(Zawgyi/Unicode)
လန်ဒန်တက္ကသိုလ် SOAS လို့ခေါ်တဲ့ အရှေ့တိုင်းနဲ့ အာဖရိက လေ့လာရေးကျောင်း မြန်မာစာဌာနမှူး (ငြိမ်း) ဆရာ John Okell ခေါ် ဦးလှသိန်း ကွယ်လွန်သွားပြီဖြစ်ပါတယ်။ ဆရာ John Okell ရဲ့ဘဝတစေ့တစောင်း ဦးကျော်ဇံသာက တင်ပြထားပါတယ်။
ရင်းနှီးတဲ့ မြန်မာတွေက ဆရာ John (ခေါ်) ဆရာ John Okell ရဲ့ မြန်မာနာမည်ကတော့ ဦးလှသိန်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူ့နာမည် Okell နဲ့ အသံဖလှယ်ပြီးတော့ ဆရာအုတ်ခဲလို့ ခေါ်လေ့ရှိကြပါတယ်။ မြန်မာဘာသာစကားသင်ကြားရေးကို တောက်လျောက် လုပ်ကိုင်လာခဲ့သူ ဆရာ John က ၁၉၃၄ မှာ မွေးဖွားခဲ့ပြီး ဂန္ထဝင်စာပေ၊ အတွေးအခေါ်၊ ရှေးဟောင်းသမိုင်းဘာသာတွဲနဲ့ သူဟာ Oxford တက္ကသိုလ်က ဂုဏ်ပြုတန်း အောင်မြင်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၅၉ ခုနှစ်ကစလို့ SOAS လို့ခေါ်တဲ့ လန်ဒန်တက္ကသိုလ်ရဲ့ အရှေ့တိုင်းနဲ့ အာဖရိက လေ့လာရေးကျောင်းမှာ အလုပ်သင် ကထိက အဖြစ် ဝင်ရောက်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီမှာပဲ ဘာသာဗေဒ နဲ့ သဒ္ဒဗဒေ (phonetics/phonology) တို့ကို ဆည်းပူးရင်း ထိုစဉ်က မြန်မာဌာန ပါမောက္ခဖြစ်တဲ့ ဒေါက်တာလှဖေနဲ့ ဆရာမ Anna Allott (ခေါ်) ဒေါ်ခင်ခင်ချောတို့ဆီမှာ မြန်မာစကား၊ မြန်မာစာပေကို သင်ယူခဲ့ပါတယ်။
၁၉၆၀-၆၁ မှာ မြန်မာနိုင်ငံကို ပထမဦးဆုံးအကြိမ်သွားရောက်ပြီး မြန်မာမိသားစုတွေနဲ့ မြန်မာအသိုင်းအဝိုင်း ကြားမှာနေထိုင်ပြီးတော့ မြန်မာမှု၊ မြန်မာစကားကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။
ပါမောက္ခ ဒေါက်တာလှဖေနဲ့ ဆရာမ Anna Allott တို့နဲ့အတူ မြန်မာအင်္ဂလိပ် အဘိဓာန် ပြုစုရာမှာ ပါဝင်ခဲ့သလို သူကိုယ်တိုင်လည်း မြန်မာ သဒ္ဒကျမ်း ၊ မြန်မာစာပေ ၊ ဂီတ မြန်မာ ဒေသိယ စကားနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ဆောင်းပါးတွေ စာအုပ်တွေ ရေးသားခဲ့ပါတယ်။
ကွန်ပြူတာမှာ မြန်မာလို ရိုက်နိုင်တဲ့ ပထမဦးဆုံး မြန်မာ Font ဖြစ်တဲ့ Ava font ကို တီထွင်ခဲ့သူကလည်း ဆရာ John ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အမေရိကန် ကွန်ဂရက် စာကြည့်တိုက်ရဲ့ ရောမအက္ခရာနဲ့ ပြန်လည်ရေးသား မှုဆိုင်ရာ အကြံပေး ပုဂ္ဂိုလ် ၊ BBC မြန်မာပိုင်းအစီအစဉ်ရဲ့ ဘာသာစကားကြီးကြပ်သူ၊ VOA, RFA တို့ရဲ့ မြန်မာဘာသာစကား အကဲခတ်ပုဂ္ဂိုလ် စတဲ့ တာဝန်တွေလည်း သူထမ်းဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
Britain-Burma Society လို့ခေါ်တဲ့ ဗြိတိန်-မြန်မာအသင်း ၁၉၈၈ ကစပြီးတော့ ဆရာ John ဟာ ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
ဗြိတိန်-မြန်မာ ဆက်ဆံရေး လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို အသိအမှတ်ပြုတဲ့အားဖြင့် ဗြိတိန် ဘုရင်မကြီးက OBE ဘွဲ့တံဆိပ်ချီးမြှင့်ခဲ့ပါတယ်။
ဒါ့အပြင် ဘာသာစကားဆိုင်ရာ စွမ်းဆောင်ရည်ရွယ်တဲ့ ဂုဏ်ပြုလက်မှတ်ပေါင်းများစွာကိုလည်း ဆရာ John လက်ခံရရှိခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု Northern Illinois တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခအငြိမ်းစား မြန်မာစာပေပညာရှင် ဆရာဦးစောထွန်းကလည်း ဆရာ John ရဲ့ မြန်မာစာ၊ မြန်မာစကား သင်ကြားရေး စွမ်းဆောင်မှုကို သာသနာပြုတဦးလို့ တင်စားပြီးတော့ အခုလို ချီးကျူးပြောဆိုပါတယ်။
ဆရာဦးစောထွန်း။ ။ ဆရာ John Okell က တကယ့် မြန်မာစာ၊ မြန်မာစကား သာသနာပြုစစ်စစ် ကြီးပါခင်ဗျ။ နေရာတကာ အခွင့်သာတာနဲ့ တပြိုင်တည်း မြန်မာစာ၊ မြန်မာစကားသင်ဖို့ အမြဲတမ်း စိတ်ပြင်းပြနေတဲ့လူပါ။ အခု မဆုံးခင်မှာ မြန်မာပြည်မှာ Zoom နဲ့ သင်ပေးနေတုန်းပါ။ အဲဒီ သင်ပေးနေတုန်းမှာပဲ ရုတ်တရက် ရောဂါဖြစ်လာတဲ့အတွက်ကြောင့် ရပ်လိုက်ရတာပါ။ ပင်စင်ယူပြီးပေမယ့် မြန်မာစာသင်တဲ့အလုပ်ကို ဘယ်တော့မှ အနားမယူခဲ့ပါဘူး။
အမေရိကားမှာ လာသင်တယ်၊ ထိုင်းမှာ သွားသင်တယ်၊ ရန်ကုန်မှာ သွားပြီးတော့ နှစ်တိုင်းလောက် သင်ပါတယ်။ အဲလောက်အထိ မြန်မာစာသင်ကြားရေးအတွက် တကယ် ဂရုတစိုက်နဲ့ ကြိုးကြိုးစားစား လုပ်သွားတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ် ပါ။
ဦးကျော်ဇံသာ။ ။ သာမန်လူတွေကတော့ ဆရာ John နဲ့ စကားပြောနေရရင် နိုင်ငံခြားသားနဲ့ ပြောနေရတယ်လို့ မမှတ်ပဲနဲ့ မြန်မာတယောက်နဲ့ ပြောနေရတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ပညာရှင်တယောက်အနေနဲ့ ဆရာ John ရဲ့ မြန်မာ ဘာသာစကား ကျွမ်းကျင်မှုကိုရော ဘယ်လို အကဲခတ်လိုပါသလဲ။
ဆရာဦးစောထွန်း။ ။ ကျွမ်းကျင်မှုကတော့ မြန်မာတယောက်လိုပဲ ကျွမ်းကျင်တယ်။ မြန်မာတယောက် ဆိုတဲ့နေရာမှာလည်း သာမန် မြန်မာတယောက်မဟုတ်ပဲနဲ့ ပညာတတ် မြန်မာတယောက် ကျွမ်းကျင်သလို ကျွမ်းကျင် တာပါ။ စကားပြောတဲ့ စကားသံကလည်း မြန်မာ အသံတိုင်းပါပဲ ကျနော်တို့ ဆီ စာရေးရင်လည်း မြန်မာလိုပဲ ရေးတော့တယ် ၊ ရေးတဲ့ မြန်မာစာက မြန်မာတယောက်ရေးတာထက် ဖြောင့်ဖြူးပါတယ်။ ဘာကြောင့်အဲလောက် ပြောရသလဲဆိုတော့ စနစ်ရှိလို့ပါပဲ။ စာရေးပြီဆိုရင် ဘယ်နေရာစတယ်၊ ဘာစတယ်ဆိုတဲ့စနစ်က ရှိထားတော့ ပိုပြီးတော့ ဖြောင့်ဖြောင့်ဖြူးဖြူးပြေပြစ် ချောချောမောမောရှိတာ ဆရာ့ မြန်မာစာအရေးအသား စွမ်းရည်ပါပဲ ။ စာလုံးပေါင်းလည်း ဘယ်တော့မှ မမှားပါဘူး။
သြဂုတ်လ ၃ ရက်နေ့ တနင်္ဂနွေနေ့က ဆရာ John ကွယ်လွန်သွားတာဆိုရင် မြန်မာမှု၊ မြန်မာစာ၊ မြန်မာစကား သင်ကြားရေးလောကမှာ အစားထိုးမရတဲ့ ဆုံးရှုံးမှုတရပ် ဖြစ်တယ်ဆိုရင် မှားမှာမဟုတ်ပါဘူး။
.................
လနျဒနျတက်ကသိုလျ မွနျမာစာဌာနမှူး (ငွိမျး) John Okell ကှယျလှနျ
(Unicode)
လနျဒနျတက်ကသိုလျ SOAS လို့ခေါျတဲ့ အရှေ့တိုငျးနဲ့ အာဖရိက လေ့လာရေးကြောငျး မွနျမာစာဌာနမှူး (ငွိမျး) ဆရာ John Okell ခေါျ ဦးလှသိနျး ကှယျလှနျသှားပွီဖွဈပါတယျ။ ဆရာ John Okell ရဲ့ဘဝတစေ့တစောငျး ဦးကြောျဇံသာက တငျပွထားပါတယျ။
ရငျးနှီးတဲ့ မွနျမာတှကေ ဆရာ John (ခေါျ) ဆရာ John Okell ရဲ့ မွနျမာနာမညျကတော့ ဦးလှသိနျး ဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ သူ့နာမညျ Okell နဲ့ အသံဖလှယျပွီးတော့ ဆရာအုတျခဲလို့ ခေါျလေ့ရှိကွပါတယျ။ မွနျမာဘာသာစကားသငျကွားရေးကို တောကျလြောကျ လုပျကိုငျလာခဲ့သူ ဆရာ John က ၁၉၃၄ မှာ မှေးဖှားခဲ့ပွီး ဂန်ထဝငျစာပေ၊ အတှေးအခေါျ၊ ရှေးဟောငျးသမိုငျးဘာသာတှဲနဲ့ သူဟာ Oxford တက်ကသိုလျက ဂုဏျပွုတနျး အောငျမွငျခဲ့ပွီးနောကျ ၁၉၅၉ ခုနှဈကစလို့ SOAS လို့ခေါျတဲ့ လနျဒနျတက်ကသိုလျရဲ့ အရှေ့တိုငျးနဲ့ အာဖရိက လေ့လာရေးကြောငျးမှာ အလုပျသငျ ကထိက အဖွဈ ဝငျရောကျထမျးဆောငျခဲ့ပါတယျ။
အဲဒီမှာပဲ ဘာသာဗဒေ နဲ့ သဒ်ဒဗဒေ (phonetics/phonology) တို့ကို ဆညျးပူးရငျး ထိုစဉျက မွနျမာဌာန ပါမောက်ခဖွဈတဲ့ ဒေါကျတာလှဖနေဲ့ ဆရာမ Anna Allott (ခေါျ) ဒေါျခငျခငျခြောတို့ဆီမှာ မွနျမာစကား၊ မွနျမာစာပကေို သငျယူခဲ့ပါတယျ။
၁၉၆၀-၆၁ မှာ မွနျမာနိုငျငံကို ပထမဦးဆုံးအကွိမျသှားရောကျပွီး မွနျမာမိသားစုတှနေဲ့ မွနျမာအသိုငျးအဝိုငျး ကွားမှာနထေိုငျပွီးတော့ မွနျမာမှု၊ မွနျမာစကားကို လေ့လာခဲ့ပါတယျ။
ပါမောက်ခ ဒေါကျတာလှဖနေဲ့ ဆရာမ Anna Allott တို့နဲ့အတူ မွနျမာအငျ်ဂလိပျ အဘိဓာနျ ပွုစုရာမှာ ပါဝငျခဲ့သလို သူကိုယျတိုငျလညျး မွနျမာ သဒ်ဒကမြျး ၊ မွနျမာစာပေ ၊ ဂီတ မွနျမာ ဒသေိယ စကားနဲ့ ပတျသကျတဲ့ ဆောငျးပါးတှေ စာအုပျတှေ ရေးသားခဲ့ပါတယျ။
ကှနျပွူတာမှာ မွနျမာလို ရိုကျနိုငျတဲ့ ပထမဦးဆုံး မွနျမာ Font ဖွဈတဲ့ Other font ကို တီထှငျခဲ့သူကလညျး ဆရာ John ဖွဈပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အမရေိကနျ ကှနျဂရကျ စာကွည့ျတိုကျရဲ့ ရောမအက်ခရာနဲ့ ပွနျလညျရေးသား မှုဆိုငျရာ အကွံပေး ပုဂ်ဂိုလျ ၊ BBC မွနျမာပိုငျးအစီအစဉျရဲ့ ဘာသာစကားကွီးကွပျသူ၊ VOA၊ RFA တို့ရဲ့ မွနျမာဘာသာစကား အကဲခတျပုဂ်ဂိုလျ စတဲ့ တာဝနျတှလေညျး သူထမျးဆောငျခဲ့ပါတယျ။
Britain-Burma Society လို့ခေါျတဲ့ ဗွိတိနျ-မွနျမာအသငျး ၁၉၈၈ ကစပွီးတော့ ဆရာ John ဟာ ဥက်ကဋ်ဌအဖွဈ တာဝနျ ထမျးဆောငျခဲ့ပါတယျ။
ဗွိတိနျ-မွနျမာ ဆကျဆံရေး လုပျဆောငျခကြျတှကေို အသိအမှတျပွုတဲ့အားဖွင့ျ ဗွိတိနျ ဘုရငျမကွီးက OBE ဘှဲ့တံဆိပျခြီးမွှင့ျခဲ့ပါတယျ။
ဒါ့အပွငျ ဘာသာစကားဆိုငျရာ စှမျးဆောငျရညျရှယျတဲ့ ဂုဏျပွုလကျမှတျပေါငျးမြားစှာကိုလညျး ဆရာ John လကျခံရရှိခဲ့ပါတယျ။
အမရေိကနျပွညျထောငျစု Northern Illinois တက်ကသိုလျ ပါမောက်ခအငွိမျးစား မွနျမာစာပပေညာရှငျ ဆရာဦးစောထှနျးကလညျး ဆရာ John ရဲ့ မွနျမာစာ၊ မွနျမာစကား သငျကွားရေး စှမျးဆောငျမှုကို သာသနာပွုတဦးလို့ တငျစားပွီးတော့ အခုလို ခြီးကြူးပွောဆိုပါတယျ။
ဆရာဦးစောထှနျး။ ။ ဆရာ John Okell က တကယ့ျ မွနျမာစာ၊ မွနျမာစကား သာသနာပွုစဈစဈ ကွီးပါခငျဗြ။ နရောတကာ အခှင့ျသာတာနဲ့ တပွိုငျတညျး မွနျမာစာ၊ မွနျမာစကားသငျဖို့ အမွဲတမျး စိတျပွငျးပွနတေဲ့လူပါ။ အခု မဆုံးခငျမှာ မွနျမာပွညျမှာ Zoom နဲ့ သငျပေးနတေုနျးပါ။ အဲဒီ သငျပေးနတေုနျးမှာပဲ ရုတျတရကျ ရောဂါဖွဈလာတဲ့အတှကျကွောင့ျ ရပျလိုကျရတာပါ။ ပငျစငျယူပွီးပမေယ့ျ မွနျမာစာသငျတဲ့အလုပျကို ဘယျတော့မှ အနားမယူခဲ့ပါဘူး။
အမရေိကားမှာ လာသငျတယျ၊ ထိုငျးမှာ သှားသငျတယျ၊ ရနျကုနျမှာ သှားပွီးတော့ နှဈတိုငျးလောကျ သငျပါတယျ။ အဲလောကျအထိ မွနျမာစာသငျကွားရေးအတှကျ တကယျ ဂရုတစိုကျနဲ့ ကွိုးကွိုးစားစား လုပျသှားတဲ့ ပုဂ်ဂိုလျ ပါ။
ဦးကြောျဇံသာ။ ။ သာမနျလူတှကေတော့ ဆရာ John နဲ့ စကားပွောနရေရငျ နိုငျငံခွားသားနဲ့ ပွောနရေတယျလို့ မမှတျပဲနဲ့ မွနျမာတယောကျနဲ့ ပွောနရေတယျလို့ ထငျပါတယျ။ ဆိုတော့ ပညာရှငျတယောကျအနနေဲ့ ဆရာ John ရဲ့ မွနျမာ ဘာသာစကား ကြှမျးကငြျမှုကိုရော ဘယျလို အကဲခတျလိုပါသလဲ။
ဆရာဦးစောထှနျး။ ။ ကြှမျးကငြျမှုကတော့ မွနျမာတယောကျလိုပဲ ကြှမျးကငြျတယျ။ မွနျမာတယောကျ ဆိုတဲ့နရောမှာလညျး သာမနျ မွနျမာတယောကျမဟုတျပဲနဲ့ ပညာတတျ မွနျမာတယောကျ ကြှမျးကငြျသလို ကြှမျးကငြျ တာပါ။ စကားပွောတဲ့ စကားသံကလညျး မွနျမာ အသံတိုငျးပါပဲ ကနြောျတို့ ဆီ စာရေးရငျလညျး မွနျမာလိုပဲ ရေးတော့တယျ ၊ ရေးတဲ့ မွနျမာစာက မွနျမာတယောကျရေးတာထကျ ဖွောင့ျဖွူးပါတယျ။ ဘာကွောင့ျအဲလောကျ ပွောရသလဲဆိုတော့ စနဈရှိလို့ပါပဲ။ စာရေးပွီဆိုရငျ ဘယျနရောစတယျ၊ ဘာစတယျဆိုတဲ့စနဈက ရှိထားတော့ ပိုပွီးတော့ ဖွောင့ျဖွောင့ျဖွူးဖွူးပွပွေဈ ခြောခြောမောမောရှိတာ ဆရာ့ မွနျမာစာအရေးအသား စှမျးရညျပါပဲ ။ စာလုံးပေါငျးလညျး ဘယျတော့မှ မမှားပါဘူး။
သွဂုတျလ ၃ ရကျနေ့ တနငျ်ဂနှနေေ့က ဆရာ John ကှယျလှနျသှားတာဆိုရငျ မွနျမာမှု၊ မွနျမာစာ၊ မွနျမာစကား သငျကွားရေးလောကမှာ အစားထိုးမရတဲ့ ဆုံးရှုံးမှုတရပျ ဖွဈတယျဆိုရငျ မှားမှာမဟုတျပါဘူး။
