ဖိလစ်ပိုင်နဲ့ရုရှားသမ္မတနှစ်ဦးတွေ့ဆုံပြီး ရုရှားနိုင်ငံက ဖိလစ်ပိုင်ကို လက်နက်တွေ ပိုမိုရောင်းချမယ့် အခြေအနေရှိနေတယ်လို့ သုံးသပ်သူတွေက ခန့်မှန်းနေကြပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံနဲ့ ကျန်အရှေ့တောင် အာရှနိုင်ငံတွေကြား အငြင်းပွားစရာဖြစ်နေတဲ့ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ရေပြင်မှာ ရုရှားနိုင်ငံရဲ့ တိုက်ရိုက် အကျိုးသက်ရောက်မှု တစုံတရာ မရှိဘဲနဲ့ ဘာကြာင့် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံတခုကို ရုရှားက လက်နက်ရောင်းချင်ရသလဲဆိုတာ Ralph Jennings ရဲ့တိုင်ဝမ်က ပေးပို့တဲ့သတင်းကို ပြောပြလိုပါတယ်။
ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတဒူတာတေးရဲ့ ရုရှားခရီးစဉ်အတွင်း သမ္မတပူတင်နဲ့တွေ့ဆုံတဲ့အခါ လုံခြုံရေးနဲ့ ကာကွယ်ရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွေကိုလည်း ဆွေးနွေးကြမှာဖြစ်တယ်လို့ ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတရဲ့web page မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ရုရှားနိုင်ငံရဲ့ ဒီလို လက်နက်ရောင်းချမှုဟာ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တွင်း အမေရိကန်ရဲ့စစ်ရေးသြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို လျှော့ချနိုင်မှာ ဖြစ်ပေမယ့် တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ငြိုငြင်မှုကိုတော့ ရှောင်လွှဲနိုင်အောင် ကြိုးစားရမှာဖြစ်ပါတယ်။ မနီလာအခြေစိုက် သုတေသနအဖွဲ့တခုဖြစ်တဲ့ Asia Pacific Pathways to Progress Foundation က သုတေသီ Aaron Rabena က အခုလို သုံးသပ်ပါတယ်။
“ဖိလစ်ပိုင်မှာ အမေရိကန်ရဲ့သြဇာလွှမ်းမိုးမှု ကြီးမားတယ်ဆိုတာတော့ ရှင်းပါတယ်။ ဒါကြောင့် ရုရှားကလက်နက်ရောင်းမယ့် ကိစ္စဟာ သူတို့ရဲ့နိုင်ငံရေးသြဇာကို ဖိလစ်ပိုင်မှာ မြှင့်တင်ဖို့ ရည်ရွယ်တာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ရုရှားဆီက ဘယ်လိုလက်နက် အမျိုးအစားလဲ၊ ဘယ်လိုသုံးမှာလဲဆိုတာနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ တရုတ်ဘက်ကတော့ စိုးရိမ်မှုတစုံတရာရှိနိုင်ပါတယ်။ ဒီလက်နက်တွေကို တောင်တရုတ်ပင်လယ်အတွင်းမှာသုံးမယ်ဆိုရင်တော့ တရုတ်ဘက်က အမှတ်တမဲ့ နေလိမ့်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။”
တောင်တရုတ်ပင်လယ်အငြင်းပွားမှုမှာ တရုတ်ကတဘက်၊ အမေရိကန်အကူအညီကိုရယူလိုတဲ့ ကျန်အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံတွေက တဘက်ရှိနေပြီး ရုရှားအတွက် အကျိုးစီးပွားတစုံတရာ မရှိနိုင်ပေမယ့် တရုတ်ကိုထောက်ခံမှု ပြသဖို့ မျှော်လင့်ပုံရတယ်လို့ စင်္ကာပူ ISEAS က သုတေသီ Termsak Chalermpalanupap က အခုလို ပြောပါတယ်။
“တောင်တရုတ်ပင်လယ်မှာ ရုရှားကတရုတ်ကို အမြဲတမ်းထောက်ခံနေတာပါ။ အင်အားကြီး နိုင်ငံတွေ ဆိုပြီးတော့ အမေရိကန်နဲ့တရုတ်ကိုသာ ပြောနေကြလေတော့ ရုရှားကလည်း အင်အားကြီးနိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြု ခံချင်ပါတယ်။ ရုရှား ဒါမှမဟုတ် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုဟာလည်း တချိန်က ဒိတ်ဒိတ်ကျဲ နိုင်ငံဖြစ်ခဲ့တာပါပဲ။”
ရုရှားနဲ့တရုတ်တို့ဟာ စစ်အေးကာလတုန်းက အမေရိကန်ကို ဘုံရန်သူအဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး အခုအခါမှာ လည်း အမေရိကန်နဲ့တရုတ်တို့ဟာ ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ရေကြောင်းချဲ့ထွင်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အငြင်းပွားနေသလို အမေရိကန်နဲ့ရုရှားဟာလည်း ဆိုင်ဘာလုံခြုံရေးကိစ္စနဲ့ အရှေ့ ဥရောပပြဿနာတွေမှာ ထိပ်တိုက်တွေ့နေကြတာဖြစ်ပါတယ်။
ဖိလစ်ပိုင်ဟာ သူတို့ရဲ့ မဟာမိတ်ဟောင်း အမေရိကန်အပေါ် စစ်ရေးအထောက်အကူတွေအတွက် ၁၉၅၁ ခုနှစ်ကတည်းက အားကိုးလာခဲ့ပေမယ့် ၂၀၁၆ ရွေးကောက်ပွဲနောက်ပိုင်းမှာတော့ သမ္မတဒူတာတေးဟာ တရုတ်နဲ့ခိုင်မာတဲ့ဆက်ဆံရေး ထူထောင်တာအပါအဝင် နိုင်ငံစုံနဲ့ဆက်ဆံရေးမဟာဗျူဟာကို ကျင့်သုံးလာခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
ရုရှား-ဖိလစ်ပိုင်အနာဂတ်ဆက်ဆံရေးဟာ ရုရှားနိုင်ငံအတွက် ပစိဖိတ် ဆိပ်ကမ်းမြို့ဖြစ်တဲ့ Vladivostok မြို့ကို ရေကြောင်းနဲ့ ဆက်သွယ်ဖို့ လမ်းပွင့်သွားနိုင်တယ်လို့ စင်္ကာပူ အမျိုးသား တက္ကသိုလ် တွဲဘက်ပါမောက္ခ Eduardo Araral က ဆိုပါတယ်။
“ဒူတာတေးနဲ့ မိတ်ဆွေဖြစ်ရတဲ့အတွက် ရုရှားသင်္ဘောတွေအတွက် ပစိဖိတ်ကိုသွားတဲ့ ခရီးမှာ တထောက်နားစရာ ရရှိနိုင်ပါတယ်။ တနည်းပြောရရင် ဖိလစ်ပိုင်ကို မဟာမိတ်အဖြစ် သွတ်သွင်းနိုင်တဲ့ အတွက် အင်အားတည်ဆောက်ရေးအတွက် အလားအလာ သိပ်ကောင်းနိုင်ပါတယ်။”
ရုရှားနိုင်ငံဟာ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံကိုလည်း အဓိကလက်နက်ထောက်ပံ့နေတဲ့နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၂၀၁၁ တုန်းကစပြီး ဗီယက်နမ်ကို ကမ်းခြေက ပစ်လွှတ်နိုင်တဲ့ ဒုံးကျည်စခန်းနှစ်ခု ရောင်းချခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ မလေးရှားနိုင်ငံဟာလည်း ရုရှားဆီက တိုက်လေယာဉ်တွေ ဝယ်ယူရရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ရုရှားနိုင်ငံ အနေနဲ့ အရှေ့တောင်အာရှဒေသမှာ မဟာမိတ်တွေတိုးချဲ့တည်ဆောက်ဖို့ ကြိုးပမ်းနေတယ်လို့ သုံးသပ်သူတွေက ဆိုကြပါတယ်။
လက်နက်တွေကို တနိုင်ငံတည်းက မဝယ်ဘဲ နိုင်ငံအများအပြားက ဖြန့်ပြီးဝယ်ယူလိုတဲ့ ဖိလစ်ပိုင်မှာ သမ္မတဒူတာတေးက မူးယစ်ဆေးဝါးနှိပ်ကွပ်မှုကို အလွန်အကျွံ ပြင်းပြင်းထန်ထန်လုပ်နေပေမယ့် ရုရှားဘက်ကလည်း လက်နက်ရောင်းတဲ့ကိစ္စမှာ ဒီအချက်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်းမရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်အတွက် စဉ်းစားရမယ့် တခုတည်းသောအချက်ကတော့ တရုတ်ရဲ့ ငြိုငြင်မှု မခံရရေးသာ ဖြစ်ပြီး အခုဝယ်ယူတဲ့ လက်နက်တွေကို မွတ်ဆလင်သူပုန်တွေခုခံတဲ့နေရာမှာ၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တွင်းက ဖိလစ်ပိုင်ရဲ့အကျိုးစီးပွားကို ကာကွယ်တဲ့ နေရာတွေမှာသာ သုံးမယ်ဆိုရင်တော့ ဒီကိစ္စက ပြေလည်သွားမယ်လို့ သုံးသပ်တာတွေလည်း ရှိနေကြပါတယ်။
......................
{Unicode}
ရုရှားဆီက ဖိလဈပိုငျ လကျနကျဝယျမညျ
ဖိလဈပိုငျနဲ့ရုရှားသမ်မတနှဈဦးတှေ့ဆုံပွီး ရုရှားနိုငျငံက ဖိလဈပိုငျကို လကျနကျတှေ ပိုမိုရောငျးခမြယ့ျ အခွအေနရှေိနတေယျလို့ သုံးသပျသူတှကေ ခန့ျမှနျးနကွေပါတယျ။ တရုတျနိုငျငံနဲ့ ကနြျအရှေ့တောငျ အာရှနိုငျငံတှကွေား အငွငျးပှားစရာဖွဈနတေဲ့ တောငျတရုတျပငျလယျရပွေငျမှာ ရုရှားနိုငျငံရဲ့ တိုကျရိုကျ အကြိုးသကျရောကျမှု တစုံတရာ မရှိဘဲနဲ့ ဘာကွာင့ျ အရှေ့တောငျအာရှနိုငျငံတခုကို ရုရှားက လကျနကျရောငျးခငြျရသလဲဆိုတာ Ralph Jennings ရဲ့တိုငျဝမျက ပေးပို့တဲ့သတငျးကို ပွောပွလိုပါတယျ။
ဖိလဈပိုငျသမ်မတဒူတာတေးရဲ့ ရုရှားခရီးစဉျအတှငျး သမ်မတပူတငျနဲ့တှေ့ဆုံတဲ့အခါ လုံခွုံရေးနဲ့ ကာကှယျရေး ပူးပေါငျးဆောငျရှကျမှုတှကေိုလညျး ဆှေးနှေးကွမှာဖွဈတယျလို့ ဖိလဈပိုငျသမ်မတရဲ့web page မှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ရုရှားနိုငျငံရဲ့ ဒီလို လကျနကျရောငျးခမြှုဟာ တောငျတရုတျပငျလယျတှငျး အမရေိကနျရဲ့စဈရေးသွဇာလှှမျးမိုးမှုကို လြှော့ခနြိုငျမှာ ဖွဈပမေယ့ျ တရုတျနိုငျငံရဲ့ ငွိုငွငျမှုကိုတော့ ရှောငျလှှဲနိုငျအောငျ ကွိုးစားရမှာဖွဈပါတယျ။ မနီလာအခွစေိုကျ သုတသေနအဖှဲ့တခုဖွဈတဲ့ Asia Pacific Pathways to Progress Foundation က သုတသေီ Aaron Rabena က အခုလို သုံးသပျပါတယျ။
“ဖိလဈပိုငျမှာ အမရေိကနျရဲ့သွဇာလှှမျးမိုးမှု ကွီးမားတယျဆိုတာတော့ ရှငျးပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ရုရှားကလကျနကျရောငျးမယ့ျ ကိစ်စဟာ သူတို့ရဲ့နိုငျငံရေးသွဇာကို ဖိလဈပိုငျမှာ မွှင့ျတငျဖို့ ရညျရှယျတာဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ရုရှားဆီက ဘယျလိုလကျနကျ အမြိုးအစားလဲ၊ ဘယျလိုသုံးမှာလဲဆိုတာနဲ့ပတျသကျပွီးတော့ တရုတျဘကျကတော့ စိုးရိမျမှုတစုံတရာရှိနိုငျပါတယျ။ ဒီလကျနကျတှကေို တောငျတရုတျပငျလယျအတှငျးမှာသုံးမယျဆိုရငျတော့ တရုတျဘကျက အမှတျတမဲ့ နလေိမ့ျမှာ မဟုတျပါဘူး။”
တောငျတရုတျပငျလယျအငွငျးပှားမှုမှာ တရုတျကတဘကျ၊ အမရေိကနျအကူအညီကိုရယူလိုတဲ့ ကနြျအရှေ့တောငျအာရှနိုငျငံတှကေ တဘကျရှိနပွေီး ရုရှားအတှကျ အကြိုးစီးပှားတစုံတရာ မရှိနိုငျပမေယ့ျ တရုတျကိုထောကျခံမှု ပွသဖို့ မြှောျလင့ျပုံရတယျလို့ စငျ်ကာပူ ISEAS က သုတသေီ Termsak Chalermpalanupap က အခုလို ပွောပါတယျ။
“တောငျတရုတျပငျလယျမှာ ရုရှားကတရုတျကို အမွဲတမျးထောကျခံနတောပါ။ အငျအားကွီး နိုငျငံတှေ ဆိုပွီးတော့ အမရေိကနျနဲ့တရုတျကိုသာ ပွောနကွေလတေော့ ရုရှားကလညျး အငျအားကွီးနိုငျငံအဖွဈ အသိအမှတျပွု ခံခငြျပါတယျ။ ရုရှား ဒါမှမဟုတျ ဆိုဗီယကျပွညျထောငျစုဟာလညျး တခြိနျက ဒိတျဒိတျကြဲ နိုငျငံဖွဈခဲ့တာပါပဲ။”
ရုရှားနဲ့တရုတျတို့ဟာ စဈအေးကာလတုနျးက အမရေိကနျကို ဘုံရနျသူအဖွဈသတျမှတျခဲ့ပွီး အခုအခါမှာ လညျး အမရေိကနျနဲ့တရုတျတို့ဟာ ကုနျသှယျရေးနဲ့ ရကွေောငျးခြဲ့ထှငျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး အငွငျးပှားနသေလို အမရေိကနျနဲ့ရုရှားဟာလညျး ဆိုငျဘာလုံခွုံရေးကိစ်စနဲ့ အရှေ့ ဥရောပပွူနာတှမှော ထိပျတိုကျတှေ့နကွေတာဖွဈပါတယျ။
ဖိလဈပိုငျဟာ သူတို့ရဲ့ မဟာမိတျဟောငျး အမရေိကနျအပေါျ စဈရေးအထောကျအကူတှအေတှကျ ၁၉၅၁ ခုနှဈကတညျးက အားကိုးလာခဲ့ပမေယ့ျ ၂၀၁၆ ရှေးကောကျပှဲနောကျပိုငျးမှာတော့ သမ်မတဒူတာတေးဟာ တရုတျနဲ့ခိုငျမာတဲ့ဆကျဆံရေး ထူထောငျတာအပါအဝငျ နိုငျငံစုံနဲ့ဆကျဆံရေးမဟာဗြူဟာကို ကငြ့ျသုံးလာခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
ရုရှား-ဖိလဈပိုငျအနာဂတျဆကျဆံရေးဟာ ရုရှားနိုငျငံအတှကျ ပစိဖိတျ ဆိပျကမျးမွို့ဖွဈတဲ့ Vladivostok မွို့ကို ရကွေောငျးနဲ့ ဆကျသှယျဖို့ လမျးပှင့ျသှားနိုငျတယျလို့ စငျ်ကာပူ အမြိုးသား တက်ကသိုလျ တှဲဘကျပါမောက်ခ Eduardo Araral က ဆိုပါတယျ။
“ဒူတာတေးနဲ့ မိတျဆှဖွေဈရတဲ့အတှကျ ရုရှားသငျ်ဘောတှအေတှကျ ပစိဖိတျကိုသှားတဲ့ ခရီးမှာ တထောကျနားစရာ ရရှိနိုငျပါတယျ။ တနညျးပွောရရငျ ဖိလဈပိုငျကို မဟာမိတျအဖွဈ သှတျသှငျးနိုငျတဲ့ အတှကျ အငျအားတညျဆောကျရေးအတှကျ အလားအလာ သိပျကောငျးနိုငျပါတယျ။”
ရုရှားနိုငျငံဟာ ဗီယကျနမျနိုငျငံကိုလညျး အဓိကလကျနကျထောကျပံ့နတေဲ့နိုငျငံဖွဈပွီး ၂၀၁၁ တုနျးကစပွီး ဗီယကျနမျကို ကမျးခွကေ ပဈလှှတျနိုငျတဲ့ ဒုံးကညြျစခနျးနှဈခု ရောငျးခခြဲ့တာဖွဈပါတယျ။ မလေးရှားနိုငျငံဟာလညျး ရုရှားဆီက တိုကျလယောဉျတှေ ဝယျယူရရှိနပေါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ရုရှားနိုငျငံ အနနေဲ့ အရှေ့တောငျအာရှဒသေမှာ မဟာမိတျတှတေိုးခြဲ့တညျဆောကျဖို့ ကွိုးပမျးနတေယျလို့ သုံးသပျသူတှကေ ဆိုကွပါတယျ။
လကျနကျတှကေို တနိုငျငံတညျးက မဝယျဘဲ နိုငျငံအမြားအပွားက ဖွန့ျပွီးဝယျယူလိုတဲ့ ဖိလဈပိုငျမှာ သမ်မတဒူတာတေးက မူးယဈဆေးဝါးနှိပျကှပျမှုကို အလှနျအကြှံ ပွငျးပွငျးထနျထနျလုပျနပေမေယ့ျ ရုရှားဘကျကလညျး လကျနကျရောငျးတဲ့ကိစ်စမှာ ဒီအခကြျကို ထည့ျသှငျးစဉျးစားခွငျးမရှိပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ ဖိလဈပိုငျအတှကျ စဉျးစားရမယ့ျ တခုတညျးသောအခကြျကတော့ တရုတျရဲ့ ငွိုငွငျမှု မခံရရေးသာ ဖွဈပွီး အခုဝယျယူတဲ့ လကျနကျတှကေို မှတျဆလငျသူပုနျတှခေုခံတဲ့နရောမှာ၊ တောငျတရုတျပငျလယျတှငျးက ဖိလဈပိုငျရဲ့အကြိုးစီးပှားကို ကာကှယျတဲ့ နရောတှမှောသာ သုံးမယျဆိုရငျတော့ ဒီကိစ်စက ပွလေညျသှားမယျလို့ သုံးသပျတာတှလေညျး ရှိနကွေပါတယျ။
