(Zawgyi/Unicode)
စစ်အာဏာသိမ်း ဆန့်ကျင်သူတွေ အပေါ် အကြမ်းဖက် နှိမ်နင်းမှုတွေနဲ့ ဆပ်စပ် သေဆုံးရသူ ရာချီ ရှိနေပြီး ဒီထဲက သေဆုံးသူ တချို့ရဲ့ ရုပ်အလောင်းတွေကိုတော့ စစ်တပ်နဲ့ ရဲက နေ့ခင်း လူမြင်ကွင်းမှာ ယူဆောင်သွားခဲ့ကြတာပါ။ ဒီလုပ်ရပ်ဟာဆိုရင် လူထုကြား ထိတ်လန့်ကြောက်ရွံ့စေရေး အတွက် အသုံးချနေတာလို့ AP နဲ့ ကယ်လီဖိုးနီးယား Berkeley တက္ကသိုလ် လူ့အခွင့်အရေး စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုဆိုင်ရာ စင်တာ HRC တို့ရဲ့ သုံးသပ်ချက်က ဖော်ပြထားပါတယ်။ မသိင်္ဂ ီထိုက် တင်ပြပေးမှာပါ။
AP သတင်းဌာနနဲ့ ကယ်လီဖိုးနီးယား Berkeley တက္ကသိုလ် လူ့အခွင့်အရေး စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုဆိုင်ရာ စင်တာ HRC တို့က တွစ်တာမှာ ရေးသား ဖော်ပြချက် ၂၀၀၀ ကျော်နဲ့ အွန်လိုင်းပေါ်က ရုပ်ပုံတွေကို အခြေခံ လေ့လာခဲ့တာ ဖြစ်ပြီး ဒေသဆိုင်ရာ မီဒီယာတွေရဲ့ ဖော်ပြချက်တွေ၊ နောက် မိသားစုဝင်တွေ၊ မျက်မြင်တွေ့သူတွေကိုပါ မေးမြန်းခဲ့တာပါ။
Devon Lum က ကယ်လီဖိုးနီးယား ဘာကလေ တက္ကသိုလ် HRC က ဖြစ်ပါတယ်။
" လူတွေ အများကြီးက တွစ်တာမှာ ပြန်ပြီး ရေးကြတယ်နောက် ပြန်ပြီး တင်ကြတော့ အကြောင်းအရာကို စိစစ်ရတဲ့ နေရာမှာ သိပ်ပြီး ခက်ပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ ဒီဗွီဒီယိုကို ဘယ်အချိန်က တင်သလဲ၊ ဘယ်သူက တင်သလဲ ဆိုတာကို မူတည်ပြီး ဗွီဒီယိုပါ အကြောင်းအရာကို ပြောကြဆိုကြတာမှာလည်း အမျိုးမျိုး ဖြစ်နေလို့ပါ။"
အရပ်သား လူထု အတွင်း ကြောက်ရွံ့ ထိတ်လန့်ပြီး သံသယပွားစေရေး အတွက် လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေက သေဆုံးသူ ရုပ်အလောင်းတွေကို အသုံးချခဲ့တယ်လို့ ယူဆရတဲ့ အဖြစ်အပျက် ၁၃၀ ကျော်လောက် ရှိကြောင်း AP နဲ့ HRC Lab တို့က ဖော်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။
လေ့လာသုံးသပ်ခဲ့တဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေထဲက သုံးပုံ နှစ်ပုံကျော်ကို အတည်ပြုနိုင်တာမျိုး ရှိသလို တချို့ကတော့ အတိုင်းအတာ တခု အထိ စိတ်ချ ယုံကြည်ရတယ်လို့လည်း ဖော်ပြပါတယ်။ စစ်ကောင်စီ ဘက်ကတော့ ဒီကိစ္စတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး AP သတင်းအေဂျင်စီဘက်က စာပေးပို့ မေးမြန်းမှုကို အကြောင်းမပြန်ပါဘူး။ မိသားစု ခွင့်ပြုချက် မရှိဘဲ သေဆုံးသူတွေကို ရင်ခွဲ စစ်ဆေးခဲ့ပါတယ်။ ရင်ခွဲ စစ်ဆေးချက် တွေမှာလည်း လက်တွေ့ မြင်တွေ့ရတဲ့ အခြေအနေတွေ၊ မှတ်တမ်းတွေနဲ့ ကွဲလွဲနေပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေး အဖွဲ့ HRW က Richard Dicker က အခုလို ပြောပါတယ်။
"ပုံမှန်အားဖြင့် လူမသိ သူမသိ ညပိုင်း အမှောင်ရိပ်မှာ လုပ်လေ့ ရှိတဲ့ ဒီလို လုပ်ရပ်မျိုးကို လူမြင်ကွင်း လမ်းပေါ်မှာ လုပ်နေတာဟာ အသစ်အဆန်း ဖြစ်ပါတယ်။
လူတွေကြား စိုးရိမ်ကြောင့်ကြမှုတွေ၊ မရေရာမှုတွေနဲ့ ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်အောင် ရည်ရွယ် လုပ်ဆောင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။"
"ဒီရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သူတွေကို ဖော်ထုတ်နိုင်မယ်ဆိုရင် ဒီလူတွေကို လူသားမျိုးနွယ် အပေါ် ဆန့်ကျင် ကျူးလွန်တဲ့ ရာဇဝတ်မှု အရ ဥပဒေကြောင်းအရ အရေးယူနိုင်ရေး ဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။"
HRC Lab ရဲ့ တည်နေရာ သုံးသပ်ချက် အရ လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေဘက်က ဒဏ်ရာ ရသူတွေနဲ့ သေဆုံးသူ ရုပ်အလောင်းတွေ လုယူမှုတွေရဲ့ ၄ ပုံ တပုံကျော်က ရန်ကုန်၊ မန္တလေးနဲ့ ပဲခူးမှာ ဖြစ်ခဲ့တာပါ။ တပ်မတော်နေ့ ကျင်းပခဲ့တဲ့ မတ်လ ၂၇ ရက်နေမှာ ဒီအဖြစ်အပျက်တွေ အများဆုံး လူမှုကွန်ရက်ပေါ်မှာ တင်ခဲ့တာပါ။
အဲဒီနေ့မှာ သူငယ်ချင်း ၂ ယောက်နဲ့ ဆိုင်ကယ်စီးလာတဲ့ ကိုကျော်မင်းလတ် လည်း ပစ်သတ်ခံရပါတယ်။ သူက ဆန္ဒပြပွဲတွေမှာ ပါဝင်သူ မဟုတ်ဘဲ အလုပ်ကနေ အိမ်ပြန်လာတာလို့ မိသားစုက AP ကို ပြောပါတယ်။ လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေက သူ့ကို ပစ်ခတ်တာကို CCTV ကင်မရာနဲ့ ရိုက်ယူထားမှုမှာ တွေ့ရပါတယ်။ HRC Lab က ဂြိုဟ်တု ရုပ်ပုံတွေကို အသုံးပြုပြီး အဖြစ်အပျက်ကို ပြန်လည် တွက်ချက် သုံးသပ်တာမှာ ထားဝယ်မြို့ အာဇာနည်လမ်းက အထက်တန်းကျောင်းရှေ့မှာ မနက် ၁၀ နာရီ ၃၈ မိနစ်မှာ ဖြစ်ခဲ့တာကို အတည်ပြုနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
" ဒီ ဗွီဒီယိုတွေထဲမှာ တွေ့ရတဲ့ အဆောက်အအုံတွေ၊ လမ်းတွေနဲ့ မြေမျက်နှာ သွင်ပြင်ကို တွေ့တဲ့ အထိ အထက်တန်းကျောင်းတွေရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်တွေကို ဂြိုဟ်တု ဓာတ်ပုံတွေ၊ Google Earth Pro နဲ့ Google မြေပုံ တွေကို စပြီး သုံးခဲ့တာပါ။"
လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေက ကိုကျော်မင်းလတ်ကို ပစ်သတ်ပြီး သူ့ရဲ့ အလောင်းကို ဆွဲယူသွားတာပါ။ အဲဒီ အဖြစ်အပျက် အပြီး ၁၆ မိနစ် အကြာမှာ လဲနေတဲ့ မော်တော်ဆိုင်ကယ် အနီးကနေ ကိုကျော်မင်းလတ်ရဲ့ ရုပ်အလောင်းကို သယ်ဖို့ လုပ်နေတဲ့ လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေရဲ့ ဓာတ်ပုံကို ဖြတ်သွားသူ တဦးက လူမှုကွန်ရက်မှာ တင်ခဲ့တာပါ။ နောက် ၂ နာရီ အတွင်းမှာဘဲ CCTV က ရိုက်ယူထားတဲ့ ဗွီဒီယိုကို လူမှုကွန်ရက်မှာ အတော်ပျံ့နှံ့နေပါပြီ။
စစ်ကောင်စီက ထုတ်တဲ့ ရင်ခွဲ စစ်ဆေးချက်မှာတော့ ကိုကျော်မင်းလတ်ဟာ ဆိုင်ကယ်မှောက်ပြီး ဦးခေါင်းဒဏ်ရာနဲ့ သေဆုံးကြောင်း ဖော်ပြထားတာပါ။ သေဆုံးသူတွေကို ကောင်းကောင်းမွန်မွန် သဂြိုဟ်လို့ မရမယ့် အရေး စိုးရိမ်စိတ်နဲ့ တချို့ မိသားစုဝင်တွေကလည်း လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့တွေ အလောင်း လာမယူခင်မှာ အမြန် သဂြိုဟ်ကြပါတယ်။
စစ်ကိုင်းတိုင်း ရွှေဘိုက အသက် ၁၃ နှစ် အရွယ် ကိုထူးမြတ်ဝင်းဟာ အိမ်ထဲမှာ နေရင်း ရင်ဘက် ကျည်ထိပြီး သေဆုံးခဲ့ရမှုမှာ ဆိုရင် မိသားစုက သူ့ရဲ့ ရုပ်အလောင်းကို လုံခြုံရေး အဖွဲ့တွေ လာမယူနိုင်အောင် သိုဝှက်ထားပြီး နောက်နေ့မှ မီးသဂြိုဟ်ခဲ့ကြပါတယ်။
...........
သဆေုံးရသူတှရေဲ့ ရုပျအလောငျး စဈကောငျစီတပျ သယျယူပုံ လူ့အခှင့ျအရေးသမားတခြို့ဝဖေနျ
(Unicode)
စဈအာဏာသိမျး ဆန့ျကငြျသူတှေ အပေါျ အကွမျးဖကျ နှိမျနငျးမှုတှနေဲ့ ဆပျစပျ သဆေုံးရသူ ရာခြီ ရှိနပွေီး ဒီထဲက သဆေုံးသူ တခြို့ရဲ့ ရုပျအလောငျးတှကေိုတော့ စဈတပျနဲ့ ရဲက နေ့ခငျး လူမွငျကှငျးမှာ ယူဆောငျသှားခဲ့ကွတာပါ။ ဒီလုပျရပျဟာဆိုရငျ လူထုကွား ထိတျလန့ျကွောကျရှံ့စရေေး အတှကျ အသုံးခနြတောလို့ AP နဲ့ ကယျလီဖိုးနီးယား Berkeley တက်ကသိုလျ လူ့အခှင့ျအရေး စုံစမျးစဈဆေးမှုဆိုငျရာ စငျတာ HRC တို့ရဲ့ သုံးသပျခကြျက ဖောျပွထားပါတယျ။ မသိငျ်ဂ ီထိုကျ တငျပွပေးမှာပါ။
AP သတငျးဌာနနဲ့ ကယျလီဖိုးနီးယား Berkeley တက်ကသိုလျ လူ့အခှင့ျအရေး စုံစမျးစဈဆေးမှုဆိုငျရာ စငျတာ HRC တို့က တှဈတာမှာ ရေးသား ဖောျပွခကြျ ၂၀၀၀ ကြောျနဲ့ အှနျလိုငျးပေါျက ရုပျပုံတှကေို အခွခေံ လေ့လာခဲ့တာ ဖွဈပွီး ဒသေဆိုငျရာ မီဒီယာတှရေဲ့ ဖောျပွခကြျတှေ၊ နောကျ မိသားစုဝငျတှေ၊ မကြျမွငျတှေ့သူတှကေိုပါ မေးမွနျးခဲ့တာပါ။
Devon Lum က ကယျလီဖိုးနီးယား ဘာကလေ တက်ကသိုလျ HRC က ဖွဈပါတယျ။
" လူတှေ အမြားကွီးက တှဈတာမှာ ပွနျပွီး ရေးကွတယျနောကျ ပွနျပွီး တငျကွတော့ အကွောငျးအရာကို စိစဈရတဲ့ နရောမှာ သိပျပွီး ခကျပါတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲ ဆိုတော့ ဒီဗှီဒီယိုကို ဘယျအခြိနျက တငျသလဲ၊ ဘယျသူက တငျသလဲ ဆိုတာကို မူတညျပွီး ဗှီဒီယိုပါ အကွောငျးအရာကို ပွောကွဆိုကွတာမှာလညျး အမြိုးမြိုး ဖွဈနလေို့ပါ။"
အရပျသား လူထု အတှငျး ကွောကျရှံ့ ထိတျလန့ျပွီး သံသယပှားစရေေး အတှကျ လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှကေ သဆေုံးသူ ရုပျအလောငျးတှကေို အသုံးခခြဲ့တယျလို့ ယူဆရတဲ့ အဖွဈအပကြျ ၁၃၀ ကြောျလောကျ ရှိကွောငျး AP နဲ့ HRC Lab တို့က ဖောျထုတျခဲ့ပါတယျ။
လေ့လာသုံးသပျခဲ့တဲ့ ဖွဈရပျတှထေဲက သုံးပုံ နှဈပုံကြောျကို အတညျပွုနိုငျတာမြိုး ရှိသလို တခြို့ကတော့ အတိုငျးအတာ တခု အထိ စိတျခြ ယုံကွညျရတယျလို့လညျး ဖောျပွပါတယျ။ စဈကောငျစီ ဘကျကတော့ ဒီကိစ်စတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး AP သတငျးအဂေငြျစီဘကျက စာပေးပို့ မေးမွနျးမှုကို အကွောငျးမပွနျပါဘူး။ မိသားစု ခှင့ျပွုခကြျ မရှိဘဲ သဆေုံးသူတှကေို ရငျခှဲ စဈဆေးခဲ့ပါတယျ။ ရငျခှဲ စဈဆေးခကြျ တှမှောလညျး လကျတှေ့ မွငျတှေ့ရတဲ့ အခွအေနတှေေ၊ မှတျတမျးတှနေဲ့ ကှဲလှဲနပေါတယျ။
လူ့အခှင့ျအရေး စောင့ျကွည့ျရေး အဖှဲ့ HRW က Richard Dicker က အခုလို ပွောပါတယျ။
"ပုံမှနျအားဖွင့ျ လူမသိ သူမသိ ညပိုငျး အမှောငျရိပျမှာ လုပျလေ့ ရှိတဲ့ ဒီလို လုပျရပျမြိုးကို လူမွငျကှငျး လမျးပေါျမှာ လုပျနတောဟာ အသဈအဆနျး ဖွဈပါတယျ။
လူတှကွေား စိုးရိမျကွောင့ျကွမှုတှေ၊ မရရောမှုတှနေဲ့ ထိတျလန့ျတုနျလှုပျအောငျ ရညျရှယျ လုပျဆောငျတာ ဖွဈပါတယျ။"
"ဒီရာဇဝတျမှု ကြူးလှနျသူတှကေို ဖောျထုတျနိုငျမယျဆိုရငျ ဒီလူတှကေို လူသားမြိုးနှယျ အပေါျ ဆန့ျကငြျ ကြူးလှနျတဲ့ ရာဇဝတျမှု အရ ဥပဒကွေောငျးအရ အရေးယူနိုငျရေး ဆောငျရှကျနိုငျပါတယျ။"
HRC Lab ရဲ့ တညျနရော သုံးသပျခကြျ အရ လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှဘေကျက ဒဏျရာ ရသူတှနေဲ့ သဆေုံးသူ ရုပျအလောငျးတှေ လုယူမှုတှရေဲ့ ၄ ပုံ တပုံကြောျက ရနျကုနျ၊ မန်တလေးနဲ့ ပဲခူးမှာ ဖွဈခဲ့တာပါ။ တပျမတောျနေ့ ကငြျးပခဲ့တဲ့ မတျလ ၂၇ ရကျနမှော ဒီအဖွဈအပကြျတှေ အမြားဆုံး လူမှုကှနျရကျပေါျမှာ တငျခဲ့တာပါ။
အဲဒီနေ့မှာ သူငယျခငြျး ၂ ယောကျနဲ့ ဆိုငျကယျစီးလာတဲ့ ကိုကြောျမငျးလတျ လညျး ပဈသတျခံရပါတယျ။ သူက ဆန်ဒပွပှဲတှမှော ပါဝငျသူ မဟုတျဘဲ အလုပျကနေ အိမျပွနျလာတာလို့ မိသားစုက AP ကို ပွောပါတယျ။ လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှကေ သူ့ကို ပဈခတျတာကို CCTV ကငျမရာနဲ့ ရိုကျယူထားမှုမှာ တှေ့ရပါတယျ။ HRC Lab က ဂွိုဟျတု ရုပျပုံတှကေို အသုံးပွုပွီး အဖွဈအပကြျကို ပွနျလညျ တှကျခကြျ သုံးသပျတာမှာ ထားဝယျမွို့ အာဇာနညျလမျးက အထကျတနျးကြောငျးရှေ့မှာ မနကျ ၁၀ နာရီ ၃၈ မိနဈမှာ ဖွဈခဲ့တာကို အတညျပွုနိုငျခဲ့ပါတယျ။
" ဒီ ဗှီဒီယိုတှထေဲမှာ တှေ့ရတဲ့ အဆောကျအအုံတှေ၊ လမျးတှနေဲ့ မွမေကြျနှာ သှငျပွငျကို တှေ့တဲ့ အထိ အထကျတနျးကြောငျးတှရေဲ့ ပတျဝနျးကငြျတှကေို ဂွိုဟျတု ဓာတျပုံတှေ၊ Google Earth Pro နဲ့ Google မွပေုံ တှကေို စပွီး သုံးခဲ့တာပါ။"
လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှကေ ကိုကြောျမငျးလတျကို ပဈသတျပွီး သူ့ရဲ့ အလောငျးကို ဆှဲယူသှားတာပါ။ အဲဒီ အဖွဈအပကြျ အပွီး ၁၆ မိနဈ အကွာမှာ လဲနတေဲ့ မောျတောျဆိုငျကယျ အနီးကနေ ကိုကြောျမငျးလတျရဲ့ ရုပျအလောငျးကို သယျဖို့ လုပျနတေဲ့ လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှရေဲ့ ဓာတျပုံကို ဖွတျသှားသူ တဦးက လူမှုကှနျရကျမှာ တငျခဲ့တာပါ။ နောကျ ၂ နာရီ အတှငျးမှာဘဲ CCTV က ရိုကျယူထားတဲ့ ဗှီဒီယိုကို လူမှုကှနျရကျမှာ အတောျပြံ့နှံ့နပေါပွီ။
စဈကောငျစီက ထုတျတဲ့ ရငျခှဲ စဈဆေးခကြျမှာတော့ ကိုကြောျမငျးလတျဟာ ဆိုငျကယျမှောကျပွီး ဦးခေါငျးဒဏျရာနဲ့ သဆေုံးကွောငျး ဖောျပွထားတာပါ။ သဆေုံးသူတှကေို ကောငျးကောငျးမှနျမှနျ သဂွိုဟျလို့ မရမယ့ျ အရေး စိုးရိမျစိတျနဲ့ တခြို့ မိသားစုဝငျတှကေလညျး လုံခွုံရေး တပျဖှဲ့တှေ အလောငျး လာမယူခငျမှာ အမွနျ သဂွိုဟျကွပါတယျ။
စဈကိုငျးတိုငျး ရှှဘေိုက အသကျ ၁၃ နှဈ အရှယျ ကိုထူးမွတျဝငျးဟာ အိမျထဲမှာ နရေငျး ရငျဘကျ ကညြျထိပွီး သဆေုံးခဲ့ရမှုမှာ ဆိုရငျ မိသားစုက သူ့ရဲ့ ရုပျအလောငျးကို လုံခွုံရေး အဖှဲ့တှေ လာမယူနိုငျအောငျ သိုဝှကျထားပွီး နောကျနေ့မှ မီးသဂွိုဟျခဲ့ကွပါတယျ။
