ကိုဗစ်တတိယလှိုင်း စပြင်းထန်လာချိန် ကာကွယ်ကုသရေး

ကိုဗစ်တတိယလှိုင်း စပြင်းထန်လာချိန် ကာကွယ်ကုသရေး

မြန်မာနိုင်ငံမှာ အခု ကိုဗစ်-19 လှိုင်း စပြင်းထန်လာချိန်မှာ၊ ပိုအဓိကထား ကာကွယ်စရာနဲ့ ကုသရေးပြင်ဆင်စရာတွေကို၊ အားလုံးဝိုင်းပူးပေါင်းလုပ်သင့်ပြီလို့ ကျန်းမာရေးတာဝန်ရှိသူတွေက အထူးတိုက်တွန်းနေပါတယ်။

အဓိက အကျဆုံးနဲ့၊ အကောင်းဆုံး ကာကွယ်စရာနည်းလမ်းကတော့ မိမိအိမ်မှာ နေထိုင်ခြင်းပါ။ မဖြစ်မနေ အလုပ်ထွက်လုပ်ရတာကလွဲလို့ အပြင်မထွက်သင့်တော့ပါဘူး။ အလည်အပတ်သွားတာမျိုးကိုတော့ ရှောင်ကျဉ်သင့်ပါပြီ။ အထူးသဖြင့် ရောဂါဒဏ်ခံရလွယ်တဲ့ အသက် (၆၀) ကျော်သူတွေနဲ့၊ နာတာရှည်ရောဂါအခံ (ဆီးချို၊ နှလုံး၊ သွေးတိုး စတာ) ရှိသူတွေ တတ်နိုင်သမျှ အိမ်မှာပဲနေသင့်ပါတယ်။

မဖြစ်မနေ အိမ်ပြင်ထွက်ရလျှင်တော့ ကိုယ့်အိမ်ထဲကို ပိုးပြန်သယ်လာသူ မဖြစ်အောင် ပိုကာကွယ်ဖို့ လိုလာပါပြီ။ ဒါကြောင့် မဖြစ်မနေ အပြင်ထွက်တာနဲ့၊ မဖြစ်မနေ Mask (ပါးစပ်နဲ့နှာခေါင်းစည်း) တပ်ဖို့ လိုသွားပါပြီ။ ဒါ့အပြင် အများသုံး ပစ္စည်းတွေကို မကိုင်တွယ်မိနဲ့ ကိုင်တွယ်ပြီးတိုင်းလည်း လက်ကို စက္ကန့် (၂၀) ကြာအောင် စနစ်တကျပြန်ဆေးဖို့ လိုလာပါပြီး၊ အခြားသူတွေနဲ့ ခပ်ခွာခွာနေဖို့ အရေးကြီးလာပါပြီ။ ပြီးတော့၊ အိမ်ပြန်ဝင်လာလျှင်လည်း Mask ကို စနစ်တကျစွန့်ပစ်ကာ၊ လက်ကိုလည်း စနစ်တကျ ပြန်ဆေးဖို့ လိုပါတယ်။ ဒါ့အပြင် Stay at Home (အိမ်မှာနေဖို့) သတ်မှတ်ထားတဲ့ ကူးစက်မူများနေတဲ့ ဒေသကလူတွေအနေနဲ့ ဝတ်လာတဲ့အဝတ်တွေကိုပါ ချက်ချင်း ချွတ်ကာ၊ စနစ်တကျ မိနစ် (၃၀) လောက် ရေ၊ ဆပ်ပြာနဲ့စိမ်ပြီးမှ လျှော်သင့်ပါတယ်။ ပြီးလျှင် ကိုယ်လက်သန့်စင်ရေချိုးလိုက်သင့်ပါတယ်။ အိမ်မှာရှိတဲ့ အသက်ကြီးသူတွေ၊ ရောဂါအခံရှိသူတွေနဲ့ အနီးကပ် နေထိုင်၊ စားသောက် (အတူမျက်နှာချင်းဆိုင်စားသောက်) တာတွေ မလုပ်သင့်တော့ပါဘူး။

တကယ်က ဗီဇပြောင်း ကိုဗစ်မျိုးကွဲသစ်ကလည်း ကူးစက်မူ အလွန်ကိုမြန်နေတာကြောင့် ပိုသတိထားကာကွယ်ဖို့ လိုလာတာပါ။ နောက်ပိုင်းတွေ့ရှိချက်တွေအရ၊ ပိုးရှိသူနဲ့ စက္ကန့်ပိုင်း ထိတွေ့ရာကနေကို ကူးနိုင်တဲ့အနေအထားအထိ ကူးစက်နိုင်လွန်းနေပါတယ်။ အရင်မူရင်ပိုးအမျိုးအစားတုံးကဆို၊ (၁၅) မိနစ်ကြာ အတူရှိခဲ့မှသာ အကာအကွယ်မရှိသူကို ကူးနိုင်တယ်လို့ တွေ့ရှိထားခဲ့တာပါ။ ဒါကြောင့် အထူးသဖြင့် လေဝင်လေထွက် မကောင်းတဲ့ မျက်နှာချင်းဆိုင် ဟိုဖက်ဒီဖက် လေဖြတ်ဝင်နိုင်တာ (Cross Ventilation) မရှိတဲ့ အခန်းတွေမှာ ပိုသတိထားပြီး၊ Mask ကို အသေအချာလုံအောင် ပိုစနစ်တကျကိုတပ်ဖို့ အရေးကြီးလာကာ၊ ကြာကြာလဲ မနေသင့်တော့ဘဲ၊ အထဲမှာ လူစုမသွားမိအောင်လည်း အထူး သတိထားရတော့မှာပါ။ နောက် သတိထားရမှာက၊ ရောဂါလက္ခဏာမပြဘဲ၊ လူကောင်းလိုဖြစ်နေတဲ့ ကူးစက်နိုင်သူတွေလည်း ပိုရှိလာနေတာပါ။

ကုသရေးမှာတော့ အရင် ကိုဗစ်ဒုတိယလှိုင်း အတွေ့အကြုံတွေအရ အားသာချက်တချို့ရှိပေမယ့်၊ စိန်ခေါ်ချက်တွေလည်း ရှိလာပါတယ်။ အားသာချက်ကတော့ အရင် သမားတော်ကြီးတွေ ပြင်ဆင်ပေးလာခဲ့တဲ့ စံကုထုံး (Clinical Management Guidelines) တွေ ပိုပြည့်စုံလာတာပါ။ ဒါကြောင့် သမားတော်ကြီးတွေကိုယ်တိုင် ကိုဗစ် သီးသန့်အထူးဆေးရုံတွေမှာ အမြဲကြပ်မတ်ကုသပေးစရာ မလိုတော့ဘဲ၊ ဒီကုထုံးနည်းလမ်းတွေ အသုံးပြုကာ၊ သာမန်ဆရာဝန်တွေကနေ ဆေးရုံတိုင်းမှာ ကုသမူပေးနိုင်ပါပြီ။ ဒါပေမဲ့ ဆေးဝန်ထမ်း (Human Resources – HR) လိုအပ်မူကတော့ စိန်ခေါ်ချက်ဖြစ်နေသေးပြီး၊ ရှိတဲ့အင်အားနဲ့ ရုန်းကန်ကြိုးပမ်းနေရတာမို့၊ အားလုံးက ပြန်ပြီး ဝိုင်းကူပေးနိုင်ကြဖို့ အရေးကြီးလာနေပါပြီ။ ဒီအတွက် ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနအနေနဲ့လည်း အတတ်နိုင်ဆုံး ကူညီညှိုနှိုင်းပေးနေပါတယ်။ ပုဂ္ဂလိကဆေးရုံတွေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ကြက်ခြေနီအသင်း မြန်မာနိုင်ငံ ကျန်းမာရေးမှူးအသင်းအဖွဲ့တွေအနေနဲ့လည်း ကျွမ်းကျင်ရာအလိုက် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမယ့် အချိန်ရောက်နေပါပြီ။ ဒါ့အပြင် ကုသရေးမှာက ဆေးရုံပို့တဲ့ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးစနစ် (Referral System) တွေ ကောင်းဖို့ လိုလာတာမို့၊ ဆေးပညာရှင်တွေတင်မကဘဲ၊ တစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းလည်း စေတနာဝန်ထမ်းတွေအနေနဲ့ ဝိုင်းကူပေးနိုင်ပါတယ်။

ဆေးပစ္စည်းတွေအနေနဲ့ အဓိကအရေးကြီးဆုံးက အောက်ဆီဂျင်ပြီးပြီး၊ နောက် အကာအကွယ်ဝတ်စုံ (PPE) နဲ့၊ လိုအပ်တဲ့ဆေးဝါးတွေဖြစ်တဲ့ Dexamethasone ၊ Remdesivir ၊ ကိုဗစ်က ပြန်ကောင်းလာသူ သွေးရည်ကြည် (Convalescent Plasma) တွေကို အတတ်နိုင်ဆုံး စုဆောင်ထားပေမယ့်၊ လူနာများလွန်းလာလျှင်တော့ လိုအပ်ချက် ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် လူနာကုတင်တွေကိုလည်း လူနာများလာတာနဲ့အမျှ တိုးချဲ့ရေး အတတ်နိုင်ဆုံး ပြင်ဆင်ထားပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ရန်ကုန်မှာ ကိုဗစ်ကုသရေး စင်တာတွေ တိုးချဲ့လာနေပြီး၊ တနေရာနဲ့တနေရာတော့ ပြင်ဆင်နိုင်မူ မတူကြပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ အခုလိုကုသပေးမူမှာလည်း၊ ကိုဗစ်ပိုးကို သတ်နိုင်တဲ့ ဆေးမပေါ်သေးတာမို့၊ ပိုးကြောင့်ဖြစ်လာတဲ့ ထိခိုက်မူလက္ခဏာတွေ (ဥပမာ အောက်ဆီဂျင်ကျတာ၊ ရောင်ကိုင်းတာတွေ) ကို ပြန်ပြင်ပေးတဲ့နည်းနဲ့ ကိုယ်ခန္ဓာကနေ ကိုယ်ခံအားနဲ့ ပြန်တိုက်နိုင်အောင် ဘေးကပံ့ပိုးထိန်းကုပေးရတာမို့၊ အားလုံးပြန်ကောင်းမယ်လို့ အတိအကျ ပြောလို့မရနိုင်တဲ့ အနေအထားပါ။ ဒါကြောင့် ကုသရတဲ့အဆင့် မရောက်ရေး၊ ရောဂါပိုးမဝင်အောင် ပိုကာကွယ်ရေးတွေ လုပ်ခြင်းဖြင်၊့ မိမိနဲ့ မိသားစု၊ နီးစပ်သူတွေ အသက်ကို မထိခိုက်စေနိုင်သလို၊ ဆေးရုံနဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်း၊ ဆက်စပ်စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေအတွက်လည်း ဝန်မပိသွားအောင် ဝိုင်းကူညီပေးနိုင်ပါတယ်။

ဒီအကြောင်း ပိုမိုသိရှိနားလည်နိုင်ဖို့ ကိုဝင်းမင်း က ကျန်းမာရေးနဲ့အားကစားဝန်ကြီးဌာန ပြောခွင့်ရနဲ့၊ အမေရိကန် CDC ကူးစက်ရောဂါ ကာကွယ်ထိန်းချုပ်ရေးဌာနမှာ လေ့လာသင်ကြားခဲ့တဲ့၊ ကူးစက်ရောဂါဗေဒကျွမ်းကျင်သူ ဒေါက်တာသန်းနိုင်စိုးကို ဆက်သွယ်မေးထားပါတယ်။

== Unicode ==

မွနျမာနိုငျငံမှာ အခု ကိုဗဈ-19 လှိုငျး စပွငျးထနျလာခြိနျမှာ၊ ပိုအဓိကထား ကာကှယျစရာနဲ့ ကုသရေးပွငျဆငျစရာတှကေို၊ အားလုံးဝိုငျးပူးပေါငျးလုပျသင့ျပွီလို့ ကနြျးမာရေးတာဝနျရှိသူတှကေ အထူးတိုကျတှနျးနပေါတယျ။

အဓိက အကဆြုံးနဲ့၊ အကောငျးဆုံး ကာကှယျစရာနညျးလမျးကတော့ မိမိအိမျမှာ နထေိုငျခွငျးပါ။ မဖွဈမနေ အလုပျထှကျလုပျရတာကလှဲလို့ အပွငျမထှကျသင့ျတော့ပါဘူး။ အလညျအပတျသှားတာမြိုးကိုတော့ ရှောငျကဉြျသင့ျပါပွီ။ အထူးသဖွင့ျ ရောဂါဒဏျခံရလှယျတဲ့ အသကျ (၆၀) ကြောျသူတှနေဲ့၊ နာတာရှညျရောဂါအခံ (ဆီးခြို၊ နှလုံး၊ သှေးတိုး စတာ) ရှိသူတှေ တတျနိုငျသမြှ အိမျမှာပဲနသေင့ျပါတယျ။

မဖွဈမနေ အိမျပွငျထှကျရလြှငျတော့ ကိုယ့ျအိမျထဲကို ပိုးပွနျသယျလာသူ မဖွဈအောငျ ပိုကာကှယျဖို့ လိုလာပါပွီ။ ဒါကွောင့ျ မဖွဈမနေ အပွငျထှကျတာနဲ့၊ မဖွဈမနေ Mask (ပါးစပျနဲ့နှာခေါငျးစညျး) တပျဖို့ လိုသှားပါပွီ။ ဒါ့အပွငျ အမြားသုံး ပစ်စညျးတှကေို မကိုငျတှယျမိနဲ့ ကိုငျတှယျပွီးတိုငျးလညျး လကျကို စက်ကန့ျ (၂၀) ကွာအောငျ စနဈတကပြွနျဆေးဖို့ လိုလာပါပွီး၊ အခွားသူတှနေဲ့ ခပျခှာခှာနဖေို့ အရေးကွီးလာပါပွီ။ ပွီးတော့၊ အိမျပွနျဝငျလာလြှငျလညျး Mask ကို စနဈတကစြှန့ျပဈကာ၊ လကျကိုလညျး စနဈတကြ ပွနျဆေးဖို့ လိုပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ Stay at Home (အိမျမှာနဖေို့) သတျမှတျထားတဲ့ ကူးစကျမူမြားနတေဲ့ ဒသေကလူတှအေနနေဲ့ ဝတျလာတဲ့အဝတျတှကေိုပါ ခကြျခငြျး ခြှတျကာ၊ စနဈတကြ မိနဈ (၃၀) လောကျ ရေ၊ ဆပျပွာနဲ့စိမျပွီးမှ လြှောျသင့ျပါတယျ။ ပွီးလြှငျ ကိုယျလကျသန့ျစငျရခြေိုးလိုကျသင့ျပါတယျ။ အိမျမှာရှိတဲ့ အသကျကွီးသူတှေ၊ ရောဂါအခံရှိသူတှနေဲ့ အနီးကပျ နထေိုငျ၊ စားသောကျ (အတူမကြျနှာခငြျးဆိုငျစားသောကျ) တာတှေ မလုပျသင့ျတော့ပါဘူး။

တကယျက ဗီဇပွောငျး ကိုဗဈမြိုးကှဲသဈကလညျး ကူးစကျမူ အလှနျကိုမွနျနတောကွောင့ျ ပိုသတိထားကာကှယျဖို့ လိုလာတာပါ။ နောကျပိုငျးတှေ့ရှိခကြျတှအေရ၊ ပိုးရှိသူနဲ့ စက်ကန့ျပိုငျး ထိတှေ့ရာကနကေို ကူးနိုငျတဲ့အနအေထားအထိ ကူးစကျနိုငျလှနျးနပေါတယျ။ အရငျမူရငျပိုးအမြိုးအစားတုံးကဆို၊ (၁၅) မိနဈကွာ အတူရှိခဲ့မှသာ အကာအကှယျမရှိသူကို ကူးနိုငျတယျလို့ တှေ့ရှိထားခဲ့တာပါ။ ဒါကွောင့ျ အထူးသဖွင့ျ လဝေငျလထှေကျ မကောငျးတဲ့ မကြျနှာခငြျးဆိုငျ ဟိုဖကျဒီဖကျ လဖွေတျဝငျနိုငျတာ (Cross Ventilation) မရှိတဲ့ အခနျးတှမှော ပိုသတိထားပွီး၊ Mask ကို အသအေခြာလုံအောငျ ပိုစနဈတကကြိုတပျဖို့ အရေးကွီးလာကာ၊ ကွာကွာလဲ မနသေင့ျတော့ဘဲ၊ အထဲမှာ လူစုမသှားမိအောငျလညျး အထူး သတိထားရတော့မှာပါ။ နောကျ သတိထားရမှာက၊ ရောဂါလက်ခဏာမပွဘဲ၊ လူကောငျးလိုဖွဈနတေဲ့ ကူးစကျနိုငျသူတှလေညျး ပိုရှိလာနတောပါ။

ကုသရေးမှာတော့ အရငျ ကိုဗဈဒုတိယလှိုငျး အတှေ့အကွုံတှအေရ အားသာခကြျတခြို့ရှိပမေယ့ျ၊ စိနျခေါျခကြျတှလေညျး ရှိလာပါတယျ။ အားသာခကြျကတော့ အရငျ သမားတောျကွီးတှေ ပွငျဆငျပေးလာခဲ့တဲ့ စံကုထုံး (Clinical Management Guidelines) တှေ ပိုပွည့ျစုံလာတာပါ။ ဒါကွောင့ျ သမားတောျကွီးတှကေိုယျတိုငျ ကိုဗဈ သီးသန့ျအထူးဆေးရုံတှမှော အမွဲကွပျမတျကုသပေးစရာ မလိုတော့ဘဲ၊ ဒီကုထုံးနညျးလမျးတှေ အသုံးပွုကာ၊ သာမနျဆရာဝနျတှကေနေ ဆေးရုံတိုငျးမှာ ကုသမူပေးနိုငျပါပွီ။ ဒါပမေဲ့ ဆေးဝနျထမျး (Human Resources – HR) လိုအပျမူကတော့ စိနျခေါျခကြျဖွဈနသေေးပွီး၊ ရှိတဲ့အငျအားနဲ့ ရုနျးကနျကွိုးပမျးနရေတာမို့၊ အားလုံးက ပွနျပွီး ဝိုငျးကူပေးနိုငျကွဖို့ အရေးကွီးလာနပေါပွီ။ ဒီအတှကျ ကနြျးမာရေးဝနျကွီးဌာနအနနေဲ့လညျး အတတျနိုငျဆုံး ကူညီညှိုနှိုငျးပေးနပေါတယျ။ ပုဂ်ဂလိကဆေးရုံတှနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံ ကွကျခွနေီအသငျး မွနျမာနိုငျငံ ကနြျးမာရေးမှူးအသငျးအဖှဲ့တှအေနနေဲ့လညျး ကြှမျးကငြျရာအလိုကျ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျရမယ့ျ အခြိနျရောကျနပေါပွီ။ ဒါ့အပွငျ ကုသရေးမှာက ဆေးရုံပို့တဲ့ သယျယူပို့ဆောငျရေးစနဈ (Referral System) တှေ ကောငျးဖို့ လိုလာတာမို့၊ ဆေးပညာရှငျတှတေငျမကဘဲ၊ တဈဦးတဈယောကျခငြျးလညျး စတေနာဝနျထမျးတှအေနနေဲ့ ဝိုငျးကူပေးနိုငျပါတယျ။

ဆေးပစ်စညျးတှအေနနေဲ့ အဓိကအရေးကွီးဆုံးက အောကျဆီဂငြျပွီးပွီး၊ နောကျ အကာအကှယျဝတျစုံ (PPE) နဲ့၊ လိုအပျတဲ့ဆေးဝါးတှဖွေဈတဲ့ Dexamethasone ၊ Remdesivir ၊ ကိုဗဈက ပွနျကောငျးလာသူ သှေးရညျကွညျ (Convalescent Plasma) တှကေို အတတျနိုငျဆုံး စုဆောငျထားပမေယ့ျ၊ လူနာမြားလှနျးလာလြှငျတော့ လိုအပျခကြျ ဖွဈလာနိုငျပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ လူနာကုတငျတှကေိုလညျး လူနာမြားလာတာနဲ့အမြှ တိုးခြဲ့ရေး အတတျနိုငျဆုံး ပွငျဆငျထားပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ရနျကုနျမှာ ကိုဗဈကုသရေး စငျတာတှေ တိုးခြဲ့လာနပွေီး၊ တနရောနဲ့တနရောတော့ ပွငျဆငျနိုငျမူ မတူကွပါဘူး။ ဒါပမေဲ့ အခုလိုကုသပေးမူမှာလညျး၊ ကိုဗဈပိုးကို သတျနိုငျတဲ့ ဆေးမပေါျသေးတာမို့၊ ပိုးကွောင့ျဖွဈလာတဲ့ ထိခိုကျမူလက်ခဏာတှေ (ဥပမာ အောကျဆီဂငြျကတြာ၊ ရောငျကိုငျးတာတှေ) ကို ပွနျပွငျပေးတဲ့နညျးနဲ့ ကိုယျခန်ဓာကနေ ကိုယျခံအားနဲ့ ပွနျတိုကျနိုငျအောငျ ဘေးကပံ့ပိုးထိနျးကုပေးရတာမို့၊ အားလုံးပွနျကောငျးမယျလို့ အတိအကြ ပွောလို့မရနိုငျတဲ့ အနအေထားပါ။ ဒါကွောင့ျ ကုသရတဲ့အဆင့ျ မရောကျရေး၊ ရောဂါပိုးမဝငျအောငျ ပိုကာကှယျရေးတှေ လုပျခွငျးဖွငျ၊့ မိမိနဲ့ မိသားစု၊ နီးစပျသူတှေ အသကျကို မထိခိုကျစနေိုငျသလို၊ ဆေးရုံနဲ့ ကနြျးမာရေးဝနျထမျး၊ ဆကျစပျစတေနာ့ဝနျထမျးတှအေတှကျလညျး ဝနျမပိသှားအောငျ ဝိုငျးကူညီပေးနိုငျပါတယျ။

ဒီအကွောငျး ပိုမိုသိရှိနားလညျနိုငျဖို့ ကိုဝငျးမငျး က ကနြျးမာရေးနဲ့အားကစားဝနျကွီးဌာန ပွောခှင့ျရနဲ့၊ အမရေိကနျ CDC ကူးစကျရောဂါ ကာကှယျထိနျးခြုပျရေးဌာနမှာ လေ့လာသငျကွားခဲ့တဲ့၊ ကူးစကျရောဂါဗဒေကြှမျးကငြျသူ ဒေါကျတာသနျးနိုငျစိုးကို ဆကျသှယျမေးထားပါတယျ။