(Zawgyi/ Unicode)
ဆင်းရဲတဲ့ ကုန်းတွင်းပိတ် နိုင်ငံ လာအိုမှာ တရုတ်ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု ကြီးထွားလာနေတာကို လျှော့ချနိုင်ရေး မျှော်လင့်ချက်နဲ့ နိုင်ငံတကာ အစိုးရတွေက လာအိုနိုင်ငံ အတွက် အထောက်အပံ့တွေနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အသစ်တွေ ဒီနှစ် အတွင်းမှာ ကမ်းလှမ်းနေကြကြောင်း ဒေသတွင်းက သုံးသပ်သူတွေက ပြောပါတယ်။ ကုန်းတွင်း သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၊ မဲခေါင် မြစ်ရေ စီးဆင်းမှုတွေ အပေါ်မှာ တရုတ်ရဲ့ အကြီးအကျယ် ချုပ်ကိုင်မှု မရှိစေရေး အာရှ ဒေသတွင်း နိုင်ငံတွေရဲ့ ကြိုးပမ်းမှုလို့လည်း သုံးသပ်ကြပါတယ်။ ဒီသီတင်းပတ် စီးပွားရေး အစီအစဉ် အဖြစ် Ralph Jennings ရဲ့သတင်းဆောင်းပါးကို မသိင်္ဂ ီထိုက်က ပြောပြပေးပါမယ်။
လာအိုကို ပေးနေတဲ့ အကူအညီတွေ ထပ်တိုးပေးတာမျိုး ဒါမှမဟုတ်လည်း အကူအညီသစ်တွေ ကမ်းလှမ်းတာမျိုးကို ဂျပန်၊ ထိုင်းနဲ့ ဗီယက်နမ် နိုင်ငံတွေက ဒီနှစ်ထဲမှာဘဲ ဆောင်ရွက်လာနေပါတယ်။ နိုင်ငံတကာဘက်က လာအို အတွက် ပိုပြီး ထောက်ပံ့ဖို့ ကမ်းလှမ်းချက်တွေဟာဆိုရင် တရုတ်ရဲ့ လာအိုနိုင်ငံတွင်း အကြီးဆုံး ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ဖြစ်တဲ့ ဒေါ်လာ ၅ ဒသမ ၉ ဘီလျံ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံထားတဲ့ ကီလိုမီတာ ၄၀၀ အရှည် မီးရထားလမ်း ဒီနှစ် အတွင်း ပြီးစီးမယ့် အချိန်နဲ့လည်း တိုက်ဆိုင်နေပါတယ်။
ဂျပန် ဝန်ကြီးချုပ် Yoshihide Suga နဲ့ လာအို ဝန်ကြီးချုပ် Phankham Viphavanh တို့ အခု ဧပြီလ အတွင်း တွေ့ဆုံပြီး ဗျူဟာကျ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု တိုးတက်လာစေရေး အတွက် စီစဉ်ဆောင်ရွက်ဖို့ ဆွေးနွေးခဲ့ကြကြောင်း ဂျပန် မီဒီယာတွေက ဖော်ပြကြပါတယ်။ လာအို နိုင်ငံမှာ Covid-19 ကာကွယ်ဆေး သိုလှောင်ရုံတွေ ဖွင့်လှစ်နိုင်ရေး အတွက် ဒေါ်လာ ၁ ဒသမ ၈ သန်း ပေးအပ်ဖို့နဲ့ နိုင်ငံတကာ လေဆိပ်တွေ အဆင့်မြှင့်တင်ရေးမှာ ကူညီဖို့လည်း ကတိပြုထားကြောင်း ဂျပန် သတင်းတွေက ဖော်ပြခဲ့ကြပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ မေလမှာ စတင် တာဝန်ယူခဲ့တဲ့ လာအို ဝန်ကြီးချုပ်သစ်နဲ့ ထိုင်းဝန်ကြီးချုပ် Prayuth Chan-Ocha တို့ တယ်လီဖုန်းဆက် ဆွေးနွေးခဲ့ကြောင်း လာအို နိုင်ငံပိုင် သတင်းက ဧပြီလအတွင်း ဖော်ပြပါတယ်။ လာအို အတွက် ပညာရေး၊ စိုက်ပျိုးရေးနဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ပညာသင်ဆုတွေ ထောက်ပံ့တဲ့ အတွက် ထိုင်းကို ကျေးဇူးတင်ကြောင်း လာအို ဝန်ကြီးချုပ်သစ် Phankham က တယ်လီဖုန်းဆက် ဆွေးနွေးမှု အတွင်း ပြောဆိုခဲ့ကြောင်းလည်း သတင်းက ဖော်ပြပါတယ်။ လာအိုနိုင်ငံတွင်း Covid-19 တိုက်ဖျက်ရေး အတွက်လည်း ထိုင်းက ထောက်ပံ့ပေးနေကြောင်းလည်း သတင်းမှာ တွေ့ရပါတယ်။
ဗီယက်နမ် တာဝန်ရှိသူတွေဘက်ကလည်း လာအိုနိုင်ငံနဲ့ ၂၀၂၁-၂၀၃၀ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရေး မဟာဗျူဟာ၊ နောက် ၅ နှစ်ကြာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး သဘောတူညီချက်ကို စတင်လိုက်ကြောင်း ဗီယက်နမ် ကွန်မြူနစ် ပါတီရဲ့ သတင်း ဝက်ဘ်ဆိုဒ် Nhan Dan မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒီ သဘောတူညီချက် ၂ ခုထဲမှာ ဘာတွေ ထည့်သွင်းမလဲ ဆိုတာကိုတော့ နှစ်ဘက် ခေါင်းဆောင်တွေ နောက်ပိုင်းမှာ ဆုံးဖြတ်ကြဖို့ ရှိပါတယ်။ လာအို အတွက် Covid-19 ဆိုင်ရာ အထောက်အပံ့နဲ့ ပညာသင်ဆု ၁,၀၀၀ ကို ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ် အတွင်း ဗီယက်နမ်က ပေးအပ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက William & Mary တက္ကသိုလ်က ပြုစုထားတဲ့ Aiddata.org ဝက်ဘ်ဆိုက် အရ လာအိုနိုင်ငံတွင်းကို ဝင်တဲ့ တရုတ်ရဲ့ ရန်ပုံငွေက တနှစ်ကို ဒေါ်လာ ၁၁ ဘီလျံထိ ရှိတယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ လာအို အတွက် ထိပ်တန်း ထောက်ပံ့ လှူဒါန်းသူတွေက ဂျပန်နဲ့ ထိုင်း နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး အခု အခါမှာ ဗီယက်နမ်က နိုင်ငံသစ် အဖြစ်နဲ့ ပါဝင်လာပါတယ်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ် အတွင်း လာအို အတွက် ထောက်ပံ့ငွေ၊ ချေးငွေ၊ လက်တွေ့ အကူအညီတွေ အပါအဝင် ဒေါ်လာ ၆၃ ဒသမ ၈ ဘီလျံထိ ဂျပန် အစိုးရက ပေးအပ်ခဲ့ကြောင်း ဂျပန် နိုင်ငံခြားရေး ဌာနက ဖော်ပြထားပါတယ်။
နိုင်ငံတကာရဲ့ တရားဝင် ထောက်ပံ့ ကူညီမှု စုစုပေါင်းက တခါတရံမှာ လာအို ပြည်တွင်း အသာတင် ထုတ်လုပ်မှု GDP ရဲ့ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းထိ ရရှိပါတယ်။ ဖွံ့ဖြိုးရေး မိတ်ဖက်တွေ၊ ရင်းနှီးတဲ့ နိုင်ငံတွေရဲ့ ပံ့ပိုးမှုကြောင့် ပြီးခဲ့တဲ့ ၅ နှစ် အတွင်း လာအိုရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုက ပျမ်းမျှ ၅ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်း ရှိကြောင်းလည်း လာအို နိုင်ငံပိုင် သတင်းက ဖော်ပြပါတယ်။ လာအို လူဦးရေ ၇ သန်းရဲ့ ၄ ပုံ ၁ ပုံက ဆင်းရဲမွဲတေနေတာကြောင့် အထောက်အပံ့တွေက အရေးကြီးပါတယ်။
အာရှ နိုင်ငံများက တရုတ်ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို လျှော့ချနိုင်ဖို့ မျှော်လင့်နေကြ ဖြစ်ပြီး ဒီလို ဆောင်ရွက်လာနိုင်ရင် တရုတ်ကို ဖြတ်ပြီး မြန်မာ၊ လာအို၊ ထိုင်း၊ ကမ္ဘောဒီးယားနဲ့ ဗီယက်နမ် နိုင်ငံတွေကို စီးဆင်းတဲ့ မဲခေါင်မြစ်ကြောင်း အရေး၊ ဒါမှမဟုတ်လည်း ကုန်းတွင်း သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ချိတ်ဆက်မှုတွေမှာ အင်အားကြီး တရုတ်ဘက်က အကြီးအကျယ် လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်မှု မရှိစေရေး ဖြစ်တယ်လို့ သုံးသပ်သူတွေက ပြောပါတယ်။ မဲခေါင်မြစ် အပေါ်ပိုင်းမှာ တရုတ်ရဲ့ ရေကာတာတွေက မြစ်ရေ စီးဆင်းမှုကို ထိန်းချုပ်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ်အတွင်း လာအိုနဲ့ အိမ်နီးချင်း နိုင်ငံတွေကို အမေရိကန် ဘက်က အကူအညီတွေ ထပ်တိုးခဲ့ပါတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့တော် Chulalongkorn တက္ကသိုလ်က နိုင်ငံရေး သိပ္ပံပါမောက္ခ Thitinan Pongsudhirak က အခုလို သုံးသပ်ပါတယ်။
“ လာအိုဟာ လက်တွေ့အားဖြင့် ဦးတည် ရည်မှန်းချက် မျိုးစုံ ရှိနေပေမယ့်လည်း တရုတ်ရဲ့ ချယ်လှယ်မှုက ပိုများလာပါတယ်။ အင်အားကြီး နိုင်ငံတွေရဲ့ ဒေသတွင်း သြဇာလွှမ်းမိုးနိုင်ရေး ပြိုင်ဆိုင်မှုကို မြင်တွေ့နေရပြီး လာအို နိုင်ငံဟာ ဒီအခင်းအကျင်းထဲက နိုင်ငံတခုသာ ဖြစ်ပါတယ်။ ”
ဂျပန် နိုင်ငံဘက်က အရှေ့တောင် အာရှ ဒေသတွင်းနဲ့ ပိုပြီး ချိတ်ဆက်လိုနေတယ်လို့ ပြောသူကတော့ ဂျပန်နိုင်ငံ Temple တက္ကသိုလ်က သမိုင်းပို့ချသူ Jeffrey Kingston ဖြစ်ပါတယ်။ မဲခေါင်မြစ်ရေ စီးဆင်းမှုကို တရုတ်ဘက်က ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ကိစ္စကလည်း ဂျပန် တာဝန်ရှိသူတွေ စိုးရိမ်တဲ့ အချက်လို့လည်း သူက ပြောပါတယ်။
“ တရုတ်ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို မမှီတဲ့ သဘောမျိုး ဖြစ်နေတာမှာ သူ့ဘက်က ယှဉ်ပြိုင်မယ်ဆိုတာကို ဂျပန်ဘက်က ပြသလိုက်တာလို့ ယူဆတဲ့ အကြောင်းနဲ့ ဒီနိုင်ငံတွေ အရေးမှာ ဂျပန်ဘက်က အခိုင်အမာ ရပ်တည် ဆောင်ရွက်သွားမယ်လို့ ယူဆကြောင်း ပါမောက္ခ Kingston က ပြောဆိုခဲ့တာပါ။ ”
ထိုင်းနိုင်ငံတွင်းမှာ ဂျပန်နိုင်ငံရဲ့ ကားနဲ့ ကားပစ္စည်း ထုတ်လုပ်မှု အခိုင်အမာ ရှိနေပြီး ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတွင်းမှာလည်း ၁၉၈၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေ နောက်ပိုင်း ဂျပန်ရဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုက တိုးလာပါတယ်။ ပယ်လယ်ဆိပ်ကမ်းတွေမှာ ကုန်ပို့ရတာထက် ကုန်းလမ်း သယ်ယူပို့ဆောင်ရင် ကုန်ကျစာရိတ်က ပို သက်သာပါတယ်။
ဂျပန်ဟာဆိုရင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနဲ့ အတူ တရုတ်ကို တန်ပြန်ဖို့ ဆောင်ရွက်နေတယ်လို့ ချူလာလောင်ကွန်း တက္ကသိုလ်က နိုင်ငံရေး သိပ္ပံပါမောက္ခ Thitinan Pongsudhirak က ပြောပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ် စက်တင်ဘာလက စတင်ခဲ့တဲ့ မဲခေါင်- အမေရိကန် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အထောက်အပံ့ အမေရိကန် အစီအစဉ်ဟာဆိုရင် လာအို အပါအဝင် အရှေ့တောင် အာရှဒေသတွင်း တရုတ်ကို ထိန်းညှိမှု အဖြစ် ရှုမြင်ကြပါတယ်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကာလ မကျေလည်မှုတွေ၊ နောက် ကျွန်းစုတွေ ပိုင်ဆိုင်မှု အရေးတို့နဲ့ ပတ်သက်ပြီး တရုတ်နဲ့ ဂျပန်ကြားမှာလည်း မပြေမလည် ဖြစ်နေတာပါ။
ဗီယက်နမ် ဘက်ကလည်း တရုတ်ကို မကျေမလည် ဖြစ်နေတာပါ။ ပိုင်ဆိုင်မှု အငြင်းပွားနေတဲ့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် အတွင်းမှာ တရုတ်က ချဲ့ထွင်လာမှု၊ ၁၉၇၀ ပြည့်လွန်နှစ် စစ်ပွဲ အပါအဝင် နယ်စပ် မြေ အငြင်းပွားမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပါတယ်။ ဗီယက်နမ် နိုင်ငံ ဟိုချီမင်းစီးတီးက စီးပွားရေး ဆိုင်ရာ အကြံပေး လုပ်ငန်း Mazars ရဲ့ လုပ်ငန်းဖော် Jack Nguyen ကတော့ အခုလို ပြောပါတယ်။
“ တရုတ်နဲ့ ဗီယက်နမ်ကြား သြဇာ ပြိုင်ဆိုင်မှု အနည်းငယ် ရှိခဲ့ပြီ ဗီယက်နမ်ဘက်က တဖြည်းဖြည်းချင်း ရှုံးနိမ့်လာခဲ့ပါတယ်လို့ သူက ပြောခဲ့တာပါ။ ”
တရုတ်ဘက်ကတော့ လာအိုကို ပေးနေတဲ့ အကူအညီတွေနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ပမာဏ စုစုပေါင်းကို မထုတ်ပြန်ပါဘူး။ ဒါပေမယ့်လည်း လာအို နိုင်ငံက တခြားနိုင်ငံတွေထက် တရုတ် အပေါ်မှာ ပိုပြီး မှီခိုနေကြောင်း သုံးသပ်သူများက ပြောပါတယ်။ ပြည်တွင်း အသားတင် ထုတ်လုပ်မှု တန်ဖိုး GDP က ဒေါ်လာ ၁၉ ဘီလျံ လောက်ဘဲ ရှိတဲ့ လာအို နိုင်ငံမှာ Covid-19 ကပ်ဘေးဒဏ်ကြောင့် စီးပွားရေး ထိခိုက်တာကြောင့် ရထားလမ်း အတွက် ကျသင့်ငွေ ပေးနိုင်ဖို့ ရုန်းကန်နေရပါတယ်။ လာအို အနေနဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် အတွင်း ရထားလမ်း အတွက် ဒေါ်လာ သန်း ၂၅၀ အကြွေးတင်နေကြောင်း နိုင်ငံတကာ ငွေကြေး ရန်ပုံငွေ အဖွဲ့ IMF က ပြောဆိုထားပါတယ်။
(Unicode)
လာအိုမှာ တရုတျရဲ့ သွဇာလှှမျးမှုကို ခြိနျညှိရေး ဒသေတှငျး နိုငျငံတှေ ကွိုးပမျး
ဆငျးရဲတဲ့ ကုနျးတှငျးပိတျ နိုငျငံ လာအိုမှာ တရုတျရဲ့ သွဇာလှှမျးမိုးမှု ကွီးထှားလာနတောကို လြှော့ခနြိုငျရေး မြှောျလင့ျခကြျနဲ့ နိုငျငံတကာ အစိုးရတှကေ လာအိုနိုငျငံ အတှကျ အထောကျအပံ့တှနေဲ့ ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှု အသဈတှေ ဒီနှဈ အတှငျးမှာ ကမျးလှမျးနကွေကွောငျး ဒသေတှငျးက သုံးသပျသူတှကေ ပွောပါတယျ။ ကုနျးတှငျး သယျယူပို့ဆောငျရေး၊ မဲခေါငျ မွဈရေ စီးဆငျးမှုတှေ အပေါျမှာ တရုတျရဲ့ အကွီးအကယြျ ခြုပျကိုငျမှု မရှိစရေေး အာရှ ဒသေတှငျး နိုငျငံတှရေဲ့ ကွိုးပမျးမှုလို့လညျး သုံးသပျကွပါတယျ။ ဒီသီတငျးပတျ စီးပှားရေး အစီအစဉျ အဖွဈ Ralph Jennings ရဲ့သတငျးဆောငျးပါးကို မသိငျ်ဂ ီထိုကျက ပွောပွပေးပါမယျ။
လာအိုကို ပေးနတေဲ့ အကူအညီတှေ ထပျတိုးပေးတာမြိုး ဒါမှမဟုတျလညျး အကူအညီသဈတှေ ကမျးလှမျးတာမြိုးကို ဂပြနျ၊ ထိုငျးနဲ့ ဗီယကျနမျ နိုငျငံတှကေ ဒီနှဈထဲမှာဘဲ ဆောငျရှကျလာနပေါတယျ။ နိုငျငံတကာဘကျက လာအို အတှကျ ပိုပွီး ထောကျပံ့ဖို့ ကမျးလှမျးခကြျတှဟောဆိုရငျ တရုတျရဲ့ လာအိုနိုငျငံတှငျး အကွီးဆုံး ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှု ဖွဈတဲ့ ဒေါျလာ ၅ ဒသမ ၉ ဘီလြံ ရငျးနှီးမွှုပျနှံထားတဲ့ ကီလိုမီတာ ၄၀၀ အရှညျ မီးရထားလမျး ဒီနှဈ အတှငျး ပွီးစီးမယ့ျ အခြိနျနဲ့လညျး တိုကျဆိုငျနပေါတယျ။
ဂပြနျ ဝနျကွီးခြုပျ Yoshihide Suga နဲ့ လာအို ဝနျကွီးခြုပျ Phankham Viphavanh တို့ အခု ဧပွီလ အတှငျး တှေ့ဆုံပွီး ဗြူဟာကြ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျမှု တိုးတကျလာစရေေး အတှကျ စီစဉျဆောငျရှကျဖို့ ဆှေးနှေးခဲ့ကွကွောငျး ဂပြနျ မီဒီယာတှကေ ဖောျပွကွပါတယျ။ လာအို နိုငျငံမှာ Covid-19 ကာကှယျဆေး သိုလှောငျရုံတှေ ဖှင့ျလှဈနိုငျရေး အတှကျ ဒေါျလာ ၁ ဒသမ ၈ သနျး ပေးအပျဖို့နဲ့ နိုငျငံတကာ လဆေိပျတှေ အဆင့ျမွှင့ျတငျရေးမှာ ကူညီဖို့လညျး ကတိပွုထားကွောငျး ဂပြနျ သတငျးတှကေ ဖောျပွခဲ့ကွပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ မလေမှာ စတငျ တာဝနျယူခဲ့တဲ့ လာအို ဝနျကွီးခြုပျသဈနဲ့ ထိုငျးဝနျကွီးခြုပျ Prayuth Chan-Ocha တို့ တယျလီဖုနျးဆကျ ဆှေးနှေးခဲ့ကွောငျး လာအို နိုငျငံပိုငျ သတငျးက ဧပွီလအတှငျး ဖောျပွပါတယျ။ လာအို အတှကျ ပညာရေး၊ စိုကျပြိုးရေးနဲ့ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ ပညာသငျဆုတှေ ထောကျပံ့တဲ့ အတှကျ ထိုငျးကို ကြေးဇူးတငျကွောငျး လာအို ဝနျကွီးခြုပျသဈ Phankham က တယျလီဖုနျးဆကျ ဆှေးနှေးမှု အတှငျး ပွောဆိုခဲ့ကွောငျးလညျး သတငျးက ဖောျပွပါတယျ။ လာအိုနိုငျငံတှငျး Covid-19 တိုကျဖကြျရေး အတှကျလညျး ထိုငျးက ထောကျပံ့ပေးနကွေောငျးလညျး သတငျးမှာ တှေ့ရပါတယျ။
ဗီယကျနမျ တာဝနျရှိသူတှဘေကျကလညျး လာအိုနိုငျငံနဲ့ ၂၀၂၁-၂၀၃၀ ပူးပေါငျး ဆောငျရှကျရေး မဟာဗြူဟာ၊ နောကျ ၅ နှဈကွာ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျရေး သဘောတူညီခကြျကို စတငျလိုကျကွောငျး ဗီယကျနမျ ကှနျမွူနဈ ပါတီရဲ့ သတငျး ဝကျဘျဆိုဒျ Nhan Dan မှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဒီ သဘောတူညီခကြျ ၂ ခုထဲမှာ ဘာတှေ ထည့ျသှငျးမလဲ ဆိုတာကိုတော့ နှဈဘကျ ခေါငျးဆောငျတှေ နောကျပိုငျးမှာ ဆုံးဖွတျကွဖို့ ရှိပါတယျ။ လာအို အတှကျ Covid-19 ဆိုငျရာ အထောကျအပံ့နဲ့ ပညာသငျဆု ၁,၀၀၀ ကို ပွီးခဲ့တဲ့ နှဈ အတှငျး ဗီယကျနမျက ပေးအပျခဲ့တာ ဖွဈပါတယျ။
အမရေိကနျ ပွညျထောငျစုက William & Mary တက်ကသိုလျက ပွုစုထားတဲ့ Aiddata.org ဝကျဘျဆိုကျ အရ လာအိုနိုငျငံတှငျးကို ဝငျတဲ့ တရုတျရဲ့ ရနျပုံငှကေ တနှဈကို ဒေါျလာ ၁၁ ဘီလြံထိ ရှိတယျလို့ ဖောျပွထားပါတယျ။ လာအို အတှကျ ထိပျတနျး ထောကျပံ့ လှူဒါနျးသူတှကေ ဂပြနျနဲ့ ထိုငျး နိုငျငံ ဖွဈပွီး အခု အခါမှာ ဗီယကျနမျက နိုငျငံသဈ အဖွဈနဲ့ ပါဝငျလာပါတယျ။ ၂၀၁၆ ခုနှဈ အတှငျး လာအို အတှကျ ထောကျပံ့ငှေ၊ ခြေးငှေ၊ လကျတှေ့ အကူအညီတှေ အပါအဝငျ ဒေါျလာ ၆၃ ဒသမ ၈ ဘီလြံထိ ဂပြနျ အစိုးရက ပေးအပျခဲ့ကွောငျး ဂပြနျ နိုငျငံခွားရေး ဌာနက ဖောျပွထားပါတယျ။
နိုငျငံတကာရဲ့ တရားဝငျ ထောကျပံ့ ကူညီမှု စုစုပေါငျးက တခါတရံမှာ လာအို ပွညျတှငျး အသာတငျ ထုတျလုပျမှု GDP ရဲ့ ၁၅ ရာခိုငျနှုနျးထိ ရရှိပါတယျ။ ဖှံ့ဖွိုးရေး မိတျဖကျတှေ၊ ရငျးနှီးတဲ့ နိုငျငံတှရေဲ့ ပံ့ပိုးမှုကွောင့ျ ပွီးခဲ့တဲ့ ၅ နှဈ အတှငျး လာအိုရဲ့ ဖှံ့ဖွိုးမှုက ပမြျးမြှ ၅ ဒသမ ၈ ရာခိုငျနှုနျး ရှိကွောငျးလညျး လာအို နိုငျငံပိုငျ သတငျးက ဖောျပွပါတယျ။ လာအို လူဦးရေ ၇ သနျးရဲ့ ၄ ပုံ ၁ ပုံက ဆငျးရဲမှဲတနေတောကွောင့ျ အထောကျအပံ့တှကေ အရေးကွီးပါတယျ။
အာရှ နိုငျငံမြားက တရုတျရဲ့ သွဇာလှှမျးမိုးမှုကို လြှော့ခနြိုငျဖို့ မြှောျလင့ျနကွေ ဖွဈပွီး ဒီလို ဆောငျရှကျလာနိုငျရငျ တရုတျကို ဖွတျပွီး မွနျမာ၊ လာအို၊ ထိုငျး၊ ကမ်ဘောဒီးယားနဲ့ ဗီယကျနမျ နိုငျငံတှကေို စီးဆငျးတဲ့ မဲခေါငျမွဈကွောငျး အရေး၊ ဒါမှမဟုတျလညျး ကုနျးတှငျး သယျယူပို့ဆောငျရေး ခြိတျဆကျမှုတှမှော အငျအားကွီး တရုတျဘကျက အကွီးအကယြျ လှှမျးမိုးခြုပျကိုငျမှု မရှိစရေေး ဖွဈတယျလို့ သုံးသပျသူတှကေ ပွောပါတယျ။ မဲခေါငျမွဈ အပေါျပိုငျးမှာ တရုတျရဲ့ ရကောတာတှကေ မွဈရေ စီးဆငျးမှုကို ထိနျးခြုပျထားတာ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ နှဈအတှငျး လာအိုနဲ့ အိမျနီးခငြျး နိုငျငံတှကေို အမရေိကနျ ဘကျက အကူအညီတှေ ထပျတိုးခဲ့ပါတယျ။ ထိုငျးနိုငျငံ ဘနျကောကျမွို့တောျ Chulalongkorn တက်ကသိုလျက နိုငျငံရေး သိပ်ပံပါမောက်ခ Thitinan Pongsudhirak က အခုလို သုံးသပျပါတယျ။
“ လာအိုဟာ လကျတှေ့အားဖွင့ျ ဦးတညျ ရညျမှနျးခကြျ မြိုးစုံ ရှိနပေမေယ့ျလညျး တရုတျရဲ့ ခယြျလှယျမှုက ပိုမြားလာပါတယျ။ အငျအားကွီး နိုငျငံတှရေဲ့ ဒသေတှငျး သွဇာလှှမျးမိုးနိုငျရေး ပွိုငျဆိုငျမှုကို မွငျတှေ့နရေပွီး လာအို နိုငျငံဟာ ဒီအခငျးအကငြျးထဲက နိုငျငံတခုသာ ဖွဈပါတယျ။ ”
ဂပြနျ နိုငျငံဘကျက အရှေ့တောငျ အာရှ ဒသေတှငျးနဲ့ ပိုပွီး ခြိတျဆကျလိုနတေယျလို့ ပွောသူကတော့ ဂပြနျနိုငျငံ Temple တက်ကသိုလျက သမိုငျးပို့ခသြူ Jeffrey Kingston ဖွဈပါတယျ။ မဲခေါငျမွဈရေ စီးဆငျးမှုကို တရုတျဘကျက ထိနျးခြုပျထားတဲ့ ကိစ်စကလညျး ဂပြနျ တာဝနျရှိသူတှေ စိုးရိမျတဲ့ အခကြျလို့လညျး သူက ပွောပါတယျ။
“ တရုတျရဲ့ သွဇာလှှမျးမိုးမှုကို မမှီတဲ့ သဘောမြိုး ဖွဈနတောမှာ သူ့ဘကျက ယှဉျပွိုငျမယျဆိုတာကို ဂပြနျဘကျက ပွသလိုကျတာလို့ ယူဆတဲ့ အကွောငျးနဲ့ ဒီနိုငျငံတှေ အရေးမှာ ဂပြနျဘကျက အခိုငျအမာ ရပျတညျ ဆောငျရှကျသှားမယျလို့ ယူဆကွောငျး ပါမောက်ခ Kingston က ပွောဆိုခဲ့တာပါ။ ”
ထိုငျးနိုငျငံတှငျးမှာ ဂပြနျနိုငျငံရဲ့ ကားနဲ့ ကားပစ်စညျး ထုတျလုပျမှု အခိုငျအမာ ရှိနပွေီး ဗီယကျနမျနိုငျငံတှငျးမှာလညျး ၁၉၈၀ ပွည့ျလှနျနှဈတှေ နောကျပိုငျး ဂပြနျရဲ့ ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှုက တိုးလာပါတယျ။ ပယျလယျဆိပျကမျးတှမှော ကုနျပို့ရတာထကျ ကုနျးလမျး သယျယူပို့ဆောငျရငျ ကုနျကစြာရိတျက ပို သကျသာပါတယျ။
ဂပြနျဟာဆိုရငျ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစုနဲ့ အတူ တရုတျကို တနျပွနျဖို့ ဆောငျရှကျနတေယျလို့ ခြူလာလောငျကှနျး တက်ကသိုလျက နိုငျငံရေး သိပ်ပံပါမောက်ခ Thitinan Pongsudhirak က ပွောပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ နှဈ စကျတငျဘာလက စတငျခဲ့တဲ့ မဲခေါငျ- အမရေိကနျ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျရေး အထောကျအပံ့ အမရေိကနျ အစီအစဉျဟာဆိုရငျ လာအို အပါအဝငျ အရှေ့တောငျ အာရှဒသေတှငျး တရုတျကို ထိနျးညှိမှု အဖွဈ ရှုမွငျကွပါတယျ။ ဒုတိယ ကမ်ဘာစဈကာလ မကြလေညျမှုတှေ၊ နောကျ ကြှနျးစုတှေ ပိုငျဆိုငျမှု အရေးတို့နဲ့ ပတျသကျပွီး တရုတျနဲ့ ဂပြနျကွားမှာလညျး မပွမေလညျ ဖွဈနတောပါ။
ဗီယကျနမျ ဘကျကလညျး တရုတျကို မကြမေလညျ ဖွဈနတောပါ။ ပိုငျဆိုငျမှု အငွငျးပှားနတေဲ့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ အတှငျးမှာ တရုတျက ခြဲ့ထှငျလာမှု၊ ၁၉၇၀ ပွည့ျလှနျနှဈ စဈပှဲ အပါအဝငျ နယျစပျ မွေ အငွငျးပှားမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပါတယျ။ ဗီယကျနမျ နိုငျငံ ဟိုခြီမငျးစီးတီးက စီးပှားရေး ဆိုငျရာ အကွံပေး လုပျငနျး Mazars ရဲ့ လုပျငနျးဖောျ Jack Nguyen ကတော့ အခုလို ပွောပါတယျ။
“ တရုတျနဲ့ ဗီယကျနမျကွား သွဇာ ပွိုငျဆိုငျမှု အနညျးငယျ ရှိခဲ့ပွီ ဗီယကျနမျဘကျက တဖွညျးဖွညျးခငြျး ရှုံးနိမ့ျလာခဲ့ပါတယျလို့ သူက ပွောခဲ့တာပါ။ ”
တရုတျဘကျကတော့ လာအိုကို ပေးနတေဲ့ အကူအညီတှနေဲ့ ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှု ပမာဏ စုစုပေါငျးကို မထုတျပွနျပါဘူး။ ဒါပမေယ့ျလညျး လာအို နိုငျငံက တခွားနိုငျငံတှထေကျ တရုတျ အပေါျမှာ ပိုပွီး မှီခိုနကွေောငျး သုံးသပျသူမြားက ပွောပါတယျ။ ပွညျတှငျး အသားတငျ ထုတျလုပျမှု တနျဖိုး GDP က ဒေါျလာ ၁၉ ဘီလြံ လောကျဘဲ ရှိတဲ့ လာအို နိုငျငံမှာ Covid-19 ကပျဘေးဒဏျကွောင့ျ စီးပှားရေး ထိခိုကျတာကွောင့ျ ရထားလမျး အတှကျ ကသြင့ျငှေ ပေးနိုငျဖို့ ရုနျးကနျနရေပါတယျ။ လာအို အနနေဲ့ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈ အတှငျး ရထားလမျး အတှကျ ဒေါျလာ သနျး ၂၅၀ အကွှေးတငျနကွေောငျး နိုငျငံတကာ ငှကွေေး ရနျပုံငှေ အဖှဲ့ IMF က ပွောဆိုထားပါတယျ။
