[Zawgyi/Unicode]
အမေရိကန်မရိန်း တပ်ဖွဲ့အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားမှု တိုင်ကြားချက်တွေနဲ့ပတ်သက်လို့ ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားတာကို တင်ပြပေးပါမယ်။ ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းသတင်းထောက် မခင်ဖြူထွေး ပြောပြမှာပါ။
အမေရိကန်စစ်တပ် အကျဉ်းထောင်မှာ ထိန်းသိမ်းခံထားရတဲ့ မသဲဥ။ (ဓာတ်ပုံ -Thae Ohu's Facebook)
အမေရိကန် မရိန်းတပ်ဖွဲ့အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှု၊ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေ ဖြစ်လာရင် စနစ်တကျ အရေးယူကိုင်တွယ်တဲ့နည်းလမ်းတွေ အခိုင်အမာရှိထားပါတယ်လို့ အမေရိကန်မရိန်းတပ်ဖွဲ့ ပြောခွင့်ရ ဗိုလ်ကြီး Casey Littesy က ပြောပါတယ်။ အမေရိကန် မရိန်းတပ်ဖွဲ့အတွင်း လွန်ခဲ့တဲ့ ၅ နှစ်လောက်က လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားခံခဲ့ရတာကြောင့် စိတ်ဖိစီးမှုတွေ ကြုံခဲ့ရတယ်လို့ ဆိုတဲ့ အမေရိကန် မရိန်းတပ်ဖွဲ့က တပ်ကြပ် မသဲဥ ဖြစ်ရပ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး မေးမြန်းချိန်မှာ ခုလို ဖြေကြားခဲ့တာပါ။ မသဲဥကတော့ အတူနေ ချစ်သူရည်းစားကို လက်နက်နဲ့ အကြမ်းဖက်တာတွေ ရှိခဲ့တယ် ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်နဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့ ဧပြီလ ကစပြီး စစ်အကျဉ်းထောင်တခုမှာ ချုပ်နှောင်ခံထားရပြီး တရားရင်ဆိုင်နေရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ မသဲဥရဲ့ မိသားစုတွေကတော့ ခုလိုအခြေအနေဖြစ်ရတာဟာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားခံရပြီးနောက်ပိုင်း ဖြစ်လာတဲ့ သူ့ရဲ့ စိတ်ဝေဒနာကြောင့်လို့ ပြောပါတယ်။
ဗိုလ်ကြီး Littesy ကတော့ - မသဲဥ ဖြစ်ရပ်နဲ့ ပတ်သက်လို့တော့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေ လုပ်နေဆဲ တရားရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စတခုဖြစ်တာကြောင့်ရော၊ မသဲဥရဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးကို လေးစားရမှာဖြစ်လို့ သူ့အနေနဲ့ ဘာမှ မှတ်ချက်ပေး မပြောနိုင်ဘူးလို့ ပြောပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အတွင်းမှာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက် စော်ကားမှုတွေကို အလေးအနက်ထား ကိုင်တွယ် တုံ့ပြန်နေတဲ့အကြောင်း ပြောပါတယ်။
“ကျမအနေနဲ့ စစ်တပ် တခုလုံးကိုယ်စား ပြောတာမဟုတ်သလို၊ ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန အနေနဲ့လည်း ပြောခွင့်မရှိပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ထဲက အခြေအနေကိုပဲ ပြောနိုင်ပါတယ်။ ကာကွယ်ရေးဌာနကထုတ်ပြန်တဲ့ စစ်တပ်အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် နှစ်ပတ်လည် အစီရင်ခံစာကိုကြည့်ရင်တော့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေကြား ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေက ကျဆင်းသွားတာကို တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုမှုတွေနဲ့ပတ်သက်လာရင် အသိပေးတိုင်ကြားမှုတွေ နည်းပါးတယ်ဆိုတဲ့အချက်ကို ကျမတို့ နားလည် လက်ခံထားတာကြောင့် အစီရင်ခံစာထဲမှာ ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေ ကျဆင်းသွားတယ်ဆိုတာကို ကြည့်ပြီး ဒါတွေ တကယ်ပဲ ကျဆင်းလာတာလို့တော့ ကျမတို့ တထစ်ချ ခံယူမထားပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အနေနဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှုတွေ၊ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေကို တိုက်ဖျက်ဖို့ သန္နိဌာန် အခိုင်အမာ ချမှတ် လုပ်ဆောင်နေတယ် ဆိုတာကိုတော့ ပြောနိုင်ပါတယ်။"
မြန်မာ-အမေရိကန်တဦးဖြစ်တဲ့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့က တပ်ကြပ် မသဲဥ ကတော့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၅ နှစ်လောက်က ဂျပန်နိုင်ငံ အိုကီနာဝါကျွန်းမှာ အမေရိကန်မရိန်းတပ်ဖွဲ့ဝင်တယောက်အနေနဲ့ တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့ အချိန်မှာပဲ တခြား မရိန်းတပ်သားတဦးက မတရားပြုကျင့်တာကို ခံခဲ့ရပြီး ဒီအပေါ်မှာ အထက်အရာရှိက တာဝန်ယူ ဖြေရှင်းပေးတာမရှိတဲ့အတွက် ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ဖိစီးမှု ဝေဒနာ ခံစားခဲ့ရတယ်လို့ မသဲဥရဲ့ ဖခင် ဦးအာယုက ပြောပါတယ်။
“ကျနော့်သမီးဟာ အိုကီနာဝါကျွန်းစုမှာနေကတည်းကိုက အဲ့ဒီစိတ်ဝေဒနာက သူ့ရဲ့အထက်အရာရှိ သို့မဟုတ် သူနဲ့လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်ကနေ သူ့ကို sexual assaults လို့ခေါ်တာပေါ့နော် သူတို့ခေါ်တာကတော့။ အဲ့ဒါတွေ လုပ်တဲ့အတွက်ကြောင့် အဲ့ဒီအပေါ်မှာ သူ စိတ်အနှောက်အယှက် အများကြီး ဖြစ်ခဲ့ရတယ်။ ဖြစ်ခဲ့ပြီးတော့ သူက United States ကို ပြန်ရောက်တယ်။ ရောက်ပြီးတော့ သူက သူ့ base ကို ပြန်ရောက်တဲ့အချိန်မှာ သူ့ရဲ့ အထက်အရာရှိကို ဒါကို အချက်အလက်နဲ့တကွ သူ တိုင်တယ်။ သူ တိုင်တဲ့စာ မိတ္တူလေး ကျနော့်ဆီကို ပို့လာတယ်။ သူ ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမြဲတမ်း စိတ် စနောင့်စနင်းဖြစ်တယ်။ စိတ်ခံစားချက် မကောင်းဘူး။ သူ့ရဲ့အထက်အရာရှိကို ဒီအကြောင်းတွေကို တိုင်တယ်။ တိုင်တဲ့အခါမှာလည်း သူတို့က ဒါနဲ့ပတ်သက်လို့ ထိထိရောက်ရောက် အရေးမယူဘူး။”
ဒီ စိတ်ဖိစီးမှုတွေကြောင့်ပဲ မသဲဥဟာ အတူနေသူ အပေါ် လက်နက်နဲ့ခြိမ်းခြောက်တဲ့အထိ ဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့ ဒါဟာ တမင် ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ ထိခိုက်အောင် လုပ်ခဲ့တာမဟုတ်ဘူးလို့ ဦးအာယုက ပြောပါတယ်။ မသဲဥကို စွပ်စွဲထားတဲ့အမှုမှာ လက်နက်နဲ့ခြိမ်းခြောက်ခံရသူဖြစ်တဲ့ မသဲဥရည်းစား မိုက်ကယ်လ် ကိုယ်တိုင်ကလည်း ဒါကိုနားလည်တဲ့အတွက် အမှုကို ပြန်ရုပ်သိမ်းပေးဖို့ တောင်းဆိုထားပါတယ်။
ဒီလ ၇ ရက်နေ့က မသဲဥရဲ့ အမှုကို စစ်တရားရုံးမှာ ပထမဆုံး အကြိမ် ကြားနာရာမှာလည်း မသဲဥရှေ့နေက ဒီအချက်ကို အဓိက လေ ျှာက်ထားခဲ့တယ်လို့ ဦးအာယုက ပြောပြပါတယ်။
“အဲ့ဒီအခင်းဖြစ်တဲ့နေ့က မိုက်ကယ်လ်ရဲ့အိမ်မှာ တပ်ထားတဲ့ ဗွီဒီယိုကင်မရာကို ယူပြီးတော့ အဲ့ဒီ ကင်မရာထဲမှာ ပြထားတဲ့အချက်တွေကို နင်းပြီးတော့ သူတို့ ပြောသွားတယ်။ အဲ့ဒါပဲ သူတို့ပြောတယ်။ ဒီဘက်က ရှေ့နေကလည်း ပြန်ပြောတယ်။ အခုလိုဖြစ်ရတဲ့အကြောင်းရင်းဟာ ကျနော့်သမီးရဲ့ နှစ်ပေါင်းများစွာ စာမျက်နှာ ၁,၀၀၀ ကျော်ရှိတဲ့ report တွေအရ သူဟာ စိတ်ရောဂါကို ပြင်းထန်စွာ ခံစားနေရတယ်။ ဒါကြောင့်မိုလို့ သူဟာ ဒီလိုမျိုး သူ့ရဲ့ behavior (အပြုအမူ) တွေက ကြမ်းတမ်းရခြင်းဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်မိုလို့ သူ့ကို ပို့ရမှာက confinement (အကျဉ်းထောင်) မဟုတ်ဘူး။ သူ့ကိုပို့ရမှာက ဆေးရုံဖြစ်တယ်လို့ ရှေ့နေက လေ ျှာက်လဲသွားတယ်။”
အမှုနဲ့ပတ်သက်လို့ကတော့ ကနဦးအဆင့် နှစ်ဘက်ရှေ့နေတွေရဲ့လေ ျှာက်လဲချက်တွေကို နားထောင်တဲ့ အဆင့်ဖြစ်တာမို့ အမှုအသွားအလာ ဘယ်လိုဖြစ်လာမလဲဆိုတာတော့ မပြောနိုင်သေးပါဘူး။ အမှုကို နောက်တကြိမ် ဘယ်တော့ကြားနာမလဲဆိုတာလည်း မသိရသေးဘူးလို့ ဦးအာယုက ပြောပါတယ်။
မရိန်းတပ်ဖွဲ့ ပြောခွင့်ရ ဗိုလ်ကြီး Littesy ကတော့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်ခံရတာ၊ စော်ကားနှောက်ယှက်တာတွေ ကြုံရတယ်ဆိုရင်တော့ ဘယ်သူမဆို တိုင်ကြားနိုင်ပြီး လိုအပ်တဲ့ပံ့ပိုးမှုတွေ ရယူနိုင်ပါတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“မရိန်းတပ်ဖွဲ့တွင်းမှာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှု၊ မတရားပြုကျင့်မှု တခုခုဖြစ်တယ်ဆိုရင် ပြီးခဲ့တဲ့ နာရီပိုင်းကပဲဖြစ်ဖြစ်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပိုင်းကပဲဖြစ်ဖြစ် ကိုင်တွယ်တဲ့နေရာမှာ လုပ်ငန်းစဉ်ကတော့ အတူတူပါပဲ။ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှု ကာကွယ်ရေးနဲ့ တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး အစီအစဉ်အတိုင်း ဆောင်ရွက်ပါတယ်။ မတရားပြုကျင့်ခံရသူအနေနဲ့ အကန့်အသတ်ထား တိုင်ကြားမှု၊ ဒါမှမဟုတ် ဘာကန့်သတ်ချက်မှမထားဘဲ တိုင်ကြားမှုဆိုတဲ့ တိုင်ကြားနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းနှစ်မျိုး ရှိပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ တိုင်ကြားမှုတခု ရှိလာတယ်ဆိုရင် တိုင်ကြားသူအနေနဲ့ လိုအပ်တဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ စောင့်ရှောက်မှု ခံယူတာ၊ ဆွေးနွေး အကြံဉာဏ် ရယူတာ၊ တရားဥပဒေအရ အရေးယူကိုင်တွယ်မှု တောင်းဆိုတာတွေ လုပ်နိုင်ပါတယ်။ အဲ့ဒီအတွက် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုမှု တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး တာဝန်ခံတယောက်နဲ့ ခံရသူဘက်ကနေ ရှေ့ထွက်လိုက်ပါ ကူညီဆောင်ရွက်ပေးသူ တယောက် ခန့်ထားပေးပါတယ်။ ဒီတိုင်ကြားမှု ပုံစံနှစ်ခုမှာ အဓိက ကွဲလွဲတာကတော့ တိုင်ကြားသူ အနေနဲ့ တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုကို လက်ခံသလား။ လက်မခံဘူးလား ဆိုတာပါပဲ။ တိုင်ကြားသူက သူ့ရဲ့ ကိုယ်ရေးအချက်အလက် အသေးစိတ်၊ ဖြစ်စဉ်အခြေအနေတွေကို သက်ဆိုင်သူတွေကလွဲပြီး ဘယ်သူ့ကိုမှ သိခွင့်မပြုဘူး၊ တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုကို လက်မခံချင်ဘူး ဆိုရင်တော့ ဒါက အကန့်အသတ်နဲ့ တိုင်ကြားတာမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ အနေနဲ့ကတော့ ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေ ဖြစ်လာရင် တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးတာကို လက်ခံတဲ့ အကန့်အသတ်မထားတဲ့ တိုင်ကြားမှုမျိုးကို အားပေးပါတယ်။ ဒါမှသာ အပြစ်ကျူးလွန်သူကို ထိထိရောက်ရောက် ဖော်ထုတ် အရေးယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။”
မရိန်းတပ်ဖွဲ့ အပါအဝင် အမေရိကန် စစ်တပ်အတွင်းမှာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှု၊ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေနဲ့ တိုင်ကြားမှုတွေကတော့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း ၃ % တိုးလာတာ တွေ့ရတယ်လို့ အမေရိကန် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန ပင်တဂွန် စစ်ဌာနချုပ်က ထုတ်ပြန်တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွက် အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
Your browser doesn’t support HTML5
မြန်မာနွယ်မရိန်းတပ်ကြပ် မသဲဥဖြစ်ရပ်နဲ့ ကန်တပ်တွင်း လိင်စော်ကားမှုစုံစမ်းပုံ
.................
မွနျမာနှယျမရိနျးတပျကွပျ မသဲဥဖွဈရပျနဲ့ ကနျတပျတှငျး လိငျစောျကားမှုစုံစမျးပုံ
(Unicode)
အမရေိကနျမရိနျး တပျဖှဲ့အတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားမှု တိုငျကွားခကြျတှနေဲ့ပတျသကျလို့ ဆကျသှယျမေးမွနျးထားတာကို တငျပွပေးပါမယျ။ ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးသတငျးထောကျ မခငျဖွူထှေး ပွောပွမှာပါ။
အမရေိကနျ မရိနျးတပျဖှဲ့အတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှု၊ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှေ ဖွဈလာရငျ စနဈတကြ အရေးယူကိုငျတှယျတဲ့နညျးလမျးတှေ အခိုငျအမာရှိထားပါတယျလို့ အမရေိကနျမရိနျးတပျဖှဲ့ ပွောခှင့ျရ ဗိုလျကွီး Casey Littesy က ပွောပါတယျ။ အမရေိကနျ မရိနျးတပျဖှဲ့အတှငျး လှနျခဲ့တဲ့ ၅ နှဈလောကျက လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားခံခဲ့ရတာကွောင့ျ စိတျဖိစီးမှုတှေ ကွုံခဲ့ရတယျလို့ ဆိုတဲ့ အမရေိကနျ မရိနျးတပျဖှဲ့က တပျကွပျ မသဲဥ ဖွဈရပျနဲ့ပတျသကျပွီး မေးမွနျးခြိနျမှာ ခုလို ဖွကွေားခဲ့တာပါ။ မသဲဥကတော့ အတူနေ ခစြျသူရညျးစားကို လကျနကျနဲ့ အကွမျးဖကျတာတှေ ရှိခဲ့တယျ ဆိုတဲ့ စှပျစှဲခကြျနဲ့ ပွီးခဲ့တဲ့ ဧပွီလ ကစပွီး စဈအကဉြျးထောငျတခုမှာ ခြုပျနှောငျခံထားရပွီး တရားရငျဆိုငျနရေတာ ဖွဈပါတယျ။ မသဲဥရဲ့ မိသားစုတှကေတော့ ခုလိုအခွအေနဖွေဈရတာဟာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားခံရပွီးနောကျပိုငျး ဖွဈလာတဲ့ သူ့ရဲ့ စိတျဝဒေနာကွောင့ျလို့ ပွောပါတယျ။
ဗိုလျကွီး Littesy ကတော့ - မသဲဥ ဖွဈရပျနဲ့ ပတျသကျလို့တော့ စုံစမျးစဈဆေးမှုတှေ လုပျနဆေဲ တရားရေးဆိုငျရာ ကိစ်စတခုဖွဈတာကွောင့ျရော၊ မသဲဥရဲ့ ပုဂ်ဂိုလျရေးဆိုငျရာ အခှင့ျအရေးကို လေးစားရမှာဖွဈလို့ သူ့အနနေဲ့ ဘာမှ မှတျခကြျပေး မပွောနိုငျဘူးလို့ ပွောပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ မရိနျးတပျဖှဲ့အတှငျးမှာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ အကွမျးဖကျ စောျကားမှုတှကေို အလေးအနကျထား ကိုငျတှယျ တုံ့ပွနျနတေဲ့အကွောငျး ပွောပါတယျ။
“ကမြအနနေဲ့ စဈတပျ တခုလုံးကိုယျစား ပွောတာမဟုတျသလို၊ ကာကှယျရေး ဝနျကွီးဌာန အနနေဲ့လညျး ပွောခှင့ျမရှိပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့ထဲက အခွအေနကေိုပဲ ပွောနိုငျပါတယျ။ ကာကှယျရေးဌာနကထုတျပွနျတဲ့ စဈတပျအတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ ၂၀၁၉ခုနှဈ နှဈပတျလညျ အစီရငျခံစာကိုကွည့ျရငျတော့ မရိနျးတပျဖှဲ့ဝငျတှကွေား ဒီလိုဖွဈရပျတှကေ ကဆြငျးသှားတာကို တှေ့ရပါလိမ့ျမယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုမှုတှနေဲ့ပတျသကျလာရငျ အသိပေးတိုငျကွားမှုတှေ နညျးပါးတယျဆိုတဲ့အခကြျကို ကမြတို့ နားလညျ လကျခံထားတာကွောင့ျ အစီရငျခံစာထဲမှာ ဒီလိုဖွဈရပျတှေ ကဆြငျးသှားတယျဆိုတာကို ကွည့ျပွီး ဒါတှေ တကယျပဲ ကဆြငျးလာတာလို့တော့ ကမြတို့ တထဈခြ ခံယူမထားပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့အနနေဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှေ၊ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှကေို တိုကျဖကြျဖို့ သန်နိဌာနျ အခိုငျအမာ ခမြှတျ လုပျဆောငျနတေယျ ဆိုတာကိုတော့ ပွောနိုငျပါတယျ။"
အမေရိကန်စစ်တပ် အကျဉ်းထောင်မှာ ထိန်းသိမ်းခံထားရတဲ့ မသဲဥ။ (ဓာတ်ပုံ -Thae Ohu's Facebook)
မွနျမာ-အမရေိကနျတဦးဖွဈတဲ့ မရိနျးတပျဖှဲ့က တပျကွပျ မသဲဥ ကတော့ လှနျခဲ့တဲ့ ၅ နှဈလောကျက ဂပြနျနိုငျငံ အိုကီနာဝါကြှနျးမှာ အမရေိကနျမရိနျးတပျဖှဲ့ဝငျတယောကျအနနေဲ့ တာဝနျထမျးဆောငျနတေဲ့ အခြိနျမှာပဲ တခွား မရိနျးတပျသားတဦးက မတရားပွုကငြ့ျတာကို ခံခဲ့ရပွီး ဒီအပေါျမှာ အထကျအရာရှိက တာဝနျယူ ဖွရှေငျးပေးတာမရှိတဲ့အတှကျ ပွငျးထနျတဲ့ စိတျဖိစီးမှု ဝဒေနာ ခံစားခဲ့ရတယျလို့ မသဲဥရဲ့ ဖခငျ ဦးအာယုက ပွောပါတယျ။
“ကနြော့ျသမီးဟာ အိုကီနာဝါကြှနျးစုမှာနကေတညျးကိုက အဲ့ဒီစိတျဝဒေနာက သူ့ရဲ့အထကျအရာရှိ သို့မဟုတျ သူနဲ့လုပျဖောျကိုငျဖကျကနေ သူ့ကို sexual assaults လို့ခေါျတာပေါ့နောျ သူတို့ခေါျတာကတော့။ အဲ့ဒါတှေ လုပျတဲ့အတှကျကွောင့ျ အဲ့ဒီအပေါျမှာ သူ စိတျအနှောကျအယှကျ အမြားကွီး ဖွဈခဲ့ရတယျ။ ဖွဈခဲ့ပွီးတော့ သူက United States ကို ပွနျရောကျတယျ။ ရောကျပွီးတော့ သူက သူ့ base ကို ပွနျရောကျတဲ့အခြိနျမှာ သူ့ရဲ့ အထကျအရာရှိကို ဒါကို အခကြျအလကျနဲ့တကှ သူ တိုငျတယျ။ သူ တိုငျတဲ့စာ မိတ်တူလေး ကနြော့ျဆီကို ပို့လာတယျ။ သူ ဒါနဲ့ပတျသကျပွီး အမွဲတမျး စိတျ စနောင့ျစနငျးဖွဈတယျ။ စိတျခံစားခကြျ မကောငျးဘူး။ သူ့ရဲ့အထကျအရာရှိကို ဒီအကွောငျးတှကေို တိုငျတယျ။ တိုငျတဲ့အခါမှာလညျး သူတို့က ဒါနဲ့ပတျသကျလို့ ထိထိရောကျရောကျ အရေးမယူဘူး။”
ဒီ စိတျဖိစီးမှုတှကွေောင့ျပဲ မသဲဥဟာ အတူနသေူ အပေါျ လကျနကျနဲ့ခွိမျးခွောကျတဲ့အထိ ဖွဈခဲ့ပမေဲ့ ဒါဟာ တမငျ ရညျရှယျခကြျနဲ့ ထိခိုကျအောငျ လုပျခဲ့တာမဟုတျဘူးလို့ ဦးအာယုက ပွောပါတယျ။ မသဲဥကို စှပျစှဲထားတဲ့အမှုမှာ လကျနကျနဲ့ခွိမျးခွောကျခံရသူဖွဈတဲ့ မသဲဥရညျးစား မိုကျကယျလျ ကိုယျတိုငျကလညျး ဒါကိုနားလညျတဲ့အတှကျ အမှုကို ပွနျရုပျသိမျးပေးဖို့ တောငျးဆိုထားပါတယျ။
ဒီလ ၇ ရကျနေ့က မသဲဥရဲ့ အမှုကို စဈတရားရုံးမှာ ပထမဆုံး အကွိမျ ကွားနာရာမှာလညျး မသဲဥရှေ့နကေ ဒီအခကြျကို အဓိက လေ ြှာကျထားခဲ့တယျလို့ ဦးအာယုက ပွောပွပါတယျ။
“အဲ့ဒီအခငျးဖွဈတဲ့နေ့က မိုကျကယျလျရဲ့အိမျမှာ တပျထားတဲ့ ဗှီဒီယိုကငျမရာကို ယူပွီးတော့ အဲ့ဒီ ကငျမရာထဲမှာ ပွထားတဲ့အခကြျတှကေို နငျးပွီးတော့ သူတို့ ပွောသှားတယျ။ အဲ့ဒါပဲ သူတို့ပွောတယျ။ ဒီဘကျက ရှေ့နကေလညျး ပွနျပွောတယျ။ အခုလိုဖွဈရတဲ့အကွောငျးရငျးဟာ ကနြော့ျသမီးရဲ့ နှဈပေါငျးမြားစှာ စာမကြျနှာ ၁,၀၀၀ ကြောျရှိတဲ့ report တှအေရ သူဟာ စိတျရောဂါကို ပွငျးထနျစှာ ခံစားနရေတယျ။ ဒါကွောင့ျမိုလို့ သူဟာ ဒီလိုမြိုး သူ့ရဲ့behavior (အပွုအမူ) တှကေ ကွမျးတမျးရခွငျးဖွဈတယျ။ ဒါကွောင့ျမိုလို့ သူ့ကို ပို့ရမှာက confinement (အကဉြျးထောငျ) မဟုတျဘူး။ သူ့ကိုပို့ရမှာက ဆေးရုံဖွဈတယျလို့ ရှေ့နကေ လေ ြှာကျလဲသှားတယျ။”
အမှုနဲ့ပတျသကျလို့ကတော့ ကနဦးအဆင့ျ နှဈဘကျရှေ့နတှေရေဲ့လေ ြှာကျလဲခကြျတှကေို နားထောငျတဲ့ အဆင့ျဖွဈတာမို့ အမှုအသှားအလာ ဘယျလိုဖွဈလာမလဲဆိုတာတော့ မပွောနိုငျသေးပါဘူး။ အမှုကို နောကျတကွိမျ ဘယျတော့ကွားနာမလဲဆိုတာလညျး မသိရသေးဘူးလို့ ဦးအာယုက ပွောပါတယျ။
မရိနျးတပျဖှဲ့ ပွောခှင့ျရ ဗိုလျကွီး Littesy ကတော့ မရိနျးတပျဖှဲ့အတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျခံရတာ၊ စောျကားနှောကျယှကျတာတှေ ကွုံရတယျဆိုရငျတော့ ဘယျသူမဆို တိုငျကွားနိုငျပွီး လိုအပျတဲ့ပံ့ပိုးမှုတှေ ရယူနိုငျပါတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“မရိနျးတပျဖှဲ့တှငျးမှာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှု၊ မတရားပွုကငြ့ျမှု တခုခုဖွဈတယျဆိုရငျ ပွီးခဲ့တဲ့ နာရီပိုငျးကပဲဖွဈဖွဈ၊ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈပိုငျးကပဲဖွဈဖွဈ ကိုငျတှယျတဲ့နရောမှာ လုပျငနျးစဉျကတော့ အတူတူပါပဲ။ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှု ကာကှယျရေးနဲ့ တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး အစီအစဉျအတိုငျး ဆောငျရှကျပါတယျ။ မတရားပွုကငြ့ျခံရသူအနနေဲ့ အကန့ျအသတျထား တိုငျကွားမှု၊ ဒါမှမဟုတျ ဘာကန့ျသတျခကြျမှမထားဘဲ တိုငျကွားမှုဆိုတဲ့ တိုငျကွားနိုငျတဲ့ နညျးလမျးနှဈမြိုး ရှိပါတယျ။ ဆိုလိုတာကတော့ တိုငျကွားမှုတခု ရှိလာတယျဆိုရငျ တိုငျကွားသူအနနေဲ့ လိုအပျတဲ့ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ စောင့ျရှောကျမှု ခံယူတာ၊ ဆှေးနှေး အကွံဉာဏျ ရယူတာ၊ တရားဥပဒအေရ အရေးယူကိုငျတှယျမှု တောငျးဆိုတာတှေ လုပျနိုငျပါတယျ။ အဲ့ဒီအတှကျ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုမှု တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး တာဝနျခံတယောကျနဲ့ ခံရသူဘကျကနေ ရှေ့ထှကျလိုကျပါ ကူညီဆောငျရှကျပေးသူ တယောကျ ခန့ျထားပေးပါတယျ။ ဒီတိုငျကွားမှု ပုံစံနှဈခုမှာ အဓိက ကှဲလှဲတာကတော့ တိုငျကွားသူ အနနေဲ့ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးမှုကို လကျခံသလား။ လကျမခံဘူးလား ဆိုတာပါပဲ။ တိုငျကွားသူက သူ့ရဲ့ ကိုယျရေးအခကြျအလကျ အသေးစိတျ၊ ဖွဈစဉျအခွအေနတှေကေို သကျဆိုငျသူတှကေလှဲပွီး ဘယျသူ့ကိုမှ သိခှင့ျမပွုဘူး၊ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးမှုကို လကျမခံခငြျဘူး ဆိုရငျတော့ ဒါက အကန့ျအသတျနဲ့ တိုငျကွားတာမြိုး ဖွဈပါတယျ။ မရိနျးတပျဖှဲ့ အနနေဲ့ကတော့ ဒီလိုဖွဈရပျတှေ ဖွဈလာရငျ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးတာကို လကျခံတဲ့ အကန့ျအသတျမထားတဲ့ တိုငျကွားမှုမြိုးကို အားပေးပါတယျ။ ဒါမှသာ အပွဈကြူးလှနျသူကို ထိထိရောကျရောကျ ဖောျထုတျ အရေးယူနိုငျမှာဖွဈပါတယျ။”
မရိနျးတပျဖှဲ့ အပါအဝငျ အမရေိကနျ စဈတပျအတှငျးမှာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှု၊ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှနေဲ့ တိုငျကွားမှုတှကေတော့ ၂၀၁၉ခုနှဈအတှငျး ၃ % တိုးလာတာ တှေ့ရတယျလို့ အမရေိကနျ ကာကှယျရေးဝနျကွီးဌာန ပငျတဂှနျ စဈဌာနခြုပျက ထုတျပွနျတဲ့ ၂၀၁၉ခုနှဈအတှကျ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။