ICJ မြန်မာ လျှောက်လဲချက်

(Zawgyi/Unicode)

နိုင်ငံတကာ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု တားဆီးရေး သဘောတူညီချက်ကို မြန်မာနိုင်ငံ ချိုးဖောက်ရာရောက်တယ်ဆိုပြီး ICJ နိုင်ငံတကာတရားရုံးမှာ တရားစွဲခံရတဲ့အမှုအတွက် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ဦးဆောင်တဲ့ မြန်မာကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့က ဒီကနေ့ ချေပ လျှောက်ထားခဲ့ပါတယ်။ တရားစွဲခံရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဘက်က စွပ်စွဲခံရသလို လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ဖို့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ လုပ်ဆောင်ခဲ့တာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို ဥပဒေပညာရှင်တွေက အဓိက တုံ့ပြန်ချေပ လျှောက်ထားခဲ့ကြပါတယ်။ဒီကနေ့ လျှောက်ထားတင်ပြချက်တွေကို VOA မြန်မာပိုင်းအယ်ဒီတာ ဦးကျော်ဇံသာကိုယ်တိုင် ICJ တရားရုံးထဲမှာ သတင်းယူခဲ့တာမို့ ဦးကျော်ဇံသာကို မစုမြတ်မွန်က တိုက်ရိုက်ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။

မေး ။ ။ အရင်ဆုံး ဒီကနေ့ တရားရုံးအခင်းအကျင်းကို ပြောပြပေးပါရှင့်။

ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ တရားရုံးအခင်းအကျင်းကတော့ ဒီကနေ့ တရားသူကြီးက မိတ်ဆက်ပေးပြီးတဲ့နောက်မှာ တရားရုံးကို စတင်ပြီးတဲ့နောက်မှာ မြန်မာနိုင်ငံအဖွဲ့ခေါင်းဆောင် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးအဖြစ်နဲ့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က စတင် ရှင်းလင်းခွင့်ရပါတယ်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ရှင်းလင်းတာကတော့ ဥပဒေကြောင်းနဲ့ သမိုင်းကြောင်းနဲ့စပြီးတော့ အချက်အလက် အကြောင်းအရာတွေကို နည်းနည်းပြောသွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် အဓိကပြောသွားတဲ့အထဲမှာကတော့ ဒီမြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီပြဿနာဟာ အင်္ဂလိပ်ခေတ်မှာကတည်းက ရခိုင်ဘက်မှာ မူဆလင်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ပဋိပက္ခ ဖြစ်ခဲ့ရတယ်။ အင်္ဂလိပ်တွေက ဂျပန်ကို ခုခံဖို့အတွက် မူဆလင်တွေကို လက်နက်ပေးတယ်။ အဲ့မှာ ရခိုင်ကတပ်တွေက အင်္ဂလိပ်ကို တော်လှန်ဖို့အတွက် ပူးပေါင်းလာတာနဲ့ အဲ့ဒီမှာစပြီး လူမျိုးရေး ကစဉ့်ကလျား ဖြစ်ရတယ်ဆိုတာ ပြောခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာတော့ ဒီဥပဒေဟာ အခု ဒီ Genocide Convention ဟာ ယူဂိုဆလားဗီးယား၊ ကော်ဆိုဘို ကိစ္စမှာ လူဦးရေ သန်းနဲ့ချီပြီး မောင်းထုတ်ခံခဲ့ရတဲ့ ကိစ္စ ၊ ခရိုအေးရှား၊ ဆာဗီးယား ပြဿနာမှာ လည်းလူပေါင်းမြောက်များစွာ မောင်းထုတ်ခံခဲ့ရတဲ့ ကိစ္စမှာလည်း Genocide မမြောက်ဘူးဆိုတာ အကိုးအကားနဲ့ နည်းနည်း ဆွေးနွေးသွားပါတယ်။ နောက်တခါ မြန်မာနိုင်ငံ တရားစီရင်ရေးထဲမှာလည်းပဲ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအရ Military Tribunal စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ တရားရုံးဆိုတာ ရှိနေတဲ့ အတွက်ကြောင့် စစ်တပ်ဘက်က ကျူးလွန်တဲ့ အမှုတွေကို အဲ့တရားရုံးကသာ စီရင်ခွင့်ရှိတယ်။ ဒါကြောင့် အင်းဒင်ရွာမှာ လူ ၁၀ ယောက်ကို ပစ်သတ်ခဲ့တဲ့ ကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ အဲ့စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ တရားရုံးက သူတို့ကို ပြစ်မှုထင်ရှား စီရင်ပြီး ထောင်ချတယ်ဆိုပေမဲ့လည်း လပိုင်းအတွင်းမှာ ပြန်လည်ပြီးတော့ ကင်းလွှတ်ခွင့်ပေးပြီး လွှတ်ပေးလိုက်တယ်။ အဲ့ဒါကို မြန်မာပြည်သူ အများအပြားတောင် မကျေမနပ် ဖြစ်ခဲ့ကြတယ်ဆိုပြီးတော့လည်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် က ပြောသွားပါတယ် ခင်ဗျ။ နောက်ပိုပြီး အရေးကြီးတဲ့ ကျနော် ပြောချင်တာ တခုက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ပြောတဲ့အထဲမှာ hate speech ဆိုတာဟာ ဒီတဘက်နဲ့ တဘက် အမုန်းစကား ပြောတာခြင်း ဒီ နှစ်ဘက်ရှိနေတဲ့ အချိန်မှာ တဘက်ဘက်ကို အားပေးပြီးပြောရင်းလည်းပဲ ဒီကိစ္စဟာ ဒီကသိကထကို ပိုမိုပြင်းထန်လာနိုင်တဲ့ သဘောလည်း ပြောသွားတာ တွေ့ရပါတယ်။

မေး။ ။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် လျှောက်ထားသွားတဲ့ထဲမှာ စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းတာက ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းမှာ စစ်တပ်ရဲ့ဆောင်ရွက်ချက်တွေက အင်အားအလွန်အကျွံ သုံးခဲ့တာဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒီလုပ်ရပ်က နိုင်ငံတကာလူ့အခွင့်အရေးတွေကို ချိုးဖောက်ရာရောက်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် က လက်ခံတယ် ဆိုတာမျိုးပြောသွားပါတယ်။အဲဒါကိုလည်း အပြည့်အစုံပြောပါဦး ဦးကျော်ဇံသာရှင့်။

ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ စောစောက ကျနော်ပြောတာ တဆက်တည်းပါပဲခင်ဗျား၊ အင်အားအလွန် အကျွံသုံးခဲ့တယ်၊ ရွာသားတွေကို သတ်ဖြတ်ခဲ့တာရှိတယ်။ အဲဒါကို စစ်ဥပဒေအရပဲ စီရင်ခွင့် ရှိတယ်ဆိုတော့သူတို့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တို့အနေနဲ့ ဒါကို ကိုင်တွယ်ဖို့ အခက်အခဲရှိတယ်ဆိုတာ ပြောတယ်။ စစ်တပ်ဘက်က အဲဒီလို ကျူးလွန်ခဲ့တာရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် သူတခုတော့ အာမခံတယ်၊ အရပ်သားဘက်က ဒီကိစ္စလိုမျိုးရှိမယ်ဆိုရင်တော့ သူတို့က ပြတ်ပြတ်သားသား အရပ်ဘက်တရားရုံးနဲ့ အရေးယူသွားမယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့် စစ်ဘက်လုပ်ရပ်က စစ်တရားရုံးရှိနေတဲ့အတွက် သူ့အနေနဲ့ ကိုင်တွယ်နိုင်ခြင်းမရှိဘူး အာမခံမှု မပေးနိုင်ဘူးဆိုတဲ့ သဘောပြောသွားတာ တွေ့ရပါတယ်။ သူ့ရဲ့ ဥပဒေအကြပ်အတည်းကို ပြောသွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။”

မေး။ ။ ဒီကနေ့ လျှောက်ထားချက်မှာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အပြင် မြန်မာနိုင်ငံဘက်ကနေ ဥပဒေပညာရှင် ၃ ယောက်ကလည်း တင်ပြလျှောက်ထားချက်တွေ ပေးကြတယ်ဆိုတော့ သူတို့ လျှောက်ထားကြတဲ့ အချက်တွေကိုလည်း ပြောပြပါဦး ဦးကျော်ဇံသာရှင့်။

ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ ပထမဦးဆုံး တင်ပြတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ကမ္ဘာမှာအင်မတန် နိုင်ငံတကာ ဥပဒေနဲ့ ကျွမ်းကျင်တဲ့ ပညာရှင် ပါမောက္ခ လည်းဖြစ် ရှေ့နေတဦးလည်းဖြစ်တဲ့ William Schabas ဖြစ်ပါတယ်။ သူကတော့ ပြစ်မှု ကျုးလွှန်တဲ့ နေရာမှာ intent လို့ခေါ်တဲ့ ကြံစီချက်ပေါ့လေ အဲဒါ သိပ်အရေးကြီးတယ်ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြောတယ်။ ဆိုတော့ အခုကိစ္စမှာ intent လုံး၀ မတွေ့ရဘူးဆိုတဲ့သဘောကို အချက်အလက် အတိအကျနဲ့ အထောက်အထားတွေနဲ့ ပြောသွားတာ တွေ့ရပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ ဟိုဘက်က စွဲတဲ့ လူတွေကလည်း ဘယ်အချက်ကဖြင့် Genocide ဥပဒေပုဒ်မ ဘယ်လောက်နဲ့ ငြိပြီးတော့ ဘယ်လိုဖြစ်နေတယ် ဆိုတာကို အတိအကျ နဲ့ မစွဲနိုင်ဘူးဆိုတာတွေလည်း ပြောပါတယ် သူက။ ဒါက ပါမောက္ခ William Schabas ပြောသွားတာဖြစ်ပါတယ်။

နောက် ဒုတိယလျှောက်လဲတဲ့ အင်္ဂလိပ် ဥပဒေပညာရှင်တယောက်ဖြစ်တဲ့ Christopher Staker က ICJ တရားရုံးမှာ စီရင်နိုင်ခွင့်ရှိရဲ့လားဒီကိစ္စကို Lack of Jurisdiction က ပေါ်လွင်ထင်ရှားနေတယ် လို့ ပြောပါတယ်။ တရားရုံးက ဒီကိစ္စကို စီရင်နိုင်ခွင့်မရှိဘူး ၊ ဒီကိစ္စကို လျှောက်ထားတဲ့လူကိုယ်တိုင်က Proxy ခေါ်တာပေါ့ ကိုယ်စား Gambia နဲ့ မြန်မာက ဘာမှ ပြဿနာမရှိပဲနဲ့ OIC က မြှောက်ပေးလို့ အပူတပင်းထပြီးတော့ လုပ်လိုက်ရတယ်ဆိုတဲ့ သဘောပြောပါတယ်။ Gambia ကလည်း ဒီကိစ္စကို လျှောက်ထားပိုင်ခွင့်မရှိသလို ICJ မှာလည်း ဒီလို ကိစ္စကို အစောတလျင် စီရင်နိုင်ခွင့်မရှိဘူး Lack of Jurisdiction ဖြစ်နေတယ်လို့ သူက လျှောက်ထားပါတယ်။ သူတို့လည်း ဥပဒေကြောင်းအရ အဓိက လျှောက်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မေး။ ။ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် နောက်ဆုံးလျှောက်ထားခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီးရှေ့နေ Phoebe Okowa ကတော့ ICJ တရားရုံးအနေနဲ့ တရားရုံးကို တိုင်ကြားထားတဲ့ စွပ်စွဲချက်ကို အပြည့်အဝ မကြားနာခင် ကာလအတွင်း လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအခြေအနေ ပိုဆိုးမလာစေအောင် ကာကွယ်တားဆီးနိုင်မယ့် ဆောင်ရွက်ချက်တွေ လုပ်ဖို့ မလိုဘူးဆိုတဲ့အပိုင်းကနေ ပြောသွားတာကိုလည်း အပြည့်အစုံပြောပြပေးပါဦးကျော်ဇံသာရှင့်။

ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ ဥပဒေသဘောနဲ့ ပြောရရင် အဲဒါ လုပ်ရမယ်လို့ ဆိုရင် သဘောက

Genocide ရှိနေလို့သာ လုပ်ရတယ်၊ ကြိုတင်ကာကွယ်ခဲ့ရတယ်ဆိုတာမျိုး သဘောက intent ရှိနေလို့သာ ကြိုတင်ကာကွယ်ခဲ့ရတယ်ဆိုတဲ့ သဘောဖြစ်သွားမှာ ဆိုးလို့ ဒီဘက်ရှေ့နေက အဲဒါကို လျှောက်လဲတဲ့နေရာမှာ ပုံစံအမျိုးမျိုးနဲ့ လျှောက်လဲတယ်လို့ ကျနော်အဲလိုသုံးသပ်မိပါတယ်။ အမျိုးသမီးရှေ့နေ Phoebe Okowa ကတော့ ဒီကိစ္စဟာ provisional measure လို့ခေါ်တဲ့ ယာယီလုပ်ဆောင်ရမယ့် အချက်တွေက မလိုအပ်ဘူး မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီကစ္စပြေလည်ရေးအတွက် ဒီပြဿနာက Humanitarian Crisis သာဖြစ်တယ်။ အဲဒီတော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်- မြန်မာနှစ်ဖက်နိုင်ငံချင်း MOU ထိုးပြီးတော့ လုပ်နေကြတာတွေရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီလို MOU ထိုးပြီးတော့ လုပ်တာမှာ OIC ရဲ့ စွဲဆောင်မှုကြောင့် ဟိုဘက်ကို ပါသွားခြင်းဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ ဒီလို လုပ်ဆောင်နေတဲ့နေရာကို မြန်မာနိုင်ငံအပါအဝင် အာဆီယံဒေသတွင်း နိုင်ငံတွေကလည်း ကူညီကြတယ်၊ တရုတ်တို့ ဂျပန်တို့ကလည်း ပြဿနာ ပြေလည်ဖို့အတွက် အကူအညီ ထောက်အပံ့တွေ ပေးနေတာကို လက်ခံပြီးတော့ လုပ်နေတယ် ။ Genocide intent သာရှိတယ်ဆိုရင် အခုလို ဘယ်လုပ်ပါ့မလဲဆိုတာ လျှောက်လဲသွားပါတယ်။

ဟုတ်ကဲ့ ။ မနေ့တုန်းကတော့ တရားစွဲတဲ့ Gambia နိုင်ငံက လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုရည်ရွယ်ချက်နဲ့ လုပ်တယ်ဆိုတဲ့အချက်တွေကို သက်သေအထောက်အထားတွေနဲ့ ပြောသွားပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒီနေ့ မြန်မာဘက်က တုံ့ပြန်လျှောက်ထားချက်နဲ့ အမှုသွား အမှုလာအခြေအနေကို ဦးကျော်ဇံသာ ဘယ်လိုသုံးသပ်ပါလဲရှင့်။

ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ ဟုတ်ကဲ့။ ဟိုဘက်က လျှောက်ထားတာကတော့ အားကြိုးမာန်တက် သူတို့ဘက်က ငိုပြပြီး ဇောတ်နာအောင်ပြောရတာပေါ့ဗျာ။ ဒီလို ဖြစ်ခဲ့တယ်၊ ဒီလို အခြေအနေကို မတားခဲ့ဘူး ဆိုတော့ သက်သေအခိုင်အမာနဲ့ ကလေးတွေ အသက်ခံရတယ်၊ မဒိန်းအကျင့်ခံရတာ စတာတွေ သူတို့ ပြောတယ်။ အားတက်မာန်တက် အားတက်သလျောရှိတယ်ပြောရင် ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ ဒီဘက်ကတော့ တရားဥပဒေအရ ချေပတာဆိုတဲ့အတွက်ကြောင့် အဲ့လောက်အထိတော့ စိတ်ဝင်စားဖွယ် မကောင်းဘူးလို့ ထင်စရာရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘယ်လောက်အလားအလာရှိသလဲဆိုတာ ကျနော်က ပါမောက္ခ William Schabas ကို ကျနော်က တရားရုံးထွက်တဲ့အခါ မေးပါတယ်။ သူက ကျနော့်ကို ကြည့်ပြီးတော့ မင်းတို့ မီဒီယာကို Comment မပေးချင်ဘူး၊ ဝေဖန်ချက်မပေးချင်ဘူးလို့ပြောသွားပါတယ်။

ICJ မြန်မာ လျှောက်လဲချက်

................

ICJ မွနျမာ လြှောကျလဲခကြျ

(Unicode)

နိုငျငံတကာ လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှု တားဆီးရေး သဘောတူညီခကြျကို မွနျမာနိုငျငံ ခြိုးဖောကျရာရောကျတယျဆိုပွီး ICJ နိုငျငံတကာတရားရုံးမှာ တရားစှဲခံရတဲ့အမှုအတှကျ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျဦးဆောငျတဲ့ မွနျမာကိုယျစားလှယျအဖှဲ့က ဒီကနေ့ ခြပေ လြှောကျထားခဲ့ပါတယျ။ တရားစှဲခံရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံဘကျက စှပျစှဲခံရသလို လူမြိုးတုံးသတျဖွတျဖို့ ရညျရှယျခကြျနဲ့ လုပျဆောငျခဲ့တာ မဟုတျဘူးဆိုတာကို ဥပဒပေညာရှငျတှကေ အဓိက တုံ့ပွနျခြပေ လြှောကျထားခဲ့ကွပါတယျ။ဒီကနေ့ လြှောကျထားတငျပွခကြျတှကေို VOA မွနျမာပိုငျးအယျဒီတာ ဦးကြောျဇံသာကိုယျတိုငျ ICJ တရားရုံးထဲမှာ သတငျးယူခဲ့တာမို့ ဦးကြောျဇံသာကို မစုမွတျမှနျက တိုကျရိုကျဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။

မေး ။ ။ အရငျဆုံး ဒီကနေ့ တရားရုံးအခငျးအကငြျးကို ပွောပွပေးပါရှင့ျ။

ဦးကြောျဇံသာ။ ။ တရားရုံးအခငျးအကငြျးကတော့ ဒီကနေ့ တရားသူကွီးက မိတျဆကျပေးပွီးတဲ့နောကျမှာ တရားရုံးကို စတငျပွီးတဲ့နောကျမှာ မွနျမာနိုငျငံအဖှဲ့ခေါငျးဆောငျ နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးအဖွဈနဲ့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျက စတငျ ရှငျးလငျးခှင့ျရပါတယျ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ ရှငျးလငျးတာကတော့ ဥပဒကွေောငျးနဲ့ သမိုငျးကွောငျးနဲ့စပွီးတော့ အခကြျအလကျ အကွောငျးအရာတှကေို နညျးနညျးပွောသှားတာ ဖွဈပါတယျ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ အဓိကပွောသှားတဲ့အထဲမှာကတော့ ဒီမွနျမာနိုငျငံမှာ ဒီပွူနာဟာ အငျ်ဂလိပျခတျေမှာကတညျးက ရခိုငျဘကျမှာ မူဆလငျ၊ ဗုဒ်ဓဘာသာ ပဋိပက်ခ ဖွဈခဲ့ရတယျ။ အငျ်ဂလိပျတှကေ ဂပြနျကို ခုခံဖို့အတှကျ မူဆလငျတှကေို လကျနကျပေးတယျ။ အဲ့မှာ ရခိုငျကတပျတှကေ အငျ်ဂလိပျကို တောျလှနျဖို့အတှကျ ပူးပေါငျးလာတာနဲ့ အဲ့ဒီမှာစပွီး လူမြိုးရေး ကစဉ့ျကလြား ဖွဈရတယျဆိုတာ ပွောခဲ့ပါတယျ။ နောကျပိုငျးမှာတော့ ဒီဥပဒဟော အခု ဒီ Genocide Convention ဟာ ယူဂိုဆလားဗီးယား၊ ကောျဆိုဘို ကိစ်စမှာ လူဦးရေ သနျးနဲ့ခြီပွီး မောငျးထုတျခံခဲ့ရတဲ့ ကိစ်စ ၊ ခရိုအေးရှား၊ ဆာဗီးယား ပွူနာမှာ လညျးလူပေါငျးမွောကျမြားစှာ မောငျးထုတျခံခဲ့ရတဲ့ ကိစ်စမှာလညျး Genocide မမွောကျဘူးဆိုတာ အကိုးအကားနဲ့ နညျးနညျး ဆှေးနှေးသှားပါတယျ။ နောကျတခါ မွနျမာနိုငျငံ တရားစီရငျရေးထဲမှာလညျးပဲ ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးပုံအရ Military Tribunal စဈဘကျဆိုငျရာ တရားရုံးဆိုတာ ရှိနတေဲ့ အတှကျကွောင့ျ စဈတပျဘကျက ကြူးလှနျတဲ့ အမှုတှကေို အဲ့တရားရုံးကသာ စီရငျခှင့ျရှိတယျ။ ဒါကွောင့ျ အငျးဒငျရှာမှာ လူ ၁၀ ယောကျကို ပဈသတျခဲ့တဲ့ ကိစ်စနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ အဲ့စဈဘကျဆိုငျရာ တရားရုံးက သူတို့ကို ပွဈမှုထငျရှား စီရငျပွီး ထောငျခတြယျဆိုပမေဲ့လညျး လပိုငျးအတှငျးမှာ ပွနျလညျပွီးတော့ ကငျးလှှတျခှင့ျပေးပွီး လှှတျပေးလိုကျတယျ။ အဲ့ဒါကို မွနျမာပွညျသူ အမြားအပွားတောငျ မကြမေနပျ ဖွဈခဲ့ကွတယျဆိုပွီးတော့လညျး ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ က ပွောသှားပါတယျ ခငျဗြ။ နောကျပိုပွီး အရေးကွီးတဲ့ ကနြောျ ပွောခငြျတာ တခုက ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ ပွောတဲ့အထဲမှာ hate speech ဆိုတာဟာ ဒီတဘကျနဲ့ တဘကျ အမုနျးစကား ပွောတာခွငျး ဒီ နှဈဘကျရှိနတေဲ့ အခြိနျမှာ တဘကျဘကျကို အားပေးပွီးပွောရငျးလညျးပဲ ဒီကိစ်စဟာ ဒီကသိကထကို ပိုမိုပွငျးထနျလာနိုငျတဲ့ သဘောလညျး ပွောသှားတာ တှေ့ရပါတယျ။

မေး။ ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ လြှောကျထားသှားတဲ့ထဲမှာ စိတျဝငျစားဖို့ကောငျးတာက ရခိုငျပွညျနယျမွောကျပိုငျးမှာ စဈတပျရဲ့ဆောငျရှကျခကြျတှကေ အငျအားအလှနျအကြှံ သုံးခဲ့တာဖွဈနိုငျတယျ။ အဲဒီလုပျရပျက နိုငျငံတကာလူ့အခှင့ျအရေးတှကေို ခြိုးဖောကျရာရောကျနိုငျတယျဆိုတာကို ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ က လကျခံတယျ ဆိုတာမြိုးပွောသှားပါတယျ။အဲဒါကိုလညျး အပွည့ျအစုံပွောပါဦး ဦးကြောျဇံသာရှင့ျ။

ဦးကြောျဇံသာ။ ။ စောစောက ကနြောျပွောတာ တဆကျတညျးပါပဲခငျဗြား၊ အငျအားအလှနျ အကြှံသုံးခဲ့တယျ၊ ရှာသားတှကေို သတျဖွတျခဲ့တာရှိတယျ။ အဲဒါကို စဈဥပဒအေရပဲ စီရငျခှင့ျ ရှိတယျဆိုတော့သူတို့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ တို့အနနေဲ့ ဒါကို ကိုငျတှယျဖို့ အခကျအခဲရှိတယျဆိုတာ ပွောတယျ။ စဈတပျဘကျက အဲဒီလို ကြူးလှနျခဲ့တာရှိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ သူတခုတော့ အာမခံတယျ၊ အရပျသားဘကျက ဒီကိစ်စလိုမြိုးရှိမယျဆိုရငျတော့ သူတို့က ပွတျပွတျသားသား အရပျဘကျတရားရုံးနဲ့ အရေးယူသှားမယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ စဈဘကျလုပျရပျက စဈတရားရုံးရှိနတေဲ့အတှကျ သူ့အနနေဲ့ ကိုငျတှယျနိုငျခွငျးမရှိဘူး အာမခံမှု မပေးနိုငျဘူးဆိုတဲ့ သဘောပွောသှားတာ တှေ့ရပါတယျ။ သူ့ရဲ့ ဥပဒအေကွပျအတညျးကို ပွောသှားတာ ဖွဈပါတယျ။”

မေး။ ။ ဒီကနေ့ လြှောကျထားခကြျမှာ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျအပွငျ မွနျမာနိုငျငံဘကျကနေ ဥပဒပေညာရှငျ ၃ ယောကျကလညျး တငျပွလြှောကျထားခကြျတှေ ပေးကွတယျဆိုတော့ သူတို့ လြှောကျထားကွတဲ့ အခကြျတှကေိုလညျး ပွောပွပါဦး ဦးကြောျဇံသာရှင့ျ။

ဦးကြောျဇံသာ။ ။ ပထမဦးဆုံး တငျပွတဲ့ ပုဂ်ဂိုလျကတော့ ကမ်ဘာမှာအငျမတနျ နိုငျငံတကာ ဥပဒနေဲ့ ကြှမျးကငြျတဲ့ ပညာရှငျ ပါမောက်ခ လညျးဖွဈ ရှေ့နတေဦးလညျးဖွဈတဲ့ William Schabas ဖွဈပါတယျ။ သူကတော့ ပွဈမှု ကြုးလှှနျတဲ့ နရောမှာ intent လို့ခေါျတဲ့ ကွံစီခကြျပေါ့လေ အဲဒါ သိပျအရေးကွီးတယျဆိုတဲ့ အကွောငျးပွောတယျ။ ဆိုတော့ အခုကိစ်စမှာ intent လုံး၀ မတှေ့ရဘူးဆိုတဲ့သဘောကို အခကြျအလကျ အတိအကနြဲ့ အထောကျအထားတှနေဲ့ ပွောသှားတာ တှေ့ရပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ ဟိုဘကျက စှဲတဲ့ လူတှကေလညျး ဘယျအခကြျကဖွင့ျ Genocide ဥပဒပေုဒျမ ဘယျလောကျနဲ့ ငွိပွီးတော့ ဘယျလိုဖွဈနတေယျ ဆိုတာကို အတိအကြ နဲ့ မစှဲနိုငျဘူးဆိုတာတှလေညျး ပွောပါတယျ သူက။ ဒါက ပါမောက်ခ William Schabas ပွောသှားတာဖွဈပါတယျ။

နောကျ ဒုတိယလြှောကျလဲတဲ့ အငျ်ဂလိပျ ဥပဒပေညာရှငျတယောကျဖွဈတဲ့ Christopher Staker က ICJ တရားရုံးမှာ စီရငျနိုငျခှင့ျရှိရဲ့လားဒီကိစ်စကို Lack of Jurisdiction က ပေါျလှငျထငျရှားနတေယျ လို့ ပွောပါတယျ။ တရားရုံးက ဒီကိစ်စကို စီရငျနိုငျခှင့ျမရှိဘူး ၊ ဒီကိစ်စကို လြှောကျထားတဲ့လူကိုယျတိုငျက Proxy ခေါျတာပေါ့ ကိုယျစား Gambia နဲ့ မွနျမာက ဘာမှ ပွူနာမရှိပဲနဲ့ OIC က မွှောကျပေးလို့ အပူတပငျးထပွီးတော့ လုပျလိုကျရတယျဆိုတဲ့ သဘောပွောပါတယျ။ Gambia ကလညျး ဒီကိစ်စကို လြှောကျထားပိုငျခှင့ျမရှိသလို ICJ မှာလညျး ဒီလို ကိစ်စကို အစောတလငြျ စီရငျနိုငျခှင့ျမရှိဘူး Lack of Jurisdiction ဖွဈနတေယျလို့ သူက လြှောကျထားပါတယျ။ သူတို့လညျး ဥပဒကွေောငျးအရ အဓိက လြှောကျထားတာ ဖွဈပါတယျ။

မေး။ ။ မွနျမာနိုငျငံအတှကျ နောကျဆုံးလြှောကျထားခဲ့တဲ့ အမြိုးသမီးရှေ့နေ Phoebe Okowa ကတော့ ICJ တရားရုံးအနနေဲ့ တရားရုံးကို တိုငျကွားထားတဲ့ စှပျစှဲခကြျကို အပွည့ျအဝ မကွားနာခငျ ကာလအတှငျး လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုအခွအေနေ ပိုဆိုးမလာစအေောငျ ကာကှယျတားဆီးနိုငျမယ့ျ ဆောငျရှကျခကြျတှေ လုပျဖို့ မလိုဘူးဆိုတဲ့အပိုငျးကနေ ပွောသှားတာကိုလညျး အပွည့ျအစုံပွောပွပေးပါဦးကြောျဇံသာရှင့ျ။

ဦးကြောျဇံသာ။ ။ ဥပဒသေဘောနဲ့ ပွောရရငျ အဲဒါ လုပျရမယျလို့ ဆိုရငျ သဘောက

Genocide ရှိနလေို့သာ လုပျရတယျ၊ ကွိုတငျကာကှယျခဲ့ရတယျဆိုတာမြိုး သဘောက intent ရှိနလေို့သာ ကွိုတငျကာကှယျခဲ့ရတယျဆိုတဲ့ သဘောဖွဈသှားမှာ ဆိုးလို့ ဒီဘကျရှေ့နကေ အဲဒါကို လြှောကျလဲတဲ့နရောမှာ ပုံစံအမြိုးမြိုးနဲ့ လြှောကျလဲတယျလို့ ကနြောျအဲလိုသုံးသပျမိပါတယျ။ အမြိုးသမီးရှေ့နေ Phoebe Okowa ကတော့ ဒီကိစ်စဟာ provisional measure လို့ခေါျတဲ့ ယာယီလုပျဆောငျရမယ့ျ အခကြျတှကေ မလိုအပျဘူး မွနျမာနိုငျငံမှာ ဒီကစ်စပွလေညျရေးအတှကျ ဒီပွူနာက Humanitarian Crisis သာဖွဈတယျ။ အဲဒီတော့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ- မွနျမာနှဈဖကျနိုငျငံခငြျး MOU ထိုးပွီးတော့ လုပျနကွေတာတှရှေိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ဒီလို MOU ထိုးပွီးတော့ လုပျတာမှာ OIC ရဲ့ စှဲဆောငျမှုကွောင့ျ ဟိုဘကျကို ပါသှားခွငျးဖွဈတယျလို့ ပွောပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ ဒီလို လုပျဆောငျနတေဲ့နရောကို မွနျမာနိုငျငံအပါအဝငျ အာဆီယံဒသေတှငျး နိုငျငံတှကေလညျး ကူညီကွတယျ၊ တရုတျတို့ ဂပြနျတို့ကလညျး ပွူနာ ပွလေညျဖို့အတှကျ အကူအညီ ထောကျအပံ့တှေ ပေးနတောကို လကျခံပွီးတော့ လုပျနတေယျ ။ Genocide intent သာရှိတယျဆိုရငျ အခုလို ဘယျလုပျပါ့မလဲဆိုတာ လြှောကျလဲသှားပါတယျ။

ဟုတျကဲ့ ။ မနေ့တုနျးကတော့ တရားစှဲတဲ့ Gambia နိုငျငံက လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှုရညျရှယျခကြျနဲ့ လုပျတယျဆိုတဲ့အခကြျတှကေို သကျသအေထောကျအထားတှနေဲ့ ပွောသှားပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒီနေ့ မွနျမာဘကျက တုံ့ပွနျလြှောကျထားခကြျနဲ့ အမှုသှား အမှုလာအခွအေနကေို ဦးကြောျဇံသာ ဘယျလိုသုံးသပျပါလဲရှင့ျ။

ဦးကြောျဇံသာ။ ။ ဟုတျကဲ့။ ဟိုဘကျက လြှောကျထားတာကတော့ အားကွိုးမာနျတကျ သူတို့ဘကျက ငိုပွပွီး ဇောတျနာအောငျပွောရတာပေါ့ဗြာ။ ဒီလို ဖွဈခဲ့တယျ၊ ဒီလို အခွအေနကေို မတားခဲ့ဘူး ဆိုတော့ သကျသအေခိုငျအမာနဲ့ ကလေးတှေ အသကျခံရတယျ၊ မဒိနျးအကငြ့ျခံရတာ စတာတှေ သူတို့ ပွောတယျ။ အားတကျမာနျတကျ အားတကျသလြောရှိတယျပွောရငျ ဖွဈပါလိမ့ျမယျ။ ဒီဘကျကတော့ တရားဥပဒအေရ ခြပေတာဆိုတဲ့အတှကျကွောင့ျ အဲ့လောကျအထိတော့ စိတျဝငျစားဖှယျ မကောငျးဘူးလို့ ထငျစရာရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဘယျလောကျအလားအလာရှိသလဲဆိုတာ ကနြောျက ပါမောက်ခ William Schabas ကို ကနြောျက တရားရုံးထှကျတဲ့အခါ မေးပါတယျ။ သူက ကနြော့ျကို ကွည့ျပွီးတော့ မငျးတို့ မီဒီယာကို Comment မပေးခငြျဘူး၊ ဝဖေနျခကြျမပေးခငြျဘူးလို့ပွောသှားပါတယျ ခငျဗြ။