(Zawgyi/Unicode)
မေး ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံစီးပွားရေးနဲ့ ပတ်သက်လို့တော့ တလောကပဲ ICG (International Crisis Group) က ထုတ်ပါတယ်။ တစ်လအတွင်းမှာပဲ မြန်မာငွေကြေးတန်းဖိုးက ခြောက်ဆယ်ရာခိုင်နှုန်းလောက်ကို ထိုးကြသွားတယ်လို့ သူတို့သုံးသပ်ထားတယ်။ ဒီလောက်အထိ ငွေဈေးတွေ ကျသွားတဲ့အခြေအနေ။ ဒီလောက်အထိ စီးပွားရေး ဖရိုဖရဲ ဖြစ်သွားတဲ့ အခြေအနေက ဘာကြောင့် အဓိကလို့ ကိုခိုင်ဝင်းတို့ သုံးသပ်မိပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ပထမဦးဆုံးကတော့ အာဏာသိမ်းမှုပေါ့။ ဒီဟာကတော့ political shock လို့ ခေါ်တာပဲ။ ပြည်သူလူထုအနေနဲ့က ယုံကြည်မှု trust က ဗဟိုဘဏ်တို့ ဘာတို့အပေါ်၊ လက်ရှိ သူတို့ငွေတွေ အပ်ထားတဲ့ ငွေတွေအပေါ်မှာ ယုံကြည်မှု လျော့နည်းသွားတဲ့အတွက်ကြောင့် အဓိကအကြောင်းရင်းတွေ ဖြစ်တယ်လို့ သုံးသပ်ပါတယ်။
မေး ။ ။ တချိန်တည်းမှာ ဗဟိုဘဏ်ကလည်း ဒီကြားထဲမှာ ငွေကြေးတန်းဖိုး ထိန်းနိုင်အောင်ဆိုပြီးတော့ ဒေါ်လာတွေ ထုတ်ရောင်းနေတာ ရှိတယ်။ အဲဒီတော့ လက်ရှိ ဗဟိုဘဏ် ကိုင်တွယ်မှု၊ ငွေကြေးထိန်းနိုင်အောင် ကိုင်တွယ်မှုနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဘာများသုံးသပ်ချင်ပါလဲ။
ဖြေ ။ ။ ဗဟိုဘဏ်က ဘယ်လိုပဲထုတ်ထုတ်၊ ထုတ်ရောင်းနေတဲ့ဟာတွေက တွေ့ရသလောက် သန်းတစ်ရာကျော်သွားပြီ။ အတိအကျတော့ မမှတ်မိဘူး။ တခါတခါရောင်းရင် ဆယ့်ငါးသန်းလောက် ရောင်းတယ်။ ဟိုတနေ့ကလည်း ငါးသန်းလား၊ ခြောက်သန်းလား မသိ၊ ရောင်းချတယ်။ အဲဒီလို ဗဟိုဘဏ် ထုတ်ရောင်းနေတဲ့အချိန်အတွင်းမှာပဲ ဒေါ်လာအကောင့်တွေပေါ် ထိန်းချုပ်လာတာကို တွေ့ရတယ်။ သဘောကတော့ ဒေါ်လာဝင်ငွေ နည်းလာတာတွေ အကုန်ရောဆင်းလာတယ်။ Trade ကုန်သွယ်မှုမှာလည်း သွင်းကုန်ပို့ကုန် Export-Import ကလည်း ဒီနှစ် စက်တင်ဘာလ (၃) ရက်နေ့အထိလား၊ စက်တင်ဘာလ အကုန်အထိ (၇) ဘီလီယံလောက် တက်သွားတယ်လို့ ပြောတယ်။ အဲဒီလောက် ဆင်းသွားတယ်ဆိုတော့ သူတို့ ဒေါ်လာတွေနည်းသွားတယ်။ အဲဒီတော့ ဗဟိုဘဏ်က ဘယ်လောက်ထုတ်ရောင်းထုတ်ရောင်း ထုတ်ရောင်းတဲ့ဟာနဲ့ ဒီဘက်က လိုအပ်တဲ့ ဒေါ်လာနဲ့က မကိုက်ဘူး ဖြစ်နေတာပေါ့။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ နောက်ထပ်အာဏာသိမ်းပြီးတော့ ထုတ်တဲ့ အစီရင်ခံစာတခုမှာလည်း ရေးထားတယ်။ (၁၉) ဘီလီယံ တပ်ထဲမှာ၊ လှောင်ကန်တွေထဲမှာ နည်းသွားပြီ၊ (၃၀) ရာခိုင်နှုန်းလောက်ပဲ ရှိတယ်လို့တောင်မှ အဲဒီလို သူတို့က ပြောနေတယ်။ အဲဒါလဲ ရှိတယ်။ နောက်တခုကတော့ ပြဿနာက ဗဟိုဘဏ် ဘယ်လိုပဲရောင်းရောင်း လိုက်မမီတဲ့အကြောင်းရင်းကတော့ ပြည်သူတွေက ဘဏ်ထဲအပ်နံှထားတဲ့ ငွေတွေကို ထုတ်ပြီးတော့ တန်းဖိုးရှိတဲ့အရာကို စုဆောင်းတဲ့အနေနဲ့ စုဆောင်းလာကြတယ်။ နောက် ပြည်ပကို လွှဲတဲ့ဟာတွေကလည်း ပိုပြီးတော့ များလာတယ်ဆိုတော့ သူတို့ မလိုက်နိုင်ဘူး ဖြစ်နေတယ်။ တခြားနိုင်ငံတွေမှာလည်း ဒီလိုနမူနာမျိုးတွေ ရှိတယ်။ ဥပမာ တူရကီမှာ ကတ္တာနိုင်ငံကနေ (၁၅)ဘီလီယံ ပေးမယ်။ အဲဒီလိုပေးတာတောင် သူတို့ရဲ့ ငွေကျဆင်းတာကို မထိန်းနိုင်ဘူး။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ တချိန်တည်းမှာပဲ သွင်းကုန်တွေအနေနဲ့ အတော်လေး ခက်ခဲ ရှိလာပြီဆိုပြီးတော့ ကုန်သည်တွေ ညည်းညူတာကိုလည်း ကြားလာပါတယ်။ အဲဒီတော့ တဘက်မှာ ထုတ်ကုန်များများ ထုတ်ပေးရမယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုး ပြောလာကြတော့ အခုမြန်မာနိုင်ငံမှာ တကယ်ရှိထားတဲ့ ဓါတ်ငွေ့တွေ၊ တွင်းထွက်တွေ၊ သံယဇာတတွေ။ ဒါတွေအပေါ်မှာ ပိုပြီးတော့ မှီခိုလာရနိုင်ခြေ ရှိပါသလား။ ဒါတွေကို ထုတ်ရောင်းရင် အဆင်ပြေလာနိုင်သလား။
ဖြေ ။ ။ ထုတ်ရောင်းဖို့ကတော့ အဲဒီဘက်ကို အားပြုလာရမယ်လို့တော့ ယူဆလို့ရတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ အခု သွင်းကုန်တွေအတွက် ဒေါ်လာကို မသုံးနိုင်တော့လို့ ပထမဦးဆုံး သူတို့လုပ်တဲ့ဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Now Essential Goods ဆိုပြီးတော့ ထိုင်းကနေ အချိုရည်တွေ ဘာတွေကို ပိတ်ပင်တာမျိုးတွေ လုပ်တယ်။ အခုနောက်ပိုင်း ဒီထက်စကျလာလို့ ထင်တယ်။ စက်သုံးဆီကိုတောင်မှ စက်သုံးဆီ တင်သွင်းတဲ့သူတွေကို လူတချို့ကိုပဲ - ဒေါ်လာကို တနည်းအားဖြင့် ဒေါ်လာကို Quota - ကိုယ်တာနဲ့ပေးသလို ကိုယ့်ရဲ့လူတွေကိုပဲ တချို့ကိုပဲ ပေးနိုင်တယ်။ ကိုယ်တာနဲ့ခွဲပေး၊ အဲဒီလူတွေက သွင်းပြီးတော့ လျှော့ဈေးနဲ့ ပြန်ရောင်းခိုင်းတာပေါ့။ သေချာတယ် ဒေါ်လာကတော့ လိုနေပြီ။ ပို့ကုန်တွေကို ပိုပြီးတော့ တိုးမြှင့်ရမယ်။ ပို့ကုန်တွေပိုင်းကရော တိုးမြှင့်နိုင်သလား။ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးမှာလည်း သွင်းအားစုတွေဖြစ်တဲ့ ဓါတ်မြေသြဇာတွေ၊ ဈေးတွေက တော်တော်လေးကို တက်တယ်လို့ပြောတယ်။ International Food Policy Research Institute ကလည်း ထုတ်ထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ သုတေသနတွေအရ တော်တော်တက်သွားတဲ့အတွက် ဓါတ်မြေသြဇာတွေ ကျသွားမယ်။ ရောင်းအားတွေ ကျသွားမယ်ဆိုရင်က လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍပေါ်မှာလည်း အခု မုတ်သုန်ရာသီအပြီးမှာ ထွက်နှုန်းတွေက အများကြီးဟိုဟာ ဖြစ်သွားမယ်။ ဒီနေ့ပဲ ထောပတ်ဓါတ်မြေသြဇာ အုပ်စုရဲ့ Facebook စာမျက်နှာမှာပဲ ဘာတွေ့ရသလဲဆိုတော့ စက်သုံးဆီဈေးတွေ တက်တဲ့အတွက် ရိုတ်သိမ်းခတွေ အရင်ကနဲ့မတူတော့ဘူးဆိုပြီး သူတို့စာမျက်နှာမှာ ရေးထားတာကို တွေ့ရတယ်။
ဒီအခက်အခဲတွေ ပို့ကုန်တွေကလည်း ကျဖို့များနေတယ်။ အဲဒီတော့ တခုပဲရှိတယ် - ဘာတွေရှိသလဲဆိုရင်တော့ အခုနပြောတဲ့ သံယံဇာတတွေ။ သံယံဇာတတွေမှာလည်း ရေနံတို့၊ သဘာဝဓါတ်ငွေတွေကလည်း ချက်ချင်းထုတ်လို့ မရဘူး။ ရှာထားတဲ့တွင်းတွေ ရှိတယ်ဆိုရင်တောင်မှ တန်ဒါခေါ်ရအုံးမယ်။ အများကြီးခေါ်ရအုံးမယ်ဆိုတော့ အခက်အခဲ ရှိတယ်။ သစ် ကျွန်းသစ်တို့ဘာတို့ပိုင်းတော့ မပြောတတ်ဘူး။ ကျောက်စိမ်းတို့ဘာတို့ ဖားကန့်တို့ဘာတို့ပိုင်းကတော့ အခြေအနေ ဘယ်လိုရှိမလဲ မသိဘူး။ ဒါပေမဲ့ ကျောက်စိမ်းကွက်ကတော့ ကုန်သည်တွေရဲ့ ပြောတဲ့အရကတော့ တရုတ်ပြည်ကို အဓိကမှီခိုရတယ်။ တရုတ်ပြည်ကလည်း အရင်လို မဟုတ်တော့ဘူး။ တရုတ်ပြည်မှာလည်း အဆောက်အဦးဈေးကွက်ကလည်း ပျက်နေပြီ။ မဝယ်နိုင်တော့ဘူး။ သူတို့မှာလည်း စီးပွားရေး အခက်အခဲတွေ အများကြီး ရှိနေတဲ့အတွက် ပို့ချင်တိုင်းလည်း ပို့လို့မရဘူး။ လက်တလောမှာတော့ ဒေါ်လာအတွက်ကို တော်တော်လေးကို သူတို့ ခြိုခြံချွေတာနေတဲ့သဘော ရှိတယ်။
မေး ။ ။ သွင်းကုန်တွေအနေနဲ့ ပတ်သက်လို့ သူတို့ ကန့်သတ်မှုတွေ အခုလုပ်နေတာ ကျနော်တို့ ကြားပါတယ်။ ကားသွင်းတာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ကန့်သတ်တယ်။ အဲဒီတော့ တဘက်မှာ စစ်ကောင်စီ အကြီးအကဲက နောက်ပိုင်း သူတို့ပြောတဲ့အထဲမှာ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍကို မှီရမယ်။ ပြည်တွင်းမှီခိုရေး မူဝါဒဆိုတဲ့သဘောမျိုး။ အဓိကတော့ ပြင်ပကလည်း ပိတ်တာတွေ များလာတဲ့အခါမှာ ပြည်တွင်းမှာပဲ ဖူလုံဖို့။ ပြည်တွင်းကို မှီခိုရေးဆိုပြီး စိုက်ပျိုးရေးကိုပဲ မှီပြီးလုပ်မယ့်ဟာမျိုး ပြောလာတာ ရှိပါတယ်။ ဒါကကော တကယ်အလုပ်ဖြစ်ပါ့မလား။
ဖြေ ။ ။ ဒါကလဲ အခက်အခဲတွေက ဘာတွေရှိသလဲဆိုရင်တော့ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍလို့ ပြောပေမယ်လို့ အခုနပြောတဲ့ မြေအစ၊ agricultural value change တခုလုံးမှာ သွင်းကုန်တွေပေါ်မှာ - အခုနပြောတဲ့ ဓါတ်မြေသြဇာ၊ ပိုးသတ်ဆေး အဲဒါတွေက အခက်အခဲက ဘာလဲဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ကိုယ့်ပြည်တွင်းမှာ မထုတ်နိုင်ဘူး။ ဓါတ်မြေသြဇာ အများစုက အကုန်နီးပါးက သန်း (၅၀၀) ဖိုးလောက် နိုင်ငံခြားကနေ တင်သွင်းရတယ်။ အဓိက တရုတ်၊ ထိုင်းတို့က တင်သွင်းရတယ်ဆိုတော့ ဒီကဏ္ဍကြီးက အဆင်ပြေပါ့မလား။ နောက်တခုက သူတို့ အခုလုပ်နေတဲ့ပုံစံက ကုန်ဈေးနှုန်းကို ထိန်းချင်တဲ့အတွက် ကုန်ဈေးနှုန်းကို ထိန်းဖို့အတွက်ကို လျှော့ရောင်းမယ်။ စားအုန်းဆီတို့ကို လျှော့ဈေးနဲ့ ရောင်းနေတာတွေ့တယ်။ ဒါမျိုးတွေကလဲ တကယ်တမ်း ပြန်ပြီးတော့ စီးပွားရေးအနေနဲ့ ပြန်သုံးသပ်ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍပေါ်မှာ ပိုပြီးတော့ လက်ခံသွားနိုင်တဲ့ နေရာတွေ ရှိတယ်။ အခက်အခဲတွေ ဖြစ်နေပြီ၊ ဓါတ်မြေသြဇာမှ မဟုတ်ဘူး၊ စက်ပစ္စည်းတွေ၊ လယ်ယာကဏ္ဍမှာသုံးတဲ့ စက်ယန္တရားတွေ တင်သွင်းမှု အဲဒါတွေပါ အခက်အခဲတွေ ရှိတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက လက်မှု့လယ်ယာကနေ စက်မှု့လယ်ယာသို့ မကြာသေးမီကမှ နည်းနည်းလေး စပြောင်းလာတာ။
မေး ။ ။ ဒီလို အခက်အခဲတွေ၊ အကျပ်အတည်းတွေ ရှိနေချိန်မှာပဲ စစ်ကောင်စီ အကြီးအကဲက ပြောလာတာက အာဆီယံထဲမှာ မြန်မာနိုင်ငံက တကယ်တမ်း ငါးနှစ်ဆယ်နှစ်လောက်အတွင်းမှာ ထိပ်ရောက်လာအောင် ကြိုးစားရင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုးတွေ ပြောလာပါတယ်။ ဒီတော့ စစ်ကောင်စီ စကစရဲ့ စီးပွားရေး vision နဲ့ ပတ်သက်လို့ ကိုခိုင်ဝင်း ဘယ်လို မြင်ပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ သူ့ရဲ့ vision နဲ့ စီးပွားရေး vision နဲ့ ပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ စိတ်ကူးယဉ်ဆန်တဲ့ဟာပေါ့။ ဒါကြောင့်လဲ သူတို့ကို လူရယ်စရာ ဖြစ်နေတယ်။ ဘယ်လိုမှ တကယ်တမ်း ဆက်လုပ်မယ်ဆိုရင် အာဆီယံမှာ အလယ်အလတ် ဖြစ်ဖို့ဆိုတာကလဲ ငါးနှစ်နဲ့ မလွယ်ဘူး။ အာဆီယံမှာ ထိပ်သီးနိုင်ငံဖြစ်ဖို့အတွက် ထိပ်သီးဆိုတာ စင်္ကာပူတို့ မလေးရှားတို့လို ထိပ်ကိုရောက်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လိုမှ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ အရင်တုန်းကတောင်မှ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က အနှစ် (၂၀) နဲ့ စင်္ကာပူကို မှီအောင်လုပ်မယ်ဆိုလို့ လူတွေက ဝေဖန်တာတွေ ရှိခဲ့တယ်။ အခုက ငါးနှစ်ဆယ်နှစ်နဲ့ သွားမယ်ဆိုတာကတော့ တနည်းအားဖြင်ပြောရရင် False Hope မဖြစ်နိုင်တဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေကို ပြည်သူလူထုကို ပေးတဲ့သဘောမျိုး ဖြစ်နေတာပေါ့။
မေး ။ ။ ကျနော် နောက်ဆုံးတခု မေးချင်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ပြောရမယ်ဆိုရင် တချိန်တုန်းက စီးပွားရေးပိတ်စို့တာကို ခံခဲ့ရတဲ့ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်အစိုးရလက်ထက်တွေမှာ။ အဲဒီတော့ အဲဒီအချိန်ကာလတွေတုန်းက သူတို့က စီးပွားရေး ပိတ်စို့မှုခံခဲ့ရပေမယ့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတချို့နဲ့ တချို့အာဆီယံနိုင်ငံတွေ၊ တချို့အာရှနိုင်ငံတွေနဲ့ စီးပွားရေးတွဲလုပ်ပြီးတော့ ပြန်ထိန်းထားနိုင်ခဲ့တာတွေ ရှိပါတယ်။ အဲဒီတော့ အခုစစ်ကောင်စီလက်ထက်မှာ ဒီလိုမျိုး အလားအလာ စီးပွားရေးကို တိုးတက်အောင် မဟုတ်တာတောင်မှ ထိန်းထားနိုင်တဲ့ အလားအလာ ရှေ့မှာကော ရှိနိုင်ပါသလား။
ဖြေ ။ ။ ခေတ်ကာလနှစ်ခုကတော့ မတူတော့ဘူး။ တချိန်တုန်းကတော့ ဟုတ်တယ်။ တချိန်တုန်းက စီးပွားရေးပိတ်စို့တာ ဒို့မမူပါ ဆိုတဲ့ ဆောင်ပုဒ်နဲ့အညီ သူတို့ ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် အာဏာကို တည်မြဲအောင် ထိန်းထားနိုင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့လို့ ၂၀၂၁ - ၂၁ ရာစု အခြေအနေက ၁၉၈၈ အခြေအနေထက် အတော်ကွာသွားပြီ။ ပထမတခုက ဘာလဲဆိုတော့ ၁၉၈၈ ခုနှစ်တုန်းက ဘယ်လိုပဲပြောပြော တက်လာတဲ့ စစ်အစိုးရဟာ ပိတ်ထားတဲ့ စီးပွားရေးကို သူကဖွင့်တာ။ Market Economy ဈေးကွက်စီးပွားရေးကို ဖွင့်ခဲ့တော့ အတိုင်းအတာတခုအထိ အဆင်ပြေတဲ့လူတွေ အများကြီးရှိတယ်။ ပထမဦးဆုံးစစဖွင့်တဲ့အချိန်မှာ အနောက်နိုင်ငံတွေရဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှုတွေ အများကြီးဝင်လာတယ်။ Total တို့ဘာတို့ သူတို့ပဲ စတာပဲ။ တရုတ်ဆိုတာ နောက်မှဝင်လာတဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှု ဖြစ်ခဲ့တယ်။ ၂၀၀၀ ကျော်လောက်မှ ဝင်လာကြတာ။ အရင်ဆုံးဝင်လာတာ ဂျပန်၊ ကိုရီးယားနဲ့ အနောက်နိုင်ငံ အမေရိကန်နဲ့ ဥရောပ Total တို့ သူတို့စပြီးတော့ ဝင်လာကြတာ။ ဆိုတော့ ပိတ်ထားတာကနေ ဖွင့်တယ်။ ဘာမှမရှိတဲ့ အင်မတန်နည်းတဲ့ GDP ကို လက်ထက်မှာ၊ အင်မတန်ဆင်းရဲနေတဲ့ နိုင်ငံက စဖွင့်တဲ့အတွက် အတိုင်းအတာတခုအထိ အောင်မြင်ခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်းမှာလဲ ချမှတ်တဲ့ စီးပွားရေးပိတ်စို့မှုတွေကိုလည်း ဂရုမစိုက်ဘဲနဲ့ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေနဲ့ ကုန်သွယ်ပြီးတော့ နေလို့ရခဲ့တယ်။ အခုကတော့ ပြောင်းပြန်ဖြစ်သွားပြီ။ တည်ဆောက်ထားတဲ့ အရာတွေကို ပြန်ပြီးတော့ ဖြိချသလို ဖြစ်သွားတယ်။ အခုလောလောဆယ်ကို ကမ္ဘာ့ဘဏ်က (၁၈) ရာခိုင်နှုန်း စီးပွားရေးကျသွားမယ်လို့ ပြောနေတယ်။ အဲဒီတော့ တည်ဆောက်ထားတဲ့ဟာတွေ ပြိုဆင်းလာတာ ထိန်းဖို့ပိုပြီးတော့ အရမ်းကိုခက်ခဲတယ်။ ပြည်သူလူထုအနေနဲ့လဲ အရင်ခေတ်ကလို မနေချင်ကြတော့ဘူး။ ဘာပဲပြောပြော လျှပ်စစ်မီးတို့ဘာတို့ကလည်း မြို့တွေတော်တော်များများမှာ ရလာတယ်။ လမ်းတွေဘာတွေ ကောင်းလာတယ်။ ဆက်သွယ်ရေးတွေ တယ်လီဖုန်းတွေ ကောင်းလာတယ်။ Telenor တို့လို ဆက်သွယ်ရေး ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှုတွေ ဝင်လာတဲ့အတွက် အဲဒီလို အခြေအနေကနေ ပြန်ပြီးတော့ ပြိုလဲသွားမယ်။ ပြန်လျော့သွားမယ်။ အခုတောင် (၁၈) ရာခိုင်နှုန်းဆိုတာ နည်းတဲ့ပမာဏ မဟုတ်ဘူး။
ကိုသားညွန့်ဦး ။ ။ ကိုခိုင်ဝင်း VOA ကို အခုလို ရှင်းပြဖြေကြားပေးတာကို ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။
.............................
(Unicode)
အခုကွုံနရေတဲ့ မွနျမာ့စီးပှားရေးအကပြျအတညျးဟာ အရငျ ၁၉၈၈ ခုနှဈ အာဏာသိမျးစဉျအခြိနျနဲ့ အခွအေနေ မတူညီတာကွောင့ျ အာဏာသိမျးစဈကောငျစီအနနေဲ့ ပိုပွီးတော့ အခကျအခဲ ကွီးနိုငျတယျလို့ ပွညျသူရေးရာ မူဝါဒဆိုငျရာကြှမျးကငြျသူ ဦးခိုငျဝငျး က သုံးသပျပါတယျ။ စီးပှားရေးနဲ့ဘဏျစနဈအပေါျ ပွညျသူတှရေဲ့ ယုံကွညျမှု ကဆြငျးတာဟာ လကျရှိကွုံနရေတဲ့ စီးပှားရေးအကပြျအတညျးရဲ့ အဓိက ရငျးမွဈဖွဈတယျလို့လညျး သူက သုံးသပျထားပါတယျ။ ကိုသားညှန့ျဦးက ဆကျသှယျမေးမွနျး ဆှေးနှေးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ မွနျမာနိုငျငံစီးပှားရေးနဲ့ ပတျသကျလို့တော့ တလောကပဲ ICG (International Crisis Group) က ထုတျပါတယျ။ တဈလအတှငျးမှာပဲ မွနျမာငှကွေေးတနျးဖိုးက ခွောကျဆယျရာခိုငျနှုနျးလောကျကို ထိုးကွသှားတယျလို့ သူတို့သုံးသပျထားတယျ။ ဒီလောကျအထိ ငှဈေေးတှေ ကသြှားတဲ့အခွအေနေ။ ဒီလောကျအထိ စီးပှားရေး ဖရိုဖရဲ ဖွဈသှားတဲ့ အခွအေနကေ ဘာကွောင့ျ အဓိကလို့ ကိုခိုငျဝငျးတို့ သုံးသပျမိပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ပထမဦးဆုံးကတော့ အာဏာသိမျးမှုပေါ့။ ဒီဟာကတော့ political shock လို့ ခေါျတာပဲ။ ပွညျသူလူထုအနနေဲ့က ယုံကွညျမှု trust က ဗဟိုဘဏျတို့ ဘာတို့အပေါျ၊ လကျရှိ သူတို့ငှတှေေ အပျထားတဲ့ ငှတှေအေပေါျမှာ ယုံကွညျမှု လြော့နညျးသှားတဲ့အတှကျကွောင့ျ အဓိကအကွောငျးရငျးတှေ ဖွဈတယျလို့ သုံးသပျပါတယျ။
မေး ။ ။ တခြိနျတညျးမှာ ဗဟိုဘဏျကလညျး ဒီကွားထဲမှာ ငှကွေေးတနျးဖိုး ထိနျးနိုငျအောငျဆိုပွီးတော့ ဒေါျလာတှေ ထုတျရောငျးနတော ရှိတယျ။ အဲဒီတော့ လကျရှိ ဗဟိုဘဏျ ကိုငျတှယျမှု၊ ငှကွေေးထိနျးနိုငျအောငျ ကိုငျတှယျမှုနဲ့ ပတျသကျလို့ ဘာမြားသုံးသပျခငြျပါလဲ။
ဖွေ ။ ။ ဗဟိုဘဏျက ဘယျလိုပဲထုတျထုတျ၊ ထုတျရောငျးနတေဲ့ဟာတှကေ တှေ့ရသလောကျ သနျးတဈရာကြောျသှားပွီ။ အတိအကတြော့ မမှတျမိဘူး။ တခါတခါရောငျးရငျ ဆယ့ျငါးသနျးလောကျ ရောငျးတယျ။ ဟိုတနေ့ကလညျး ငါးသနျးလား၊ ခွောကျသနျးလား မသိ၊ ရောငျးခတြယျ။ အဲဒီလို ဗဟိုဘဏျ ထုတျရောငျးနတေဲ့အခြိနျအတှငျးမှာပဲ ဒေါျလာအကောင့ျတှပေေါျ ထိနျးခြုပျလာတာကို တှေ့ရတယျ။ သဘောကတော့ ဒေါျလာဝငျငှေ နညျးလာတာတှေ အကုနျရောဆငျးလာတယျ။ Trade ကုနျသှယျမှုမှာလညျး သှငျးကုနျပို့ကုနျ Export-Import ကလညျး ဒီနှဈ စကျတငျဘာလ (၃) ရကျနေ့အထိလား၊ စကျတငျဘာလ အကုနျအထိ (၇) သနျးလောကျ တကျသှားတယျလို့ ပွောတယျ။ အဲဒီလောကျ ဆငျးသှားတယျဆိုတော့ သူတို့ ဒေါျလာတှနေညျးသှားတယျ။ အဲဒီတော့ ဗဟိုဘဏျက ဘယျလောကျထုတျရောငျးထုတျရောငျး ထုတျရောငျးတဲ့ဟာနဲ့ ဒီဘကျက လိုအပျတဲ့ ဒေါျလာနဲ့က မကိုကျဘူး ဖွဈနတောပေါ့။ ကမ်ဘာ့ဘဏျရဲ့ နောကျထပျအာဏာသိမျးပွီးတော့ ထုတျတဲ့ အစီရငျခံစာတခုမှာလညျး ရေးထားတယျ။ (၁၉) ဘီလီယံ တပျထဲမှာ၊ လှောငျကနျတှထေဲမှာ နညျးသှားပွီ၊ (၃၀) ရာခိုငျနှုနျးလောကျပဲ ရှိတယျလို့တောငျမှ အဲဒီလို သူတို့က ပွောနတေယျ။ အဲဒါလဲ ရှိတယျ။ နောကျတခုကတော့ ပွူနာက ဗဟိုဘဏျ ဘယျလိုပဲရောငျးရောငျး လိုကျမမီတဲ့အကွောငျးရငျးကတော့ ပွညျသူတှကေ ဘဏျထဲအပျနံှထားတဲ့ ငှတှေကေို ထုတျပွီးတော့ တနျးဖိုးရှိတဲ့အရာကို စုဆောငျးတဲ့အနနေဲ့ စုဆောငျးလာကွတယျ။ နောကျ ပွညျပကို လှှဲတဲ့ဟာတှကေလညျး ပိုပွီးတော့ မြားလာတယျဆိုတော့ သူတို့ မလိုကျနိုငျဘူး ဖွဈနတေယျ။ တခွားနိုငျငံတှမှောလညျး ဒီလိုနမူနာမြိုးတှေ ရှိတယျ။ ဥပမာ တူရကီမှာ ကတ်တာနိုငျငံကနေ (၁၅) သနျး ပေးမယျ။ အဲဒီလိုပေးတာတောငျ သူတို့ရဲ့ ငှကေဆြငျးတာကို မထိနျးနိုငျဘူး။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ တခြိနျတညျးမှာပဲ သှငျးကုနျတှအေနနေဲ့ အတောျလေး ခကျခဲ ရှိလာပွီဆိုပွီးတော့ ကုနျသညျတှေ ညညျးညူတာကိုလညျး ကွားလာပါတယျ။ အဲဒီတော့ တဘကျမှာ ထုတျကုနျမြားမြား ထုတျပေးရမယျဆိုတဲ့ ပုံစံမြိုး ပွောလာကွတော့ အခုမွနျမာနိုငျငံမှာ တကယျရှိထားတဲ့ ဓါတျငှေ့တှေ၊ တှငျးထှကျတှေ၊ သံယဇာတတှေ။ ဒါတှအေပေါျမှာ ပိုပွီးတော့ မှီခိုလာရနိုငျခွေ ရှိပါသလား။ ဒါတှကေို ထုတျရောငျးရငျ အဆငျပွလောနိုငျသလား။
ဖွေ ။ ။ ထုတျရောငျးဖို့ကတော့ အဲဒီဘကျကို အားပွုလာရမယျလို့တော့ ယူဆလို့ရတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ အခု သှငျးကုနျတှအေတှကျ ဒေါျလာကို မသုံးနိုငျတော့လို့ ပထမဦးဆုံး သူတို့လုပျတဲ့ဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Now Essential Goods ဆိုပွီးတော့ ထိုငျးကနေ အခြိုရညျတှေ ဘာတှကေို ပိတျပငျတာမြိုးတှေ လုပျတယျ။ အခုနောကျပိုငျး ဒီထကျစကလြာလို့ ထငျတယျ။ စကျသုံးဆီကိုတောငျမှ စကျသုံးဆီ တငျသှငျးတဲ့သူတှကေို လူတခြို့ကိုပဲ - ဒေါျလာကို တနညျးအားဖွင့ျ ဒေါျလာကို Quota - ကိုယျတာနဲ့ပေးသလို ကိုယ့ျရဲ့လူတှကေိုပဲ တခြို့ကိုပဲ ပေးနိုငျတယျ။ ကိုယျတာနဲ့ခှဲပေး၊ အဲဒီလူတှကေ သှငျးပွီးတော့ လြှော့ဈေးနဲ့ ပွနျရောငျးခိုငျးတာပေါ့။ သခြောတယျ ဒေါျလာကတော့ လိုနပွေီ။ ပို့ကုနျတှကေို ပိုပွီးတော့ တိုးမွှင့ျရမယျ။ ပို့ကုနျတှပေိုငျးကရော တိုးမွှင့ျနိုငျသလား။ လယျယာစိုကျပြိုးရေးမှာလညျး သှငျးအားစုတှဖွေဈတဲ့ ဓါတျမွသွေဇာတှေ၊ ဈေးတှကေ တောျတောျလေးကို တကျတယျလို့ပွောတယျ။ International Food Policy Research Institute ကလညျး ထုတျထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ သုတသေနတှအေရ တောျတောျတကျသှားတဲ့အတှကျ ဓါတျမွသွေဇာတှေ ကသြှားမယျ။ ရောငျးအားတှေ ကသြှားမယျဆိုရငျက လယျယာစိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍပေါျမှာလညျး အခု မုတျသုနျရာသီအပွီးမှာ ထှကျနှုနျးတှကေ အမြားကွီးဟိုဟာ ဖွဈသှားမယျ။ ဒီနေ့ပဲ ထောပတျဓါတျမွသွေဇာ အုပျစုရဲ့ Facebook စာမကြျနှာမှာပဲ ဘာတှေ့ရသလဲဆိုတော့ စကျသုံးဆီဈေးတှေ တကျတဲ့အတှကျ ရိုတျသိမျးခတှေ အရငျကနဲ့မတူတော့ဘူးဆိုပွီး သူတို့စာမကြျနှာမှာ ရေးထားတာကို တှေ့ရတယျ။
ဒီအခကျအခဲတှေ ပို့ကုနျတှကေလညျး ကဖြို့မြားနတေယျ။ အဲဒီတော့ တခုပဲရှိတယျ - ဘာတှရှေိသလဲဆိုရငျတော့ အခုနပွောတဲ့ သံယံဇာတတှေ။ သံယံဇာတတှမှောလညျး ရနေံတို့၊ သဘာဝဓါတျငှတှေကေလညျး ခကြျခငြျးထုတျလို့ မရဘူး။ ရှာထားတဲ့တှငျးတှေ ရှိတယျဆိုရငျတောငျမှ တနျဒါခေါျရအုံးမယျ။ အမြားကွီးခေါျရအုံးမယျဆိုတော့ အခကျအခဲ ရှိတယျ။ သဈ ကြှနျးသဈတို့ဘာတို့ပိုငျးတော့ မပွောတတျဘူး။ ကြောကျစိမျးတို့ဘာတို့ ဖားကန့ျတို့ဘာတို့ပိုငျးကတော့ အခွအေနေ ဘယျလိုရှိမလဲ မသိဘူး။ ဒါပမေဲ့ ကြောကျစိမျးကှကျကတော့ ကုနျသညျတှရေဲ့ ပွောတဲ့အရကတော့ တရုတျပွညျကို အဓိကမှီခိုရတယျ။ တရုတျပွညျကလညျး အရငျလို မဟုတျတော့ဘူး။ တရုတျပွညျမှာလညျး အဆောကျအဦးဈေးကှကျကလညျး ပကြျနပွေီ။ မဝယျနိုငျတော့ဘူး။ သူတို့မှာလညျး စီးပှားရေး အခကျအခဲတှေ အမြားကွီး ရှိနတေဲ့အတှကျ ပို့ခငြျတိုငျးလညျး ပို့လို့မရဘူး။ လကျတလောမှာတော့ ဒေါျလာအတှကျကို တောျတောျလေးကို သူတို့ ခွိုခွံခြှတောနတေဲ့သဘော ရှိတယျ။
မေး ။ ။ သှငျးကုနျတှအေနနေဲ့ ပတျသကျလို့ သူတို့ ကန့ျသတျမှုတှေ အခုလုပျနတော ကနြောျတို့ ကွားပါတယျ။ ကားသှငျးတာတှနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ကန့ျသတျတယျ။ အဲဒီတော့ တဘကျမှာ စဈကောငျစီ အကွီးအကဲက နောကျပိုငျး သူတို့ပွောတဲ့အထဲမှာ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍကို မှီရမယျ။ ပွညျတှငျးမှီခိုရေး မူဝါဒဆိုတဲ့သဘောမြိုး။ အဓိကတော့ ပွငျပကလညျး ပိတျတာတှေ မြားလာတဲ့အခါမှာ ပွညျတှငျးမှာပဲ ဖူလုံဖို့။ ပွညျတှငျးကို မှီခိုရေးဆိုပွီး စိုကျပြိုးရေးကိုပဲ မှီပွီးလုပျမယ့ျဟာမြိုး ပွောလာတာ ရှိပါတယျ။ ဒါကကော တကယျအလုပျဖွဈပါ့မလား။
ဖွေ ။ ။ ဒါကလဲ အခကျအခဲတှကေ ဘာတှရှေိသလဲဆိုရငျတော့ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍလို့ ပွောပမေယျလို့ အခုနပွောတဲ့ မွအေစ၊ agricultural value change တခုလုံးမှာ သှငျးကုနျတှပေေါျမှာ - အခုနပွောတဲ့ ဓါတျမွသွေဇာ၊ ပိုးသတျဆေး အဲဒါတှကေ အခကျအခဲက ဘာလဲဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံက ကိုယ့ျပွညျတှငျးမှာ မထုတျနိုငျဘူး။ ဓါတျမွသွေဇာ အမြားစုက အကုနျနီးပါးက သနျး (၅၀၀) ဖိုးလောကျ နိုငျငံခွားကနေ တငျသှငျးရတယျ။ အဓိက တရုတျ၊ ထိုငျးတို့က တငျသှငျးရတယျဆိုတော့ ဒီကဏ်ဍကွီးက အဆငျပွပေါ့မလား။ နောကျတခုက သူတို့ အခုလုပျနတေဲ့ပုံစံက ကုနျဈေးနှုနျးကို ထိနျးခငြျတဲ့အတှကျ ကုနျဈေးနှုနျးကို ထိနျးဖို့အတှကျကို လြှော့ရောငျးမယျ။ စားအုနျးဆီတို့ကို လြှော့ဈေးနဲ့ ရောငျးနတောတှေ့တယျ။ ဒါမြိုးတှကေလဲ တကယျတမျး ပွနျပွီးတော့ စီးပှားရေးအနနေဲ့ ပွနျသုံးသပျကွည့ျမယျဆိုရငျတော့ လယျယာစိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍပေါျမှာ ပိုပွီးတော့ လကျခံသှားနိုငျတဲ့ နရောတှေ ရှိတယျ။ အခကျအခဲတှေ ဖွဈနပွေီ၊ ဓါတျမွသွေဇာမှ မဟုတျဘူး၊ စကျပစ်စညျးတှေ၊ လယျယာကဏ်ဍမှာသုံးတဲ့ စကျယန်တရားတှေ တငျသှငျးမှု အဲဒါတှပေါ အခကျအခဲတှေ ရှိတယျ။ မွနျမာနိုငျငံက လကျမှု့လယျယာကနေ စကျမှု့လယျယာသို့ မကွာသေးမီကမှ နညျးနညျးလေး စပွောငျးလာတာ။
မေး ။ ။ ဒီလို အခကျအခဲတှေ၊ အကပြျအတညျးတှေ ရှိနခြေိနျမှာပဲ စဈကောငျစီ အကွီးအကဲက ပွောလာတာက အာဆီယံထဲမှာ မွနျမာနိုငျငံက တကယျတမျး ငါးနှဈဆယျနှဈလောကျအတှငျးမှာ ထိပျရောကျလာအောငျ ကွိုးစားရငျ ဖွဈနိုငျတယျဆိုတဲ့ဟာမြိုးတှေ ပွောလာပါတယျ။ ဒီတော့ စဈကောငျစီ စကစရဲ့ စီးပှားရေး vision နဲ့ ပတျသကျလို့ ကိုခိုငျဝငျး ဘယျလို မွငျပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ သူ့ရဲ့ vision နဲ့ စီးပှားရေး vision နဲ့ ပွောရမယျဆိုရငျတော့ စိတျကူးယဉျဆနျတဲ့ဟာပေါ့။ ဒါကွောင့ျလဲ သူတို့ကို လူရယျစရာ ဖွဈနတေယျ။ ဘယျလိုမှ တကယျတမျး ဆကျလုပျမယျဆိုရငျ အာဆီယံမှာ အလယျအလတျ ဖွဈဖို့ဆိုတာကလဲ ငါးနှဈနဲ့ မလှယျဘူး။ အာဆီယံမှာ ထိပျသီးနိုငျငံဖွဈဖို့အတှကျ ထိပျသီးဆိုတာ စငျ်ကာပူတို့ မလေးရှားတို့လို ထိပျကိုရောကျဖို့ဆိုတာ ဘယျလိုမှ မဖွဈနိုငျဘူး။ အရငျတုနျးကတောငျမှ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျက အနှဈ (၂၀) နဲ့ စငျ်ကာပူကို မှီအောငျလုပျမယျဆိုလို့ လူတှကေ ဝဖေနျတာတှေ ရှိခဲ့တယျ။ အခုက ငါးနှဈဆယျနှဈနဲ့ သှားမယျဆိုတာကတော့ တနညျးအားဖွငျပွောရရငျ False Hope မဖွဈနိုငျတဲ့ မြှောျလင့ျခကြျတှကေို ပွညျသူလူထုကို ပေးတဲ့သဘောမြိုး ဖွဈနတောပေါ့။
မေး ။ ။ ကနြောျ နောကျဆုံးတခု မေးခငြျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံက ပွောရမယျဆိုရငျ တခြိနျတုနျးက စီးပှားရေးပိတျစို့တာကို ခံခဲ့ရတဲ့ နိုငျငံလညျး ဖွဈပါတယျ။ စဈအစိုးရလကျထကျတှမှော။ အဲဒီတော့ အဲဒီအခြိနျကာလတှတေုနျးက သူတို့က စီးပှားရေး ပိတျစို့မှုခံခဲ့ရပမေယ့ျ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတခြို့နဲ့ တခြို့အာဆီယံနိုငျငံတှေ၊ တခြို့အာရှနိုငျငံတှနေဲ့ စီးပှားရေးတှဲလုပျပွီးတော့ ပွနျထိနျးထားနိုငျခဲ့တာတှေ ရှိပါတယျ။ အဲဒီတော့ အခုစဈကောငျစီလကျထကျမှာ ဒီလိုမြိုး အလားအလာ စီးပှားရေးကို တိုးတကျအောငျ မဟုတျတာတောငျမှ ထိနျးထားနိုငျတဲ့ အလားအလာ ရှေ့မှာကော ရှိနိုငျပါသလား။
ဖွေ ။ ။ ခတျေကာလနှဈခုကတော့ မတူတော့ဘူး။ တခြိနျတုနျးကတော့ ဟုတျတယျ။ တခြိနျတုနျးက စီးပှားရေးပိတျစို့တာ ဒို့မမူပါ ဆိုတဲ့ ဆောငျပုဒျနဲ့အညီ သူတို့ ဘယျလိုပဲဖွဈဖွဈ အာဏာကို တညျမွဲအောငျ ထိနျးထားနိုငျခဲ့တယျ။ ဒါပမေဲ့လို့ ၂၀၂၁ - ၂၁ ရာစု အခွအေနကေ ၁၉၈၈ အခွအေနထေကျ အတောျကှာသှားပွီ။ ပထမတခုက ဘာလဲဆိုတော့ ၁၉၈၈ ခုနှဈတုနျးက ဘယျလိုပဲပွောပွော တကျလာတဲ့ စဈအစိုးရဟာ ပိတျထားတဲ့ စီးပှားရေးကို သူကဖှင့ျတာ။ Market Economy ဈေးကှကျစီးပှားရေးကို ဖှင့ျခဲ့တော့ အတိုငျးအတာတခုအထိ အဆငျပွတေဲ့လူတှေ အမြားကွီးရှိတယျ။ ပထမဦးဆုံးစစဖှင့ျတဲ့အခြိနျမှာ အနောကျနိုငျငံတှရေဲ့ ရငျးနှီးမွုပျနံှမှုတှေ အမြားကွီးဝငျလာတယျ။ Total တို့ဘာတို့ သူတို့ပဲ စတာပဲ။ တရုတျဆိုတာ နောကျမှဝငျလာတဲ့ ရငျးနှီးမွုပျနံှမှု ဖွဈခဲ့တယျ။ ၂၀၀၀ ကြောျလောကျမှ ဝငျလာကွတာ။ အရငျဆုံးဝငျလာတာ ဂပြနျ၊ ကိုရီးယားနဲ့ အနောကျနိုငျငံ အမရေိကနျနဲ့ ဥရောပ Total တို့ သူတို့စပွီးတော့ ဝငျလာကွတာ။ ဆိုတော့ ပိတျထားတာကနေ ဖှင့ျတယျ။ ဘာမှမရှိတဲ့ အငျမတနျနညျးတဲ့ GDP ကို လကျထကျမှာ၊ အငျမတနျဆငျးရဲနတေဲ့ နိုငျငံက စဖှင့ျတဲ့အတှကျ အတိုငျးအတာတခုအထိ အောငျမွငျခဲ့တယျ။ နောကျပိုငျးမှာလဲ ခမြှတျတဲ့ စီးပှားရေးပိတျစို့မှုတှကေိုလညျး ဂရုမစိုကျဘဲနဲ့ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှနေဲ့ ကုနျသှယျပွီးတော့ နလေို့ရခဲ့တယျ။ အခုကတော့ ပွောငျးပွနျဖွဈသှားပွီ။ တညျဆောကျထားတဲ့ အရာတှကေို ပွနျပွီးတော့ ဖွိခသြလို ဖွဈသှားတယျ။ အခုလောလောဆယျကို ကမ်ဘာ့ဘဏျက (၁၈) ရာခိုငျနှုနျး စီးပှားရေးကသြှားမယျလို့ ပွောနတေယျ။ အဲဒီတော့ တညျဆောကျထားတဲ့ဟာတှေ ပွိုဆငျးလာတာ ထိနျးဖို့ပိုပွီးတော့ အရမျးကိုခကျခဲတယျ။ ပွညျသူလူထုအနနေဲ့လဲ အရငျခတျေကလို မနခေငြျကွတော့ဘူး။ ဘာပဲပွောပွော လြှပျစဈမီးတို့ဘာတို့ကလညျး မွို့တှတေောျတောျမြားမြားမှာ ရလာတယျ။ လမျးတှဘောတှေ ကောငျးလာတယျ။ ဆကျသှယျရေးတှေ တယျလီဖုနျးတှေ ကောငျးလာတယျ။ Telenor တို့လို ဆကျသှယျရေး ရငျးနှီးမွုပျနံှမှုတှေ ဝငျလာတဲ့အတှကျ အဲဒီလို အခွအေနကေနေ ပွနျပွီးတော့ ပွိုလဲသှားမယျ။ ပွနျလြော့သှားမယျ။ အခုတောငျ (၁၈) ရာခိုငျနှုနျးဆိုတာ နညျးတဲ့ပမာဏ မဟုတျဘူး။
ကိုသားညှန့ျဦး ။ ။ ကိုခိုငျဝငျး VOA ကို အခုလို ရှငျးပွဖွကွေားပေးတာကို ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။
မေး ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံစီးပွားရေးနဲ့ ပတ်သက်လို့တော့ တလောကပဲ ICG (International Crisis Group) က ထုတ်ပါတယ်။ တစ်လအတွင်းမှာပဲ မြန်မာငွေကြေးတန်းဖိုးက ခြောက်ဆယ်ရာခိုင်နှုန်းလောက်ကို ထိုးကြသွားတယ်လို့ သူတို့သုံးသပ်ထားတယ်။ ဒီလောက်အထိ ငွေဈေးတွေ ကျသွားတဲ့အခြေအနေ။ ဒီလောက်အထိ စီးပွားရေး ဖရိုဖရဲ ဖြစ်သွားတဲ့ အခြေအနေက ဘာကြောင့် အဓိကလို့ ကိုခိုင်ဝင်းတို့ သုံးသပ်မိပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ပထမဦးဆုံးကတော့ အာဏာသိမ်းမှုပေါ့။ ဒီဟာကတော့ political shock လို့ ခေါ်တာပဲ။ ပြည်သူလူထုအနေနဲ့က ယုံကြည်မှု trust က ဗဟိုဘဏ်တို့ ဘာတို့အပေါ်၊ လက်ရှိ သူတို့ငွေတွေ အပ်ထားတဲ့ ငွေတွေအပေါ်မှာ ယုံကြည်မှု လျော့နည်းသွားတဲ့အတွက်ကြောင့် အဓိကအကြောင်းရင်းတွေ ဖြစ်တယ်လို့ သုံးသပ်ပါတယ်။
မေး ။ ။ တချိန်တည်းမှာ ဗဟိုဘဏ်ကလည်း ဒီကြားထဲမှာ ငွေကြေးတန်းဖိုး ထိန်းနိုင်အောင်ဆိုပြီးတော့ ဒေါ်လာတွေ ထုတ်ရောင်းနေတာ ရှိတယ်။ အဲဒီတော့ လက်ရှိ ဗဟိုဘဏ် ကိုင်တွယ်မှု၊ ငွေကြေးထိန်းနိုင်အောင် ကိုင်တွယ်မှုနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဘာများသုံးသပ်ချင်ပါလဲ။
ဖြေ ။ ။ ဗဟိုဘဏ်က ဘယ်လိုပဲထုတ်ထုတ်၊ ထုတ်ရောင်းနေတဲ့ဟာတွေက တွေ့ရသလောက် သန်းတစ်ရာကျော်သွားပြီ။ အတိအကျတော့ မမှတ်မိဘူး။ တခါတခါရောင်းရင် ဆယ့်ငါးသန်းလောက် ရောင်းတယ်။ ဟိုတနေ့ကလည်း ငါးသန်းလား၊ ခြောက်သန်းလား မသိ၊ ရောင်းချတယ်။ အဲဒီလို ဗဟိုဘဏ် ထုတ်ရောင်းနေတဲ့အချိန်အတွင်းမှာပဲ ဒေါ်လာအကောင့်တွေပေါ် ထိန်းချုပ်လာတာကို တွေ့ရတယ်။ သဘောကတော့ ဒေါ်လာဝင်ငွေ နည်းလာတာတွေ အကုန်ရောဆင်းလာတယ်။ Trade ကုန်သွယ်မှုမှာလည်း သွင်းကုန်ပို့ကုန် Export-Import ကလည်း ဒီနှစ် စက်တင်ဘာလ (၃) ရက်နေ့အထိလား၊ စက်တင်ဘာလ အကုန်အထိ (၇) ဘီလီယံလောက် တက်သွားတယ်လို့ ပြောတယ်။ အဲဒီလောက် ဆင်းသွားတယ်ဆိုတော့ သူတို့ ဒေါ်လာတွေနည်းသွားတယ်။ အဲဒီတော့ ဗဟိုဘဏ်က ဘယ်လောက်ထုတ်ရောင်းထုတ်ရောင်း ထုတ်ရောင်းတဲ့ဟာနဲ့ ဒီဘက်က လိုအပ်တဲ့ ဒေါ်လာနဲ့က မကိုက်ဘူး ဖြစ်နေတာပေါ့။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ နောက်ထပ်အာဏာသိမ်းပြီးတော့ ထုတ်တဲ့ အစီရင်ခံစာတခုမှာလည်း ရေးထားတယ်။ (၁၉) ဘီလီယံ တပ်ထဲမှာ၊ လှောင်ကန်တွေထဲမှာ နည်းသွားပြီ၊ (၃၀) ရာခိုင်နှုန်းလောက်ပဲ ရှိတယ်လို့တောင်မှ အဲဒီလို သူတို့က ပြောနေတယ်။ အဲဒါလဲ ရှိတယ်။ နောက်တခုကတော့ ပြဿနာက ဗဟိုဘဏ် ဘယ်လိုပဲရောင်းရောင်း လိုက်မမီတဲ့အကြောင်းရင်းကတော့ ပြည်သူတွေက ဘဏ်ထဲအပ်နံှထားတဲ့ ငွေတွေကို ထုတ်ပြီးတော့ တန်းဖိုးရှိတဲ့အရာကို စုဆောင်းတဲ့အနေနဲ့ စုဆောင်းလာကြတယ်။ နောက် ပြည်ပကို လွှဲတဲ့ဟာတွေကလည်း ပိုပြီးတော့ များလာတယ်ဆိုတော့ သူတို့ မလိုက်နိုင်ဘူး ဖြစ်နေတယ်။ တခြားနိုင်ငံတွေမှာလည်း ဒီလိုနမူနာမျိုးတွေ ရှိတယ်။ ဥပမာ တူရကီမှာ ကတ္တာနိုင်ငံကနေ (၁၅)ဘီလီယံ ပေးမယ်။ အဲဒီလိုပေးတာတောင် သူတို့ရဲ့ ငွေကျဆင်းတာကို မထိန်းနိုင်ဘူး။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ တချိန်တည်းမှာပဲ သွင်းကုန်တွေအနေနဲ့ အတော်လေး ခက်ခဲ ရှိလာပြီဆိုပြီးတော့ ကုန်သည်တွေ ညည်းညူတာကိုလည်း ကြားလာပါတယ်။ အဲဒီတော့ တဘက်မှာ ထုတ်ကုန်များများ ထုတ်ပေးရမယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုး ပြောလာကြတော့ အခုမြန်မာနိုင်ငံမှာ တကယ်ရှိထားတဲ့ ဓါတ်ငွေ့တွေ၊ တွင်းထွက်တွေ၊ သံယဇာတတွေ။ ဒါတွေအပေါ်မှာ ပိုပြီးတော့ မှီခိုလာရနိုင်ခြေ ရှိပါသလား။ ဒါတွေကို ထုတ်ရောင်းရင် အဆင်ပြေလာနိုင်သလား။
ဖြေ ။ ။ ထုတ်ရောင်းဖို့ကတော့ အဲဒီဘက်ကို အားပြုလာရမယ်လို့တော့ ယူဆလို့ရတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ အခု သွင်းကုန်တွေအတွက် ဒေါ်လာကို မသုံးနိုင်တော့လို့ ပထမဦးဆုံး သူတို့လုပ်တဲ့ဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Now Essential Goods ဆိုပြီးတော့ ထိုင်းကနေ အချိုရည်တွေ ဘာတွေကို ပိတ်ပင်တာမျိုးတွေ လုပ်တယ်။ အခုနောက်ပိုင်း ဒီထက်စကျလာလို့ ထင်တယ်။ စက်သုံးဆီကိုတောင်မှ စက်သုံးဆီ တင်သွင်းတဲ့သူတွေကို လူတချို့ကိုပဲ - ဒေါ်လာကို တနည်းအားဖြင့် ဒေါ်လာကို Quota - ကိုယ်တာနဲ့ပေးသလို ကိုယ့်ရဲ့လူတွေကိုပဲ တချို့ကိုပဲ ပေးနိုင်တယ်။ ကိုယ်တာနဲ့ခွဲပေး၊ အဲဒီလူတွေက သွင်းပြီးတော့ လျှော့ဈေးနဲ့ ပြန်ရောင်းခိုင်းတာပေါ့။ သေချာတယ် ဒေါ်လာကတော့ လိုနေပြီ။ ပို့ကုန်တွေကို ပိုပြီးတော့ တိုးမြှင့်ရမယ်။ ပို့ကုန်တွေပိုင်းကရော တိုးမြှင့်နိုင်သလား။ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးမှာလည်း သွင်းအားစုတွေဖြစ်တဲ့ ဓါတ်မြေသြဇာတွေ၊ ဈေးတွေက တော်တော်လေးကို တက်တယ်လို့ပြောတယ်။ International Food Policy Research Institute ကလည်း ထုတ်ထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ သုတေသနတွေအရ တော်တော်တက်သွားတဲ့အတွက် ဓါတ်မြေသြဇာတွေ ကျသွားမယ်။ ရောင်းအားတွေ ကျသွားမယ်ဆိုရင်က လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍပေါ်မှာလည်း အခု မုတ်သုန်ရာသီအပြီးမှာ ထွက်နှုန်းတွေက အများကြီးဟိုဟာ ဖြစ်သွားမယ်။ ဒီနေ့ပဲ ထောပတ်ဓါတ်မြေသြဇာ အုပ်စုရဲ့ Facebook စာမျက်နှာမှာပဲ ဘာတွေ့ရသလဲဆိုတော့ စက်သုံးဆီဈေးတွေ တက်တဲ့အတွက် ရိုတ်သိမ်းခတွေ အရင်ကနဲ့မတူတော့ဘူးဆိုပြီး သူတို့စာမျက်နှာမှာ ရေးထားတာကို တွေ့ရတယ်။
ဒီအခက်အခဲတွေ ပို့ကုန်တွေကလည်း ကျဖို့များနေတယ်။ အဲဒီတော့ တခုပဲရှိတယ် - ဘာတွေရှိသလဲဆိုရင်တော့ အခုနပြောတဲ့ သံယံဇာတတွေ။ သံယံဇာတတွေမှာလည်း ရေနံတို့၊ သဘာဝဓါတ်ငွေတွေကလည်း ချက်ချင်းထုတ်လို့ မရဘူး။ ရှာထားတဲ့တွင်းတွေ ရှိတယ်ဆိုရင်တောင်မှ တန်ဒါခေါ်ရအုံးမယ်။ အများကြီးခေါ်ရအုံးမယ်ဆိုတော့ အခက်အခဲ ရှိတယ်။ သစ် ကျွန်းသစ်တို့ဘာတို့ပိုင်းတော့ မပြောတတ်ဘူး။ ကျောက်စိမ်းတို့ဘာတို့ ဖားကန့်တို့ဘာတို့ပိုင်းကတော့ အခြေအနေ ဘယ်လိုရှိမလဲ မသိဘူး။ ဒါပေမဲ့ ကျောက်စိမ်းကွက်ကတော့ ကုန်သည်တွေရဲ့ ပြောတဲ့အရကတော့ တရုတ်ပြည်ကို အဓိကမှီခိုရတယ်။ တရုတ်ပြည်ကလည်း အရင်လို မဟုတ်တော့ဘူး။ တရုတ်ပြည်မှာလည်း အဆောက်အဦးဈေးကွက်ကလည်း ပျက်နေပြီ။ မဝယ်နိုင်တော့ဘူး။ သူတို့မှာလည်း စီးပွားရေး အခက်အခဲတွေ အများကြီး ရှိနေတဲ့အတွက် ပို့ချင်တိုင်းလည်း ပို့လို့မရဘူး။ လက်တလောမှာတော့ ဒေါ်လာအတွက်ကို တော်တော်လေးကို သူတို့ ခြိုခြံချွေတာနေတဲ့သဘော ရှိတယ်။
မေး ။ ။ သွင်းကုန်တွေအနေနဲ့ ပတ်သက်လို့ သူတို့ ကန့်သတ်မှုတွေ အခုလုပ်နေတာ ကျနော်တို့ ကြားပါတယ်။ ကားသွင်းတာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ကန့်သတ်တယ်။ အဲဒီတော့ တဘက်မှာ စစ်ကောင်စီ အကြီးအကဲက နောက်ပိုင်း သူတို့ပြောတဲ့အထဲမှာ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍကို မှီရမယ်။ ပြည်တွင်းမှီခိုရေး မူဝါဒဆိုတဲ့သဘောမျိုး။ အဓိကတော့ ပြင်ပကလည်း ပိတ်တာတွေ များလာတဲ့အခါမှာ ပြည်တွင်းမှာပဲ ဖူလုံဖို့။ ပြည်တွင်းကို မှီခိုရေးဆိုပြီး စိုက်ပျိုးရေးကိုပဲ မှီပြီးလုပ်မယ့်ဟာမျိုး ပြောလာတာ ရှိပါတယ်။ ဒါကကော တကယ်အလုပ်ဖြစ်ပါ့မလား။
ဖြေ ။ ။ ဒါကလဲ အခက်အခဲတွေက ဘာတွေရှိသလဲဆိုရင်တော့ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍလို့ ပြောပေမယ်လို့ အခုနပြောတဲ့ မြေအစ၊ agricultural value change တခုလုံးမှာ သွင်းကုန်တွေပေါ်မှာ - အခုနပြောတဲ့ ဓါတ်မြေသြဇာ၊ ပိုးသတ်ဆေး အဲဒါတွေက အခက်အခဲက ဘာလဲဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ကိုယ့်ပြည်တွင်းမှာ မထုတ်နိုင်ဘူး။ ဓါတ်မြေသြဇာ အများစုက အကုန်နီးပါးက သန်း (၅၀၀) ဖိုးလောက် နိုင်ငံခြားကနေ တင်သွင်းရတယ်။ အဓိက တရုတ်၊ ထိုင်းတို့က တင်သွင်းရတယ်ဆိုတော့ ဒီကဏ္ဍကြီးက အဆင်ပြေပါ့မလား။ နောက်တခုက သူတို့ အခုလုပ်နေတဲ့ပုံစံက ကုန်ဈေးနှုန်းကို ထိန်းချင်တဲ့အတွက် ကုန်ဈေးနှုန်းကို ထိန်းဖို့အတွက်ကို လျှော့ရောင်းမယ်။ စားအုန်းဆီတို့ကို လျှော့ဈေးနဲ့ ရောင်းနေတာတွေ့တယ်။ ဒါမျိုးတွေကလဲ တကယ်တမ်း ပြန်ပြီးတော့ စီးပွားရေးအနေနဲ့ ပြန်သုံးသပ်ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍပေါ်မှာ ပိုပြီးတော့ လက်ခံသွားနိုင်တဲ့ နေရာတွေ ရှိတယ်။ အခက်အခဲတွေ ဖြစ်နေပြီ၊ ဓါတ်မြေသြဇာမှ မဟုတ်ဘူး၊ စက်ပစ္စည်းတွေ၊ လယ်ယာကဏ္ဍမှာသုံးတဲ့ စက်ယန္တရားတွေ တင်သွင်းမှု အဲဒါတွေပါ အခက်အခဲတွေ ရှိတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက လက်မှု့လယ်ယာကနေ စက်မှု့လယ်ယာသို့ မကြာသေးမီကမှ နည်းနည်းလေး စပြောင်းလာတာ။
မေး ။ ။ ဒီလို အခက်အခဲတွေ၊ အကျပ်အတည်းတွေ ရှိနေချိန်မှာပဲ စစ်ကောင်စီ အကြီးအကဲက ပြောလာတာက အာဆီယံထဲမှာ မြန်မာနိုင်ငံက တကယ်တမ်း ငါးနှစ်ဆယ်နှစ်လောက်အတွင်းမှာ ထိပ်ရောက်လာအောင် ကြိုးစားရင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုးတွေ ပြောလာပါတယ်။ ဒီတော့ စစ်ကောင်စီ စကစရဲ့ စီးပွားရေး vision နဲ့ ပတ်သက်လို့ ကိုခိုင်ဝင်း ဘယ်လို မြင်ပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ သူ့ရဲ့ vision နဲ့ စီးပွားရေး vision နဲ့ ပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ စိတ်ကူးယဉ်ဆန်တဲ့ဟာပေါ့။ ဒါကြောင့်လဲ သူတို့ကို လူရယ်စရာ ဖြစ်နေတယ်။ ဘယ်လိုမှ တကယ်တမ်း ဆက်လုပ်မယ်ဆိုရင် အာဆီယံမှာ အလယ်အလတ် ဖြစ်ဖို့ဆိုတာကလဲ ငါးနှစ်နဲ့ မလွယ်ဘူး။ အာဆီယံမှာ ထိပ်သီးနိုင်ငံဖြစ်ဖို့အတွက် ထိပ်သီးဆိုတာ စင်္ကာပူတို့ မလေးရှားတို့လို ထိပ်ကိုရောက်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လိုမှ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ အရင်တုန်းကတောင်မှ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က အနှစ် (၂၀) နဲ့ စင်္ကာပူကို မှီအောင်လုပ်မယ်ဆိုလို့ လူတွေက ဝေဖန်တာတွေ ရှိခဲ့တယ်။ အခုက ငါးနှစ်ဆယ်နှစ်နဲ့ သွားမယ်ဆိုတာကတော့ တနည်းအားဖြင်ပြောရရင် False Hope မဖြစ်နိုင်တဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေကို ပြည်သူလူထုကို ပေးတဲ့သဘောမျိုး ဖြစ်နေတာပေါ့။
မေး ။ ။ ကျနော် နောက်ဆုံးတခု မေးချင်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ပြောရမယ်ဆိုရင် တချိန်တုန်းက စီးပွားရေးပိတ်စို့တာကို ခံခဲ့ရတဲ့ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်အစိုးရလက်ထက်တွေမှာ။ အဲဒီတော့ အဲဒီအချိန်ကာလတွေတုန်းက သူတို့က စီးပွားရေး ပိတ်စို့မှုခံခဲ့ရပေမယ့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတချို့နဲ့ တချို့အာဆီယံနိုင်ငံတွေ၊ တချို့အာရှနိုင်ငံတွေနဲ့ စီးပွားရေးတွဲလုပ်ပြီးတော့ ပြန်ထိန်းထားနိုင်ခဲ့တာတွေ ရှိပါတယ်။ အဲဒီတော့ အခုစစ်ကောင်စီလက်ထက်မှာ ဒီလိုမျိုး အလားအလာ စီးပွားရေးကို တိုးတက်အောင် မဟုတ်တာတောင်မှ ထိန်းထားနိုင်တဲ့ အလားအလာ ရှေ့မှာကော ရှိနိုင်ပါသလား။
ဖြေ ။ ။ ခေတ်ကာလနှစ်ခုကတော့ မတူတော့ဘူး။ တချိန်တုန်းကတော့ ဟုတ်တယ်။ တချိန်တုန်းက စီးပွားရေးပိတ်စို့တာ ဒို့မမူပါ ဆိုတဲ့ ဆောင်ပုဒ်နဲ့အညီ သူတို့ ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် အာဏာကို တည်မြဲအောင် ထိန်းထားနိုင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့လို့ ၂၀၂၁ - ၂၁ ရာစု အခြေအနေက ၁၉၈၈ အခြေအနေထက် အတော်ကွာသွားပြီ။ ပထမတခုက ဘာလဲဆိုတော့ ၁၉၈၈ ခုနှစ်တုန်းက ဘယ်လိုပဲပြောပြော တက်လာတဲ့ စစ်အစိုးရဟာ ပိတ်ထားတဲ့ စီးပွားရေးကို သူကဖွင့်တာ။ Market Economy ဈေးကွက်စီးပွားရေးကို ဖွင့်ခဲ့တော့ အတိုင်းအတာတခုအထိ အဆင်ပြေတဲ့လူတွေ အများကြီးရှိတယ်။ ပထမဦးဆုံးစစဖွင့်တဲ့အချိန်မှာ အနောက်နိုင်ငံတွေရဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှုတွေ အများကြီးဝင်လာတယ်။ Total တို့ဘာတို့ သူတို့ပဲ စတာပဲ။ တရုတ်ဆိုတာ နောက်မှဝင်လာတဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှု ဖြစ်ခဲ့တယ်။ ၂၀၀၀ ကျော်လောက်မှ ဝင်လာကြတာ။ အရင်ဆုံးဝင်လာတာ ဂျပန်၊ ကိုရီးယားနဲ့ အနောက်နိုင်ငံ အမေရိကန်နဲ့ ဥရောပ Total တို့ သူတို့စပြီးတော့ ဝင်လာကြတာ။ ဆိုတော့ ပိတ်ထားတာကနေ ဖွင့်တယ်။ ဘာမှမရှိတဲ့ အင်မတန်နည်းတဲ့ GDP ကို လက်ထက်မှာ၊ အင်မတန်ဆင်းရဲနေတဲ့ နိုင်ငံက စဖွင့်တဲ့အတွက် အတိုင်းအတာတခုအထိ အောင်မြင်ခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်းမှာလဲ ချမှတ်တဲ့ စီးပွားရေးပိတ်စို့မှုတွေကိုလည်း ဂရုမစိုက်ဘဲနဲ့ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေနဲ့ ကုန်သွယ်ပြီးတော့ နေလို့ရခဲ့တယ်။ အခုကတော့ ပြောင်းပြန်ဖြစ်သွားပြီ။ တည်ဆောက်ထားတဲ့ အရာတွေကို ပြန်ပြီးတော့ ဖြိချသလို ဖြစ်သွားတယ်။ အခုလောလောဆယ်ကို ကမ္ဘာ့ဘဏ်က (၁၈) ရာခိုင်နှုန်း စီးပွားရေးကျသွားမယ်လို့ ပြောနေတယ်။ အဲဒီတော့ တည်ဆောက်ထားတဲ့ဟာတွေ ပြိုဆင်းလာတာ ထိန်းဖို့ပိုပြီးတော့ အရမ်းကိုခက်ခဲတယ်။ ပြည်သူလူထုအနေနဲ့လဲ အရင်ခေတ်ကလို မနေချင်ကြတော့ဘူး။ ဘာပဲပြောပြော လျှပ်စစ်မီးတို့ဘာတို့ကလည်း မြို့တွေတော်တော်များများမှာ ရလာတယ်။ လမ်းတွေဘာတွေ ကောင်းလာတယ်။ ဆက်သွယ်ရေးတွေ တယ်လီဖုန်းတွေ ကောင်းလာတယ်။ Telenor တို့လို ဆက်သွယ်ရေး ရင်းနှီးမြုပ်နံှမှုတွေ ဝင်လာတဲ့အတွက် အဲဒီလို အခြေအနေကနေ ပြန်ပြီးတော့ ပြိုလဲသွားမယ်။ ပြန်လျော့သွားမယ်။ အခုတောင် (၁၈) ရာခိုင်နှုန်းဆိုတာ နည်းတဲ့ပမာဏ မဟုတ်ဘူး။
ကိုသားညွန့်ဦး ။ ။ ကိုခိုင်ဝင်း VOA ကို အခုလို ရှင်းပြဖြေကြားပေးတာကို ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။
.............................
(Unicode)
အခုကွုံနရေတဲ့ မွနျမာ့စီးပှားရေးအကပြျအတညျးဟာ အရငျ ၁၉၈၈ ခုနှဈ အာဏာသိမျးစဉျအခြိနျနဲ့ အခွအေနေ မတူညီတာကွောင့ျ အာဏာသိမျးစဈကောငျစီအနနေဲ့ ပိုပွီးတော့ အခကျအခဲ ကွီးနိုငျတယျလို့ ပွညျသူရေးရာ မူဝါဒဆိုငျရာကြှမျးကငြျသူ ဦးခိုငျဝငျး က သုံးသပျပါတယျ။ စီးပှားရေးနဲ့ဘဏျစနဈအပေါျ ပွညျသူတှရေဲ့ ယုံကွညျမှု ကဆြငျးတာဟာ လကျရှိကွုံနရေတဲ့ စီးပှားရေးအကပြျအတညျးရဲ့ အဓိက ရငျးမွဈဖွဈတယျလို့လညျး သူက သုံးသပျထားပါတယျ။ ကိုသားညှန့ျဦးက ဆကျသှယျမေးမွနျး ဆှေးနှေးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ မွနျမာနိုငျငံစီးပှားရေးနဲ့ ပတျသကျလို့တော့ တလောကပဲ ICG (International Crisis Group) က ထုတျပါတယျ။ တဈလအတှငျးမှာပဲ မွနျမာငှကွေေးတနျးဖိုးက ခွောကျဆယျရာခိုငျနှုနျးလောကျကို ထိုးကွသှားတယျလို့ သူတို့သုံးသပျထားတယျ။ ဒီလောကျအထိ ငှဈေေးတှေ ကသြှားတဲ့အခွအေနေ။ ဒီလောကျအထိ စီးပှားရေး ဖရိုဖရဲ ဖွဈသှားတဲ့ အခွအေနကေ ဘာကွောင့ျ အဓိကလို့ ကိုခိုငျဝငျးတို့ သုံးသပျမိပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ပထမဦးဆုံးကတော့ အာဏာသိမျးမှုပေါ့။ ဒီဟာကတော့ political shock လို့ ခေါျတာပဲ။ ပွညျသူလူထုအနနေဲ့က ယုံကွညျမှု trust က ဗဟိုဘဏျတို့ ဘာတို့အပေါျ၊ လကျရှိ သူတို့ငှတှေေ အပျထားတဲ့ ငှတှေအေပေါျမှာ ယုံကွညျမှု လြော့နညျးသှားတဲ့အတှကျကွောင့ျ အဓိကအကွောငျးရငျးတှေ ဖွဈတယျလို့ သုံးသပျပါတယျ။
မေး ။ ။ တခြိနျတညျးမှာ ဗဟိုဘဏျကလညျး ဒီကွားထဲမှာ ငှကွေေးတနျးဖိုး ထိနျးနိုငျအောငျဆိုပွီးတော့ ဒေါျလာတှေ ထုတျရောငျးနတော ရှိတယျ။ အဲဒီတော့ လကျရှိ ဗဟိုဘဏျ ကိုငျတှယျမှု၊ ငှကွေေးထိနျးနိုငျအောငျ ကိုငျတှယျမှုနဲ့ ပတျသကျလို့ ဘာမြားသုံးသပျခငြျပါလဲ။
ဖွေ ။ ။ ဗဟိုဘဏျက ဘယျလိုပဲထုတျထုတျ၊ ထုတျရောငျးနတေဲ့ဟာတှကေ တှေ့ရသလောကျ သနျးတဈရာကြောျသှားပွီ။ အတိအကတြော့ မမှတျမိဘူး။ တခါတခါရောငျးရငျ ဆယ့ျငါးသနျးလောကျ ရောငျးတယျ။ ဟိုတနေ့ကလညျး ငါးသနျးလား၊ ခွောကျသနျးလား မသိ၊ ရောငျးခတြယျ။ အဲဒီလို ဗဟိုဘဏျ ထုတျရောငျးနတေဲ့အခြိနျအတှငျးမှာပဲ ဒေါျလာအကောင့ျတှပေေါျ ထိနျးခြုပျလာတာကို တှေ့ရတယျ။ သဘောကတော့ ဒေါျလာဝငျငှေ နညျးလာတာတှေ အကုနျရောဆငျးလာတယျ။ Trade ကုနျသှယျမှုမှာလညျး သှငျးကုနျပို့ကုနျ Export-Import ကလညျး ဒီနှဈ စကျတငျဘာလ (၃) ရကျနေ့အထိလား၊ စကျတငျဘာလ အကုနျအထိ (၇) သနျးလောကျ တကျသှားတယျလို့ ပွောတယျ။ အဲဒီလောကျ ဆငျးသှားတယျဆိုတော့ သူတို့ ဒေါျလာတှနေညျးသှားတယျ။ အဲဒီတော့ ဗဟိုဘဏျက ဘယျလောကျထုတျရောငျးထုတျရောငျး ထုတျရောငျးတဲ့ဟာနဲ့ ဒီဘကျက လိုအပျတဲ့ ဒေါျလာနဲ့က မကိုကျဘူး ဖွဈနတောပေါ့။ ကမ်ဘာ့ဘဏျရဲ့ နောကျထပျအာဏာသိမျးပွီးတော့ ထုတျတဲ့ အစီရငျခံစာတခုမှာလညျး ရေးထားတယျ။ (၁၉) ဘီလီယံ တပျထဲမှာ၊ လှောငျကနျတှထေဲမှာ နညျးသှားပွီ၊ (၃၀) ရာခိုငျနှုနျးလောကျပဲ ရှိတယျလို့တောငျမှ အဲဒီလို သူတို့က ပွောနတေယျ။ အဲဒါလဲ ရှိတယျ။ နောကျတခုကတော့ ပွူနာက ဗဟိုဘဏျ ဘယျလိုပဲရောငျးရောငျး လိုကျမမီတဲ့အကွောငျးရငျးကတော့ ပွညျသူတှကေ ဘဏျထဲအပျနံှထားတဲ့ ငှတှေကေို ထုတျပွီးတော့ တနျးဖိုးရှိတဲ့အရာကို စုဆောငျးတဲ့အနနေဲ့ စုဆောငျးလာကွတယျ။ နောကျ ပွညျပကို လှှဲတဲ့ဟာတှကေလညျး ပိုပွီးတော့ မြားလာတယျဆိုတော့ သူတို့ မလိုကျနိုငျဘူး ဖွဈနတေယျ။ တခွားနိုငျငံတှမှောလညျး ဒီလိုနမူနာမြိုးတှေ ရှိတယျ။ ဥပမာ တူရကီမှာ ကတ်တာနိုငျငံကနေ (၁၅) သနျး ပေးမယျ။ အဲဒီလိုပေးတာတောငျ သူတို့ရဲ့ ငှကေဆြငျးတာကို မထိနျးနိုငျဘူး။
မေး ။ ။ အဲဒီတော့ တခြိနျတညျးမှာပဲ သှငျးကုနျတှအေနနေဲ့ အတောျလေး ခကျခဲ ရှိလာပွီဆိုပွီးတော့ ကုနျသညျတှေ ညညျးညူတာကိုလညျး ကွားလာပါတယျ။ အဲဒီတော့ တဘကျမှာ ထုတျကုနျမြားမြား ထုတျပေးရမယျဆိုတဲ့ ပုံစံမြိုး ပွောလာကွတော့ အခုမွနျမာနိုငျငံမှာ တကယျရှိထားတဲ့ ဓါတျငှေ့တှေ၊ တှငျးထှကျတှေ၊ သံယဇာတတှေ။ ဒါတှအေပေါျမှာ ပိုပွီးတော့ မှီခိုလာရနိုငျခွေ ရှိပါသလား။ ဒါတှကေို ထုတျရောငျးရငျ အဆငျပွလောနိုငျသလား။
ဖွေ ။ ။ ထုတျရောငျးဖို့ကတော့ အဲဒီဘကျကို အားပွုလာရမယျလို့တော့ ယူဆလို့ရတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ အခု သှငျးကုနျတှအေတှကျ ဒေါျလာကို မသုံးနိုငျတော့လို့ ပထမဦးဆုံး သူတို့လုပျတဲ့ဟာက ဘာလဲဆိုတော့ Now Essential Goods ဆိုပွီးတော့ ထိုငျးကနေ အခြိုရညျတှေ ဘာတှကေို ပိတျပငျတာမြိုးတှေ လုပျတယျ။ အခုနောကျပိုငျး ဒီထကျစကလြာလို့ ထငျတယျ။ စကျသုံးဆီကိုတောငျမှ စကျသုံးဆီ တငျသှငျးတဲ့သူတှကေို လူတခြို့ကိုပဲ - ဒေါျလာကို တနညျးအားဖွင့ျ ဒေါျလာကို Quota - ကိုယျတာနဲ့ပေးသလို ကိုယ့ျရဲ့လူတှကေိုပဲ တခြို့ကိုပဲ ပေးနိုငျတယျ။ ကိုယျတာနဲ့ခှဲပေး၊ အဲဒီလူတှကေ သှငျးပွီးတော့ လြှော့ဈေးနဲ့ ပွနျရောငျးခိုငျးတာပေါ့။ သခြောတယျ ဒေါျလာကတော့ လိုနပွေီ။ ပို့ကုနျတှကေို ပိုပွီးတော့ တိုးမွှင့ျရမယျ။ ပို့ကုနျတှပေိုငျးကရော တိုးမွှင့ျနိုငျသလား။ လယျယာစိုကျပြိုးရေးမှာလညျး သှငျးအားစုတှဖွေဈတဲ့ ဓါတျမွသွေဇာတှေ၊ ဈေးတှကေ တောျတောျလေးကို တကျတယျလို့ပွောတယျ။ International Food Policy Research Institute ကလညျး ထုတျထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ သုတသေနတှအေရ တောျတောျတကျသှားတဲ့အတှကျ ဓါတျမွသွေဇာတှေ ကသြှားမယျ။ ရောငျးအားတှေ ကသြှားမယျဆိုရငျက လယျယာစိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍပေါျမှာလညျး အခု မုတျသုနျရာသီအပွီးမှာ ထှကျနှုနျးတှကေ အမြားကွီးဟိုဟာ ဖွဈသှားမယျ။ ဒီနေ့ပဲ ထောပတျဓါတျမွသွေဇာ အုပျစုရဲ့ Facebook စာမကြျနှာမှာပဲ ဘာတှေ့ရသလဲဆိုတော့ စကျသုံးဆီဈေးတှေ တကျတဲ့အတှကျ ရိုတျသိမျးခတှေ အရငျကနဲ့မတူတော့ဘူးဆိုပွီး သူတို့စာမကြျနှာမှာ ရေးထားတာကို တှေ့ရတယျ။
ဒီအခကျအခဲတှေ ပို့ကုနျတှကေလညျး ကဖြို့မြားနတေယျ။ အဲဒီတော့ တခုပဲရှိတယျ - ဘာတှရှေိသလဲဆိုရငျတော့ အခုနပွောတဲ့ သံယံဇာတတှေ။ သံယံဇာတတှမှောလညျး ရနေံတို့၊ သဘာဝဓါတျငှတှေကေလညျး ခကြျခငြျးထုတျလို့ မရဘူး။ ရှာထားတဲ့တှငျးတှေ ရှိတယျဆိုရငျတောငျမှ တနျဒါခေါျရအုံးမယျ။ အမြားကွီးခေါျရအုံးမယျဆိုတော့ အခကျအခဲ ရှိတယျ။ သဈ ကြှနျးသဈတို့ဘာတို့ပိုငျးတော့ မပွောတတျဘူး။ ကြောကျစိမျးတို့ဘာတို့ ဖားကန့ျတို့ဘာတို့ပိုငျးကတော့ အခွအေနေ ဘယျလိုရှိမလဲ မသိဘူး။ ဒါပမေဲ့ ကြောကျစိမျးကှကျကတော့ ကုနျသညျတှရေဲ့ ပွောတဲ့အရကတော့ တရုတျပွညျကို အဓိကမှီခိုရတယျ။ တရုတျပွညျကလညျး အရငျလို မဟုတျတော့ဘူး။ တရုတျပွညျမှာလညျး အဆောကျအဦးဈေးကှကျကလညျး ပကြျနပွေီ။ မဝယျနိုငျတော့ဘူး။ သူတို့မှာလညျး စီးပှားရေး အခကျအခဲတှေ အမြားကွီး ရှိနတေဲ့အတှကျ ပို့ခငြျတိုငျးလညျး ပို့လို့မရဘူး။ လကျတလောမှာတော့ ဒေါျလာအတှကျကို တောျတောျလေးကို သူတို့ ခွိုခွံခြှတောနတေဲ့သဘော ရှိတယျ။
မေး ။ ။ သှငျးကုနျတှအေနနေဲ့ ပတျသကျလို့ သူတို့ ကန့ျသတျမှုတှေ အခုလုပျနတော ကနြောျတို့ ကွားပါတယျ။ ကားသှငျးတာတှနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ကန့ျသတျတယျ။ အဲဒီတော့ တဘကျမှာ စဈကောငျစီ အကွီးအကဲက နောကျပိုငျး သူတို့ပွောတဲ့အထဲမှာ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍကို မှီရမယျ။ ပွညျတှငျးမှီခိုရေး မူဝါဒဆိုတဲ့သဘောမြိုး။ အဓိကတော့ ပွငျပကလညျး ပိတျတာတှေ မြားလာတဲ့အခါမှာ ပွညျတှငျးမှာပဲ ဖူလုံဖို့။ ပွညျတှငျးကို မှီခိုရေးဆိုပွီး စိုကျပြိုးရေးကိုပဲ မှီပွီးလုပျမယ့ျဟာမြိုး ပွောလာတာ ရှိပါတယျ။ ဒါကကော တကယျအလုပျဖွဈပါ့မလား။
ဖွေ ။ ။ ဒါကလဲ အခကျအခဲတှကေ ဘာတှရှေိသလဲဆိုရငျတော့ စိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍလို့ ပွောပမေယျလို့ အခုနပွောတဲ့ မွအေစ၊ agricultural value change တခုလုံးမှာ သှငျးကုနျတှပေေါျမှာ - အခုနပွောတဲ့ ဓါတျမွသွေဇာ၊ ပိုးသတျဆေး အဲဒါတှကေ အခကျအခဲက ဘာလဲဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံက ကိုယ့ျပွညျတှငျးမှာ မထုတျနိုငျဘူး။ ဓါတျမွသွေဇာ အမြားစုက အကုနျနီးပါးက သနျး (၅၀၀) ဖိုးလောကျ နိုငျငံခွားကနေ တငျသှငျးရတယျ။ အဓိက တရုတျ၊ ထိုငျးတို့က တငျသှငျးရတယျဆိုတော့ ဒီကဏ်ဍကွီးက အဆငျပွပေါ့မလား။ နောကျတခုက သူတို့ အခုလုပျနတေဲ့ပုံစံက ကုနျဈေးနှုနျးကို ထိနျးခငြျတဲ့အတှကျ ကုနျဈေးနှုနျးကို ထိနျးဖို့အတှကျကို လြှော့ရောငျးမယျ။ စားအုနျးဆီတို့ကို လြှော့ဈေးနဲ့ ရောငျးနတောတှေ့တယျ။ ဒါမြိုးတှကေလဲ တကယျတမျး ပွနျပွီးတော့ စီးပှားရေးအနနေဲ့ ပွနျသုံးသပျကွည့ျမယျဆိုရငျတော့ လယျယာစိုကျပြိုးရေးကဏ်ဍပေါျမှာ ပိုပွီးတော့ လကျခံသှားနိုငျတဲ့ နရောတှေ ရှိတယျ။ အခကျအခဲတှေ ဖွဈနပွေီ၊ ဓါတျမွသွေဇာမှ မဟုတျဘူး၊ စကျပစ်စညျးတှေ၊ လယျယာကဏ်ဍမှာသုံးတဲ့ စကျယန်တရားတှေ တငျသှငျးမှု အဲဒါတှပေါ အခကျအခဲတှေ ရှိတယျ။ မွနျမာနိုငျငံက လကျမှု့လယျယာကနေ စကျမှု့လယျယာသို့ မကွာသေးမီကမှ နညျးနညျးလေး စပွောငျးလာတာ။
မေး ။ ။ ဒီလို အခကျအခဲတှေ၊ အကပြျအတညျးတှေ ရှိနခြေိနျမှာပဲ စဈကောငျစီ အကွီးအကဲက ပွောလာတာက အာဆီယံထဲမှာ မွနျမာနိုငျငံက တကယျတမျး ငါးနှဈဆယျနှဈလောကျအတှငျးမှာ ထိပျရောကျလာအောငျ ကွိုးစားရငျ ဖွဈနိုငျတယျဆိုတဲ့ဟာမြိုးတှေ ပွောလာပါတယျ။ ဒီတော့ စဈကောငျစီ စကစရဲ့ စီးပှားရေး vision နဲ့ ပတျသကျလို့ ကိုခိုငျဝငျး ဘယျလို မွငျပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ သူ့ရဲ့ vision နဲ့ စီးပှားရေး vision နဲ့ ပွောရမယျဆိုရငျတော့ စိတျကူးယဉျဆနျတဲ့ဟာပေါ့။ ဒါကွောင့ျလဲ သူတို့ကို လူရယျစရာ ဖွဈနတေယျ။ ဘယျလိုမှ တကယျတမျး ဆကျလုပျမယျဆိုရငျ အာဆီယံမှာ အလယျအလတျ ဖွဈဖို့ဆိုတာကလဲ ငါးနှဈနဲ့ မလှယျဘူး။ အာဆီယံမှာ ထိပျသီးနိုငျငံဖွဈဖို့အတှကျ ထိပျသီးဆိုတာ စငျ်ကာပူတို့ မလေးရှားတို့လို ထိပျကိုရောကျဖို့ဆိုတာ ဘယျလိုမှ မဖွဈနိုငျဘူး။ အရငျတုနျးကတောငျမှ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျက အနှဈ (၂၀) နဲ့ စငျ်ကာပူကို မှီအောငျလုပျမယျဆိုလို့ လူတှကေ ဝဖေနျတာတှေ ရှိခဲ့တယျ။ အခုက ငါးနှဈဆယျနှဈနဲ့ သှားမယျဆိုတာကတော့ တနညျးအားဖွငျပွောရရငျ False Hope မဖွဈနိုငျတဲ့ မြှောျလင့ျခကြျတှကေို ပွညျသူလူထုကို ပေးတဲ့သဘောမြိုး ဖွဈနတောပေါ့။
မေး ။ ။ ကနြောျ နောကျဆုံးတခု မေးခငြျပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံက ပွောရမယျဆိုရငျ တခြိနျတုနျးက စီးပှားရေးပိတျစို့တာကို ခံခဲ့ရတဲ့ နိုငျငံလညျး ဖွဈပါတယျ။ စဈအစိုးရလကျထကျတှမှော။ အဲဒီတော့ အဲဒီအခြိနျကာလတှတေုနျးက သူတို့က စီးပှားရေး ပိတျစို့မှုခံခဲ့ရပမေယ့ျ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတခြို့နဲ့ တခြို့အာဆီယံနိုငျငံတှေ၊ တခြို့အာရှနိုငျငံတှနေဲ့ စီးပှားရေးတှဲလုပျပွီးတော့ ပွနျထိနျးထားနိုငျခဲ့တာတှေ ရှိပါတယျ။ အဲဒီတော့ အခုစဈကောငျစီလကျထကျမှာ ဒီလိုမြိုး အလားအလာ စီးပှားရေးကို တိုးတကျအောငျ မဟုတျတာတောငျမှ ထိနျးထားနိုငျတဲ့ အလားအလာ ရှေ့မှာကော ရှိနိုငျပါသလား။
ဖွေ ။ ။ ခတျေကာလနှဈခုကတော့ မတူတော့ဘူး။ တခြိနျတုနျးကတော့ ဟုတျတယျ။ တခြိနျတုနျးက စီးပှားရေးပိတျစို့တာ ဒို့မမူပါ ဆိုတဲ့ ဆောငျပုဒျနဲ့အညီ သူတို့ ဘယျလိုပဲဖွဈဖွဈ အာဏာကို တညျမွဲအောငျ ထိနျးထားနိုငျခဲ့တယျ။ ဒါပမေဲ့လို့ ၂၀၂၁ - ၂၁ ရာစု အခွအေနကေ ၁၉၈၈ အခွအေနထေကျ အတောျကှာသှားပွီ။ ပထမတခုက ဘာလဲဆိုတော့ ၁၉၈၈ ခုနှဈတုနျးက ဘယျလိုပဲပွောပွော တကျလာတဲ့ စဈအစိုးရဟာ ပိတျထားတဲ့ စီးပှားရေးကို သူကဖှင့ျတာ။ Market Economy ဈေးကှကျစီးပှားရေးကို ဖှင့ျခဲ့တော့ အတိုငျးအတာတခုအထိ အဆငျပွတေဲ့လူတှေ အမြားကွီးရှိတယျ။ ပထမဦးဆုံးစစဖှင့ျတဲ့အခြိနျမှာ အနောကျနိုငျငံတှရေဲ့ ရငျးနှီးမွုပျနံှမှုတှေ အမြားကွီးဝငျလာတယျ။ Total တို့ဘာတို့ သူတို့ပဲ စတာပဲ။ တရုတျဆိုတာ နောကျမှဝငျလာတဲ့ ရငျးနှီးမွုပျနံှမှု ဖွဈခဲ့တယျ။ ၂၀၀၀ ကြောျလောကျမှ ဝငျလာကွတာ။ အရငျဆုံးဝငျလာတာ ဂပြနျ၊ ကိုရီးယားနဲ့ အနောကျနိုငျငံ အမရေိကနျနဲ့ ဥရောပ Total တို့ သူတို့စပွီးတော့ ဝငျလာကွတာ။ ဆိုတော့ ပိတျထားတာကနေ ဖှင့ျတယျ။ ဘာမှမရှိတဲ့ အငျမတနျနညျးတဲ့ GDP ကို လကျထကျမှာ၊ အငျမတနျဆငျးရဲနတေဲ့ နိုငျငံက စဖှင့ျတဲ့အတှကျ အတိုငျးအတာတခုအထိ အောငျမွငျခဲ့တယျ။ နောကျပိုငျးမှာလဲ ခမြှတျတဲ့ စီးပှားရေးပိတျစို့မှုတှကေိုလညျး ဂရုမစိုကျဘဲနဲ့ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှနေဲ့ ကုနျသှယျပွီးတော့ နလေို့ရခဲ့တယျ။ အခုကတော့ ပွောငျးပွနျဖွဈသှားပွီ။ တညျဆောကျထားတဲ့ အရာတှကေို ပွနျပွီးတော့ ဖွိခသြလို ဖွဈသှားတယျ။ အခုလောလောဆယျကို ကမ်ဘာ့ဘဏျက (၁၈) ရာခိုငျနှုနျး စီးပှားရေးကသြှားမယျလို့ ပွောနတေယျ။ အဲဒီတော့ တညျဆောကျထားတဲ့ဟာတှေ ပွိုဆငျးလာတာ ထိနျးဖို့ပိုပွီးတော့ အရမျးကိုခကျခဲတယျ။ ပွညျသူလူထုအနနေဲ့လဲ အရငျခတျေကလို မနခေငြျကွတော့ဘူး။ ဘာပဲပွောပွော လြှပျစဈမီးတို့ဘာတို့ကလညျး မွို့တှတေောျတောျမြားမြားမှာ ရလာတယျ။ လမျးတှဘောတှေ ကောငျးလာတယျ။ ဆကျသှယျရေးတှေ တယျလီဖုနျးတှေ ကောငျးလာတယျ။ Telenor တို့လို ဆကျသှယျရေး ရငျးနှီးမွုပျနံှမှုတှေ ဝငျလာတဲ့အတှကျ အဲဒီလို အခွအေနကေနေ ပွနျပွီးတော့ ပွိုလဲသှားမယျ။ ပွနျလြော့သှားမယျ။ အခုတောငျ (၁၈) ရာခိုငျနှုနျးဆိုတာ နညျးတဲ့ပမာဏ မဟုတျဘူး။
ကိုသားညှန့ျဦး ။ ။ ကိုခိုငျဝငျး VOA ကို အခုလို ရှငျးပွဖွကွေားပေးတာကို ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။