(Zawgyi/Unicode)
နိုင်ငံတကာ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု တားဆီးရေး သဘောတူညီချက်ကို မြန်မာနိုင်ငံ ချိုးဖောက်ရာရောက်တယ်ဆိုပြီး ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံက တရားစွဲတဲ့အမှုအတွက် ကြားနာမှုကို ဒီကနေ့ ဒုတိယနေ့အဖြစ် နိုင်ငံတကာတရားရုံး ICJ မှာ ဒီကနေ့ ပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီနေ့ကတော့ တရားစွဲခံရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဘက်က လူမျိုးုတုံးသတ်ဖြတ်ဖို့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ လုပ်ဆောင်ခဲ့တာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို အဓိက တုံ့ပြန်ချေပ လျှောက်ထားခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၊ ဥပဒေပညာရှင် William Schabas၊ ဥပဒေပညာရှင် Christopher Staker နဲ့ ဥပဒေပညာရှင် Phoebe Okowa တို့က လျှောက်ထားခဲ့ကြတာပါ။
ဒီလျှောက်ထားချက်တွေကို ကိုသားညွန့်က နားထောင်ထားတယ်ဆိုတော့ အရင်ဆုံး ၁၉၄၈ ခုနှစ် လူမျိုးတုန်း သတ်ဖြတ်မှု တားဆီးရေး သဘောတူညီချက် အရ မြန်မာကို အရေးယူလို့မရဘူးဆိုတဲ့ အချက်ကို ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်လျှောက်ထားသွားချက်ကို မစုမြတ်မွန်က ကိုသားညွှန့်ဦးကို မေးမြန်းတဲ့အခါမှာ သူက အခုလိုပြောပါတယ်။
သားညွှန့်ဦး။ ။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် အဓိက ပြောသွားတာကတော့ ၁၉၄၈ ခုနှစ် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ရေး တားဆီးမှုသဘောတူညီချက်အရ အရေးယူလို့မရဘူးလို့ ၊ ဒါပေမယ့် တဘက်မှာ မြန်မာလုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့ဝင်တွေဘက်က စစ်ဆင်ရေးအတွင်းမှာ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ ကျူးလွန်ခဲ့တာ ထင်ရှားရင်တောင်မှ လူသားချင်း စာနာမှုဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာဥပဒေ လူ့အခွင့်အရေးသဘောတူညီချက်တွေအရပဲ အရေးယူနိုင်မယ်ဆိုပြီးတော့ပြောသွားတာဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီမှာဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ပြောသွားတာကတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်ရဲ့ သမိုင်းကြောင်းအရ လုံခြုံရေးရှုပ်ထွေးတဲ့ အနေအထားကို သမိုင်းနဲ့ ချီပြီးတော့ ပြောပါတယ်။ နောက် ၂၀၁၇ အဖြစ်အပျက်ကတော့ အရင်အစိုးရက တောက်လျောက်ပြောနေသလိုပဲ ARSA အဖွဲ့ တိုက်ခိုက်မှု နောက်ပိုင်းဖြစ်တာ ၊ ဒါတွေကို သူပြန်ရှင်းပြပါတယ်။ နောက် လေကြောင်းသုံး တိုက်ခိုက်တာနဲ့ ပတ်သက်လို့ ပြောတဲ့နေရာမှာတော့ လေကြောင်းသုံးတိုက်ခိုက်မှုတွေ ရှင်းလင်းမှု တွေကို သူတို့ အတော်လေးကို သတိထားပြီး ရှောင်ကြဉ်ခဲ့တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဖြစ်ရပ်တခုမှာပဲ တပ်မတော်ရဲ့ တပ်စုတခုက ပိတ်မိနေလို့ ရဟတ်ယာဉ်သုံးပြီးတော့ တိုက်ခိုက်ရတာတွေ ဖြစ်ခဲ့တယ် အဲဒီမှာ အရပ်သားနဲ့ သူပုန်နဲ့ မခွဲနိုင်လို့ သူပုန်မဟုတ်တဲ့ သူတွေကို ထိခိုက်မှုတွေရှိခဲ့တယ် ဆိုတာ သူ ဝန်ခံထားပါတယ်။ နိုင်ငံတကာ လူသားချင်းစာနာမှု ဥပဒေသတွေကို အဲဒီအချိန်မှာ ပစ်ပယ်ခဲ့ရတယ်။ ဒါပေမယ့် ဘယ်သူမှ အဲဒီမှာ ဖြစ်တဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေကို firsthand account မရခဲ့ဘူးလို့ ပြောပါတယ်။ တချို့တပ်မတော်က ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ အင်းဒင်လို ကိစ္စတွေမှာ တပ်မတော် စစ်ခုံရုံးက အရေးယူမှု ရှိခဲ့တာတွေကို သူထောက်ပြပါတယ်။ အဲဒီ စစ်ခုံရုံးက အပြစ်ရှိတယ်လို့ အပြစ်ပေးခံရတဲ့ စစ်သားတွေကို စစ်တပ်ကနေပြီးတော့လွှတ်ပေးတဲ့အပေါ်မှာ သူ့အနေနဲ့ မနှစ်မြို့ဘူးလို့ သူပြောသွားပါတယ်။ ပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က တစုံတရာအတိုင်းအတာ အရ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု အထိ မမြောက်ဘူးဆိုတဲ့အနေအထား ကို ပြောသွားတာပါ။
“ ရခိုင်ပြည်နယ်အခြေအနေဟာ ရှုပ်ထွေးပြီး၊ တော်ရုံ တန်ရုံ နားလည်ဖို့ မလွယ်ပါဘူး။ ကျိန်းသေတာတခုကတော့ ၂၀၁၆ နဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှစ် စစ်ရေးပဋိပက္ခတွေကြောင့် ဘယ်ဘက်မဆို အပြစ်မဲ့ ပြည်သူတွေအားလုံးလိုလိုပဲ နစ်နာခံစားရမှာအမှန်ပါပဲ။ အထူးသဖြင့် အိုးအိမ်စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးကြသူတွေ နဲ့ အခု လက်ရှိ Cox’s Bazar မှာ နေနေရသူလည်း ပါဝင်ပါတယ်။”
ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ပြောသွားတဲ့အထဲမှာ ထူးထူးခြားခြား AA ရခိုင်လက်နက်ကိုင်တွေနဲ့ နောက်ပိုင်းဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေတွေကိုလည်း သူ မီးမောင်းထိုး ပြောသွားပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီ လုံခြုံရေးဆောင်ရွက်ချက် အစီအမံတွေ လုပ်ရပါတယ် ဆိုတာ ပြောပါတယ်။ နောက်တခုက Clearing Operation နယ်မြေရှင်းလင်းရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ နိုင်ငံတကာတွေ တဘက်က ဂမ်ဘီယာ ဘက်က စွပ်စွဲချက်တွေမှာ နည်းနည်းလေး ရှုပ်ထွေးချက်တွေရှိနေတာကို နည်းနည်းလေး နားလည်မှု လွဲနေတာကို သူထောက်ပြပါတယ်။ အစိုးရဘက်က နယ်မြေအတွင်းက သူပုန်တွေကို ရှင်းလင်းတာကို သူ အဓိက ထောက်ပြပါတယ်။ ပြောမယ်ဆိုရင် ရခိုင်ပြည်နယ် အခြေအနေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ တခု သူထောက်ပြတာက ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအရ မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်တရားစီရင်မှု စနစ် ရှိပါတယ်။ စစ်ဘက်က ကျူးလွန်တဲ့ စစ်ရာဇဝတ်မှုကို အဲဒီ စနစ်အရပဲ စစ်ဆေးအရေးယူနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း ဂူတာပြင် ကိစ္စမျိုးမှာ စစ်တရားရုံးနဲ့ စစ်ဆေးနေတာ ရှိတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ မြန်မာအစိုးရအနေနဲ့ သီးခြားလွတ်လပ်တဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးအဖွဲ့ဖွဲ့ထားတယ်။ အဲဒီမှာ ဖိလစ်ပိုင်ဒုတိယ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဟောင်း ဦးဆောင်တယ်ဆိုပြီး သူရှင်းပြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ရခိုင်ပြည်နယ်နဲ့ ပတ်သက်လို့ အခြေအနေကို တရားရုံးကို သူပြောတဲ့အခါမှာ ရခိုင်ပြည်နယ်နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အခြေအနေကို နိုင်ငံတကာက မြင်နေတဲ့ အမြင်နဲ့ ပတ်သက်လို့ သူ အခုလို ပြောပါတယ်။
“ ရခိုင်ပြည်နယ်ရဲ့ ရှုပ်ထွေးလွန်းတဲ့အခြေအနေကို မီးထိုးပေးခြင်းအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ငြိမ်းချမ်ရေးနဲ့ သဟာဇာတရှိမှုတွေကိုပဲ ထိခိုက်နစ်နာစေမှာပါ။”
ဒါကတော့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ပြောသွားတာပါ။ ပြောရမယ်ဆိုရင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က တစုံတရာလူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ရှိခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ သဘောကိုတော့ ဝန်ခံတယ်၊ ဒါပေမယ့် သူက ဒါလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု မမြောက်ဘူးဆိုတဲ့ သဘောမျိုးပြောတာပါ။
မေး။ ။ ဟုတ်ကဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘက်က ဒုတိယမြောက်လျှောက်ထားတဲ့ ဥပဒေပညာရှင် William Schabas ကလည်း ရခိုင်မြောက်ပိုင်းမှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ အခြေအနေဟာ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု မမြောက်ဘူးဆိုတာကို အရင် ICJ မှာတင်ခဲ့တဲ့ အမှုတွေနဲ့ ဥပမာပေး နှိုင်းယှဉ်ပြီး ပြောပြသွားပါတယ်။ ဆိုတော့ သူက ဘယ်လိုကိစ္စတွေကို အသားပေးပြောသွားသလဲဆိုတာကိုလည်း ပြောပါဦး ကိုသားညွန့်ဦးရှင့်။
သားညွှန့်ဦး။ ။ အဓိက သူက ၂ ချက်ပြောတယ်။ Intent ပေါ့နော် Genocide လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု ရည်မှန်းချက်ရှိလားဆိုတဲ့ ငြင်းချက်ထုတ်တယ် ၊ နောက်တခုက Genocide မြောက်မမြောက်ပေ့ါနော်။ အဓိက ၂ ချက်ကို ပြောတယ်။ Intent ကို သူပြောတဲ့အခါမှာလည်း Intent ဆိုတဲ့နေရာမှာ ရည်ရွယ်ချက် လုပ်ဆောင်ထားမှု မရှိဘူးဆိုတာကို သူက ငြင်းချက်ထုတ်သွားတယ်။ နောက်အဓိက သူပြောသွားတာက Genocide မြောက်မမြောက်ဘူးဆိုတဲ့ ကိစ္စပါ။ နိုင်ငံတိုင်း ပဋိပက္ခတိုင်းမှာ၊ ဒုက္ခသည်ပြဿနာတွေ Deportation လုပ်တာတွေ ထွက်ပြေးရတာတွေ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေရှိမယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီအဆင့်တွေပြောရုံနဲ့ Genocide မြောက်တယ်လို့ ပြောလို့မရဘူးဆိုတာကို Serbia တို့ ကော်ဆိုဘို အမှုတို့ နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီးတော့ ပြောပါတယ်။ နောက်တခုက FFM ကုလအချက်အလက်စ ုဆောင်းရေးအဖွဲ့က ပေးထားတဲ့ အချက်တွေကို Gambia က တင်တာကို ။ အဲဒီအချက်အလက်တွေကို ကြည့်မယ်ဆိုရင် သူ့ရဲ့ အချက်အလက် ရှာဖွေရေး သပ်သပ်ပါပဲ။ ဥပဒေကြောင်းအရ ကိစ္စတွေမပါဘူး ၊ ဥပဒေအရ ထောက်ပြနိုင်တဲ့ အချက်အလက် တွေကို ပြောပိုင်ခွင့်မရှိဘူး ၊ ဥပဒေအရအချက်အလက်နဲ့ မဆိုင်ဘူး လို့ ပြောပါတယ် နောက်တခုက Gambia တင်ပြတဲ့အထဲမှာ ရိုဟင်ဂျာ ၁၀၀၀၀ ကျော် နီးပါးသေဆုံးတယ်ဆိုတာ အချက်အလက် မခိုင်မာဘူးလို့ ပြောပါတယ်။ တဖက်မှာ အချက်အလက် ခိုင်ခဲ့ရင်တောင်မှ ခရိုအေးရှားအမှုကို ထောက်ပြပါတယ်။ ဆိုတော့ ခရိုအေးရှားမှာ ၂ သောင်းနီးပါးလောက် အသတ်ခံရတယ် ဒါပေမယ့် လူဦးရေ ပမာဏအားဖြင့် ခရိုအေးရှားအမှုတောင်မှ ICJ ဆုံးဖြတ်ချက် မှာ လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှု မမြောက်ခဲ့ဘူး ဆိုတာ သူပြန်ထောက်ပြပါတယ်။ ဆိုလိုတာက အခုဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေ အဖြစ်အပျက်တွေဟာ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအဆင့်အထိ မရောက်ဘူးဆိုတာ သူချေပတာပါ။
မေး။ ။ မြန်မာနိုင်ငံဖက်ကပဲ နောက်ဥပဒေပညာရှင်တယောက်ဖြစ်တဲ့ Christopher Staker ကလည်း Gambia နိုင်ငံဖက်က တရားစွဲတဲ့အမှုကို နိုင်ငံတကာ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်အချက်အလက်တွေနဲ့ ငြင်းချက်ထုတ်သွားပါတယ်။ ဘယ်လိုအချက်တွေနဲ့ ထောက်ပြငြင်းချက်ထုတ်သလဲဆိုတာကိုလည်း ပြောပါဦး ကိုသားညွန့်ဦး။
သားညွှန့်ဦး။ ။ သူက အချက်နှစ်ချက်ကိုထောက်ပြပါတယ်။ ပထမအချက်ကတော့ Dispute ပေါ့ - စာချုပ်မှာပါတဲ့ အငြင်းပွားမှုဆိုတာကို ထောက်ပြတာပါ။ ဥပမာ ဂမ်ဘီယာဘက်က တင်ပြတဲ့အထဲ နှစ်နိုင်ငံအငြင်းပွားတဲ့သဘော မဆောင်ခဲ့ဘူးဆိုတာကို ပြောပါတယ်။ ဂမ်ဘီယာဘက်က ဒါကာ ကြေညာစာတမ်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ပတ်သက်လို့ အဲဒီတုန်းက ပြောခဲ့တယ် ကုလအထွေထွေညီလာခံမှာ တင်ပြခဲ့တယ်။ နိုင်ငံစုံအဆင့်မှာ သူတို့ဖက်က စိုးရိမ်ချက်တွေကို ပြောပါတယ်။ မြန်မာဘက်ကို ဆက်သွယ်ခဲ့တယ်လို့ပြောပါတယ်။ မြန်မာဘက်က ထောက်ပြတာက မြန်မာဖက်က ဆက်သွယ်ပြောဆိုရာမှာ Genocide လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုဆိုတာ မသုံးခဲ့ပါဘူး။ ဒါကာ ကြေညာစာတမ်းမှာ Ethnic Cleansing နဲ့ Violence ဆိုတာပဲ သုံးခဲ့တယ်၊ အထွေထွေညီလာခံမှာ ဂမ်ဘီယာက တင်ပြတဲ့အခါမှာလည်း Genocide ဆိုတာ မသုံးပဲ ဆိုးဆိုးဝါးဝါး လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေပဲ သုံးခဲ့တယ်လို့ထောက်ပြပါတယ်။ Genocide ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းနဲ့ အငြင်းပွားမှု မရှိခဲ့ဘူးဆိုတာကို ထောက်ပြပါတယ်။ ဒါ ပထမအချက်ပါ။
ဒုတိယအချက်ကတော့ စာချုပ်ပါ အပိုဒ် ၉ ကိစ္စပါ။ State Party နိုင်ငံချင်းဖြစ်တဲ့ ပဋိပက္ခဖြစ်တာကို ဆိုလိုပါတယ်။ နိုင်ငံရေးဖြစ်တဲ့ ပဋိပက္ခကိုပဲ ဖြေရှင်းရပါတယ်တဲ့။ ဒါပေမယ့် အခု ကိစ္စမှာ ဂမ်ဘီယာက OIC ကို ကိုယ်စားပြုပြီး ဆောင်ရွက်နေတယ်။ ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံကိုယ်တိုင်ကလည်း OIC မှာ တာဝန်ရှိသူအနေနဲ့ OIC level နဲ့ ဆောင်ရွက်နေတယ်ဆိုတော့ ဒါဟာ နိုင်ငံချင်းဖြစ်တဲ့ ကိစ္စမဟုတ်ဘူးဆိုပြီး ICJ အနေနဲ့Jurisdiction တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်မရှိဘူးဆိုတာကို ထောက်ပြပါတယ်။ အဲဒီ နှစ်ချက်နဲ့ထောက်ပြပါတယ်။ ဒါကြောင့် သူနောက်ဆုံးလျှောက်လဲချက်မှာ အခုလို ပြောပါတယ်။
“ဒီအကြောင်းပြချက်တွေအားလုံးကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံကိစ္စ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့်မရှိဘူး။ အခု စစ်နေတာတွေက ကြားဖြတ်အရေးပေါ် စီမံဆောင်ရွက်မှုအတွက် လျှောက်ထားတဲ့ အဆင့်ဆိုပေမယ့်လည်း ဒီအတွက်တောင် ဆက်ပြီး ကြားနာစစ်ဆေးဖို့ မသင့်ပါဘူး။”
လို့ သူလျှောက်လဲချက်ပေးသွားပါတယ်။
ဒါတွေကတော့ ဒီကနေ့ ICJ တရားရုံးမှာ မြန်မာနိုင်ငံဖက်က တုံ့ပြန်လျှောက်ထားချက်တွေကို ကိုသားညွန့်ဦးက ပြောပြခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
.....................
ICJ မွနျမာ-ဂမျဘီယာအမှု ဒုတိယနေ့ကွားနာ
(Unicode)
နိုငျငံတကာ လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှု တားဆီးရေး သဘောတူညီခကြျကို မွနျမာနိုငျငံ ခြိုးဖောကျရာရောကျတယျဆိုပွီး ဂမျဘီယာနိုငျငံက တရားစှဲတဲ့အမှုအတှကျ ကွားနာမှုကို ဒီကနေ့ ဒုတိယနေ့အဖွဈ နိုငျငံတကာတရားရုံး ICJ မှာ ဒီကနေ့ ပွုလုပျခဲ့ပါတယျ။ ဒီနေ့ကတော့ တရားစှဲခံရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံဘကျက လူမြိုးုတုံးသတျဖွတျဖို့ ရညျရှယျခကြျနဲ့ လုပျဆောငျခဲ့တာ မဟုတျဘူးဆိုတာကို အဓိက တုံ့ပွနျခြပေ လြှောကျထားခဲ့တာဖွဈပါတယျ။ နိုငျငံတောျအတိုငျပငျခံ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ၊ ဥပဒပေညာရှငျ William Schabas၊ ဥပဒပေညာရှငျ Christopher Staker နဲ့ ဥပဒပေညာရှငျ Phoebe Okowa တို့က လြှောကျထားခဲ့ကွတာပါ။ ဒီလြှောကျထားခကြျတှကေို ကိုသားညှန့ျက နားထောငျထားတယျဆိုတော့ အရငျဆုံး ၁၉၄၈ ခုနှဈ လူမြိုးတုနျး သတျဖွတျမှု တားဆီးရေး သဘောတူညီခကြျ အရ မွနျမာကို အရေးယူလို့မရဘူးဆိုတဲ့ အခကြျကို ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျလြှောကျထားသှားခကြျကို မစုမွတျမှနျက ကိုသားညှှန့ျဦးကို မေးမွနျးတဲ့အခါမှာ သူက အခုလိုပွောပါတယျ။
သားညှှန့ျဦး။ ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ အဓိက ပွောသှားတာကတော့ ၁၉၄၈ ခုနှဈ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျရေး တားဆီးမှုသဘောတူညီခကြျအရ အရေးယူလို့မရဘူးလို့ ၊ ဒါပမေယ့ျ တဘကျမှာ မွနျမာလုံခွုံရေး တပျဖှဲ့ဝငျတှဘေကျက စဈဆငျရေးအတှငျးမှာ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှေ ကြူးလှနျခဲ့တာ ထငျရှားရငျတောငျမှ လူသားခငြျး စာနာမှုဆိုငျရာ နိုငျငံတကာဥပဒေ လူ့အခှင့ျအရေးသဘောတူညီခကြျတှအေရပဲ အရေးယူနိုငျမယျဆိုပွီးတော့ပွောသှားတာဖွဈပါတယျ။ အဲဒီမှာဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ ပွောသှားတာကတော့ ရခိုငျပွညျနယျရဲ့ သမိုငျးကွောငျးအရ လုံခွုံရေးရှုပျထှေးတဲ့ အနအေထားကို သမိုငျးနဲ့ ခြီပွီးတော့ ပွောပါတယျ။ နောကျ ၂၀၁၇ အဖွဈအပကြျကတော့ အရငျအစိုးရက တောကျလြောကျပွောနသေလိုပဲ ARSA အဖှဲ့ တိုကျခိုကျမှု နောကျပိုငျးဖွဈတာ ၊ ဒါတှကေို သူပွနျရှငျးပွပါတယျ။ နောကျ လကွေောငျးသုံး တိုကျခိုကျတာနဲ့ ပတျသကျလို့ ပွောတဲ့နရောမှာတော့ လကွေောငျးသုံးတိုကျခိုကျမှုတှေ ရှငျးလငျးမှု တှကေို သူတို့ အတောျလေးကို သတိထားပွီး ရှောငျကွဉျခဲ့တယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဖွဈရပျတခုမှာပဲ တပျမတောျရဲ့ တပျစုတခုက ပိတျမိနလေို့ ရဟတျယာဉျသုံးပွီးတော့ တိုကျခိုကျရတာတှေ ဖွဈခဲ့တယျ အဲဒီမှာ အရပျသားနဲ့ သူပုနျနဲ့ မခှဲနိုငျလို့ သူပုနျမဟုတျတဲ့ သူတှကေို ထိခိုကျမှုတှရှေိခဲ့တယျ ဆိုတာ သူ ဝနျခံထားပါတယျ။ နိုငျငံတကာ လူသားခငြျးစာနာမှု ဥပဒသေတှကေို အဲဒီအခြိနျမှာ ပဈပယျခဲ့ရတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ဘယျသူမှ အဲဒီမှာ ဖွဈတဲ့ အဖွဈအပကြျတှကေို firsthand account မရခဲ့ဘူးလို့ ပွောပါတယျ။ တခြို့တပျမတောျက ကြူးလှနျခဲ့တဲ့ အငျးဒငျလို ကိစ်စတှမှော တပျမတောျ စဈခုံရုံးက အရေးယူမှု ရှိခဲ့တာတှကေို သူထောကျပွပါတယျ။ အဲဒီ စဈခုံရုံးက အပွဈရှိတယျလို့ အပွဈပေးခံရတဲ့ စဈသားတှကေို စဈတပျကနပွေီးတော့လှှတျပေးတဲ့အပေါျမှာ သူ့အနနေဲ့ မနှဈမွို့ဘူးလို့ သူပွောသှားပါတယျ။ ပွောရမယျဆိုရငျတော့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျက တစုံတရာအတိုငျးအတာ အရ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှေ ရှိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှု အထိ မမွောကျဘူးဆိုတဲ့အနအေထား ကို ပွောသှားတာပါ။
“ ရခိုငျပွညျနယျအခွအေနဟော ရှုပျထှေးပွီး၊ တောျရုံ တနျရုံ နားလညျဖို့ မလှယျပါဘူး။ ကြိနျးသတောတခုကတော့ ၂၀၁၆ နဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှဈ စဈရေးပဋိပက်ခတှကွေောင့ျ ဘယျဘကျမဆို အပွဈမဲ့ ပွညျသူတှအေားလုံးလိုလိုပဲ နဈနာခံစားရမှာအမှနျပါပဲ။ အထူးသဖွင့ျ အိုးအိမျစှန့ျခှာ ထှကျပွေးကွသူတှေ နဲ့ အခု လကျရှိ Cox’s Bazar မှာ နနေရေသူလညျး ပါဝငျပါတယျ။”
ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ ပွောသှားတဲ့အထဲမှာ ထူးထူးခွားခွား AA ရခိုငျလကျနကျကိုငျတှနေဲ့ နောကျပိုငျးဖွဈနတေဲ့ အခွအေနတှေကေိုလညျး သူ မီးမောငျးထိုး ပွောသှားပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီ လုံခွုံရေးဆောငျရှကျခကြျ အစီအမံတှေ လုပျရပါတယျ ဆိုတာ ပွောပါတယျ။ နောကျတခုက Clearing Operation နယျမွရှေငျးလငျးရေးနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ နိုငျငံတကာတှေ တဘကျက ဂမျဘီယာ ဘကျက စှပျစှဲခကြျတှမှော နညျးနညျးလေး ရှုပျထှေးခကြျတှရှေိနတောကို နညျးနညျးလေး နားလညျမှု လှဲနတောကို သူထောကျပွပါတယျ။ အစိုးရဘကျက နယျမွအေတှငျးက သူပုနျတှကေို ရှငျးလငျးတာကို သူ အဓိက ထောကျပွပါတယျ။ ပွောမယျဆိုရငျ ရခိုငျပွညျနယျ အခွအေနနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ တခု သူထောကျပွတာက ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးပုံအရ မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈတရားစီရငျမှု စနဈ ရှိပါတယျ။ စဈဘကျက ကြူးလှနျတဲ့ စဈရာဇဝတျမှုကို အဲဒီ စနဈအရပဲ စဈဆေးအရေးယူနိုငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျလညျး ဂူတာပွငျ ကိစ်စမြိုးမှာ စဈတရားရုံးနဲ့ စဈဆေးနတော ရှိတယျလို့ ပွောပါတယျ။ မွနျမာအစိုးရအနနေဲ့ သီးခွားလှတျလပျတဲ့ စုံစမျးစဈဆေးရေးအဖှဲ့ဖှဲ့ထားတယျ။ အဲဒီမှာ ဖိလဈပိုငျဒုတိယ နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးဟောငျး ဦးဆောငျတယျဆိုပွီး သူရှငျးပွပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ရခိုငျပွညျနယျနဲ့ ပတျသကျလို့ အခွအေနကေို တရားရုံးကို သူပွောတဲ့အခါမှာ ရခိုငျပွညျနယျနဲ့ ပတျသကျတဲ့ အခွအေနကေို နိုငျငံတကာက မွငျနတေဲ့ အမွငျနဲ့ ပတျသကျလို့ သူ အခုလို ပွောပါတယျ။
“ ရခိုငျပွညျနယျရဲ့ ရှုပျထှေးလှနျးတဲ့အခွအေနကေို မီးထိုးပေးခွငျးအားဖွင့ျ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ငွိမျးခမြျရေးနဲ့ သဟာဇာတရှိမှုတှကေိုပဲ ထိခိုကျနဈနာစမှောပါ။”
ဒါကတော့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျပွောသှားတာပါ။ ပွောရမယျဆိုရငျ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျက တစုံတရာလူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ ရှိခဲ့တယျဆိုတဲ့ သဘောကိုတော့ ဝနျခံတယျ၊ ဒါပမေယ့ျ သူက ဒါလူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှု မမွောကျဘူးဆိုတဲ့ သဘောမြိုးပွောတာပါ။
မေး။ ။ ဟုတျကဲ့ မွနျမာနိုငျငံ ဘကျက ဒုတိယမွောကျလြှောကျထားတဲ့ ဥပဒပေညာရှငျ William Schabas ကလညျး ရခိုငျမွောကျပိုငျးမှာဖွဈခဲ့တဲ့ အခွအေနဟော လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှု မမွောကျဘူးဆိုတာကို အရငျ ICJ မှာတငျခဲ့တဲ့ အမှုတှနေဲ့ ဥပမာပေး နှိုငျးယှဉျပွီး ပွောပွသှားပါတယျ။ ဆိုတော့ သူက ဘယျလိုကိစ်စတှကေို အသားပေးပွောသှားသလဲဆိုတာကိုလညျး ပွောပါဦး ကိုသားညှန့ျဦးရှင့ျ။
သားညှှန့ျဦး။ ။ အဓိက သူက ၂ ခကြျပွောတယျ။ Intent ပေါ့နောျ Genocide လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှု ရညျမှနျးခကြျရှိလားဆိုတဲ့ ငွငျးခကြျထုတျတယျ ၊ နောကျတခုက Genocide မွောကျမမွောကျပေ့ါနောျ။ အဓိက ၂ ခကြျကို ပွောတယျ။ Intent ကို သူပွောတဲ့အခါမှာလညျး Intent ဆိုတဲ့နရောမှာ ရညျရှယျခကြျ လုပျဆောငျထားမှု မရှိဘူးဆိုတာကို သူက ငွငျးခကြျထုတျသှားတယျ။ နောကျအဓိက သူပွောသှားတာက Genocide မွောကျမမွောကျဘူးဆိုတဲ့ ကိစ်စပါ။ နိုငျငံတိုငျး ပဋိပက်ခတိုငျးမှာ၊ ဒုက်ခသညျပွူနာတှေ Deportation လုပျတာတှေ ထှကျပွေးရတာတှေ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှရှေိမယျ။ ဒါပမေယ့ျ ဒီအဆင့ျတှပွေောရုံနဲ့ Genocide မွောကျတယျလို့ ပွောလို့မရဘူးဆိုတာကို Serbia တို့ ကောျဆိုဘို အမှုတို့ နဲ့ နှိုငျးယှဉျပွီးတော့ ပွောပါတယျ။ နောကျတခုက FFM ကုလအခကြျအလကျစ ုဆောငျးရေးအဖှဲ့က ပေးထားတဲ့ အခကြျတှကေို Gambia က တငျတာကို ။ အဲဒီအခကြျအလကျတှကေို ကွည့ျမယျဆိုရငျ သူ့ရဲ့ အခကြျအလကျ ရှာဖှရေေး သပျသပျပါပဲ။ ဥပဒကွေောငျးအရ ကိစ်စတှမေပါဘူး ၊ ဥပဒအေရ ထောကျပွနိုငျတဲ့ အခကြျအလကျ တှကေို ပွောပိုငျခှင့ျမရှိဘူး ၊ ဥပဒအေရအခကြျအလကျနဲ့ မဆိုငျဘူး လို့ ပွောပါတယျ နောကျတခုက Gambia တငျပွတဲ့အထဲမှာ ရိုဟငျဂြာ ၁၀၀၀၀ ကြောျ နီးပါးသဆေုံးတယျဆိုတာ အခကြျအလကျ မခိုငျမာဘူးလို့ ပွောပါတယျ။ တဖကျမှာ အခကြျအလကျ ခိုငျခဲ့ရငျတောငျမှ ခရိုအေးရှားအမှုကို ထောကျပွပါတယျ။ ဆိုတော့ ခရိုအေးရှားမှာ ၂ သောငျးနီးပါးလောကျ အသတျခံရတယျ ဒါပမေယ့ျ လူဦးရေ ပမာဏအားဖွင့ျ ခရိုအေးရှားအမှုတောငျမှ ICJ ဆုံးဖွတျခကြျ မှာ လူမြိုးတုံး သတျဖွတျမှု မမွောကျခဲ့ဘူး ဆိုတာ သူပွနျထောကျပွပါတယျ။ ဆိုလိုတာက အခုဖွဈနတေဲ့ အခွအေနေ အဖွဈအပကြျတှဟော လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှုအဆင့ျအထိ မရောကျဘူးဆိုတာ သူခြပေတာပါ။
မေး။ ။ မွနျမာနိုငျငံဖကျကပဲ နောကျဥပဒပေညာရှငျတယောကျဖွဈတဲ့ Christopher Staker ကလညျး Gambia နိုငျငံဖကျက တရားစှဲတဲ့အမှုကို နိုငျငံတကာ တရားစီရငျပိုငျခှင့ျအခကြျအလကျတှနေဲ့ ငွငျးခကြျထုတျသှားပါတယျ။ ဘယျလိုအခကြျတှနေဲ့ ထောကျပွငွငျးခကြျထုတျသလဲဆိုတာကိုလညျး ပွောပါဦး ကိုသားညှန့ျဦး။
သားညှှန့ျဦး။ ။ သူက အခကြျနှဈခကြျကိုထောကျပွပါတယျ။ ပထမအခကြျကတော့ Dispute ပေါ့ - စာခြုပျမှာပါတဲ့ အငွငျးပှားမှုဆိုတာကို ထောကျပွတာပါ။ ဥပမာ ဂမျဘီယာဘကျက တငျပွတဲ့အထဲ နှဈနိုငျငံအငွငျးပှားတဲ့သဘော မဆောငျခဲ့ဘူးဆိုတာကို ပွောပါတယျ။ ဂမျဘီယာဘကျက ဒါကာ ကွညောစာတမျးမှာ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ပတျသကျလို့ အဲဒီတုနျးက ပွောခဲ့တယျ ကုလအထှထှေညေီလာခံမှာ တငျပွခဲ့တယျ။ နိုငျငံစုံအဆင့ျမှာ သူတို့ဖကျက စိုးရိမျခကြျတှကေို ပွောပါတယျ။ မွနျမာဘကျကို ဆကျသှယျခဲ့တယျလို့ပွောပါတယျ။ မွနျမာဘကျက ထောကျပွတာက မွနျမာဖကျက ဆကျသှယျပွောဆိုရာမှာ Genocide လူမြိုးတုနျးသတျဖွတျမှုဆိုတာ မသုံးခဲ့ပါဘူး။ ဒါကာ ကွညောစာတမျးမှာ Ethnic Cleansing နဲ့ Violence ဆိုတာပဲ သုံးခဲ့တယျ၊ အထှထှေညေီလာခံမှာ ဂမျဘီယာက တငျပွတဲ့အခါမှာလညျး Genocide ဆိုတာ မသုံးပဲ ဆိုးဆိုးဝါးဝါး လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှပေဲ သုံးခဲ့တယျလို့ထောကျပွပါတယျ။ Genocide ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုနျးနဲ့ အငွငျးပှားမှု မရှိခဲ့ဘူးဆိုတာကို ထောကျပွပါတယျ။ ဒါ ပထမအခကြျပါ။
ဒုတိယအခကြျကတော့ စာခြုပျပါ အပိုဒျ ၉ ကိစ်စပါ။ State Party နိုငျငံခငြျးဖွဈတဲ့ ပဋိပက်ခဖွဈတာကို ဆိုလိုပါတယျ။ နိုငျငံရေးဖွဈတဲ့ ပဋိပက်ခကိုပဲ ဖွရှေငျးရပါတယျတဲ့။ ဒါပမေယ့ျ အခု ကိစ်စမှာ ဂမျဘီယာက OIC ကို ကိုယျစားပွုပွီး ဆောငျရှကျနတေယျ။ ဂမျဘီယာနိုငျငံကိုယျတိုငျကလညျး OIC မှာ တာဝနျရှိသူအနနေဲ့ OIC level နဲ့ ဆောငျရှကျနတေယျဆိုတော့ ဒါဟာ နိုငျငံခငြျးဖွဈတဲ့ ကိစ်စမဟုတျဘူးဆိုပွီး ICJ အနနေဲ့Jurisdiction တရားစီရငျပိုငျခှင့ျမရှိဘူးဆိုတာကို ထောကျပွပါတယျ။ အဲဒီ နှဈခကြျနဲ့ထောကျပွပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ သူနောကျဆုံးလြှောကျလဲခကြျမှာ အခုလို ပွောပါတယျ။
“ဒီအကွောငျးပွခကြျတှအေားလုံးကွောင့ျ မွနျမာနိုငျငံကိစ်စ တရားစီရငျပိုငျခှင့ျမရှိဘူး။ အခု စဈနတောတှကေ ကွားဖွတျအရေးပေါျ စီမံဆောငျရှကျမှုအတှကျ လြှောကျထားတဲ့ အဆင့ျဆိုပမေယ့ျလညျး ဒီအတှကျတောငျ ဆကျပွီး ကွားနာစဈဆေးဖို့ မသင့ျပါဘူး။”
လို့ သူလြှောကျလဲခကြျပေးသှားပါတယျ။
ဒါတှကေတော့ ဒီကနေ့ ICJ တရားရုံးမှာ မွနျမာနိုငျငံဖကျက တုံ့ပွနျလြှောကျထားခကြျတှကေို ကိုသားညှန့ျဦးက ပွောပွခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
