[Zawgyi/Unicode
ယူကရိန်းကို ရုရှားက ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်တာ ရက်ပေါင်း ၁၀၀ ကျော်လာချိန်မှာ ယူကရိန်းနိုင်ငံတွင်းကနေ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေကို ထွက်ပြေးရတဲ့ ဒုက္ခသည် ၅ သန်းကျော် ရှိနေပြီး နောက်ထပ် ၈ သန်းကျော်ဟာလည်း ပြည်တွင်းမှာ အိုးအိမ်တွေကို စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေ ကြရတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂ ပြောပါတယ်။ ဒီအထဲမှာ အများစုက အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယ်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို စစ်ပွဲဒဏ်သင့် ယူကရိန်း ဒုက္ခသည် အမျိုးသမီးတွေ ပြောပြတဲ့ သူတို့ရဲ့ အတွေ့အကြုံတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတဲ့ အခက်အခဲတွေအကြောင်းကို အေပီ၊ အေအက်ဖ်ပီ နဲ့ ရိုက်တာ သတင်းဆောင်းပါးတွေကို စုစည်းပြီး ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက တင်ဆက်ထားပါတယ်။
ယူကရိန်းစစ်ပွဲ ကြာရှည်လာတာနဲ့အမ ျှ နေရပ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေလည်း တနေ့တခြား ပိုများလာနေပါတယ်။ ကမ္ဘာတဝန်း လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေ၊ အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေကြောင့် ဒီနှစ် ၂၀၂၂ ခုနှစ် ပထမ လအနည်းငယ် အတွင်းမှာကိုပဲ ကမ္ဘာတဝန်း ဒုက္ခသည် ၁၀ သန်းကျော် တိုးလာတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂက ထုတ်ပြန်ထား သလို၊ ဒီအထဲမှာ အများစုက ယူကရိန်း ဒုက္ခသည်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။
၃ လကျော် ၄ လနီးပါး ရှိလာပြီ ဖြစ်တဲ့ ယူကရိန်းစစ်ပွဲကြောင့် ကလေးငယ်တွေ အပါအဝင် ယူကရိန်း အရပ်သားပြည်သူ ထောင်ပေါင်းများစွာ သေဆုံးခဲ့ရပြီး ဖြစ်သလို၊ ပြည်တွင်းမှာပဲ အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေရသူတွေ၊ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး အိမ်နီးချင်း နိုင်ငံတွေမှာ ခိုလုံနေကြတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ စုစုပေါင်း ၁၃ သန်းကျော် ရှိတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂနဲ့ လူ့အခွင့်အရေး အဖွဲ့တွေက ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။ ဒီအထဲမှာ အများစုက အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယ်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။
"ခုလို အခြေအနေမျိုး ကြုံရလိမ့်မယ်လို့ ကျမ ဘယ်တုန်းကမှ မတွေးခဲ့ဖူးပါဘူး။ ဘဝမှာ ဒီလို ကြုံရလိမ့်မယ်လို့ တကယ်ကို မတွေးခဲ့တာပါ။”
"ကျမတို့ ဘဝတွေ၊ ကျမတို့ရဲ့ လုံခြုံမှုတွေ အားလုံး ဆုံးရှုံးခဲ့ရတယ်။”
စစ်ပွဲတွေကြောင့် Kyiv မြို့ကနေ အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးခဲ့ရသူတချို့ ပြောသွားတာပါ။ သူတို့ကတော့ ယူကရိန်း နိုင်ငံတွင်းမှာပဲ လုံခြုံတဲ့နေရာ တချို့မှာ ခိုလုံနေကြတာပါ။ ဒီလို ပြည်တွင်းမှာပဲ အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေရသူတွေ ၈ သန်းကျော်ရှိတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂက ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ ဗုံးကျဲ တိုက်ခိုက်မှုတွေနဲ့ ပစ်ခတ်မှုတွေကြောင့် အိုးအိမ် စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးခဲ့ရပေမဲ့ အိမ်ပြန်ခွင့်ရဖို့ မေ ျှာ်လင့်နေတုန်း ပါပဲလို့ အသက် ၆၀ အရွယ် Olena Rultseva က ပြောပါတယ်။
"အိမ်ပြန်ခွင့်ရဖို့ မေ ျှာ်လင့်ချက်ကတော့ သေချာပေါက် ရှိတာပေါ့။ ဒါပေမဲ့ လောလောဆယ်ကတော့ ပစ်ခတ်မှုတွေ၊ ဗုံးကျဲတာတွေ ရှိနေတော့ ဒီမှာပဲ နေသင့်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ ဒီမှာက လုံခြုံ တိတ်ဆိတ်တယ်လေ။”
ခိုလုံရေးစခန်းတွေမှာ ရောက်နေကြတဲ့သူ အများစုက ကလေးငယ်တွေ၊ ကလေးမိခင်တွေနဲ့ သက်ကြီး ရွယ်အိုတွေပါ။ ကိုယ့်အိမ်ကိုယ့်ယာမှာ အေးအေးချမ်းချမ်း နေချင်ပေမဲ့လို့ အသက်အန္တရာယ်ကြောင့်သာ မိသားစုတွေ တကွဲတပြားနဲ့ နေရပ်ကနေ ထွက်လာခဲ့ရတာလို့ ဒုက္ခသည် အများစုက ပြောပါတယ်။
"အိမ်ပြန်ချင်တာပေါ့။ ဘယ်မှာမှ မနေချင်ပါဘူး။ ကိုယ့်အိမ် ကိုယ့်နယ်ကိုပဲ ပြန်ချင်တယ်။ ခုတော့ အဲ့ဒီမှာက ဗုံးကျဲတာ၊ မီးလောင်တာတွေ ရှိနေတော့ ပြန်လို့မရဘူး။ အိမ် သိပ် ပြန်ချင်တာပေါ့။”
Ruska Lozova မြို့က Galyna Chystiakova ကတော့ အချိန်အတော်ကြာ မြို့ကနေ မထွက်ဘဲ နေခဲ့ပါသေးတယ်။ နောက်ဆုံး ဘယ်လိုမှ မလုံခြုံတော့တဲ့အခါမှပဲ မြို့က ထွက်ခွာပြီး ခုတော့ ခိုလုံရေး စခန်းတခုမှာ ရောက်နေပါတယ်။
"ဗုံးတွေ ကျဲတဲ့အချိန်တုန်းက မြေအောက်ခန်းထဲမှာပဲ ၂ လလောက်အထိ နေခဲ့ရပါတယ်။ ကျမတို့ မွေးထားတဲ့ ယုန်ကလေးတွေရော၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင် မိခင်တွေနဲ့ သူတို့အမျိုးသားတွေလည်း ပါ ပါတယ်။”
ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၄ ရက် ယူကရိန်းကို ရုရှား တပ်ဖွဲ့တွေ ဝင်ရောက် ကျူးကျော် တိုက်ခိုက်ချိန်ကစလို့ ယူကရိန်းနိုင်ငံ တဝန်း မြို့ ကြီး မြို့ငယ် နေရာစုံမှာ အရပ်သားပြည်သူတွေ အများအပြား ခုလို အိုးအိမ်တွေကို စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးနေကြရတာပါ။ ခုလို အခြေအနေ ကြုံရဖို့ ဘယ်သူမှ မမေ ျှာ်လင့်ခဲ့ကြပါဘူး။ တိုက်ပွဲတွေ အပြင်းအထန် ဖြစ်ခဲ့တဲ့ Mariupol မြို့ကနေ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး အိမ်နီးချင်း ချက်ရီပတ်ဘလစ်နိုင်ငံကို ထွက်ပြေးလာတဲ့ ကလေးနှစ်ယောက်မိခင် Alisa Artiukh က သူ့အတွေ့အကြုံကို ခုလို ပြောပြပါတယ်။
"ဗုံးတွေ နေရာတိုင်း ကျဲနေတော့ ကျမတို့ ဘာလုပ်ရမလဲ မသိတော့ဘူး။ ဗုံးတွေ ကျဲတယ်။ လေကြောင်းကနေလည်း တိုက်တယ်။ မြို့ထဲမှာ အရာအာလုံးက ပေါက်ကွဲနေတာပါပဲ။ ကျမတို့လည်း မြေအောက်မှာ နေတာ ၂ ပတ်လောက် ကြာလာတော့ ဆက်ပြီး ပုန်းနေမလား။ တခုခု ဖြစ်ရင် ကျမတို့ သေကြလိမ့်မယ် ဆိုပြီး မြို့ကထွက်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။ ဝေဖာနဲ့ ကွတ်ကီးမုန့် တချို့ ၊ ပြီးတော့ ရေ နှစ်လီတာလောက် ပါ ယူပြီး ကျန်တာတွေ အားလုံး ထားခဲ့ပြီး ထွက်လာခဲ့တယ်။ ကလေး နှစ်ယောက်ရှိတော့ လိုအပ်တဲ့ စာရွက်စာတမ်းတချို့လည်း ယူလာခဲ့တယ်။”
Mariupol မြို့ကနေ ထွက်ပြေးလာတဲ့ Alisa Artiukh တို့ သားအမိတွေဟာ အခုတော့ ချက် ရီပတ်လစ်နိုင်ငံက ကျေးရွာငယ်လေး တခုမှာ ရောက်နေပါတယ်။ အိမ်ပြန်ဖို့ မဖြစ်နိုင်သေးတဲ့အတွက် ချက် နိုင်ငံမှာပဲ ဘဝသစ်စဖို့ ကြိုးစားပြင်ဆင်နေတယ်လို့ သူက ပြောပါတယ်။
"လုံးဝမတူတဲ့ ဘဝသစ်တခုကို ကျနော်တို့ စရမှာပါ။ ချက်ရီပတ်ဘလစ်မှာ နေထိုင်ရတဲ့ အခြေအနေ၊ ကလေးတွေအတွက် ဘယ်လို လူမှု အထောက်အပံ့တွေ ရနိုင်မလဲ ကြည့်ရပါတယ်။ ကျမတို့အတွက်က ကလေးတွေ ပညာ ဆက်သင်နိုင်ဖို့က သိပ် အရေးကြီးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီမှာပဲ ဆက်နေဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။ ဒီတပတ်ထဲမှာပဲ ကျမတို့ နေထိုင်ခွင့် လေ ျှာက်ပါမယ်။ သိပ် မကြာခင် ကလေးတွေ ကျောင်းတက်ခွင့် ရပြီး ဘဝသစ် စနိုင်ဖို့ မေ ျှာ်လင့်ပါတယ်။”
Alisa Artiukh တို့လို နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေမှာ ခိုလုံနေတဲ့ ယူကရိန်း ဒုက္ခသည်ဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၃ လအတွင်း ၅ သန်းကျော် ရှိတဲ့အကြောင်း ကုလသမဂ္ဂက ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။ ပိုလန်၊ ရိုမေးနီးယား၊ မော်လ်ဒိုဗာ၊ ဆလိုဗက်ကီးယား၊ ဟန်ဂေရီ၊ ဘဲလားရုစ်၊ ချက်ရီပတ်ဘလစ် စတဲ့ အိမ်နီးချင်း နိုင်ငံတွေအပြင် ရုရှားနိုင်ငံဘက် ထွက်ပြေးရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေလည်း အများအပြား ရှိပါတယ်။ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော် ဒုက္ခသည် အများစုကတော့ ပိုလန်နိုင်ငံမှာ ခိုလုံနေကြတာပါ။ Mariupol မြို့ကနေ ပိုလန်နိုင်ငံကို ထွက်ပြေးလာတဲ့ Natalia Osiuk က အိမ်ပြန်ရဖို့လမ်း မမြင်သေးဘူးလို့ ပြောပါတယ်။
“Mariupol ကို ပြန်လို့ရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ အဲ့ဒီမှာ အရာအားလုံးက ပျက်စီးသွားပါပြီ။ တနေ့ တနေ့ ဗုံး အလုံးပေါင်း ၂၀၀ လောက် အကျဲ ခံခဲ့ရတာပါ။ လေယာဉ်တစီးကို ဗုံး ၆ လုံးလောက် ကျဲပါတယ်။ တနေ့ကို ဗုံး ၂၀၀ လောက် ကျဲနေတာပါ။”
Mariupol မြို့ကတော့ စစ်ပွဲဒဏ်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ခံရတဲ့ နေရာတွေထဲက တခုပါ။ မြို့ခံတွေ အတွက်တော့ မြို့ပျက်ကြီးတခုလို ဖြစ်နေတဲ့ သူတို့ရဲ့ မြို့ကို ပြန်ခွင့် ရရင်တောင် ပြန်ထူထောင်ဖို့ လွယ်ဦးမှာ မဟုတ်ပါဘူး။
Irpin မြို့ကနေ Kyiv မြို့ကို ထွက်ပြေးလာတဲ့ အသက် ၄၄ နှစ်အရွယ် Lena Yaroslava ကတော့ စစ်ပွဲကြီး ဒီလောက် အချိန်ကြာပြီး ဆုံးရှုံးမှုတွေ များလိမ့်မယ်လို့ မမေ ျှာ်လင့်ခဲ့ဘူးလို့ ပြောပါတယ်။
"ရေမရှိ၊ လ ျှပ်စစ်မီး မရှိဘဲ ၃ ရက်လောက် နေခဲ့ရတယ်။ စားသောက်ကုန်တွေလည်း ပျက်လုနီးပါး ဖြစ်သွားတယ်။ ဒီအခြေအနေကြီး အမြန်ဆုံး ပြီးသွားဖို့ပဲ မေ ျှာ်လင့်ပါတယ်။”
ဒီအခြေအနေကြီးကို အဆုံးသတ်ချင်တာကတော့ Lena တယောက်တည်း မဟုတ်ပါဘူး။
“ငြိမ်းချမ်းရေး လိုချင်တယ်။ စစ်ပွဲတွေ မလိုလားဘူး။ တိုင်းပြည်ကို လွတ်မြောက်စေချင်တယ်လို့” Irpin မြို့က ထွက်ပြေးလာတဲ့ Svitlana Yurchenko ပြောသွားတာပါ။
တိုက်ခိုက်မှုတွေ ဆက်ရှိနေတာနဲ့အမ ျှ ဒုက္ခသည်တွေကလည်း ဆက်ပြီး ထွက်ပြေးနေကြရဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒုက္ခသည် အများစုဟာ စိုးရိမ်ထိတ်လန့်မှုတွေ၊ စိတ်ဒဏ်ရာတွေနဲ့ ကြုံခဲ့ကြရတယ်လို့ ဒုက္ခသည်များဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ မဟာမင်းကြီးရုံး UNHCR ရဲ့ ပိုလန်နိုင်ငံ ဆိုင်ရာ ပြောခွင့်ရ Olga Sarrado က ပြောပါတယ်။
“အသစ်ထပ်ရောက်လာတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကတော့ အများအ ားဖြင့် တိုက်ခိုက်မှုတွေ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဖြစ်နေတဲ့ နေရာတွေက လာကြသူတွေပါ။ တချို့က ဗုံးခိုကျင်းတွေ၊ မြေအောက်ခန်းတွေထဲမှာ သီတင်းပတ်တွေနဲ့ချီ အကြာကြီး နေခဲ့ရပြီး ရောက်လာကြတဲ့သူတွေပါ။ မိသားစု ကျန်ခဲ့တဲ့သူတွေ၊ စိုးရိမ်ထိတ်လန့်မှုတွေ၊ စိတ်ဖိစီးမှုတွေနဲ့ ရောက်လာကြတာ များပါတယ်။ ဘယ်သွားလို့ ဘာလုပ်ရမယ် မသိ။ အစောပိုင်းထဲက ထွက်လာတဲ့သူတွေလောက် စီးပွားရေး အလုပ်အကိုင် အဆက်အသွယ် ဆိုတာတွေလည်း မရှိကြပါဘူး။”
ယူကရိန်းကို ရုရှား စတင် တိုက်ခိုက်တဲ့ ဖေဖော်ဝါရီလ နောက်ပိုင်း ပိုလန် နိုင်ငံ တခုတည်းကို ထွက်ပြေးလာတဲ့ ယူကရိန်း ဒုက္ခသည် ၃ သန်းကျော် ရှိတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂက ပြောပါတယ်။ ဒီအထဲမှာ ဒုက္ခသည်အဖြစ် တရားဝင် နေထိုင်ခွင့် မှတ်ပုံတင်ထားသူ ၁ သန်းကျော် ရှိပါတယ်။ အများစုက အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယ်တွေဖြစ်တယ်လို့ UNHCR ပိုလန် ဌာနေ ပြောခွင့်ရ Olga Sarrado က ပြောပါတယ်။
“ပိုလန် အစိုးရထံမှာ ဒုက္ခသည်အဖြစ် တရားဝင် စာရင်းပေးတဲ့သူ ၁.၁ သန်း ကျော် ရှိပါတယ်။ ဒီလို စာရင်းပေးတဲ့အတွက် နေထိုင်ခွင့် မှတ်ပုံတင် ထုတ်ပေးသလို၊ လူမှု ဝန်ဆောင်မှုတွေလည်း ရပါတယ်။ အခု တရားဝင် စာရင်းပေးသူတွေထဲမှာ ၉ ၄ % က အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယ်တွေပါ။”
ယူကရိန်းမှာ တိုက်ပွဲတွေကတော့ ဆက်ဖြစ်နေဆဲပါ။ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံ အရှေ့ခြမ်း ဒေသတွေကို ရုရှားတပ်ဖွဲ့တွေက ထိန်းချုပ်ဖို့ ကြိုးစားနေတာနဲ့အမ ျှ အဲ့ဒီဒေသမှာ တိုက်ပွဲတွေ ပိုပြီး ပြင်းထန်နေပါတယ်။ စစ်ပွဲကြီးမတိုင်ခင်က ယူကရိန်းနဲ့ လက်ရှိအခြေအနေ ကတော့ အများကြီး ပြောင်းလဲ ကွာခြားသွားခဲ့ပြီ။ တချိန်က တိုးတက်စည်ကားခဲ့တဲ့ မြို့ကြီးတွေ အများအပြား စစ်ပွဲဒဏ်ကြောင့် ထိခိုက်ပျက်စီးခဲ့ ရတာပါ။ ကလေးငယ်တွေ အပါအဝင် လူတွေ သောင်းနဲ့ချီ သေဆုံးခဲ့ရပြီး ဖြစ်သလို၊ ပြည်တွင်း ပြည်ပမှာ အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးရသူတွေ သန်းနဲ့ချီ တိုးလာတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီစစ်ပွဲကြီး အဆုံး မသတ်နိုင်သေးသ၍၊ ငြိမ်းချမ်း တည်ငြိမ်မှု မရှိသေးသ၍ကတော့ ဒီလို သန်းနဲ့ချီတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ရဖို့ကလည်း လွယ်ကူမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ စစ်ပွဲပြီးသွားလို့ ကိုယ့်အိမ် ကိုယ်ပြန်ကြရတယ် ရင်တောင် ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ ဘဝတွေ၊ ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ စစ်ရဲ့ အနိဌာရုံတွေနဲ့ စိတ်ဒဏ်ရာတွေကတော့ အချိန်ယူ ကုစားကြရဦးမှာပါ။ စစ်ပွဲ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမ ျှ နေရပ် စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ တနေ့တခြား ပိုများလာနေပြီး သူတို့အတွက် စိတ်ပိုင်း ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကူအညီ လိုအပ်ချက်တွေကလည်း ပိုမို များလာနေတာမို့ ဒီစစ်ပွဲကြီး အမြန်ဆုံး အဆုံးသတ်ဖို့ လိုအပ်နေပြီ ဆိုတာတင်ပြရင်း ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားခွင့် ပြုပါ။ ကျမ ခင်ဖြူထွေး ပါရှင်။
==========================================
[Unicode]
၄ လကြောျ ယူကရိနျးစဈပှဲနဲ့ အမြိုးသမီး စဈပွေးဒုက်ခသညျမြား (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)
ယူကရိနျးကို ရုရှားက ကြူးကြောျတိုကျခိုကျတာ ရကျပေါငျး ၁၀၀ ကြောျလာခြိနျမှာ ယူကရိနျးနိုငျငံတှငျးကနေ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှကေို ထှကျပွေးရတဲ့ ဒုက်ခသညျ ၅ သနျးကြောျ ရှိနပွေီး နောကျထပျ ၈ သနျးကြောျဟာလညျး ပွညျတှငျးမှာ အိုးအိမျတှကေို စှန့ျခှာ ထှကျပွေးနေ ကွရတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂ ပွောပါတယျ။ ဒီအထဲမှာ အမြားစုက အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယျတှေ ဖွဈပါတယျ။ ဒီလို စဈပှဲဒဏျသင့ျ ယူကရိနျး ဒုက်ခသညျ အမြိုးသမီးတှေ ပွောပွတဲ့ သူတို့ရဲ့ အတှေ့အကွုံတှနေဲ့ ရငျဆိုငျရတဲ့ အခကျအခဲတှအေကွောငျးကို အပေီ၊ အအေကျဖျပီ နဲ့ ရိုကျတာ သတငျးဆောငျးပါးတှကေို စုစညျးပွီး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက တငျဆကျထားပါတယျ။
ယူကရိနျးစဈပှဲ ကွာရှညျလာတာနဲ့အမ ြှ နရေပျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးနရေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှလေညျး တနေ့တခွား ပိုမြားလာနပေါတယျ။ ကမ်ဘာတဝနျး လကျနကျကိုငျ ပဋိပက်ခတှေ၊ အကွမျးဖကျမှုတှနေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှကွေောင့ျ ဒီနှဈ ၂၀၂၂ ခုနှဈ ပထမ လအနညျးငယျ အတှငျးမှာကိုပဲ ကမ်ဘာတဝနျး ဒုက်ခသညျ ၁၀ သနျးကြောျ တိုးလာတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂက ထုတျပွနျထား သလို၊ ဒီအထဲမှာ အမြားစုက ယူကရိနျး ဒုက်ခသညျတှေ ဖွဈပါတယျ။
၃ လကြောျ ၄ လနီးပါး ရှိလာပွီ ဖွဈတဲ့ ယူကရိနျးစဈပှဲကွောင့ျ ကလေးငယျတှေ အပါအဝငျ ယူကရိနျး အရပျသားပွညျသူ ထောငျပေါငျးမြားစှာ သဆေုံးခဲ့ရပွီး ဖွဈသလို၊ ပွညျတှငျးမှာပဲ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးနရေသူတှေ၊ နယျစပျဖွတျကြောျပွီး အိမျနီးခငြျး နိုငျငံတှမှော ခိုလုံနကွေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ စုစုပေါငျး ၁၃ သနျးကြောျ ရှိတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂနဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး အဖှဲ့တှကေ ထုတျပွနျထားပါတယျ။ ဒီအထဲမှာ အမြားစုက အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယျတှေ ဖွဈပါတယျ။
"ခုလို အခွအေနမြေိုး ကွုံရလိမ့ျမယျလို့ ကမြ ဘယျတုနျးကမှ မတှေးခဲ့ဖူးပါဘူး။ ဘဝမှာ ဒီလို ကွုံရလိမ့ျမယျလို့ တကယျကို မတှေးခဲ့တာပါ။”
"ကမြတို့ ဘဝတှေ၊ ကမြတို့ရဲ့ လုံခွုံမှုတှေ အားလုံး ဆုံးရှုံးခဲ့ရတယျ။”
စဈပှဲတှကွေောင့ျ Kyiv မွို့ကနေ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးခဲ့ရသူတခြို့ ပွောသှားတာပါ။ သူတို့ကတော့ ယူကရိနျး နိုငျငံတှငျးမှာပဲ လုံခွုံတဲ့နရော တခြို့မှာ ခိုလုံနကွေတာပါ။ ဒီလို ပွညျတှငျးမှာပဲ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးနရေသူတှေ ၈ သနျးကြောျရှိတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂက ခန့ျမှနျးထားပါတယျ။ ဗုံးကြဲ တိုကျခိုကျမှုတှနေဲ့ ပဈခတျမှုတှကွေောင့ျ အိုးအိမျ စှန့ျခှာ ထှကျပွေးခဲ့ရပမေဲ့ အိမျပွနျခှင့ျရဖို့ မေ ြှာျလင့ျနတေုနျး ပါပဲလို့ အသကျ ၆၀ အရှယျ Olena Rultseva က ပွောပါတယျ။
"အိမျပွနျခှင့ျရဖို့ မေ ြှာျလင့ျခကြျကတော့ သခြောပေါကျ ရှိတာပေါ့။ ဒါပမေဲ့ လောလောဆယျကတော့ ပဈခတျမှုတှေ၊ ဗုံးကြဲတာတှေ ရှိနတေော့ ဒီမှာပဲ နသေင့ျတယျလို့ ထငျပါတယျ။ ဒီမှာက လုံခွုံ တိတျဆိတျတယျလေ။”
ခိုလုံရေးစခနျးတှမှော ရောကျနကွေတဲ့သူ အမြားစုက ကလေးငယျတှေ၊ ကလေးမိခငျတှနေဲ့ သကျကွီး ရှယျအိုတှပေါ။ ကိုယ့ျအိမျကိုယ့ျယာမှာ အေးအေးခမြျးခမြျး နခေငြျပမေဲ့လို့ အသကျအန်တရာယျကွောင့ျသာ မိသားစုတှေ တကှဲတပွားနဲ့ နရေပျကနေ ထှကျလာခဲ့ရတာလို့ ဒုက်ခသညျ အမြားစုက ပွောပါတယျ။
"အိမျပွနျခငြျတာပေါ့။ ဘယျမှာမှ မနခေငြျပါဘူး။ ကိုယ့ျအိမျ ကိုယ့ျနယျကိုပဲ ပွနျခငြျတယျ။ ခုတော့ အဲ့ဒီမှာက ဗုံးကြဲတာ၊ မီးလောငျတာတှေ ရှိနတေော့ ပွနျလို့မရဘူး။ အိမျ သိပျ ပွနျခငြျတာပေါ့။”
Ruska Lozova မွို့က Galyna Chystiakova ကတော့ အခြိနျအတောျကွာ မွို့ကနေ မထှကျဘဲ နခေဲ့ပါသေးတယျ။ နောကျဆုံး ဘယျလိုမှ မလုံခွုံတော့တဲ့အခါမှပဲ မွို့က ထှကျခှာပွီး ခုတော့ ခိုလုံရေး စခနျးတခုမှာ ရောကျနပေါတယျ။
"ဗုံးတှေ ကြဲတဲ့အခြိနျတုနျးက မွအေောကျခနျးထဲမှာပဲ ၂ လလောကျအထိ နခေဲ့ရပါတယျ။ ကမြတို့ မှေးထားတဲ့ ယုနျကလေးတှရေော၊ ကိုယျဝနျဆောငျ မိခငျတှနေဲ့ သူတို့အမြိုးသားတှလေညျး ပါ ပါတယျ။”
ဖဖေောျဝါရီလ ၂၄ ရကျ ယူကရိနျးကို ရုရှား တပျဖှဲ့တှေ ဝငျရောကျ ကြူးကြောျ တိုကျခိုကျခြိနျကစလို့ ယူကရိနျးနိုငျငံ တဝနျး မွို့ ကွီး မွို့ငယျ နရောစုံမှာ အရပျသားပွညျသူတှေ အမြားအပွား ခုလို အိုးအိမျတှကေို စှန့ျခှာ ထှကျပွေးနကွေရတာပါ။ ခုလို အခွအေနေ ကွုံရဖို့ ဘယျသူမှ မမေ ြှာျလင့ျခဲ့ကွပါဘူး။ တိုကျပှဲတှေ အပွငျးအထနျ ဖွဈခဲ့တဲ့ Mariupol မွို့ကနေ နယျစပျဖွတျကြောျပွီး အိမျနီးခငြျး ခကြျရီပတျဘလဈနိုငျငံကို ထှကျပွေးလာတဲ့ ကလေးနှဈယောကျမိခငျ Alisa Artiukh က သူ့အတှေ့အကွုံကို ခုလို ပွောပွပါတယျ။
"ဗုံးတှေ နရောတိုငျး ကြဲနတေော့ ကမြတို့ ဘာလုပျရမလဲ မသိတော့ဘူး။ ဗုံးတှေ ကြဲတယျ။ လကွေောငျးကနလေညျး တိုကျတယျ။ မွို့ထဲမှာ အရာအာလုံးက ပေါကျကှဲနတောပါပဲ။ ကမြတို့လညျး မွအေောကျမှာ နတော ၂ ပတျလောကျ ကွာလာတော့ ဆကျပွီး ပုနျးနမေလား။ တခုခု ဖွဈရငျ ကမြတို့ သကွေလိမ့ျမယျ ဆိုပွီး မွို့ကထှကျဖို့ ဆုံးဖွတျလိုကျတယျ။ ဝဖောနဲ့ ကှတျကီးမုန့ျ တခြို့ ၊ ပွီးတော့ ရေ နှဈလီတာလောကျ ပါ ယူပွီး ကနြျတာတှေ အားလုံး ထားခဲ့ပွီး ထှကျလာခဲ့တယျ။ ကလေး နှဈယောကျရှိတော့ လိုအပျတဲ့ စာရှကျစာတမျးတခြို့လညျး ယူလာခဲ့တယျ။”
Mariupol မွို့ကနေ ထှကျပွေးလာတဲ့ Alisa Artiukh တို့ သားအမိတှဟော အခုတော့ ခကြျ ရီပတျလဈနိုငျငံက ကြေးရှာငယျလေး တခုမှာ ရောကျနပေါတယျ။ အိမျပွနျဖို့ မဖွဈနိုငျသေးတဲ့အတှကျ ခကြျ နိုငျငံမှာပဲ ဘဝသဈစဖို့ ကွိုးစားပွငျဆငျနတေယျလို့ သူက ပွောပါတယျ။
"လုံးဝမတူတဲ့ ဘဝသဈတခုကို ကနြောျတို့ စရမှာပါ။ ခကြျရီပတျဘလဈမှာ နထေိုငျရတဲ့ အခွအေနေ၊ ကလေးတှအေတှကျ ဘယျလို လူမှု အထောကျအပံ့တှေ ရနိုငျမလဲ ကွည့ျရပါတယျ။ ကမြတို့အတှကျက ကလေးတှေ ပညာ ဆကျသငျနိုငျဖို့က သိပျ အရေးကွီးပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီမှာပဲ ဆကျနဖေို့ ဆုံးဖွတျလိုကျတယျ။ ဒီတပတျထဲမှာပဲ ကမြတို့ နထေိုငျခှင့ျ လေ ြှာကျပါမယျ။ သိပျ မကွာခငျ ကလေးတှေ ကြောငျးတကျခှင့ျ ရပွီး ဘဝသဈ စနိုငျဖို့ မေ ြှာျလင့ျပါတယျ။”
Alisa Artiukh တို့လို နယျစပျဖွတျကြောျပွီး အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှမှော ခိုလုံနတေဲ့ ယူကရိနျး ဒုက်ခသညျဟာ ပွီးခဲ့တဲ့ ၃ လအတှငျး ၅ သနျးကြောျ ရှိတဲ့အကွောငျး ကုလသမဂ်ဂက ထုတျပွနျထားပါတယျ။ ပိုလနျ၊ ရိုမေးနီးယား၊ မောျလျဒိုဗာ၊ ဆလိုဗကျကီးယား၊ ဟနျဂရေီ၊ ဘဲလားရုဈ၊ ခကြျရီပတျဘလဈ စတဲ့ အိမျနီးခငြျး နိုငျငံတှအေပွငျ ရုရှားနိုငျငံဘကျ ထှကျပွေးရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှလေညျး အမြားအပွား ရှိပါတယျ။ နယျစပျဖွတျကြောျ ဒုက်ခသညျ အမြားစုကတော့ ပိုလနျနိုငျငံမှာ ခိုလုံနကွေတာပါ။ Mariupol မွို့ကနေ ပိုလနျနိုငျငံကို ထှကျပွေးလာတဲ့ Natalia Osiuk က အိမျပွနျရဖို့လမျး မမွငျသေးဘူးလို့ ပွောပါတယျ။
“Mariupol ကို ပွနျလို့ရမှာ မဟုတျပါဘူး။ အဲ့ဒီမှာ အရာအားလုံးက ပကြျစီးသှားပါပွီ။ တနေ့ တနေ့ ဗုံး အလုံးပေါငျး ၂၀၀ လောကျ အကြဲ ခံခဲ့ရတာပါ။ လယောဉျတစီးကို ဗုံး ၆ လုံးလောကျ ကြဲပါတယျ။ တနေ့ကို ဗုံး ၂၀၀ လောကျ ကြဲနတောပါ။”
Mariupol မွို့ကတော့ စဈပှဲဒဏျကို ပွငျးပွငျးထနျထနျ ခံရတဲ့ နရောတှထေဲက တခုပါ။ မွို့ခံတှေ အတှကျတော့ မွို့ပကြျကွီးတခုလို ဖွဈနတေဲ့ သူတို့ရဲ့ မွို့ကို ပွနျခှင့ျ ရရငျတောငျ ပွနျထူထောငျဖို့ လှယျဦးမှာ မဟုတျပါဘူး။
Irpin မွို့ကနေ Kyiv မွို့ကို ထှကျပွေးလာတဲ့ အသကျ ၄၄ နှဈအရှယျ Lena Yaroslava ကတော့ စဈပှဲကွီး ဒီလောကျ အခြိနျကွာပွီး ဆုံးရှုံးမှုတှေ မြားလိမ့ျမယျလို့ မမေ ြှာျလင့ျခဲ့ဘူးလို့ ပွောပါတယျ။
"ရမေရှိ၊ လ ြှပျစဈမီး မရှိဘဲ ၃ ရကျလောကျ နခေဲ့ရတယျ။ စားသောကျကုနျတှလေညျး ပကြျလုနီးပါး ဖွဈသှားတယျ။ ဒီအခွအေနကွေီး အမွနျဆုံး ပွီးသှားဖို့ပဲ မေ ြှာျလင့ျပါတယျ။”
ဒီအခွအေနကွေီးကို အဆုံးသတျခငြျတာကတော့ Lena တယောကျတညျး မဟုတျပါဘူး။
“ငွိမျးခမြျးရေး လိုခငြျတယျ။ စဈပှဲတှေ မလိုလားဘူး။ တိုငျးပွညျကို လှတျမွောကျစခေငြျတယျလို့” Irpin မွို့က ထှကျပွေးလာတဲ့ Svitlana Yurchenko ပွောသှားတာပါ။
တိုကျခိုကျမှုတှေ ဆကျရှိနတောနဲ့အမ ြှ ဒုက်ခသညျတှကေလညျး ဆကျပွီး ထှကျပွေးနကွေရဆဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒုက်ခသညျ အမြားစုဟာ စိုးရိမျထိတျလန့ျမှုတှေ၊ စိတျဒဏျရာတှနေဲ့ ကွုံခဲ့ကွရတယျလို့ ဒုက်ခသညျမြားဆိုငျရာ ကုလသမဂ်ဂ မဟာမငျးကွီးရုံး UNHCR ရဲ့ ပိုလနျနိုငျငံ ဆိုငျရာ ပွောခှင့ျရ Olga Sarrado က ပွောပါတယျ။
“အသဈထပျရောကျလာတဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေတော့ အမြားအ ားဖွင့ျ တိုကျခိုကျမှုတှေ ပွငျးပွငျးထနျထနျ ဖွဈနတေဲ့ နရောတှကေ လာကွသူတှပေါ။ တခြို့က ဗုံးခိုကငြျးတှေ၊ မွအေောကျခနျးတှထေဲမှာ သီတငျးပတျတှနေဲ့ခြီ အကွာကွီး နခေဲ့ရပွီး ရောကျလာကွတဲ့သူတှပေါ။ မိသားစု ကနြျခဲ့တဲ့သူတှေ၊ စိုးရိမျထိတျလန့ျမှုတှေ၊ စိတျဖိစီးမှုတှနေဲ့ ရောကျလာကွတာ မြားပါတယျ။ ဘယျသှားလို့ ဘာလုပျရမယျ မသိ။ အစောပိုငျးထဲက ထှကျလာတဲ့သူတှလေောကျ စီးပှားရေး အလုပျအကိုငျ အဆကျအသှယျ ဆိုတာတှလေညျး မရှိကွပါဘူး။”
ယူကရိနျးကို ရုရှား စတငျ တိုကျခိုကျတဲ့ ဖဖေောျဝါရီလ နောကျပိုငျး ပိုလနျ နိုငျငံ တခုတညျးကို ထှကျပွေးလာတဲ့ ယူကရိနျး ဒုက်ခသညျ ၃ သနျးကြောျ ရှိတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂက ပွောပါတယျ။ ဒီအထဲမှာ ဒုက်ခသညျအဖွဈ တရားဝငျ နထေိုငျခှင့ျ မှတျပုံတငျထားသူ ၁ သနျးကြောျ ရှိပါတယျ။ အမြားစုက အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယျတှဖွေဈတယျလို့ UNHCR ပိုလနျ ဌာနေ ပွောခှင့ျရ Olga Sarrado က ပွောပါတယျ။
“ပိုလနျ အစိုးရထံမှာ ဒုက်ခသညျအဖွဈ တရားဝငျ စာရငျးပေးတဲ့သူ ၁.၁ သနျး ကြောျ ရှိပါတယျ။ ဒီလို စာရငျးပေးတဲ့အတှကျ နထေိုငျခှင့ျ မှတျပုံတငျ ထုတျပေးသလို၊ လူမှု ဝနျဆောငျမှုတှလေညျး ရပါတယျ။ အခု တရားဝငျ စာရငျးပေးသူတှထေဲမှာ ၉ ၄ % က အမြိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယျတှပေါ။”
ယူကရိနျးမှာ တိုကျပှဲတှကေတော့ ဆကျဖွဈနဆေဲပါ။ အထူးသဖွင့ျ နိုငျငံ အရှေ့ခွမျး ဒသေတှကေို ရုရှားတပျဖှဲ့တှကေ ထိနျးခြုပျဖို့ ကွိုးစားနတောနဲ့အမ ြှ အဲ့ဒီဒသေမှာ တိုကျပှဲတှေ ပိုပွီး ပွငျးထနျနပေါတယျ။ စဈပှဲကွီးမတိုငျခငျက ယူကရိနျးနဲ့ လကျရှိအခွအေနေ ကတော့ အမြားကွီး ပွောငျးလဲ ကှာခွားသှားခဲ့ပွီ။ တခြိနျက တိုးတကျစညျကားခဲ့တဲ့ မွို့ကွီးတှေ အမြားအပွား စဈပှဲဒဏျကွောင့ျ ထိခိုကျပကြျစီးခဲ့ ရတာပါ။ ကလေးငယျတှေ အပါအဝငျ လူတှေ သောငျးနဲ့ခြီ သဆေုံးခဲ့ရပွီး ဖွဈသလို၊ ပွညျတှငျး ပွညျပမှာ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးရသူတှေ သနျးနဲ့ခြီ တိုးလာတာလညျး ဖွဈပါတယျ။
ဒီစဈပှဲကွီး အဆုံး မသတျနိုငျသေးသ၍၊ ငွိမျးခမြျး တညျငွိမျမှု မရှိသေးသ၍ကတော့ ဒီလို သနျးနဲ့ခြီတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျပွနျရဖို့ကလညျး လှယျကူမှာ မဟုတျပါဘူး။ စဈပှဲပွီးသှားလို့ ကိုယ့ျအိမျ ကိုယျပွနျကွရတယျ ရငျတောငျ ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ ဘဝတှေ၊ ကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ စဈရဲ့ အနိဌာရုံတှနေဲ့ စိတျဒဏျရာတှကေတော့ အခြိနျယူ ကုစားကွရဦးမှာပါ။ စဈပှဲ အခြိနျကွာလာတာနဲ့အမ ြှ နရေပျ စှန့ျခှာ ထှကျပွေးရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ တနေ့တခွား ပိုမြားလာနပွေီး သူတို့အတှကျ စိတျပိုငျး ရုပျပိုငျးဆိုငျရာ အကူအညီ လိုအပျခကြျတှကေလညျး ပိုမို မြားလာနတောမို့ ဒီစဈပှဲကွီး အမွနျဆုံး အဆုံးသတျဖို့ လိုအပျနပွေီ ဆိုတာတငျပွရငျး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားခှင့ျ ပွုပါ။ ကမြ ခငျဖွူထှေး ပါရှငျ။
