(Zawgyi / Unicode)
ကချင်ပြည်နယ်မှာ တကျော့ပြန် စစ်ဖြစ်တာ ၉ နှစ်တိုင်သွားပေမယ့် စစ်ရေးပဋိပက္ခတွေ မငြိမ်းနိုင်သေးတာကြောင့် နေရပ်မပြန်နိုင်ကြသေးတဲ့ ပြည်တွင်းဒုက္ခသည်တွေရဲ့ အခြေအနေတွေကို ဒုက္ခသည်များနေ့ အထူးအစီအစဉ်အဖြစ် မဆုမွန်က စုစည်းတင်ပြပေးထားပါတယ်။
ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) လက်အောက်ခံ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ် (KIA) နဲ့ မြန်မာအစိုးရ စစ်တပ်တို့ကြား ၁၉၉၄ ကနေစလို့ ၁၇ နှစ်တာ အပစ်ရပ်ပြီးတဲ့အချိန် ၂၀၁၁ ခုနှစ်ကစလို့ တကျော့ပြန် စစ်ပြန်ဖြစ်ခဲ့တာ ဒီနှစ်ဆိုရင် ၉ နှစ်တင်းတင်း ပြည့်သွားပါပြီ။ မကြာသေးခင် အချိန်အထိလည်း KIA နဲ့ တပ်မတော်ကြား တိုက်ပွဲတွေ ဖြစ်နေဆဲမို့ ကချင်ပြည်နယ်က စစ်ရှောင်စခန်းတွေမှာ ခိုလှုံနေထိုင်နေရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်နိုင်ရေး မရေမရာ ဖြစ်နေပါတယ်။
“အခုကလေ အကုန်လုံးက အခက်အခဲတွေက များတော့ အရမ်းကိုများပါတယ်။ ကိုယ့်ရဲ့ ပညာပိုင်းဆိုလည်း ပညာ ကောင်းကောင်းမတက်ရဘူးပေါ့နော်။ ကျောင်းပညာရေးပေါ့။ ပိုက်ဆံရှာရလည်း အရမ်းခက်ခဲတယ်။ ပြီးတော့ အလုပ်အကိုင်ပေါ့နော်၊ အလုပ်အကိုင်ကလည်း မည်မည်ရရ မရှိဘူး။ ဘာအလုပ်အကိုင်မှ မရှိဘူး။ အဲ့လိုအခက်ခဲတွေရှိတယ်။ စိတ်ဓာတ်တွေကျတယ်။ စိတ်ကျတော့ တချို့ကလည်း မူးယစ်ဆေး သုံးစွဲတဲ့သူတွေ အရမ်းများသွားတယ်။ မူးယစ်ဆေးဝါးတွေ သုံးတယ်၊ မကောင်းတဲ့ဘက်ကို လုပ်သွားတဲ့ လူငယ်တွေက အရမ်းကို များသွားပြီ။
“ကမ့်ပ်ထဲမှာ အဆင်မပြေတော့ အလုပ်တွေကိုလည်း လိုက်ရှာ၊ အမေအဖေကို လုပ်ကျွေးဖို့ အဲ့လို ရုန်းကန်နေရတာပေါ့။ မိသားစုအခြေအနေ မကောင်းတဲ့သူတွေဆို အပြင်မှာထွက်ပြီး ရရာအလုပ်တွေ သွားရှာကြရတယ်။ တချို့ဆို နေ့စားတွေ ထွက်လုပ်ရတယ်။ ဖားကန့်ဘက်တွေပေါ့။ အဲ့လို စိတ်ကျဉ်းကျပ်တဲ့ဒဏ်တွေကို မခံနိုင်ကြဘူး။ ထောင်ထဲမှာလိုပဲပေါ့နော့၊ ကလေးတွေက အစပေါ့။”
ချင်ပြည်နယ် ဝိုင်းမော်မြို့နယ် အစိုးရထိန်းချုပ်နယ်မြေထဲက Mai Na ပြည်တွင်း ဒုက္ခသည်စခန်းက ကချင်လူငယ် Hpau Dut Lu Htoi ပြောပြသွားတာပါ။
အခုဆိုရင်တော့ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) ထိန်းချုပ်နယ်မြေအတွင်းမှာ ခိုလှုံနေထိုင်သူက ၇၀,၀၀၀ နီးပါးနဲ့ အစိုးရ ထိန်းချုပ်နယ်မြေထဲမှာ ၄၀,၀၀၀ နီးပါး၊ စုစုပေါင်း ၁၀၀,၀၀၀ ကျော်အထိ ရှိနေပါတယ်။ ဒီလို သိန်းနဲ့ချီတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ ၉ နှစ်လောက် ခိုလှုံနေထိုင်နေကြရတဲ့အတွက် အခက်အခဲတွေလည်း တနေ့တခြား ပိုမိုကြီးမားလာနေတယ်လို့ ကချင်စစ်ရှောင်တွေအရေး ဆန္ဒပြခဲ့ရာက ထောင်ဒဏ်အပြစ်ပေးခံခဲ့ရတဲ့ ကချင်တမျိုးသားလုံးဆိုင်ရာ လူငယ်သမဂ္ဂရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ကို Lum Zawng က ပြောပါတယ်။
“အခုဆိုရင် ကချင်ဒေသမှာ စစ်ဖြစ်တာက ၁၀ နှစ်ထဲ ဝင်လာတော့မယ်ပေါ့နော်။ အနာဂတ်ကတော့ လုံးဝကို ပျောက်ကွယ်တဲ့ အနေအထား ဖြစ်နေတယ်။ ဒီအခက်အခဲတွေကတော့ ခေတ္တခဏ စစ်ရှောင်တဲ့သဘောမျိုး မဟုတ်တော့ဘူး။ စစ်ဒဏ်သင့်ပြည်သူတွေကို တုံ့ပြန်တဲ့ နိုင်ငံတော်အစိုးရသော်လည်းကောင်း၊ လက်နက်ကိုင်တွေ ဘက်ကသော်လည်းကောင်း တစုံတရာ ခိုင်မာတဲ့ တာဝန်ယူမှု တာဝန်ခံမှုကို အခုအချိန်အထိကို ကျနော်တို့ မတွေ့ရသေးဘူးလို့ မြင်မိတယ်။
“ဒါကြောင့် စစ်ရှောင်တွေ ပြည်သူတွေက သူတို့ရုန်းကန်နေရတဲ့ သူတို့ရဲ့ ခါးသီးလွန်းတဲ့အချိန်၊ အခုကလည်း COVID-19 ဖြစ်တော့ နဂိုကတည်းက ခက်ခဲနေတော့ အခုကလည်း နိုင်ငံတကာတွေ NGO တွေ ဒိုနာတွေဘက်က အကူအညီတွေ တတိတိနဲ့ ဖြတ်တောက်လာနေတဲ့အတွက် အထူးသဖြင့် သက်ကြီးရွယ်အိုတွေ အမျိုးသမီးတွေ မိသားစုတွေအတွက် အရမ်းခက်ခဲလာပြီး ထွက်ပေါက်ရှာရခက်တဲ့ အနေအထားတွေ ကြုံတွေ့နေရပါတယ်။”
ကချင်ဒေသ စစ်ဘေးရှောင်ပြည်သူများ ကူညီစောင့်ရှောက်ရေး ကော်မတီ (KHCC) (The Kachin Humanitarian Concern Committee) ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌလည်းဖြစ် KBC ကချင်နှစ်ခြင်းအဖွဲ့ချုပ်ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ဒေါက်တာ Hkalam Samson ကတော့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ရေးမှာ လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေက အဓိကအဟန့်အတား ဖြစ်နေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“အခုက COVID-19 ကလည်း ရှိနေတယ်။ ဒီဘက်က အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး Bilateral ကလည်း သူတို့ မထိုးသေးဘူး။ ဒီလိုအကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် ကျနော်တို့ အလျှင်စလိုတော့ လုပ်လို့မဖြစ်သေးဘူး။ အခု လူတွေက စိတ်ဓာတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ တော်တော်လေးကို ယိုယွင်းနေပြီ။ နယ်စပ်ဘက်မှာဆိုရင် ပညာရေးပေါ့။ နောက် ကျနော်တို့ တိုက်ပွဲတွေ ပြန်ဖြစ်လာရင် အန္တရာယ်ကင်းမယ့် ရွာတွေပေါ့။ အဲဒါတွေကို ရွေးဖို့လုပ်နေတယ်၊ ပြန်လည်နေရာချထားရေးပေါ့။ ပူတာအိုမှာရှိတဲ့ ရွာတွေက မြေနေရာတွေကို ဒေသခံတွေနဲ့ညှိပြီး နိပွန်ဖောင်ဒေးရှင်းရဲ့ ရန်ပုံငွေနဲ့လုပ်ဖို့ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး ဒေါက်တာဝင်းမြတ်အေးနဲ့လည်း ဆွေးနွေးပြီးပြီ။ အဲဒါကိုတော့ ဒီလအတွင်းမှာ စဖို့ သေချာသွားပြီ။ အဲဒါတွေစဖို့ သက်ဆိုင်ရာ INGO, NGO အစိုးရတွေ အားလုံးပါဝင်ဖို့တော့ လိုတယ်။ အခုက ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် ပြန်နေကြတာလည်း တော်တော်ရှိနေပါတယ်။ နေရပ်ပြန်ရေးကို အားလုံး အတူတကွ ပြန်နိုင်ရေးမှာပဲ တရားမျှတမှုရမှာပေါ့၊ ဒါကို ကြိုးစားနေပါတယ်။”
ကချင်လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ (KIA) နဲ့ မြန်မာအစိုးရကြား အပစ်အခတ် ရပ်စဲနိုင်ဖို့ ဆွေးနွေးမှုတွေ ရှိခဲ့ပေမယ့်လည်း အပြီးသတ် သဘောတူညီမှုမျိုးတော့ မရသေးပါဘူး။ ဒီအတွက်လည်း ကချင်တိုင်းရင်းသူ Hpau Dut Lu Htoi တို့လို စစ်ရှောင်ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်နိုင်ရေး အလှမ်းဝေးနေပါတယ်။
“လူကြီးတွေက ၂၀၂၀ ကျော်ရင် ကိုယ့်နေရာ ကိုယ့်ဒေသကိုတော့ ပြန်ရတော့မယ်လို့ အဖေကပြောတယ်။ ဒါပေမယ့် တဖွဲ့နဲ့တဖွဲ့ကြား မပြေလည်မှုတွေက ရှိနေတော့ ငြိမ်းချမ်းရေးကလည်း မရနိုင်သေးဘူး။ အဲဒီတော့ တကယ်ပဲ IDP တွေ ပြန်ရပါ့မလားပေါ့။ လုံခြုံမှုမရှိဘူး၊ ငြိမ်းချမ်းမှုမရှိဘူး၊ ကိုယ့်အတွက် ဘဝအာမခံချက် မရှိဘူးဆိုတော့ ပြန်ချင်တယ်ဆိုပေမယ့် ပြန်ရမယ့် အနေအထားတခု မဟုတ်ဘူးနော်။ ဒါကြောင့် ပြန်ရမယ်ဆိုတာကို ပြန်စဉ်းစားရမယ့် အနေအထားဖြစ်တယ်။”
ကချင်လူငယ် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ ကို Lum Zawng ကတော့ အစိုးရနဲ့ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တွေရဲ့ကြား ဆွေးနွေးမှုတွေမှာ ဒုက္ခသည်တွေကို အသုံးချခံအဖြစ် သဘောမထားဘဲ အနှစ်သာရရှိတဲ့ ဆွေးနွေးမှုတွေ ဖြစ်စေချင်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“အစိုးရဘက်ကဖြစ်ဖြစ် လက်နက်ကိုင်တွေဘက်ကဖြစ်ဖြစ် Political Tools အနေနဲ့ လုံးဝ မတွန်းပို့ခိုင်းစေချင်ဘူး၊ မသုံးစေချင်ဘူးပေါ့နော်။ IDP တွေကို ပြန်ပို့ဖို့အတွက် Bilateral ထိုးရမယ်ဆိုတဲ့ တွန်းအား လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခတွေ ဖြေရှင်းဖို့ကို IDP တွေပြန်ရေး နိုင်ငံရေးပြဿနာတွေ စစ်ရေးပြဿနာတွေမှာ ဒီလို စစ်ဒဏ်သင့်ပြည်သူတွေကို ဒီအထဲ လုံးဝ ဆွဲမခေါ်စေချင်ဘူး။ ဒါက လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် အန္တရာယ်ရှိတယ်။ အဓိကကတော့ တပ်မတော်နဲ့ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တွေဘက်က IDP တွေကို သူတို့မူလနေရာကို ကောင်းမွန်စွာ ပြန်ပို့နိုင်ရေး ဆောင်ရွက်သင့်တယ်။ ခိုင်မာတဲ့ အာမခံချက်တခုကို တည်ဆောက်ထားပေးရပါမယ်။ ခိုင်မာတဲ့ အာမခံချက် ပေးနိုင်မှ တပ်မတော်၊ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်၊ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေ၊ ဘာသာရေးအဖွဲ့တွေ၊ တက်ကြွလှုပ်ရှားပေးနေတဲ့ လူငယ်တွေ၊ Third Party ပါပြီးမှ သေချာစွာ ဆွေးနွေးတိုင်ပင် ညှိနှိုင်းပြီးမှ ပြန်ပို့ရေးအစီအစဉ်က အကောင်းဆုံးဖြစ်မယ်လို့ ကျနော်တို့ ယူဆပါတယ်။”
ဒုက္ခသည်တွေ ဘေးကင်းလုံခြုံမှုရှိရှိ နေရပ်ပြန်နိုင်ရေး တောင်းဆိုမှုတွေ ကြားမှာပဲ စစ်ရှောင်စခန်းတွေ ပိတ်သိမ်းပြီး ပြန်လည်နေရာချထားနိုင်ရေး ကချင်ပြည်နယ် အစိုးရနဲ့ ကချင်လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက ခေါင်းဆောင်တွေ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ သဘောဆန္ဒတွေကိုလည်း ကွင်းဆင်းလေ့လာ စုံစမ်းနေကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တွေကြား တင်းမာမှုတွေနဲ့ တိုက်ပွဲတွေကတော့ ဒုက္ခသည်တွေရဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေအပေါ် ခြိမ်းခြောက်နေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
----------------------------
(Unicode)
ကခငြျဒုက်ခသညျတှေ ဘယျတော့အိမျပွနျနိုငျမလဲ (ဒုက်ခသညျမြားနေ့ အထူးဆောငျးပါး)
ကခငြျပွညျနယျမှာ တကြော့ပွနျ စဈဖွဈတာ ၉ နှဈတိုငျသှားပမေယ့ျ စဈရေးပဋိပက်ခတှေ မငွိမျးနိုငျသေးတာကွောင့ျ နရေပျမပွနျနိုငျကွသေးတဲ့ ပွညျတှငျးဒုက်ခသညျတှရေဲ့ အခွအေနတှေကေို ဒုက်ခသညျမြားနေ့ အထူးအစီအစဉျအဖွဈ မဆုမှနျက စုစညျးတငျပွပေးထားပါတယျ။
ကခငြျလှတျမွောကျရေးအဖှဲ့ (KIO) လကျအောကျခံ ကခငြျလှတျမွောကျရေးတပျ (KIA) နဲ့ မွနျမာအစိုးရ စဈတပျတို့ကွား ၁၉၉၄ ကနစေလို့ ၁၇ နှဈတာ အပဈရပျပွီးတဲ့အခြိနျ ၂၀၁၁ ခုနှဈကစလို့ တကြော့ပွနျ စဈပွနျဖွဈခဲ့တာ ဒီနှဈဆိုရငျ ၉ နှဈတငျးတငျး ပွည့ျသှားပါပွီ။ မကွာသေးခငျ အခြိနျအထိလညျး KIA နဲ့ တပျမတောျကွား တိုကျပှဲတှေ ဖွဈနဆေဲမို့ ကခငြျပွညျနယျက စဈရှောငျစခနျးတှမှော ခိုလှုံနထေိုငျနရေတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျပွနျနိုငျရေး မရမေရာ ဖွဈနပေါတယျ။
“အခုကလေ အကုနျလုံးက အခကျအခဲတှကေ မြားတော့ အရမျးကိုမြားပါတယျ။ ကိုယ့ျရဲ့ ပညာပိုငျးဆိုလညျး ပညာ ကောငျးကောငျးမတကျရဘူးပေါ့နောျ။ ကြောငျးပညာရေးပေါ့။ ပိုကျဆံရှာရလညျး အရမျးခကျခဲတယျ။ ပွီးတော့ အလုပျအကိုငျပေါ့နောျ၊ အလုပျအကိုငျကလညျး မညျမညျရရ မရှိဘူး။ ဘာအလုပျအကိုငျမှ မရှိဘူး။ အဲ့လိုအခကျခဲတှရှေိတယျ။ စိတျဓာတျတှကေတြယျ။ စိတျကတြော့ တခြို့ကလညျး မူးယဈဆေး သုံးစှဲတဲ့သူတှေ အရမျးမြားသှားတယျ။ မူးယဈဆေးဝါးတှေ သုံးတယျ၊ မကောငျးတဲ့ဘကျကို လုပျသှားတဲ့ လူငယျတှကေ အရမျးကို မြားသှားပွီ။
“ကမ့ျပျထဲမှာ အဆငျမပွတေော့ အလုပျတှကေိုလညျး လိုကျရှာ၊ အမအေဖကေို လုပျကြှေးဖို့ အဲ့လို ရုနျးကနျနရေတာပေါ့။ မိသားစုအခွအေနေ မကောငျးတဲ့သူတှဆေို အပွငျမှာထှကျပွီး ရရာအလုပျတှေ သှားရှာကွရတယျ။ တခြို့ဆို နေ့စားတှေ ထှကျလုပျရတယျ။ ဖားကန့ျဘကျတှပေေါ့။ အဲ့လို စိတျကဉြျးကပြျတဲ့ဒဏျတှကေို မခံနိုငျကွဘူး။ ထောငျထဲမှာလိုပဲပေါ့နော့၊ ကလေးတှကေ အစပေါ့။”
ကခငြျပွညျနယျ ဝိုငျးမောျမွို့နယျ အစိုးရထိနျးခြုပျနယျမွထေဲက Mai Na ပွညျတှငျး ဒုက်ခသညျစခနျးက ကခငြျလူငယျ Hpau Dut Lu Htoi ပွောပွသှားတာပါ။
အခုဆိုရငျတော့ ကခငြျလှတျမွောကျရေးအဖှဲ့ (KIO) ထိနျးခြုပျနယျမွအေတှငျးမှာ ခိုလှုံနထေိုငျသူက ၇၀,၀၀၀ နီးပါးနဲ့ အစိုးရ ထိနျးခြုပျနယျမွထေဲမှာ ၄၀,၀၀၀ နီးပါး၊ စုစုပေါငျး ၁၀၀,၀၀၀ ကြောျအထိ ရှိနပေါတယျ။ ဒီလို သိနျးနဲ့ခြီတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ ၉ နှဈလောကျ ခိုလှုံနထေိုငျနကွေရတဲ့အတှကျ အခကျအခဲတှလေညျး တနေ့တခွား ပိုမိုကွီးမားလာနတေယျလို့ ကခငြျစဈရှောငျတှအေရေး ဆန်ဒပွခဲ့ရာက ထောငျဒဏျအပွဈပေးခံခဲ့ရတဲ့ ကခငြျတမြိုးသားလုံးဆိုငျရာ လူငယျသမဂ်ဂရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ ကို Lum Zawng က ပွောပါတယျ။
“အခုဆိုရငျ ကခငြျဒသေမှာ စဈဖွဈတာက ၁၀ နှဈထဲ ဝငျလာတော့မယျပေါ့နောျ။ အနာဂတျကတော့ လုံးဝကို ပြောကျကှယျတဲ့ အနအေထား ဖွဈနတေယျ။ ဒီအခကျအခဲတှကေတော့ ခတေ်တခဏ စဈရှောငျတဲ့သဘောမြိုး မဟုတျတော့ဘူး။ စဈဒဏျသင့ျပွညျသူတှကေို တုံ့ပွနျတဲ့ နိုငျငံတောျအစိုးရသောျလညျးကောငျး၊ လကျနကျကိုငျတှေ ဘကျကသောျလညျးကောငျး တစုံတရာ ခိုငျမာတဲ့ တာဝနျယူမှု တာဝနျခံမှုကို အခုအခြိနျအထိကို ကနြောျတို့ မတှေ့ရသေးဘူးလို့ မွငျမိတယျ။
“ဒါကွောင့ျ စဈရှောငျတှေ ပွညျသူတှကေ သူတို့ရုနျးကနျနရေတဲ့ သူတို့ရဲ့ ခါးသီးလှနျးတဲ့အခြိနျ၊ အခုကလညျး COVID-19 ဖွဈတော့ နဂိုကတညျးက ခကျခဲနတေော့ အခုကလညျး နိုငျငံတကာတှေ NGO တှေ ဒိုနာတှဘေကျက အကူအညီတှေ တတိတိနဲ့ ဖွတျတောကျလာနတေဲ့အတှကျ အထူးသဖွင့ျ သကျကွီးရှယျအိုတှေ အမြိုးသမီးတှေ မိသားစုတှအေတှကျ အရမျးခကျခဲလာပွီး ထှကျပေါကျရှာရခကျတဲ့ အနအေထားတှေ ကွုံတှေ့နရေပါတယျ။”
ကခငြျဒသေ စဈဘေးရှောငျပွညျသူမြား ကူညီစောင့ျရှောကျရေး ကောျမတီ (KHCC) (The Kachin Humanitarian Concern Committee) ရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌလညျးဖွဈ KBC ကခငြျနှဈခွငျးအဖှဲ့ခြုပျရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ ဒေါကျတာ Hkalam Samson ကတော့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျပွနျရေးမှာ လကျနကျကိုငျ ပဋိပက်ခတှကေ အဓိကအဟန့ျအတား ဖွဈနတေယျလို့ ပွောပါတယျ။
“အခုက COVID-19 ကလညျး ရှိနတေယျ။ ဒီဘကျက အပဈအခတျရပျစဲရေး Bilateral ကလညျး သူတို့ မထိုးသေးဘူး။ ဒီလိုအကွောငျးအမြိုးမြိုးကွောင့ျ ကနြောျတို့ အလြှငျစလိုတော့ လုပျလို့မဖွဈသေးဘူး။ အခု လူတှကေ စိတျဓာတျပိုငျးဆိုငျရာ တောျတောျလေးကို ယိုယှငျးနပွေီ။ နယျစပျဘကျမှာဆိုရငျ ပညာရေးပေါ့။ နောကျ ကနြောျတို့ တိုကျပှဲတှေ ပွနျဖွဈလာရငျ အန်တရာယျကငျးမယ့ျ ရှာတှပေေါ့။ အဲဒါတှကေို ရှေးဖို့လုပျနတေယျ၊ ပွနျလညျနရောခထြားရေးပေါ့။ ပူတာအိုမှာရှိတဲ့ ရှာတှကေ မွနေရောတှကေို ဒသေခံတှနေဲ့ညှိပွီး နိပှနျဖောငျဒေးရှငျးရဲ့ ရနျပုံငှနေဲ့လုပျဖို့ ပွညျထောငျစုဝနျကွီး ဒေါကျတာဝငျးမွတျအေးနဲ့လညျး ဆှေးနှေးပွီးပွီ။ အဲဒါကိုတော့ ဒီလအတှငျးမှာ စဖို့ သခြောသှားပွီ။ အဲဒါတှစေဖို့ သကျဆိုငျရာ INGO, NGO အစိုးရတှေ အားလုံးပါဝငျဖို့တော့ လိုတယျ။ အခုက ကိုယ့ျဘာသာကိုယျ ပွနျနကွေတာလညျး တောျတောျရှိနပေါတယျ။ နရေပျပွနျရေးကို အားလုံး အတူတကှ ပွနျနိုငျရေးမှာပဲ တရားမြှတမှုရမှာပေါ့၊ ဒါကို ကွိုးစားနပေါတယျ။”
ကခငြျလကျနကျကိုငျအဖှဲ့ (KIA) နဲ့ မွနျမာအစိုးရကွား အပဈအခတျ ရပျစဲနိုငျဖို့ ဆှေးနှေးမှုတှေ ရှိခဲ့ပမေယ့ျလညျး အပွီးသတျ သဘောတူညီမှုမြိုးတော့ မရသေးပါဘူး။ ဒီအတှကျလညျး ကခငြျတိုငျးရငျးသူ Hpau Dut Lu Htoi တို့လို စဈရှောငျဒုက်ခသညျတှေ နရေပျပွနျနိုငျရေး အလှမျးဝေးနပေါတယျ။
“လူကွီးတှကေ ၂၀၂၀ ကြောျရငျ ကိုယ့ျနရော ကိုယ့ျဒသေကိုတော့ ပွနျရတော့မယျလို့ အဖကေပွောတယျ။ ဒါပမေယ့ျ တဖှဲ့နဲ့တဖှဲ့ကွား မပွလေညျမှုတှကေ ရှိနတေော့ ငွိမျးခမြျးရေးကလညျး မရနိုငျသေးဘူး။ အဲဒီတော့ တကယျပဲ IDP တှေ ပွနျရပါ့မလားပေါ့။ လုံခွုံမှုမရှိဘူး၊ ငွိမျးခမြျးမှုမရှိဘူး၊ ကိုယ့ျအတှကျ ဘဝအာမခံခကြျ မရှိဘူးဆိုတော့ ပွနျခငြျတယျဆိုပမေယ့ျ ပွနျရမယ့ျ အနအေထားတခု မဟုတျဘူးနောျ။ ဒါကွောင့ျ ပွနျရမယျဆိုတာကို ပွနျစဉျးစားရမယ့ျ အနအေထားဖွဈတယျ။”
ကခငြျလူငယျ တကျကွှလှုပျရှားသူ ကို Lum Zawng ကတော့ အစိုးရနဲ့ လကျနကျကိုငျအဖှဲ့တှရေဲ့ကွား ဆှေးနှေးမှုတှမှော ဒုက်ခသညျတှကေို အသုံးခခြံအဖွဈ သဘောမထားဘဲ အနှဈသာရရှိတဲ့ ဆှေးနှေးမှုတှေ ဖွဈစခေငြျတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“အစိုးရဘကျကဖွဈဖွဈ လကျနကျကိုငျတှဘေကျကဖွဈဖွဈ Political Tools အနနေဲ့ လုံးဝ မတှနျးပို့ခိုငျးစခေငြျဘူး၊ မသုံးစခေငြျဘူးပေါ့နောျ။ IDP တှကေို ပွနျပို့ဖို့အတှကျ Bilateral ထိုးရမယျဆိုတဲ့ တှနျးအား လကျနကျကိုငျ ပဋိပက်ခတှေ ဖွရှေငျးဖို့ကို IDP တှပွေနျရေး နိုငျငံရေးပွူနာတှေ စဈရေးပွူနာတှမှော ဒီလို စဈဒဏျသင့ျပွညျသူတှကေို ဒီအထဲ လုံးဝ ဆှဲမခေါျစခေငြျဘူး။ ဒါက လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးအတှကျ အန်တရာယျရှိတယျ။ အဓိကကတော့ တပျမတောျနဲ့ တိုငျးရငျးသား လကျနကျကိုငျတှဘေကျက IDP တှကေို သူတို့မူလနရောကို ကောငျးမှနျစှာ ပွနျပို့နိုငျရေး ဆောငျရှကျသင့ျတယျ။ ခိုငျမာတဲ့ အာမခံခကြျတခုကို တညျဆောကျထားပေးရပါမယျ။ ခိုငျမာတဲ့ အာမခံခကြျ ပေးနိုငျမှ တပျမတောျ၊ တိုငျးရငျးသား လကျနကျကိုငျ၊ လူမှုအဖှဲ့အစညျးတှေ၊ ဘာသာရေးအဖှဲ့တှေ၊ တကျကွှလှုပျရှားပေးနတေဲ့ လူငယျတှေ၊ Third Party ပါပွီးမှ သခြောစှာ ဆှေးနှေးတိုငျပငျ ညှိနှိုငျးပွီးမှ ပွနျပို့ရေးအစီအစဉျက အကောငျးဆုံးဖွဈမယျလို့ ကနြောျတို့ ယူဆပါတယျ။”
ဒုက်ခသညျတှေ ဘေးကငျးလုံခွုံမှုရှိရှိ နရေပျပွနျနိုငျရေး တောငျးဆိုမှုတှေ ကွားမှာပဲ စဈရှောငျစခနျးတှေ ပိတျသိမျးပွီး ပွနျလညျနရောခထြားနိုငျရေး ကခငြျပွညျနယျ အစိုးရနဲ့ ကခငြျလူမှုအသိုငျးအဝိုငျးက ခေါငျးဆောငျတှေ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ သဘောဆန်ဒတှကေိုလညျး ကှငျးဆငျးလေ့လာ စုံစမျးနကွေပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး လကျနကျကိုငျအဖှဲ့တှကွေား တငျးမာမှုတှနေဲ့ တိုကျပှဲတှကေတော့ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့ မြှောျလင့ျခကြျတှအေပေါျ ခွိမျးခွောကျနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။
