောင့် သဘာဝဘေးဆိုးတွေ ကြုံရတဲ့အခါမှာတော့ အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းခလေးငယ်တွေဟာ ပညာသင်ကြားခွင့်နဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အလမ်းတွေ ဆုံးရှုံးကြရတဲ့အပြင် အကြမ်းဖက်ခံရမှုတွေ ပိုပြီး ကြုံရတဲ့ အခြေအနေကို ဆိုက်စေတယ် ဆိုတာကိုလည်း မာလာလာက ထောက်ပြ ပြောဆိုနေတာပါ။

ကမ္ဘာကြီးပူနွေးမှုကိုဖြစ်စေတဲ့ ကာဗွန်ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လွှတ်မှုတွေကို ချမ်းသာကြွယ်ဝတဲ့ အင်အားကြီးနိုင်ငံတွေက အဓိက ဖန်တီးနေပြီး နောက်ဆက်တွဲရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုတွေ ဖြစ်လာတဲ့အခါမှာတော့ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတွေက အဓိက ခံစားကြရတယ် ဆိုတာကို လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ သဘာ၀ ပတ်ဝန်းကျင်အရေး ဦးဆောင် လှုပ်ရှားသူတွေက ထောက်ပြနေတာပါ။ ဒီနှစ်ထဲ ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ ကြုံရတဲ့ အခြေအနေဆိုရင် ထင်ရှားတဲ့ ဥပမာတခု ဖြစ်တယ်ဆိုတာကို သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး ကုလသမဂ္ဂ အစီအစဉ် ညွန်ကြားရေးမှူး Inger Andersen က ပြောပါတယ်။

"ပါကစ္စတန်နိုင်ငံမှာ လူပေါင်း ၃၃ သန်း အိုးအိမ်မဲ့နေပါတယ်။ ဒါက သြစေတြေးလျ တနိုင်ငံလုံးရဲ့ လူဦးရေ ပမာဏလောက် ရှိပါတယ်။ ထိခိုက်မှုတွေက ဒေါ်လာဘီလျံ ၃၀ လောက် ရှိပါတယ်။ ရိုတ်သိမ်းရမယ့် သီးနှံတွေ အများအပြား ဆုံးရှုံးခဲ့ရသလို၊ မကြုံစဖူး ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေ ကြုံနေရပါတယ်။ တကယ်တော့ ပါကစ္စတန်ရဲ့ ကာဗွန်ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လွှတ်မှုက ဝ.၄ % အောက်ပဲ ရှိတာပါ။ ခုလောက်အထိ မမျှမတ ခံစားရတာမျိုးကိုတော့ ကျမတို့ လစ်လျူရှု မထားသင့်ပါဘူး။”

အာဖရိကနိုင်ငံတွေမှာ ဆိုရင်လည်းရာသီဥတု ဖောက်ပြန်မှုကြောင့် မိုးခေါင်ရေရှားမှုနဲ့ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှု ဒဏ္ကို ဆိုးဆိုးရွားရွား ကြုံကြရပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂ ကလေးငယ်များဆိုင်ရာ ရန်ပုံငွေအဖွဲ့ UNICEF အစီရင်ခံစာအရ မိုးခေါင်ရေရှားမှု ဖြစ်တဲ့ ဂျဘူတီ၊ အီသီယိုးပီးယား၊ ကင်ညာ နဲ့ ဆိုမာလီယာ နိုင်ငံတွေမှာ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှု ကြုံနေရတဲ့ လူပေါင်း သန်း ၂၀ ကျော်ရှိနေပြီး ထက်ဝက်နီးပါးက ကလေးတွေ ဖြစ်ပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံမှာရော ဒီလို ရာသီဥတု ဖောက်ပြန်ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးတွေကို ဘယ်လို အရပ် ဒေသတွေမှာ ဘယ်လိုလူတွေက အဓိက ပိုပြီး ကြုံတွေ့ ခံစားနေကြရပါလဲ။ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်အရေး လှုပ်ရှားနေတဲ့ နော်ထီးခူက ခုလို ပြောပါတယ်။

“ကျမတို့ မြန်မာနိုင်ငံမှာဆိုလို့ရှိရင်တော့ အဓိက ကျေးလက်ဒေသမှာနေထိုင်တဲ့ လူတွေက ပိုပြီးတော့ ခံစားကြရပါတယ်။ အဲ့ဒီကျေးလက်မှာ အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းခလေးငယ်တွေ ဆိုရင် ပိုပြီးတော့ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေကို ကြုံရပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲ ဆိုတော့ ကျမတို့ အမျိုးသမီးတွေက အိမ်မှာဆိုလို့ရှိရင် ချက်ရေးပြုတ်ရေးတို့ အိမ်မှာ အိမ်မှုကိစ္စတွေကို တာဝန်ယူရပါတယ်။ ကျမတို့က ချက်ပြုတ်မယ်ဆိုရင် ကျမတို့က ရေလိုတယ်။ ရေသွားခပ်ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန်တဲ့အခါမှာ မြစ်ချောင်းတွေ ရေတိမ်ကောလာတဲ့အခါမှာ နဂို ကျမတို့သွားရတဲ့ နေရာထက် ပိုပြီးတော့ ဝေးဝေး သွားရတယ်။ အချိန်ပိုပေးရတယ်။ ဒါက ၁ အချက်ပေါ့နော်။ ၂ အချက်ဆိုရင်တော့ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပေါ့။ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှာ ဆိုရင် မိုးလေဝသ၊ ရာသီဥတုတွေ မမှန်တဲ့အခါမှာ စိုက်ပျိုး မွေးမြူရေး ခက်ခဲလာတယ်။ မအောင်မြင်ဘူး။ မအောင်မြင်တဲ့အခါ အိမ်ထောင်စုမှာ ရပ်တည်ဖို့ ဝင်ငွေ ကျပ်တည်းလာတယ်။ ပြီးရင် ကျမတို့ကျေးလက်မှာနေတဲ့ လူတွေဆိုရင် မြစ်ချောင်းတွေမှာ သားငါးတွေ ရှာစားကြတယ်ပေါ့နော်။ ဒါပေမဲ့ နောက်ပိုင်း ရှားပါးလာတဲ့အခါမှာ ဆိုလို့ရှိရင် ကျမတို့ အစားအသောက် ဖူလုံမှုလည်း ထိခိုက်တယ်။ ဆိုတော့ ဒီလိုမျိုး ရာသီဥတု ဖောက်ပြန်ဖို့ ဖြစ်လာတဲ့ အကျိုးဆက်တွေကြောင့် ကျမတို့က ပြောင်းရွှေ့ရတယ်။ ပြောင်းရွှေ့လုပ်သားတွေ ဖြစ်လာတယ်။ အလုပ်အကိုင်တွေ ရှားပါးတယ်။ စိုက်ပျိုးဖို့ မအောင်မြင်တဲ့အခါ ရပ်ရွာကနေ မြို့မှာ အလုပ်သွားရှာရတယ်။ မြို့မှာ အလုပ် တက်ရှာတဲ့အခါမှာလည်း မြို့မှာလည်း ဝန်ထုတ်ဝန်ပိုး ဖြစ်စေတယ်။ ဝန်ဆောင်မှုနဲ့ လူဦးရေ မကာမိတဲ့အခါမှာပေါ့။ တချို့ အမျိုးသမီးတွေကလည်း တခြား တိုင်းပြည်ကို ကျမတို့က ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား အနေနဲ့ သွားလုပ်ရတယ်။ အဲ့ဒီလို သွားလုပ်ရတဲ့အခါမှာ သားငယ် သမီးငယ်တွေကို အိမ်မှာ အဖိုးအဖွားတွေနဲ့ ထားခဲ့ရတယ်။ မိသားစုတွေ တကွဲတပြား ဖြစ်တယ်။ ဆိုတော့ ကျမတို့က ဖြစ်လာတဲ့အရာတိုင်းက တခုနဲ့တခု ဆက်စပ်သွားတာပေါ့။ ကြည့်လိုက်ရင်တော့ သက်သက်စီလိူ့ ထင်ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ တခုဖြစ်လိုက်တဲ့အခါမှာ နောက်ထပ်ဖြစ်လာတဲ့ ကွင်းဆက်တွေက အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေက တောက်လျှောက် ရှိသွားပါတယ်။”

မြန်မာနိုင်ငံမှာ အထူးသဖြင့် သစ်တောပြုန်းတီးမှုတွေကြောင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်ပျက်စီးမှုတွေ ကြုံနေရတာမို့ သစ်တောမြေတွေ ထိန်းသိမ်းရေး အလေးပေး လုပ်ဆောင်သင့်ပါတယ်လို့လည်း နော်ထီးခူက ပြောပါတယ်။

“ကျမတို့ အရပ်ဘက်အဖွဲ့တွေနဲ့ ဌာနတိုင်းရင်းသားအဖွဲ့တွေ အမြဲတမ်း ကြွေးကြော် တောင်းဆိုနေတာမှာ ဆိုရင် ဒေသခံတွေ ထိန်းသိမ်းထားတဲ့ သစ်တောတွေကို အစိုးရ အနေနဲ့ အသိအမှတ် ပြုပေးရမယ်ပေါ့နော်။ ဘာဖြစ်လို့လဲ ဆိုတော့ ဒီဒေသခံတွေက ဒီသစ်တောတွေကို ထိန်းသိမ်းထားတယ်။ မြစ်ချောင်းတွေကို ထိန်းသိမ်းထားတယ် ဆိုတော့ သူတို့သည် ဒီတောနဲ့ အနီးစပ်ဆုံး နေထိုင်တဲ့သူတွေ ဖြစ်တယ်။ သူတို့က ဒီတောပေါ်မှာပဲ မှီခိုပြီးတော့ နေရတဲ့သူတွေ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေ ထိန်းသိမ်း ထားတဲ့သစ်တောတွေကို အစိုးရက အပြည့်အဝ ကာကွယ်ပေးရမယ်။ အသိအမှတ် ပြုရမယ်။ ဆိုလို့ရှိရင် အစိုးရအနေနဲ့လည်း နိုင်ငံတကာမှာ ပေးထားတဲ့ ကတိကဝတ်တွေကိုလည်း ပြည့်မီမယ်ပေါ့နော်။ ဆိုတော့ ဒါက ကျမတို့ အဖွဲ့အစည်းတွေ အနေနဲ့ အမြဲတမ်း တောင်းဆိုနေတဲ့ အရာဖြစ်ပါတယ်။”

အမျိုးသမီးတွေအပေါ် တိုက်ရိုက်သက်ရောက်မှုတွေ ရှိနေတဲ့ ခုလို ကိစ္စရပ်တွေကို အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုတွေ ရှိဖို့ အရေးကြီးသလို၊ ဦးဆောင်မှု အခန်းကဏ္ဍတွေမှာ ပါဝင်ခွင့်ရဖို့ လိုတယ်လို့လည်း နော်ထီးခူက ပြောပါတယ်။

“ဒီမြန်မာပြည်ရဲ့ အခြေအနေအရ ဆိုရင် ကျမတို့ အမျိုးသမီးတွေက အိမ်မှုကိစ္စတွေမှာ အများစု ပါဝင်ရတယ်။ နိမ့်ကျတဲ့နေရာမှာ နေရတယ်။ ပြီးရင် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အနီးစပ်ဆုံး မှီခိုရတဲ့သူတွေ ဖြစ်တယ်။ ဆိုတော့ ကျမတို့က ကျမတို့နဲ့ တိုက်ရိုက် ဆက်စပ်နေတဲ့ နေရာ ဖြစ်တဲ့အတွက် ကျမတို့ရဲ့အခန်းကဏ္ဍက အရေးကြီးတယ်။ ပြီးတော့ ကျမတို့အမျိုးသမီးတွေကိုလည်း နေရာပေးဖို့ လိုတယ်။ ဦးဆောင်မှု အခန်းကဏ္ဍမှာ ကျမတို့ကို လိုလိုလားလား နေရာပေးဖို့ လိုပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် အမျိုးသမီးတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေကို အမျိုးသမီးတွေက ပိုသိတယ်။ ပိုနားလည်တယ်။ ဆိုတော့ ခုလို ရာသီဥတု ဖောက်ပြန်မှု တိုက်ဖျက်တဲ့နေရာမှာ ဖြစ်စေ၊ ကျန်တဲ့ကဏ္ဍတွေမှာ အမျိုးသမီးငယ်လေးတွေကို ပိုပြီးတော့ နေရာပေးသင့်တယ်။ ဦးဆောင်မှုကဏ္ဍမှာ နေရာပေးသင့်တယ်လို့ ကျမ အနေနဲ့ တောင်းဆိုချင်ပါတယ်။ ”

သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရေး ဆောင်ရွက်သူ ဆွီဒင်လူငယ် အမျိုးသမီး ဂရက်တာသွန်းဘက် (Greta Thunberg) ကတော့ သဘာဝဘေး ဒုက္ခတွေကြောင့် ပညာရေး အခွင့်အလမ်း ဆုံးရှုံးနေကြရတဲ့ လူငယ်အမျိုးသမီးတွေကြား အသိပညာ ဖြန့်ဝေမှုတွေ ပိုမိုမြင့်တင် ပေးတာဟာ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုတွေ နဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းရာမှာ အများကြီး အထောက်အကူ ဖြစ်စေလိမ့်မယ်လို့ ပြောပါတယ်။

“မိန်းကလေးတိုင်းကို မှန်မှန်ကန်ကန် ကူညီ ပံ့ပိုးပေးရင် ကမ္ဘာကြီးကို ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်။ ကမ္ဘာကြီးအကြောင်း သိအောင်၊ ကမ္ဘာကြီး အမှန်တကယ် တိုးတက်အောင် လိုအပ်တဲ့ ကျွမ်းကျင်မှု စွမ်းရည်တွေ ရဖို့ သူတို့ကို သင်ကြားပေးဖို့ လိုပါတယ်။ မိန်းကလေးတွေ သူတို့ဆန္ဒတွေကို ထုတ်ဖော် ပြောရဲလာအောင် တွန်းအားပေးဖို့လိုပါတယ်။”

သဘာဝဘေးဒုက္ခမျိုးစုံ တနေ့တခြား တိုးပြီး ကြုံတွေ့လာနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးမှာ ရာသီဥတု ဖောက်ပြန် ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးတွေကို လျှော့ချနိုင်ဖို့မှာတော့ အမျိုးသမီးတွေချည်းပဲ စွမ်းဆောင်လို့ရတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေ အားလုံးမှာရှိတဲ့ အုပ်ချုပ်သူ အစိုးရကနေ အလွှာအသီးသီးမှာရှိတဲ့ ပြည်သူ တဦးချင်းစီတိုင်းက ပူးပေါင်း ပါဝင်မှသာ ဒီကနေ့ ကမ္ဘာကြီး ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ဥတုရာသီဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းနိုင်မှာဖြစ်တယ်ဆိုတာ တင်ပြရင်း ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားခွင့်ပြုပါ။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါရှင်။