အခု ဆယ်စုနှစ်အကုန် ၂၀၃၀ ပြည်မှာ ကမ္ဘာ့သစ်တောပြုန်းတီးမှုကို အဆုံးသတ်ဖို့ COP26 (ခေါ်) ကမ္ဘာ့ ဥတုရာသီဆိုင်ရာ ညီလာခံကြီးမှာ ဆွေးနွေးခဲ့ကြပါတယ်။ မြန်မာနိုင်အတွက်ကော ဒါဖြစ်နိုင်ပါ့မလား၊ ကမ္ဘာပေါ်မှာ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဒဏ် ခံရနိုင်ဖွယ်အရှိဆုံး စာရင်းမှာပါဝင်နေတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် သတိပြုစရာတွေက ဘာလဲ စတာတွေကို သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ ဒေါ်ဒေဝီသန့်စင်နဲ့ ဦးကျော်ဇံသာတို့ ဆွေးနွေးသုံးသပ်ထားပါတယ်။
မေး ။ ။ ဆရာမဒေဝီသန့်စင်ခင်များ အခု Glasgow မှာ ဥတုရာသီ ပြောင်းလဲမှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ညီလာခံကြီး ကျင်းပနေပါတယ်။ ၂၀၃၀ ပြည့်မှာ သစ်တောပြုန်းတီးမှု တားဆီးရေးပါတော့ အဲဒါကို ကျနော်မေးချင်ပါတယ်။ ၂၀၃၀ မှာ မြန်မာနိုင်ငံသစ်တောပြုန်းတီးမှု ရပ်ဆိုင်းနိုင်မယ့် အလားအလာ ဘယ်လောက်ရှိသလဲဆိုတာကို ပထမဦးဆုံးပြောပေးပါ။
ဖြေ ။ ။ မြန်မာပြည်က သစ်တောပြုန်းတီးမှုမှာ အဆင့်နံပတ် (၃၀)။ အရည်အသွေးနိမ့်ကျတာကော၊ သစ်တောတွေ ပြုန်းတီးရာမှာလည်း မြန်မာပြည်က မလုပ်ပါ။ ဒီကိစ္စကို ကျမပြောချင်တာက သစ်တောမှာ ဥပဒေကတော့ ရှိပြီသားပါ။ ဟိုးအရင် ဗြိတိသျှလက်ထက်ကတည်းက သူတို့အုပ်ချုပ်တဲ့ အချိန်အခါတုန်းက ကျွန်သစ်ရဲ့တန်းဖိုးကို သိလိုက်တဲ့အခါကြတော့ ပညာရှင်တွေခေါ်ပြီး သုတေသန လုပ်ခဲ့တယ်။ နှစ် (၃၀) ကြာမှာ တပတ်လည်ခုတ်မယ်။ လုံးပတ် (၇) ပေ (၆) ပေ ရှိတော့မှ ခုတ်မယ် အဲဒီလိုတွေ သတ်မှတ်ခဲ့ကြတယ်။ ဒါကို ရေရှည်ထိန်းသိမ်းဖို့ သူတို့ကတော့ အားလုံးလုပ်ပေးခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ နောက်ပိုင်းမှာ ဒါတွေကို ဆက်လက်ပြီး မထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့ဘူး။ အဲဒီတော့ သစ်တောတွေ ပြုန်းတီးနေတယ်လို့သာ ပြောနေတာ ခိုးထုတ်တဲ့ဟာတွေကို ဥပဒေနဲ့ နိုင်နိုင်နင်းနင်း မထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့ဘူး။ အဲဒါတွေက ကျမတို့ မြန်မာပြည်ရဲ့ အားနည်းချက်တွေပါ။ ဒီနေ့အထိပါပဲ။
မေး ။ ။ အဲဒီနေရာမှာ တချို့ပြောကြတာကတော့ အာဏာရှိတဲ့လူတချို့ကိုယ်တိုင်က ချိုးဖောက်တာ။ ကင်းလွတ်ခွင့်ရပြီးတော့ လုပ်နေကြတာကို တွေ့ရတယ်လို့ ဝေဖန်ကြပါတယ်။ အဲဒါကော ဘယ်လောက်မှန်ပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ အဲဒါကတော့ ဆရာဦးရဲမြင့် ရေးခဲ့ပါတယ်။ ဆရာက သစ်တောကပါပဲ။ သစ်တောသမားတဦးရဲ့ ရင်ဖွင့်သံမှာ ဆရာက ခေတ်အလိုက်ပဲ သစ်တောတွေကို ဘယ်လိုအဆင့်ဆင့် ထိန်းသိမ်းလာခဲ့သလဲဆိုတာတွေကို ဆရာ ရေးပြခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်တုန်းက ကိုလိုခေတ်တို့ဘာတို့ ဖြစ်လာခဲ့ပေမယ့် ဗမာပြည်မှာ တာဝန်ရှိတဲ့ အထက်ပိုင်းအရာရှိကြီးတွေက ဒါကိုလုပ်ပါဆိုပေမယ့် ဒါကို သူတို့ အကျိုးအကြောင်းနဲ့ ဒါတွေက လုပ်လို့မရဘူး။ ဘယ်လိုဘယ်ဝါဆိုတာကို ပြန်ပြောတဲ့အခါမှာ ဟိုဘက်ကလဲ လက်ခံတယ်။ အဲဒါမျိုး လိုပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ နားလည်တတ်ကျွမ်းတဲ့ ပညာရှင်တွေ ပြောတဲ့ဟာကို အုပ်ချုပ်တဲ့လူတွေက မူဝါဒချတဲ့လူတွေက နားထောင်ဖို့လိုတယ်။
မေး ။ ။ နောက်တခုက ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဥတုရာသီး ဆိုးဝါးမှုဒဏ်ကို အများဆုံးခံရနိုင်တဲ့ နိုင်ငံတွေထဲမှာ မြန်မာနိုင်ငံလည်းပါတယ်လို့ ပြောကြပါတယ်။ တချို့က အဲဒါကို ဒီရေတောတွေ၊ လမုတောတွေ ပြုန်းတီးသွားတာတွေ၊ ဆည်မြောင်းဆောက်လုပ်တဲ့ ကိစ္စတွေကြောင့် ဖြစ်တယ်ဆိုပြီးတော့ ထောက်ပြကြပါတယ်။ အဲဒီတော့ ဒီရောက်တော့ ပြုန်းတီးမှုနဲ့ ဆည်မြောင်းတွေ၊ တာတမံတွေ တည်ဆောက်တဲ့ကိစ္စက ဘယ်လောက်အထိ ဆိုးဝါးပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ မှန်ပါတယ် ဆရာ။ ကျမလည်း ဆည်မြောင်းထွက်ပါပဲ။ ကျမက ဆည်မြောင်းထွက်ဆိုတော့ ဆည်မြောင်းဟာ လိုအပ်တဲ့နေရာမှာ ဆောက်လို့ရှိရင် အင်မတန်မှ အသုံးဝင်ပါတယ်။ ဒါက ကျမတို့လုပ်ခဲ့တဲ့ ၁၉၉၀ အထိပေါ့။ အဲဒီအချိန်တွေမှာတော့ တွက်ချက်တာတွေကလည်း မှန်တယ်။ နှစ်တစ်ရာ ခန့်မှန်းချက် maximum ဘာညာလာမယ်ဆိုတာလည်း မှန်တယ်။ ရေကြီးမှုတွေ ဘာတွေပေါ့။ နောက်တော့ စနစ်တကျလည်း အဲဒီအချိန်အထိ လုပ်ကြတုန်းပဲ။ ဒါပေမဲ့ နောက်ပိုင်းကြတော့ ဒါကို business တခုလို ဖြစ်လာတယ်။ ဆည်တွေကို မလိုအပ်ဘဲလဲ ဆောက်တယ်ဆိုတော့ ကျမတို့ ဗမာပြည်မှာ ဆည်က အများကြီးပဲ။ သုံးရာကျော်လောက် ရှိတယ်။ တချို့ဆည်တွေဆိုရင် ဆောက်ပြီးတော့ ရေမနေတာတွေ ရှိတယ်။ ကျမပြောတာက နည်းပညာအရနဲ့ မလိုအပ်ဘဲနဲ့ ဆည်ဆောက်မှုတွေကို မလုပ်စေချင်ဘူး။ ရှိတဲ့ဆည်တွေကိုပဲ maintenance ထိန်းသိမ်းပြီးတော့ မွံမမ်းပြီးတော့ ဒီထက်ခိုင်ခံ့အောင် ဒီထက်ကောင်းအောင် ပြန်လုပ်ဖို့ management စီမံလုပ်ဆောင်ဖို့ ပိုပြီးတော့ လုပ်စေချင်တယ်။
ဒီရေတောကြတော့လဲ ဆရာပြောသလိုပဲ ဒီရေတောကို ဆရာကြီးဦးအုန်းက ကျမတို့ မြန်မာအစိမ်းရောင်ကွန်ရက်ရဲ့ အကြံပေး။ ဆရာကြီးက နာယကလည်းဖြစ်တော့ ကျမတို့နဲ့တွဲပြီး အလုပ်လုပ်ဖူးတော့ ဆရာကြီးက ဘာပြောလဲဆိုတော့ ဒီရေတောက သိပ်အရေးကြီးတယ်။ ကာဘွန်စုပ်မှုမှာလည်း သူက ကုန်ပေါ်မှာရှိတဲ့ အပင်တွေထက်ကို နှစ်ဆသုံးဆ စုပ်ယူအားရှိတယ်။ နောက်တော့ လေပြင်းမုန်တိုင်တို့ ဘာတို့ လာတဲ့အခါမှာလဲ သူက အကာအကွယ် ဖြစ်တယ်ဆိုပြီးတော့ နာဂစ်ဖြစ်ပြီးတဲ့အခါမှာ ဧရာဝတီတိုင်းကို ဆင်းပြီးတော့ ဒီရေတောပညာပေးတွေ ပေးခဲ့တယ်။ အခြေအနေ ဘယ်လိုရှိသလဲဆိုပြီးတော့ နောက်တခေါက်ပြန်ကြည့်တဲ့အခါမှာ အဲဒီကလူတွေက ဘာပြောသလဲဆိုတော့ ဆရာကြီးတို့၊ ဆရာမတို့ လာပြီးဟောပြောတာကို ကျနော်တို့ သဘောပေါက်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့မှာ ကျနော်တို့က အဆာခံနိုင်ပေမယ့် ကျနော်တို့ ခလေးတွေ ငိုတဲ့အခါမှာ ကျနော်တို့ ဒီရေတောကို မျှောတိုင်တို့ ဘာတို့ ရောင်းပြီးတော့ မကျွေးလို့မရဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီအပင်တွေကိုပဲ သွားပြီးတော့ ထိရတယ်။ မီးသွေးဖုတ်ဖို့တို့ ဘာတို့ပေါ့။ ဆိုတော့ အဲဒီမှာ ဆရာအုန်းက ပြောခဲ့တယ် - ဒါဆိုရင် ဒါ သူတို့ရဲ့ livelihood စားဝတ်နေရေးကို အစားထိုးပြီးမှသာလျှင် ဒီကိစ္စက ရေရှည်တည်မြဲမယ့် လုပ်ငန်းဖြစ်တယ်။ အဲဒီတော့ ကျမတို့က အဲဒါတွေကိုလည်း သတိထားရမယ်။ မလုပ်ပါနဲ့လို့ awareness အနေနဲ့ သူတို့ ဒီအသိပညာတွေ ရတယ်၊ သိတယ်။ ဒါပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ စားဝတ်နေရေးကို ကျမတို့ ရေရှည်လမ်းတခု မဖွင့်ပေးခဲ့ရင် ဒီလုပ်ငန်းဟာ မအောင်မြင်နိုင်ဘူးဆိုတာကို ဆရာအုန်းက ပြောသွားခဲ့ဖူးပါတယ်။
မေး ။ ။ ဒီအတိုင်းပါပဲ နိုင်ငံတကာမှာလည်း ဒီစကားသံတွေကို ကြားရပါတယ်။ ဆင်းရဲတဲ့နိုင်ငံတွေက ငါတို့က ဒီသဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို တိုက်ရိုက်အသုံးချပြီးတော့ မှီခိုနေရတယ်ဆိုတော့ မင်းတို့ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံတွေလို နေလို့ မရဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီကိစ္စတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ငါတို့နိုင်ငံတွေကို မင်းတို့တွေက ပိုက်ဆံပံ့ပိုးပေးပါလို့ တောင်းကြပါတယ်။ အခုတော့ သူတို့ကတိကဝတ်ပေးတာတွေ အများကြီး ကြားရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီကတိကဝတ်တွေကို အကောင်ထည်ဖော်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လောက်အထိ မျှော်လင့်ချက်ထားပါသလဲ - တကယ်ဖြစ်လာလိမ့်မယ်လို့ ကျနော်တို့ ပြည်တွင်းမှာနဲ့ နိုင်ငံတကာအနေနဲ့ လိုအပ်လို့ သစ်တောကို မှီခိုရတယ်ဆိုတဲ့ လူတွေကို မမှီခိုရအောင် အထောက်အပံ့ပေးနိုင်မယ့်ကိစ္စ နိုင်ငံတကာနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံအခြေအနေ ဘယ်လိုဖြစ်နိုင်ပါသလဲ။ အလားအလာ ရှိပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ အထူးသဖြင့် ကျမတို့ မဖွံ့ဖြိုးသေးတဲ့ နိုင်ငံတွေ။ ဖွံ့ဖြိုးပြီးတဲ့နိုင်ငံတွေကတော့ နည်းပညာနဲ့ ငွေရေးကြေးရေး - နောက် သူတို့ရဲ့ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ တွေးခေါ်မှု အဆင့်မြင့်တဲ့အတွက်ကြောင့် Global Warming Climate Change ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးလာတာကြောင့် ရာသီဥတု ပြောင်းလဲလာတယ်ဆိုတာ သူတို့တိုင်းပြည်တွေက လုပ်သလောက် ပြန်ပြီးတော့ ဖာထေးနိုင်တယ်။ ကျမတို့ကြတော့ အခုနလိုပဲ သင်တန်းတွေပေးတယ်။ ထောက်ပံ့ကြေးတွေနဲ့ ဘယ်လောက်ပဲလုပ်လုပ် သူတို့ရဲ့ စားဝတ်နေရေးကို ကျမတို့က ရေရှည် မထိန်းသိမ်းထားနိုင်ဘူး။ အစားမထိုးပေးနိုင်ဘူးဆိုရင် သစ်ခုတ်တာ မကောင်းဘူး၊ ဒီရေတောခုတ်တာ မကောင်းဘူးဆိုတာ သူတို့သိပေမဲ့လဲ အဲဒါကို သူတို့စားဝတ်နေရေး မဖူလုံတဲ့အတွက် ဘဝလုံခြုံမှု မရှိတဲ့အတွက် သူတို့က ဒါတွေကို ထပ်ပြီးတော့ ကျူးလွန်နေမှာပဲ။ အဲဒီတော့ ဆရာအုန်းပြောသလိုပေါ့ ဒီမှာတခုခု စိုက်ပျိုးမယ်။ ဒါမှမဟုတ် သူတို့ကို အစားထိုး အုန်းသီးနဲ့ ပတ်သက်တဲ့လုပ်ငန်း။ အုန်းဆံကျစ်တာတို့ ဘာတို့ အဲဒါမျိုးတွေ တခုခု ရေရှည်လုပ်နိုင်မယ့် လုပ်ငန်းတွေကို လုပ်ပေးပါဆိုတော့ အဲဒါကတော့ ကျမထင်တယ် အဖြေလို့ ထင်ပါတယ်။
မေး ။ ။ ဒါတွေကတော့ လူတွေ မှီခိုနေရတဲ့ကိစ္စဖြစ်တော့ မလွဲမသွေကိစ္စ။ ဒါပေမဲ့ နောက်တခု ပိုပြီးဆိုးတယ်လို့ ထင်တာကတော့ လုပ်ငန်းရှင်တွေ လုပ်နိုင်ကိုင်နိုင်တဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်ကို ဖန်တီးယူနိုင်လို့ရတဲ့ လူတွေက ဒီဟာထက်ပိုပြီးကြီးကျယ်တဲ့ သစ်တောခုတ်တာတို့ ဥပမာအားဖြင့် ဒီရေတောဆိုရင်လဲ မွေးမြူးရေးအတွက် အဲဒီဟာတွေကို ဖျက်ဆီးလိုက်ပြီးတော့ သူတို့ရဲ့ စီးပွားဖြစ် လုပ်တာတို့ဘာတို့ ဒီကိစ္စတွေကို ဟန့်တားနိုင်မယ့် အခြေအနေကော မရှိဘူးလား။
ဖြေ ။ ။ အဲဒါကတော့ တော်တော်များများ မြန်မာနိုင်ငံမှ မဟုတ်ဘူး။ ကျမလေ့လာထားသလောက် တော်တော်ကို မဖွံ့ဖြိးသေးတဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ လုပ်ငန်းရှင်တွေနဲ့ အစိုးရနဲ့ ပူးပေါင်းပြီးတော့ ဒီကိစ္စတွေကို ကိုင်တွယ်တဲ့နေရာမှာ မမှန်ကန်တဲ့အတွက်၊ ဥပဒေခိုင်မာမှု မရှိတဲ့အတွက် ဒီလိုမျိုး အောက်ခြေမှာတော့ ခံရတဲ့တိုင်းပြည်တွေ အများကြီးပါပဲ။ အဲဒီတော့ ကျမပြောချင်တာက အခု ကမ္ဘာကြီးပူနွေးတယ်၊ ကမ္ဘာကြီးပူနွေးမှုကြောင့် ရောဂါဘယတွေ၊ ဒါတွေလဲ သုတေသနလုပ်တဲ့ လူတွေက အကုန်ဟောပြောပြီသား ကြာလှပြီ။ အခုပြောနေတာကိုမှ နားမထောင်ဘူးဆိုရင်တော့ COP26 က ကျမတို့ ပုံမှန် ကာဘွန်ဒိုက်အောက်ဆိုဒ်တွေ လေထုထဲမှာရှိတာကို ပြန်ဖြစ်ဖို့ကို မစဉ်းစားနဲ့ ဒါကို ဒီထက်မတိုးအောင် ပြင်ဆင်နေတာလဲ ဖြစ်တယ်ဆိုတာကို လူတိုင်းသိဖို့တော့လိုတယ်။ အဲဒီအထဲမှာ Policy Maker တွေလည်း ပါတယ်။ ဥပဒေပြဌာန်းနိုင်တဲ့ လူတွေ၊ တားဆီးနိုင်တဲ့ လူတွေ၊ လုပ်ငန်းရှင်တွေ၊ စီးပွားရေးသမားတွေ၊ နောက် ပြည်သူလူထု။ အဲဒီလို သုံးဦးသုံးဖလှယ် နားလည်နိုင်မှ။ အခုလို ကိုဗစ်ကြီး ဖြစ်တဲ့အခါမှာ တကမ္ဘာလုံး ထိခိုက်သွားတာ။ တိုင်းပြည်တိုင်း ပြန်လည်ထူထောင်တဲ့နေရာမှာ စုပေါင်းပြီးတော့ အတွေးအခေါ်တွေ ပြောင်းပြီးတော့ လုပ်ကြရမှာ။ သူတော့ နာပါစေ၊ ကိုယ်တော့ အသာရ ဖြစ်မယ်ဆိုလို့ရှိရင် ဒီထက်မက ကြီးမားတဲ့ ကပ်ရောဂါတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်တွေ့ရမှာပဲ။
မေး ။ ။ နောက်တခုက ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကိစ္စကော မြန်မာနိုင်ငံမှာ ထုတ်လွှင့်တဲ့ ပမာဏကတော့ စက်မှုထွန်းကားတဲ့ နိုင်ငံတွေလောက် မများဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ လေထုညစ်နွမ်းမှုဆိုတာက အမျိုးသားရေးနယ်နမိတ်ဆိုတာ မရှိတဲ့အတွက် ဘေးကလည်း လာတာပဲပေါ့။ အထူးသဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံက တရုတ်၊ အိန္ဒိယတို့ကြားမှာ ရောက်နေတော့ - ဒီကိစ္စက မြန်မာနိုင်ငံအတွက် ဘယ်လောက်အထိ အရေးကြီးပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ လေထုညစ်ညမ်းမှုကတော့ အခုလက်တွေ့ပါပဲ နှစ်စဉ် လူတွေသန်းနဲ့ချီပြီးတော့ သေနေကြတယ်။ လေထုညစ်ညမ်းမှုကြောင့် ပြန်ပြီးတော့ ညစ်ညမ်းမှုတွေကို ဆေးကြောနေရတယ်ဆိုတာတွေက သတင်းတွေက ကမ္ဘာပေါ်မှာ ရှိနေတာပဲ။ ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် အများဆုံး ထုတ်လုပ်တဲ့ တိုင်းပြည်နှစ်ခုကြားမှာ ဗမာပြည်က ရှိနေတဲ့အခါကြတော့ တနိုင်ငံထက် တနိုင်ငံ ဒီ ကူးတဲ့ဟာတွေ ရှိတယ်။
မေး ။ ။ နောက်တခုက မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် ညစ်ညမ်းမှုကို ပြောတဲ့အခါ waste management အမှိုက်စွန့်ပစ်တဲ့စနစ်ဟာလည်း တော်တော်ဆိုးဝါးတယ်လို့ ဝေဖန်ထောက်ပြကြတာကို တွေ့ရပါတယ်။
ဖြေ ။ ။ ဒါကြတော့ အစိုးရကို တဘက်တည်းပဲ ညှိထားလို့ မရဘူး။ ပြည်သူကလည်း တဘက်က စည်းကမ်းရှိမယ်။ အစိုးရကလည်း သေချာစနစ်တကျနဲ့ အမှိုက်သိမ်းတာကို သိမ်းမယ်။ အခုတော့ အမှိုက်ပုံတွေကို ရပ်ကွက်တိုင်းရဲ့ လမ်းထိပ်တွေမှာ ချထားတယ်။ ဒါပေမဲ့ အမှိုက်ပုံက ပြည့်နေပေမယ့်လဲ သူများတိုင်းပြည်တွေလို အချိန်တန်လို့ ဆွဲသွားပြီးတော့ အမှိုက်ကလည်း ခွဲထည့်ထားမယ် - စက္ကူကစက္ကူ၊ ဖာကဖာ၊ ဘူးပုလင်းစပြီးထားရင် စက်ရုံက ဒါကို အဆင်သင့် recycling ပြန်လည်ပြုပြင်ပြီး အသုံးပြုဖို့ပစ္စည်းလုပ်ဖို့ - ဥပမာ စက္ကူဆိုလဲ ပျော့ဖတ်လုပ်ပြီးတော့ ပြန်ပြီး စက္ကူတွေဘာတွေထုတ်မယ်။ အဲဒီလိုမျိုးလုပ်မယ့် စက်ရုံကလည်း အဆင်သင့်မရှိဘူး။ အဲဒီအခက်အခဲတွေကလည်း ရှိပါတယ်။
==Unicode==
အခု ဆယျစုနှဈအကုနျ ၂၀၃၀ ပွညျမှာ ကမ်ဘာ့သဈတောပွုနျးတီးမှုကို အဆုံးသတျဖို့ COP26 (ခေါျ) ကမ်ဘာ့ ဥတုရာသီဆိုငျရာ ညီလာခံကွီးမှာ ဆှေးနှေးခဲ့ကွပါတယျ။ မွနျမာနိုငျအတှကျကော ဒါဖွဈနိုငျပါ့မလား၊ ကမ်ဘာပေါျမှာ သဘာဝဘေးအန်တရာယျဒဏျ ခံရနိုငျဖှယျအရှိဆုံး စာရငျးမှာပါဝငျနတေဲ့ မွနျမာနိုငျငံအတှကျ သတိပွုစရာတှကေ ဘာလဲ စတာတှကေို သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိနျးသိမျးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူ ဒေါျဒဝေီသန့ျစငျနဲ့ ဦးကြောျဇံသာတို့ ဆှေးနှေးသုံးသပျထားပါတယျ။
မေး ။ ။ ဆရာမဒဝေီသန့ျစငျခငျမြား အခု Glasgow မှာ ဥတုရာသီ ပွောငျးလဲမှုနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ညီလာခံကွီး ကငြျးပနပေါတယျ။ ၂၀၃၀ ပွည့ျမှာ သဈတောပွုနျးတီးမှု တားဆီးရေးပါတော့ အဲဒါကို ကနြောျမေးခငြျပါတယျ။ ၂၀၃၀ မှာ မွနျမာနိုငျငံသဈတောပွုနျးတီးမှု ရပျဆိုငျးနိုငျမယ့ျ အလားအလာ ဘယျလောကျရှိသလဲဆိုတာကို ပထမဦးဆုံးပွောပေးပါ။
ဖွေ ။ ။ မွနျမာပွညျက သဈတောပွုနျးတီးမှုမှာ အဆင့ျနံပတျ (၃၀)။ အရညျအသှေးနိမ့ျကတြာကော၊ သဈတောတှေ ပွုနျးတီးရာမှာလညျး မွနျမာပွညျက မလုပျပါ။ ဒီကိစ်စကို ကမြပွောခငြျတာက သဈတောမှာ ဥပဒကေတော့ ရှိပွီသားပါ။ ဟိုးအရငျ ဗွိတိသြှလကျထကျကတညျးက သူတို့အုပျခြုပျတဲ့ အခြိနျအခါတုနျးက ကြှနျသဈရဲ့တနျးဖိုးကို သိလိုကျတဲ့အခါကွတော့ ပညာရှငျတှခေေါျပွီး သုတသေန လုပျခဲ့တယျ။ နှဈ (၃၀) ကွာမှာ တပတျလညျခုတျမယျ။ လုံးပတျ (၇) ပေ (၆) ပေ ရှိတော့မှ ခုတျမယျ အဲဒီလိုတှေ သတျမှတျခဲ့ကွတယျ။ ဒါကို ရရှေညျထိနျးသိမျးဖို့ သူတို့ကတော့ အားလုံးလုပျပေးခဲ့တယျ။ ဒါပမေဲ့ နောကျပိုငျးမှာ ဒါတှကေို ဆကျလကျပွီး မထိနျးသိမျးနိုငျခဲ့ဘူး။ အဲဒီတော့ သဈတောတှေ ပွုနျးတီးနတေယျလို့သာ ပွောနတော ခိုးထုတျတဲ့ဟာတှကေို ဥပဒနေဲ့ နိုငျနိုငျနငျးနငျး မထိနျးသိမျးနိုငျခဲ့ဘူး။ အဲဒါတှကေ ကမြတို့ မွနျမာပွညျရဲ့ အားနညျးခကြျတှပေါ။ ဒီနေ့အထိပါပဲ။
မေး ။ ။ အဲဒီနရောမှာ တခြို့ပွောကွတာကတော့ အာဏာရှိတဲ့လူတခြို့ကိုယျတိုငျက ခြိုးဖောကျတာ။ ကငျးလှတျခှင့ျရပွီးတော့ လုပျနကွေတာကို တှေ့ရတယျလို့ ဝဖေနျကွပါတယျ။ အဲဒါကော ဘယျလောကျမှနျပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ အဲဒါကတော့ ဆရာဦးရဲမွင့ျ ရေးခဲ့ပါတယျ။ ဆရာက သဈတောကပါပဲ။ သဈတောသမားတဦးရဲ့ ရငျဖှင့ျသံမှာ ဆရာက ခတျေအလိုကျပဲ သဈတောတှကေို ဘယျလိုအဆင့ျဆင့ျ ထိနျးသိမျးလာခဲ့သလဲဆိုတာတှကေို ဆရာ ရေးပွခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီအခြိနျတုနျးက ကိုလိုခတျေတို့ဘာတို့ ဖွဈလာခဲ့ပမေယ့ျ ဗမာပွညျမှာ တာဝနျရှိတဲ့ အထကျပိုငျးအရာရှိကွီးတှကေ ဒါကိုလုပျပါဆိုပမေယ့ျ ဒါကို သူတို့ အကြိုးအကွောငျးနဲ့ ဒါတှကေ လုပျလို့မရဘူး။ ဘယျလိုဘယျဝါဆိုတာကို ပွနျပွောတဲ့အခါမှာ ဟိုဘကျကလဲ လကျခံတယျ။ အဲဒါမြိုး လိုပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ နားလညျတတျကြှမျးတဲ့ ပညာရှငျတှေ ပွောတဲ့ဟာကို အုပျခြုပျတဲ့လူတှကေ မူဝါဒခတြဲ့လူတှကေ နားထောငျဖို့လိုတယျ။
မေး ။ ။ နောကျတခုက ကမ်ဘာပေါျမှာ ဥတုရာသီး ဆိုးဝါးမှုဒဏျကို အမြားဆုံးခံရနိုငျတဲ့ နိုငျငံတှထေဲမှာ မွနျမာနိုငျငံလညျးပါတယျလို့ ပွောကွပါတယျ။ တခြို့က အဲဒါကို ဒီရတေောတှေ၊ လမုတောတှေ ပွုနျးတီးသှားတာတှေ၊ ဆညျမွောငျးဆောကျလုပျတဲ့ ကိစ်စတှကွေောင့ျ ဖွဈတယျဆိုပွီးတော့ ထောကျပွကွပါတယျ။ အဲဒီတော့ ဒီရောကျတော့ ပွုနျးတီးမှုနဲ့ ဆညျမွောငျးတှေ၊ တာတမံတှေ တညျဆောကျတဲ့ကိစ်စက ဘယျလောကျအထိ ဆိုးဝါးပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ မှနျပါတယျ ဆရာ။ ကမြလညျး ဆညျမွောငျးထှကျပါပဲ။ ကမြက ဆညျမွောငျးထှကျဆိုတော့ ဆညျမွောငျးဟာ လိုအပျတဲ့နရောမှာ ဆောကျလို့ရှိရငျ အငျမတနျမှ အသုံးဝငျပါတယျ။ ဒါက ကမြတို့လုပျခဲ့တဲ့ ၁၉၉၀ အထိပေါ့။ အဲဒီအခြိနျတှမှောတော့ တှကျခကြျတာတှကေလညျး မှနျတယျ။ နှဈတဈရာ ခန့ျမှနျးခကြျ maximum ဘာညာလာမယျဆိုတာလညျး မှနျတယျ။ ရကွေီးမှုတှေ ဘာတှပေေါ့။ နောကျတော့ စနဈတကလြညျး အဲဒီအခြိနျအထိ လုပျကွတုနျးပဲ။ ဒါပမေဲ့ နောကျပိုငျးကွတော့ ဒါကို business တခုလို ဖွဈလာတယျ။ ဆညျတှကေို မလိုအပျဘဲလဲ ဆောကျတယျဆိုတော့ ကမြတို့ ဗမာပွညျမှာ ဆညျက အမြားကွီးပဲ။ သုံးရာကြောျလောကျ ရှိတယျ။ တခြို့ဆညျတှဆေိုရငျ ဆောကျပွီးတော့ ရမေနတောတှေ ရှိတယျ။ ကမြပွောတာက နညျးပညာအရနဲ့ မလိုအပျဘဲနဲ့ ဆညျဆောကျမှုတှကေို မလုပျစခေငြျဘူး။ ရှိတဲ့ဆညျတှကေိုပဲ maintenance ထိနျးသိမျးပွီးတော့ မှံမမျးပွီးတော့ ဒီထကျခိုငျခံ့အောငျ ဒီထကျကောငျးအောငျ ပွနျလုပျဖို့ management စီမံလုပျဆောငျဖို့ ပိုပွီးတော့ လုပျစခေငြျတယျ။
ဒီရတေောကွတော့လဲ ဆရာပွောသလိုပဲ ဒီရတေောကို ဆရာကွီးဦးအုနျးက ကမြတို့ မွနျမာအစိမျးရောငျကှနျရကျရဲ့ အကွံပေး။ ဆရာကွီးက နာယကလညျးဖွဈတော့ ကမြတို့နဲ့တှဲပွီး အလုပျလုပျဖူးတော့ ဆရာကွီးက ဘာပွောလဲဆိုတော့ ဒီရတေောက သိပျအရေးကွီးတယျ။ ကာဘှနျစုပျမှုမှာလညျး သူက ကုနျပေါျမှာရှိတဲ့ အပငျတှထေကျကို နှဈဆသုံးဆ စုပျယူအားရှိတယျ။ နောကျတော့ လပွေငျးမုနျတိုငျတို့ ဘာတို့ လာတဲ့အခါမှာလဲ သူက အကာအကှယျ ဖွဈတယျဆိုပွီးတော့ နာဂဈဖွဈပွီးတဲ့အခါမှာ ဧရာဝတီတိုငျးကို ဆငျးပွီးတော့ ဒီရတေောပညာပေးတှေ ပေးခဲ့တယျ။ အခွအေနေ ဘယျလိုရှိသလဲဆိုပွီးတော့ နောကျတခေါကျပွနျကွည့ျတဲ့အခါမှာ အဲဒီကလူတှကေ ဘာပွောသလဲဆိုတော့ ဆရာကွီးတို့၊ ဆရာမတို့ လာပွီးဟောပွောတာကို ကနြောျတို့ သဘောပေါကျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့မှာ ကနြောျတို့က အဆာခံနိုငျပမေယ့ျ ကနြောျတို့ ခလေးတှေ ငိုတဲ့အခါမှာ ကနြောျတို့ ဒီရတေောကို မြှောတိုငျတို့ ဘာတို့ ရောငျးပွီးတော့ မကြှေးလို့မရဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီအပငျတှကေိုပဲ သှားပွီးတော့ ထိရတယျ။ မီးသှေးဖုတျဖို့တို့ ဘာတို့ပေါ့။ ဆိုတော့ အဲဒီမှာ ဆရာအုနျးက ပွောခဲ့တယျ - ဒါဆိုရငျ ဒါ သူတို့ရဲ့ livelihood စားဝတျနရေေးကို အစားထိုးပွီးမှသာလြှငျ ဒီကိစ်စက ရရှေညျတညျမွဲမယ့ျ လုပျငနျးဖွဈတယျ။ အဲဒီတော့ ကမြတို့က အဲဒါတှကေိုလညျး သတိထားရမယျ။ မလုပျပါနဲ့လို့ awareness အနနေဲ့ သူတို့ ဒီအသိပညာတှေ ရတယျ၊ သိတယျ။ ဒါပမေဲ့ သူတို့ရဲ့ စားဝတျနရေေးကို ကမြတို့ ရရှေညျလမျးတခု မဖှင့ျပေးခဲ့ရငျ ဒီလုပျငနျးဟာ မအောငျမွငျနိုငျဘူးဆိုတာကို ဆရာအုနျးက ပွောသှားခဲ့ဖူးပါတယျ။
မေး ။ ။ ဒီအတိုငျးပါပဲ နိုငျငံတကာမှာလညျး ဒီစကားသံတှကေို ကွားရပါတယျ။ ဆငျးရဲတဲ့နိုငျငံတှကေ ငါတို့က ဒီသဘာဝပတျဝနျးကငြျကို တိုကျရိုကျအသုံးခပြွီးတော့ မှီခိုနရေတယျဆိုတော့ မငျးတို့ဖှံ့ဖွိုးပွီး နိုငျငံတှလေို နလေို့ မရဘူး။ အဲဒီတော့ ဒီကိစ်စတှနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ငါတို့နိုငျငံတှကေို မငျးတို့တှကေ ပိုကျဆံပံ့ပိုးပေးပါလို့ တောငျးကွပါတယျ။ အခုတော့ သူတို့ကတိကဝတျပေးတာတှေ အမြားကွီး ကွားရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အဲဒီကတိကဝတျတှကေို အကောငျထညျဖောျဖို့ဆိုတာ ဘယျလောကျအထိ မြှောျလင့ျခကြျထားပါသလဲ - တကယျဖွဈလာလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျတို့ ပွညျတှငျးမှာနဲ့ နိုငျငံတကာအနနေဲ့ လိုအပျလို့ သဈတောကို မှီခိုရတယျဆိုတဲ့ လူတှကေို မမှီခိုရအောငျ အထောကျအပံ့ပေးနိုငျမယ့ျကိစ်စ နိုငျငံတကာနဲ့ မွနျမာနိုငျငံအခွအေနေ ဘယျလိုဖွဈနိုငျပါသလဲ။ အလားအလာ ရှိပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ အထူးသဖွင့ျ ကမြတို့ မဖှံ့ဖွိုးသေးတဲ့ နိုငျငံတှေ။ ဖှံ့ဖွိုးပွီးတဲ့နိုငျငံတှကေတော့ နညျးပညာနဲ့ ငှရေေးကွေးရေး - နောကျ သူတို့ရဲ့ ပညာရပျဆိုငျရာ တှေးခေါျမှု အဆင့ျမွင့ျတဲ့အတှကျကွောင့ျ Global Warming Climate Change ကမ်ဘာကွီး ပူနှေးလာတာကွောင့ျ ရာသီဥတု ပွောငျးလဲလာတယျဆိုတာ သူတို့တိုငျးပွညျတှကေ လုပျသလောကျ ပွနျပွီးတော့ ဖာထေးနိုငျတယျ။ ကမြတို့ကွတော့ အခုနလိုပဲ သငျတနျးတှပေေးတယျ။ ထောကျပံ့ကွေးတှနေဲ့ ဘယျလောကျပဲလုပျလုပျ သူတို့ရဲ့ စားဝတျနရေေးကို ကမြတို့က ရရှေညျ မထိနျးသိမျးထားနိုငျဘူး။ အစားမထိုးပေးနိုငျဘူးဆိုရငျ သဈခုတျတာ မကောငျးဘူး၊ ဒီရတေောခုတျတာ မကောငျးဘူးဆိုတာ သူတို့သိပမေဲ့လဲ အဲဒါကို သူတို့စားဝတျနရေေး မဖူလုံတဲ့အတှကျ ဘဝလုံခွုံမှု မရှိတဲ့အတှကျ သူတို့က ဒါတှကေို ထပျပွီးတော့ ကြူးလှနျနမှောပဲ။ အဲဒီတော့ ဆရာအုနျးပွောသလိုပေါ့ ဒီမှာတခုခု စိုကျပြိုးမယျ။ ဒါမှမဟုတျ သူတို့ကို အစားထိုး အုနျးသီးနဲ့ ပတျသကျတဲ့လုပျငနျး။ အုနျးဆံကစြျတာတို့ ဘာတို့ အဲဒါမြိုးတှေ တခုခု ရရှေညျလုပျနိုငျမယ့ျ လုပျငနျးတှကေို လုပျပေးပါဆိုတော့ အဲဒါကတော့ ကမြထငျတယျ အဖွလေို့ ထငျပါတယျ။
မေး ။ ။ ဒါတှကေတော့ လူတှေ မှီခိုနရေတဲ့ကိစ်စဖွဈတော့ မလှဲမသှကေိစ်စ။ ဒါပမေဲ့ နောကျတခု ပိုပွီးဆိုးတယျလို့ ထငျတာကတော့ လုပျငနျးရှငျတှေ လုပျနိုငျကိုငျနိုငျတဲ့ လုပျပိုငျခှင့ျကို ဖနျတီးယူနိုငျလို့ရတဲ့ လူတှကေ ဒီဟာထကျပိုပွီးကွီးကယြျတဲ့ သဈတောခုတျတာတို့ ဥပမာအားဖွင့ျ ဒီရတေောဆိုရငျလဲ မှေးမွူးရေးအတှကျ အဲဒီဟာတှကေို ဖကြျဆီးလိုကျပွီးတော့ သူတို့ရဲ့ စီးပှားဖွဈ လုပျတာတို့ဘာတို့ ဒီကိစ်စတှကေို ဟန့ျတားနိုငျမယ့ျ အခွအေနကေော မရှိဘူးလား။
ဖွေ ။ ။ အဲဒါကတော့ တောျတောျမြားမြား မွနျမာနိုငျငံမှ မဟုတျဘူး။ ကမြလေ့လာထားသလောကျ တောျတောျကို မဖှံ့ဖွိးသေးတဲ့ နိုငျငံတှမှော လုပျငနျးရှငျတှနေဲ့ အစိုးရနဲ့ ပူးပေါငျးပွီးတော့ ဒီကိစ်စတှကေို ကိုငျတှယျတဲ့နရောမှာ မမှနျကနျတဲ့အတှကျ၊ ဥပဒခေိုငျမာမှု မရှိတဲ့အတှကျ ဒီလိုမြိုး အောကျခွမှောတော့ ခံရတဲ့တိုငျးပွညျတှေ အမြားကွီးပါပဲ။ အဲဒီတော့ ကမြပွောခငြျတာက အခု ကမ်ဘာကွီးပူနှေးတယျ၊ ကမ်ဘာကွီးပူနှေးမှုကွောင့ျ ရောဂါဘယတှေ၊ ဒါတှလေဲ သုတသေနလုပျတဲ့ လူတှကေ အကုနျဟောပွောပွီသား ကွာလှပွီ။ အခုပွောနတောကိုမှ နားမထောငျဘူးဆိုရငျတော့ COP26 က ကမြတို့ ပုံမှနျ ကာဘှနျဒိုကျအောကျဆိုဒျတှေ လထေုထဲမှာရှိတာကို ပွနျဖွဈဖို့ကို မစဉျးစားနဲ့ ဒါကို ဒီထကျမတိုးအောငျ ပွငျဆငျနတောလဲ ဖွဈတယျဆိုတာကို လူတိုငျးသိဖို့တော့လိုတယျ။ အဲဒီအထဲမှာ Policy Maker တှလေညျး ပါတယျ။ ဥပဒပွေဌာနျးနိုငျတဲ့ လူတှေ၊ တားဆီးနိုငျတဲ့ လူတှေ၊ လုပျငနျးရှငျတှေ၊ စီးပှားရေးသမားတှေ၊ နောကျ ပွညျသူလူထု။ အဲဒီလို သုံးဦးသုံးဖလှယျ နားလညျနိုငျမှ။ အခုလို ကိုဗဈကွီး ဖွဈတဲ့အခါမှာ တကမ်ဘာလုံး ထိခိုကျသှားတာ။ တိုငျးပွညျတိုငျး ပွနျလညျထူထောငျတဲ့နရောမှာ စုပေါငျးပွီးတော့ အတှေးအခေါျတှေ ပွောငျးပွီးတော့ လုပျကွရမှာ။ သူတော့ နာပါစေ၊ ကိုယျတော့ အသာရ ဖွဈမယျဆိုလို့ရှိရငျ ဒီထကျမက ကွီးမားတဲ့ ကပျရောဂါတှနေဲ့ ရငျဆိုငျတှေ့ရမှာပဲ။
မေး ။ ။ နောကျတခုက ကာဘှနျဒိုငျအောကျဆိုဒျကိစ်စကော မွနျမာနိုငျငံမှာ ထုတျလှှင့ျတဲ့ ပမာဏကတော့ စကျမှုထှနျးကားတဲ့ နိုငျငံတှလေောကျ မမြားဘူးလို့ ထငျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ လထေုညဈနှမျးမှုဆိုတာက အမြိုးသားရေးနယျနမိတျဆိုတာ မရှိတဲ့အတှကျ ဘေးကလညျး လာတာပဲပေါ့။ အထူးသဖွင့ျ မွနျမာနိုငျငံက တရုတျ၊ အိန်ဒိယတို့ကွားမှာ ရောကျနတေော့ - ဒီကိစ်စက မွနျမာနိုငျငံအတှကျ ဘယျလောကျအထိ အရေးကွီးပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ လထေုညဈညမျးမှုကတော့ အခုလကျတှေ့ပါပဲ နှဈစဉျ လူတှသေနျးနဲ့ခြီပွီးတော့ သနေကွေတယျ။ လထေုညဈညမျးမှုကွောင့ျ ပွနျပွီးတော့ ညဈညမျးမှုတှကေို ဆေးကွောနရေတယျဆိုတာတှကေ သတငျးတှကေ ကမ်ဘာပေါျမှာ ရှိနတောပဲ။ ကာဘှနျဒိုငျအောကျဆိုဒျ အမြားဆုံး ထုတျလုပျတဲ့ တိုငျးပွညျနှဈခုကွားမှာ ဗမာပွညျက ရှိနတေဲ့အခါကွတော့ တနိုငျငံထကျ တနိုငျငံ ဒီ ကူးတဲ့ဟာတှေ ရှိတယျ။
မေး ။ ။ နောကျတခုက မွနျမာနိုငျငံရဲ့ ပတျဝနျးကငြျ ညဈညမျးမှုကို ပွောတဲ့အခါ waste management အမှိုကျစှန့ျပဈတဲ့စနဈဟာလညျး တောျတောျဆိုးဝါးတယျလို့ ဝဖေနျထောကျပွကွတာကို တှေ့ရပါတယျ။
ဖွေ ။ ။ ဒါကွတော့ အစိုးရကို တဘကျတညျးပဲ ညှိထားလို့ မရဘူး။ ပွညျသူကလညျး တဘကျက စညျးကမျးရှိမယျ။ အစိုးရကလညျး သခြောစနဈတကနြဲ့ အမှိုကျသိမျးတာကို သိမျးမယျ။ အခုတော့ အမှိုကျပုံတှကေို ရပျကှကျတိုငျးရဲ့ လမျးထိပျတှမှော ခထြားတယျ။ ဒါပမေဲ့ အမှိုကျပုံက ပွည့ျနပေမေယ့ျလဲ သူမြားတိုငျးပွညျတှလေို အခြိနျတနျလို့ ဆှဲသှားပွီးတော့ အမှိုကျကလညျး ခှဲထည့ျထားမယျ - စက်ကူကစက်ကူ၊ ဖာကဖာ၊ ဘူးပုလငျးစပွီးထားရငျ စကျရုံက ဒါကို အဆငျသင့ျ recycling ပွနျလညျပွုပွငျပွီး အသုံးပွုဖို့ပစ်စညျးလုပျဖို့ - ဥပမာ စက်ကူဆိုလဲ ပြော့ဖတျလုပျပွီးတော့ ပွနျပွီး စက်ကူတှဘောတှထေုတျမယျ။ အဲဒီလိုမြိုးလုပျမယ့ျ စကျရုံကလညျး အဆငျသင့ျမရှိဘူး။ အဲဒီအခကျအခဲတှကေလညျး ရှိပါတယျ။
