ဦးအောင်ခင်ရဲ့ မြန်မာ့အရေး သုံးသပ်ချက်
စစ်အာဏာသိမ်းပြီး ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်လာတဲ့အတွက် လွတ်လပ်တဲ့ သတင်းမီဒီယာဟာ အွန်လိုင်းမှာ ရပ်တည်နိုင်အောင် ကြိုးပမ်းနေရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ စစ်အာဏာမသိမ်းမီကလည်း သတင်းမီဒီမှာ လွတ်လပ်မှုရှိတာ မဟုတ်ပါဘူး။ အထူးသဖြင့် ရခိုင်ပြည်နုယ်နဲ့ ပတ်သက်လာရင် သတင်းသမားတွေ အများဆုံးဖိနှိပ်ခံရတာ တွေ့ရပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ရိုက်တာသတင်းထောက် ကျော်စိုးဦးနဲ့ ဝလုံးတို့ကို အမှုထုပ်တာဟာလည်း ထင်ရှားပါတယ်။ ၂၀၀၁ ကတည်းက တည်ထောင်ခဲ့တဲ့ နိရဉ္စရာနဲ့ ၂၀၁၂ မှာ တည်ထောင်ခဲ့တဲ့ DMG – Development Media Group စတဲ့ ရခိုင်သတင်းဌာနတွေကတော့ အွန်လိုင်းက ထုတ်ဝေနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
NLD အစိုးရလက်ထက် ၂၀၁၉ ဇွန်လကစပြီး စစ်အာဏာသိမ်းတဲ့ ၂၀၁၂ ဖေဖေါ်ဝါရီလအထိ ရခိုင်မြို့နယ် (၈) ခုနဲ့ ချင်းမြို့နယ် (၁) ခုမှာ တနှစ်ခွဲကျော်ကျော် Internet ကို ပိတ်ထားခဲ့ပါတယ်။ ကိုဗစ် (၁၉) ရောဂါကြောင့် ပညာရေးမှာ Internet ကို အားကိုးနေချိန် ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ Internet ပိတ်ထားတဲ့အတွက် လူငယ်တွေ နစ်နာဆုံးရှုံးရပြီး၊ သတင်းလွတ်လပ်မှု ပျောက်ဆုံးရပုံကို ရေးထားတဲ့ ၂၀၂၀ နိုဝင်ဘာလထုတ် TIME မဂ္ဂဇင်းဆောင်းပါးဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ မေလက Human Rights Press Awards ဆု ရရှိသွားခဲ့ပါတယ်။ ရေးသူကတော့ မြောက်ဦးမြို့သား ကိုကျော်ဆန်းလှိုင်နဲ့ အလွတ်သတင်းထောက် Emily Fishbein ဖြစ်ပါတယ်။
သူတို့ဟာ စစ်အာဏာမသိမ်းမီ ဇန်နဝါရီလမှာ သတင်းသမား (၇) ဦးကို တွေ့ဆုံပြီး ရခိုင်ပြည်နယ်က လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေအကြောင်း မေးမြန်းကြပါတယ်။ တကယ်တော့ ၂၀၁၆ အောက်တိုဘာလမှာ စတင်တဲ့ ရခိုင်မြောက်ပိုင်း နယ်မြေရှင်းလင်းမှု စစ်ဆင်ရေးလုပ်နေချိန်ကစပြီး သတင်းမီဒီယာတွေကို အမျိုးမျိုးချုပ်ချယ်လာပါတယ်။ AA ရခိုင်တပ်က ၂၀၁၈ မှာ ထိုးစစ်ဆင်တဲ့အခါ တပ်မတော်ကလည်း မီးကုန်ယမ်းကုန် ပြန်လည်တိုက်ခိုက်တဲ့အတွက် အရပ်သားအများအပြား သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။ DMG နဲ့ နိရဉ္စရာသတင်းဌာနအပါအဝင် Website (၂၃၀) ကို ပိတ်ထားဖို့ ၂၀၂၀ မတ်လ (၂၃) ရက်နေ့မှာ အစိုးရက အမိန့်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။ AA တပ်တော်ကိုလည်း အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် ကြေညာပါတယ်။ NLD အစိုးရဟာ ပထမ (၄) နှစ်မှာ သတင်းမီဒီယာကို (၃၁) ကြိမ် တရားစွဲပြီး တပ်မတော်က (၁၁) ကြိမ် တရားစွဲပါတယ်။
DMG သတင်းဌာနဟာ မြို့နယ် (၁) နယ်မှာ သတင်းထောက်တဦးထားတဲ့အတွက် သတင်းထောက် (၁၇) ယောက်ရှိပြီး AA နဲ့ တပ်မတော်ကြား ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တိုက်ပွဲတွေကို အရင်ဆုံးသတင်းပို့နိုင်ပါတယ်။ ၂၀၁၉ မေလကစပြီး စစ်အာဏာသိမ်းချိန်အထိ (၂) နှစ်နီးပါးအတွင်း ရခိုင်စစ်ဘေးဒုက္ခသည်တွေအကြောင်း ဆောင်းပါးပေါင်း (၁၅၂) စောင် ထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ၂၀၁၉ မေလမှာ DMG အယ်ဒီတာချုပ် ကိုအောင်မင်းဦးကို မတရားအသင်း ဆက်သွယ်မှုနဲ့ အစိုးရက စွဲချက်တင်ထားလို့ အခုထိ တိမ်ရှောင်နေရဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ DMG သတင်းကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာနဲ့ အွန်လိုင်းကနေ ဆက်လက်ထုတ်ဝေနိုင်တာဟာ DMG သတင်းအဖွဲ့ ရှင်သန်နေတာကို ပြသရာရောက်ပါတယ်။
ရခိုင်အမျိုးသားအဖွဲ့ချုပ်နဲ့ AA တပ်တော်တို့ကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် ကြေညာပြီး တနှစ်ကြာတဲ့အခါ လွန်ခဲ့တဲ့ မတ်လ (၁၁) ရက်နေ့က ဒီကြေညာချက်ကို စစ်ကောင်စီက ရုတ်သိမ်းလိုက်ပါတယ်။ AA နဲ့ ဆက်စပ်တယ်ဆိုတဲ့ သံသယနဲ့ တရားစွဲခံထားရသူ (၂၀၀) ကျော်ရှိတဲ့အနက် လွတ်မြောက်လာသူ (၁၀၂) ဦးရှိကြောင်း အောက်တိုဘာ (၃၁) ရက်နေ့ထုတ် DMG သတင်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ရခိုင်ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်၊ ရိုဟင်ဂျာမွတ်စလင် နဲ့ ကမန်မွတ်စလင်တွေကို ၂၀၁၆ မှာ ကွင်းဆင်းလေ့လာခဲ့သူ သုတေသီ ‘အိမ့်သီရိသူ’ က သတင်းအချက်အလက် စုဆောင်းရတာ အလွန်ခက်ခဲပုံကို Frontier စာစောင်မှာ ရေးဖူးပါတယ်။ ဒုက္ခရောက်ရတာတွေကို နိုင်ငံခြားကသိရအောင် ပြောချင်လွန်းတဲ့အတွက် ပုံကြီးချဲ့တာမျိုးတွေ ဖြစ်သွားတာကို မကြာခဏ ကြုံတွေ့ရတာဟာလည်း သတင်းစုဆောင်းရာမှာ အခက်အခဲတခု ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဝါအရင့်ဆုံး နိရဉ္စရာသတင်းဌာနကို ဒါကာအခြေစိုက် ရခိုင်ဒီမိုကရေစီသမားတစုက ၂၀၀၁ စက်တင်ဘာမှာ တည်ထောင်ထားတာမို့ အနှစ် (၂၀) ရှိနေပါပြီ။ ပထမဦးဆုံး email နဲ့ သတင်းပို့ပါတယ်။ နောက် အလုပ်ရုံဆွေးနွေးပွဲ ကျင်းပပြီး၊ ၂၀၀၂ ဧပြီမှာ နိရဉ္စရာ သတင်းသမား (၃) ဦးကို ကာတားမှာ သင်တန်းတက်ပါတယ်။ BBC, AIR နဲ့ PTI သတင်းဌာနတွေက ဝါရင့်သတင်းသမားတွေ ပို့ချတဲ့ သင်တန်းဖြစ်ပါတယ်။ အခုတော့ နိရဉ္စရာသတင်းစဉ်ကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာနဲ့ Online မှာ ကြည့်နိုင်ပါတယ်။ နိရဉ္စရာရဲ့ ထုတ်ဝေချက်တွေကိုကြည့်ရင် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးမှာ အပြုသဘောနဲ့ ပါဝင်နေပုံရပါတယ်။
၂၀၁၆ ဖေဖေါ်ဝါရီလ မြောက်ဦးမြို့မှာ ကျင်းပတဲ့ စတုတ္ထအကြိမ်မြောက် တိုင်းရင်းသားမီဒီယာ ညီလာခံမှာ တိုင်းရင်းသားမီဒီယာတွေဟာ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ သင့်မြတ်ရေးတို့ကို ဖော်ဆောင်ရမယ်ဆိုတဲ့ ဆောင်ပုဒ်ချမှတ်ထားပါတယ်။ အပစ်ရပ်ထားရုံနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေး မရနိုင်ဘဲ၊ တရားမျှတမှု၊ သဟဇာတ ဖြစ်မှုစတဲ့ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လာမှသာ ငြိမ်းချမ်းရေး ရနိုင်မှာဖြစ်ကြောင်း ငြိမ်းချမ်းရေးမီဒီယာ လက်ဦးဆရာတဦးဖြစ်တဲ့ နော်ဝေပညာရှင် Dr. Johan Vincent Galtung ရဲ့ အဆိုအမိန့် ရှိပါတယ်။
== Unicode ==
ဦးအောငျခငျရဲ့ မွနျမာ့အရေး သုံးသပျခကြျ
စဈအာဏာသိမျးပွီး ဖိနှိပျခြုပျခယြျလာတဲ့အတှကျ လှတျလပျတဲ့ သတငျးမီဒီယာဟာ အှနျလိုငျးမှာ ရပျတညျနိုငျအောငျ ကွိုးပမျးနရေပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ စဈအာဏာမသိမျးမီကလညျး သတငျးမီဒီမှာ လှတျလပျမှုရှိတာ မဟုတျပါဘူး။ အထူးသဖွင့ျ ရခိုငျပွညျနုယျနဲ့ ပတျသကျလာရငျ သတငျးသမားတှေ အမြားဆုံးဖိနှိပျခံရတာ တှေ့ရပါတယျ။ ရိုဟငျဂြာနဲ့ ပတျသကျတဲ့ ရိုကျတာသတငျးထောကျ ကြောျစိုးဦးနဲ့ ဝလုံးတို့ကို အမှုထုပျတာဟာလညျး ထငျရှားပါတယျ။ ၂၀၀၁ ကတညျးက တညျထောငျခဲ့တဲ့ နိရဉ်စရာနဲ့ ၂၀၁၂ မှာ တညျထောငျခဲ့တဲ့ DMG – Development Media Group စတဲ့ ရခိုငျသတငျးဌာနတှကေတော့ အှနျလိုငျးက ထုတျဝနေဆေဲ ဖွဈပါတယျ။
NLD အစိုးရလကျထကျ ၂၀၁၉ ဇှနျလကစပွီး စဈအာဏာသိမျးတဲ့ ၂၀၁၂ ဖဖေေါျဝါရီလအထိ ရခိုငျမွို့နယျ (၈) ခုနဲ့ ခငြျးမွို့နယျ (၁) ခုမှာ တနှဈခှဲကြောျကြောျ Internet ကို ပိတျထားခဲ့ပါတယျ။ ကိုဗဈ (၁၉) ရောဂါကွောင့ျ ပညာရေးမှာ Internet ကို အားကိုးနခြေိနျ ရခိုငျပွညျနယျမှာ Internet ပိတျထားတဲ့အတှကျ လူငယျတှေ နဈနာဆုံးရှုံးရပွီး၊ သတငျးလှတျလပျမှု ပြောကျဆုံးရပုံကို ရေးထားတဲ့ ၂၀၂၀ နိုဝငျဘာလထုတျ TIME မဂ်ဂဇငျးဆောငျးပါးဟာ လှနျခဲ့တဲ့ မလေက Human Rights Press Awards ဆု ရရှိသှားခဲ့ပါတယျ။ ရေးသူကတော့ မွောကျဦးမွို့သား ကိုကြောျဆနျးလှိုငျနဲ့ အလှတျသတငျးထောကျ Emily Fishbein ဖွဈပါတယျ။
သူတို့ဟာ စဈအာဏာမသိမျးမီ ဇနျနဝါရီလမှာ သတငျးသမား (၇) ဦးကို တှေ့ဆုံပွီး ရခိုငျပွညျနယျက လကျနကျကိုငျပဋိပက်ခတှအေကွောငျး မေးမွနျးကွပါတယျ။ တကယျတော့ ၂၀၁၆ အောကျတိုဘာလမှာ စတငျတဲ့ ရခိုငျမွောကျပိုငျး နယျမွရှေငျးလငျးမှု စဈဆငျရေးလုပျနခြေိနျကစပွီး သတငျးမီဒီယာတှကေို အမြိုးမြိုးခြုပျခယြျလာပါတယျ။ AA ရခိုငျတပျက ၂၀၁၈ မှာ ထိုးစဈဆငျတဲ့အခါ တပျမတောျကလညျး မီးကုနျယမျးကုနျ ပွနျလညျတိုကျခိုကျတဲ့အတှကျ အရပျသားအမြားအပွား သဆေုံးခဲ့ရပါတယျ။ DMG နဲ့ နိရဉ်စရာသတငျးဌာနအပါအဝငျ Website (၂၃၀) ကို ပိတျထားဖို့ ၂၀၂၀ မတျလ (၂၃) ရကျနေ့မှာ အစိုးရက အမိန့ျထုတျခဲ့ပါတယျ။ AA တပျတောျကိုလညျး အကွမျးဖကျအဖှဲ့အဖွဈ ကွညောပါတယျ။ NLD အစိုးရဟာ ပထမ (၄) နှဈမှာ သတငျးမီဒီယာကို (၃၁) ကွိမျ တရားစှဲပွီး တပျမတောျက (၁၁) ကွိမျ တရားစှဲပါတယျ။
DMG သတငျးဌာနဟာ မွို့နယျ (၁) နယျမှာ သတငျးထောကျတဦးထားတဲ့အတှကျ သတငျးထောကျ (၁၇) ယောကျရှိပွီး AA နဲ့ တပျမတောျကွား ဖွဈပှားခဲ့တဲ့ တိုကျပှဲတှကေို အရငျဆုံးသတငျးပို့နိုငျပါတယျ။ ၂၀၁၉ မလေကစပွီး စဈအာဏာသိမျးခြိနျအထိ (၂) နှဈနီးပါးအတှငျး ရခိုငျစဈဘေးဒုက်ခသညျတှအေကွောငျး ဆောငျးပါးပေါငျး (၁၅၂) စောငျ ထုတျဝနေိုငျခဲ့တယျလို့ ဆိုပါတယျ။ ၂၀၁၉ မလေမှာ DMG အယျဒီတာခြုပျ ကိုအောငျမငျးဦးကို မတရားအသငျး ဆကျသှယျမှုနဲ့ အစိုးရက စှဲခကြျတငျထားလို့ အခုထိ တိမျရှောငျနရေဆဲ ဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ DMG သတငျးကို အငျ်ဂလိပျ-မွနျမာ နှဈဘာသာနဲ့ အှနျလိုငျးကနေ ဆကျလကျထုတျဝနေိုငျတာဟာ DMG သတငျးအဖှဲ့ ရှငျသနျနတောကို ပွသရာရောကျပါတယျ။
ရခိုငျအမြိုးသားအဖှဲ့ခြုပျနဲ့ AA တပျတောျတို့ကို အကွမျးဖကျအဖှဲ့အဖွဈ ကွညောပွီး တနှဈကွာတဲ့အခါ လှနျခဲ့တဲ့ မတျလ (၁၁) ရကျနေ့က ဒီကွညောခကြျကို စဈကောငျစီက ရုတျသိမျးလိုကျပါတယျ။ AA နဲ့ ဆကျစပျတယျဆိုတဲ့ သံသယနဲ့ တရားစှဲခံထားရသူ (၂၀၀) ကြောျရှိတဲ့အနကျ လှတျမွောကျလာသူ (၁၀၂) ဦးရှိကွောငျး အောကျတိုဘာ (၃၁) ရကျနေ့ထုတျ DMG သတငျးမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ရခိုငျဗုဒ်ဓဘာသာဝငျ၊ ရိုဟငျဂြာမှတျစလငျ နဲ့ ကမနျမှတျစလငျတှကေို ၂၀၁၆ မှာ ကှငျးဆငျးလေ့လာခဲ့သူ သုတသေီ ‘အိမ့ျသီရိသူ’ က သတငျးအခကြျအလကျ စုဆောငျးရတာ အလှနျခကျခဲပုံကို Frontier စာစောငျမှာ ရေးဖူးပါတယျ။ ဒုက်ခရောကျရတာတှကေို နိုငျငံခွားကသိရအောငျ ပွောခငြျလှနျးတဲ့အတှကျ ပုံကွီးခြဲ့တာမြိုးတှေ ဖွဈသှားတာကို မကွာခဏ ကွုံတှေ့ရတာဟာလညျး သတငျးစုဆောငျးရာမှာ အခကျအခဲတခု ဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။
ဝါအရင့ျဆုံး နိရဉ်စရာသတငျးဌာနကို ဒါကာအခွစေိုကျ ရခိုငျဒီမိုကရစေီသမားတစုက ၂၀၀၁ စကျတငျဘာမှာ တညျထောငျထားတာမို့ အနှဈ (၂၀) ရှိနပေါပွီ။ ပထမဦးဆုံး email နဲ့ သတငျးပို့ပါတယျ။ နောကျ အလုပျရုံဆှေးနှေးပှဲ ကငြျးပပွီး၊ ၂၀၀၂ ဧပွီမှာ နိရဉ်စရာ သတငျးသမား (၃) ဦးကို ကာတားမှာ သငျတနျးတကျပါတယျ။ BBC, AIR နဲ့ PTI သတငျးဌာနတှကေ ဝါရင့ျသတငျးသမားတှေ ပို့ခတြဲ့ သငျတနျးဖွဈပါတယျ။ အခုတော့ နိရဉ်စရာသတငျးစဉျကို အငျ်ဂလိပျ-မွနျမာ နှဈဘာသာနဲ့ Online မှာ ကွည့ျနိုငျပါတယျ။ နိရဉ်စရာရဲ့ ထုတျဝခေကြျတှကေိုကွည့ျရငျ ပွနျလညျထူထောငျရေးမှာ အပွုသဘောနဲ့ ပါဝငျနပေုံရပါတယျ။
၂၀၁၆ ဖဖေေါျဝါရီလ မွောကျဦးမွို့မှာ ကငြျးပတဲ့ စတုတ်ထအကွိမျမွောကျ တိုငျးရငျးသားမီဒီယာ ညီလာခံမှာ တိုငျးရငျးသားမီဒီယာတှဟော ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ သင့ျမွတျရေးတို့ကို ဖောျဆောငျရမယျဆိုတဲ့ ဆောငျပုဒျခမြှတျထားပါတယျ။ အပဈရပျထားရုံနဲ့ ငွိမျးခမြျးရေး မရနိုငျဘဲ၊ တရားမြှတမှု၊ သဟဇာတ ဖွဈမှုစတဲ့ တိုးတကျဖှံ့ဖွိုးမှုတှေ ဖွဈပေါျလာမှသာ ငွိမျးခမြျးရေး ရနိုငျမှာဖွဈကွောငျး ငွိမျးခမြျးရေးမီဒီယာ လကျဦးဆရာတဦးဖွဈတဲ့ နောျဝပေညာရှငျ Dr. Johan Vincent Galtung ရဲ့ အဆိုအမိန့ျ ရှိပါတယျ။
