(Zawgyi/Unicode)
မြန်မာ့ စီးပွားရေးကဏ္ဍမှာ စစ်အုပ်စုရဲ့ အကျိုးစီးပွားနဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ စီးပွားရေးက ထုနဲ့ ထည်နဲ့ ရှိနေပြီး အမေရိကန်ရဲ့ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုချမှတ်ပေမယ့်လည်း စစ်အုပ်စု အနေနဲ့တော့ သူတို့နဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ လုပ်ငန်းကြီးတွေကနေ ဘဏ္ဍာငွေကြေး ဆက်လက် ရရှိနေဦးမယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက သုံးသပ်ကြပါတယ်။ မြန်မာ စစ်တပ်က ကြွယ်ဝမှုတွေကို ဘယ်လို ထိန်းသိမ်းထားသလဲ ဆိုတဲ့ AFP ရဲ့ သတင်းဆောင်းပါးကို အခြေခံပြီး ဒီသီတင်းပတ် စီးပွားရေး အစီအစဉ်မှာ မသိင်္ဂ ီထိုက် တင်ပြပေးမှာပါ။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ အရပ်သား ခေါင်းဆောင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့မှာ စစ်တပ်က ဖမ်းဆီးပြီး အာဏာ ရယူပြီး နောက်ပိုင်း ဆန္ဒပြ ဆန့်ကျင်သူတွေကို ဖြိုခွင်းမှုတွေကြောင့် နိုင်ငံတကာဘက်က ပြစ်ဒဏ်ခတ်ဖို့ တောင်းဆိုမှုတွေ ပိုများလာခဲ့ပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ ကြာသပတေးနေ့မှာတော့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက မြန်မာ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေ အပေါ် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှု ချမှတ်ခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု အတွင်းမှာ ရှိတဲ့ မြန်မာ့ ဘဏ္ဍာငွေ ဒေါ်လာ သန်း (၁,၀၀၀) ကို မြန်မာ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေ ထုတ်ယူခွင့် မရအောင် ထိန်းချုပ်မယ့် အကြောင်း အမေရိကန် သမ္မတ Joe Biden က ကြေညာခဲ့သလိုဘဲ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ စစ်အာဏာသိမ်းမှုမှာ တာဝန်ရှိတဲ့ လက်ရှိနဲ့ အငြိမ်းစား စစ်အရာရှိကြီး ၁၀ ဦးရဲ့ အမေရိကန်မှာ ရှိတဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုတွေနဲ့ လွှဲပြောင်းမှုတွေကို ပိတ်ပင်ကြောင်း အမေရိကန် ဘဏ္ဍာရေး ဝန်ကြီးဌာနကလည်း ကြေညာခဲ့ပါတယ်။
အရပ်သား ခေါင်းဆောင်တွေ ဖမ်းပြီး အာဏာ ရယူမှုကို စစ်အာဏာသိမ်းမှု အဖြစ် အမေရိကန်က သတ်မှတ်ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေး ဌာန ပြောခွင့်ရက ပြောဆိုထားတာပါ။ အာဏာယူထားတဲ့ စစ်ကောင်စီကတော့ သူတို့ကို အာဏာသိမ်းတယ်လို့ မသုံးဖို့ ထုတ်ပြန်ထားတာပါ။
ဒါပေမယ့်လည်း စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ နောက်ကွယ်က များပြားလှစွာသော ကော်ပိုရေးရှင်းကြီးတွေကနေ ကြွယ်၀ ချမ်းသာမှုတွေ ဆက်လက် ရရှိခံစားခွင့် ရနေတယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက ယုံကြည်ကြပါတယ်။ မြန်မာ စစ်တပ်က သိုသိုသိပ်သိပ် ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ မြန်မာ့စီးပွားရေး ဦးပိုင်လီမိတက် (MEHL) နဲ့ မြန်မာ့ စီးပွားရေး ကော်ပိုရေးရှင်း (MEC) က အပြည့်အ၀ ကြီးကြပ်ဆောင်ရွက်နေတဲ့ ဒါမှမဟုတ်လည်း တစိတ်တပိုင်း ကြီးကြပ် ဆောင်ရွက်နေတဲ့ ကုမ္ပဏီ အနည်းဆုံး ၁၃၃ ခု မြန်မာပြည်တွင်းမှာ ရှိနေတယ်လို့ Justic for Myanmar ရဲ့ အစီရင်ခံစာ တခုက ဖော်ပြပါတယ်။
ပွင့်လင်းမြင်သာမှု မရှိတဲ့ ဒီအဖွဲ့တွေရဲ့ အခက်အလက် စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေကလည်း ဘီယာ၊ ဆေးလိပ်၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၊ အဝတ်အထည်လုပ်ငန်း၊ ခရီးသွား လုပ်ငန်းနဲ့ ဘဏ်လုပ်ငန်းတွေ အထိ ကဏ္ဍတွေ အများကြီးမှာ ပါဝင်နေတာပါ။
အကျိုးအမြတ်များပြီး စည်းမျဉ်း စည်းကမ်း လျော့ရဲနေတဲ့ ကျောက်စိမ်းနဲ့ ပတ္တမြား ကုန်သွယ်ရေးကတော့ စစ်တပ်ပိုင် စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေက ချုပ်ကိုင်ထားတာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာမှာ ကျောက်စိမ်း ထုတ်လုပ်မှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ခန့်မှန်းခြေ တနှစ်ကို အမေရိကန် ဒေါ်လာ သန်း ထောင်ချီ ရနေပေမယ်လို့လည်း နိုင်ငံတော် အခွန်ငွေမှာတော့ မဖြစ်စလောက်ဘဲ ရပါတယ်။ အရည်အသွေး အကောင်းဆုံး ကျောက်မျက်တွေကတော့ နယ်စပ်ကျော်ပြီး တရုတ်ဘက်ကို တရားမဝင် ထွက်တယ်လို့ ယုံကြည်ထားကြပါတယ်။
သဘာ၀ ဘေးဒဏ်သင့်လွယ်တဲ့ ကျောက်စိမ်းထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းဟာ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ကတည်းကနေ အခုအချိန်ထိ စစ်တပ် အခွင့်ထူးခံတွေ၊ မူးယစ်ရာဇာတွေနဲ့ သူတို့နဲ့ ပလဲနံပသင့်သူတွေရဲ့ အချိတ်အဆက်တွေက ထိန်းချုပ်ထားဆဲ ဖြစ်တယ်လို့ အစိုးရ မဟုတ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်း Global Witness က ပြောဆိုထားပါတယ်။ စီးပွားရေး ဦးပိုင် လီမိတက်ရဲ့ လုပ်ငန်းခွဲ တခုက ကျောက်စိမ်း တူးဖော်ခွင့် လိုင်စင် အများဆုံး ထိန်းချုပ်ထားတယ်လို့လည်း ဖော်ပြပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ ကြာသပတေးနေ့တုန်းက အမေရိကန် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုထဲမှာ ပါတဲ့ ကျောက်မျက် လုပ်ငန်းကြီး သုံးခုထဲမှာ Myanmar Imperial Jade Co. Ltd., လည်း ပါဝင်ပါတယ်။ မြန်မာ့ စီးပွားရေး ဦးပိုင် လီမိတက်နဲ့ မိတ်ဖက် ကုမ္ပဏီတွေထဲမှာ တရုတ်၊ ဂျပန်၊ တောင်ကိုရီးယားနဲ့ စကာၤပူက ကုမ္ပဏီတွေလည်း ပါဝင်ပါတယ်။ ဒီ လုပ်ငန်းကြီးကနေ အစိုးရကို တင်ပြထားချက် အရတော့ လုပ်ငန်းကြီးရဲ့ အစုရှယ်ယာ ပိုင်ရှင်တွေက လက်ရှိနဲ့ အငြိမ်းစား စစ်အရာရှိကြီးတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလက ထွက်တဲ့ နိုင်ငံတကာ အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားမှု အဖွဲ့ကြီး Amnesty International ရဲ့ အစီရင်ခံစာ အရ ၁၉၉၀ နဲ့ ၂၀၁၁ ခုနှစ် အတွင်း ဒေါ်လာ သန်း ၁၈,၀၀၀ ကျော် ရှယ်ယာရှင်တွေကို ပေးခဲ့တယ်လို့ ဖော်ပြပါတယ်။
စစ်အုပ်စု အကြီးအကဲ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး မင်းအောင်လှိုင်လည်း အဓိက ရှယ်ယာဝင် တဦးလို့ ဆိုကြပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ် တနှစ်တည်းမှာတင် အကျိုးအမြတ် အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၂၅၀,၀၀၀ လောက် ရခဲ့လိမ့်မယ်လို့လည်း အစီရင်ခံစာက ဖော်ပြပါတယ်။
နိုင်ငံကို ရာစုနှစ်ဝက်လောက် အုပ်ချုပ်လာတဲ့ စစ်တပ် ထိပ်ပိုင်း ခေါင်းဆောင်တွေ အနေနဲ့ သူတို့ကိုယ်သူတို့ ကြွယ်၀ ချမ်းသာအောင် လုပ်ဖို့ အချိန်ရခဲ့တယ်လို့ နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးဆိုင်ရာ ပြင်သစ် အင်စတီကျူရဲ့ အာရှဆိုင်ရာ ညွှန်ကြားရေးမှူး Francoise Nicolas က ပြောပါတယ်။ ၂၀၁၁ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၂၁ ခုနှစ်ကြား တစိတ်တပိုင်း အရပ်သား အုပ်ချုပ်မှု ကာလတိုလေး အတွင်းမှာလည်း ဒီကိစ္စတွေမှာ အပြောင်းအလဲ ကြီးကြီးမားမား မဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။ ပြီးခဲ့တဲ့ နိုဝင်ဘာလ အတွင်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ပါတီက အပြတ်အသတ် အနိုင်ရခဲ့ပြီးနောက်မှာ စစ်တပ် အနေနဲ့ အနာဂတ် အရေး စိုးရိမ်စိတ် ရှိကောင်းရှိနိုင်တယ်လို့ Nicolas က AFP ကို ပြောပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ ချမ်းသာကြွယ်ဝမှုတွေကို ထိခိုက်လာနိုင်ခြေ ရှိပြီး ဒီအချက်က အစိုးရကို ဖြုတ်ချဖို့ သူတို့ ဆုံးဖြတ်တဲ့ နေရာမှာ အများကြီး ဖြစ်နိုင်ခြေ ရှိပါတယ်လို့လည်း သူက ထပ်လောင်း ပြောပါတယ်။
စစ်အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် စစ်တပ် အနေနဲ့ နိုင်ငံပိုင် ကုမ္ပဏီတွေကို ပြန်လည် ထိန်းချုပ်ခွင့် ရစေပါတယ်။ ပြင်သစ်ရဲ့ Total ၊ အမေရိကန်ရဲ့ Chevron တို့နဲ့ ဖက်စပ်လုပ်နေတဲ့ မြန်မာ့ ရေနံနဲ့ သဘာ၀ ဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်း ကို အခု စစ်တပ်က ကြီးကြပ်နေပါပြီ။ မြန်မာ့ ရေနံနဲ့ သဘာ၀ ဓာတ်ငွေ့ လုပ်ငန်းဟာ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ ကနေ တနှစ်ကို ဒေါ်လာ သန်း ၁,၀၀၀ လောက် အကျိုးအမြတ် ရနေတယ်လို့ ဖော်ပြကြပြီး ဒါက သိပ်ပြီး အရေးကြီးတဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှု တခု ဖြစ်ပါတယ်။
အခုအချိန်ထိတော့ နိုင်ငံတကာ လုပ်ငန်းကြီးတွေထဲက ဆိုရင် ဂျပန် အဖျော်ယမကာ လုပ်ငန်း Kirin နဲ့ စကာၤပူ အခြေစိုက် ရေနံ ကုမ္ပဏီ Puma တို့က မြန်မာနိုင်ငံတွင်း သူတို့ လုပ်ငန်းတွေကို ပြန်လည် သုံးသပ်နေကြောင်း ကြေညာထားပါသေးတယ်။ မြန်မာ့ စီးပွားရေး ဦးပိုင် လီမိတက် အစား တခြား မိတ်ဖက် အသစ် ရှာမယ်လို့ Kirin က ပြောဆိုထားပါတယ်။
ရတနာ ကမ်းလွန် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ လုပ်ကွက်မှာ အများစု စီမံခန့်ခွဲနေတဲ့ Total လုပ်ငန်းကြီးက ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း မြန်မာ အစိုးရကို ဒေါ်လာ ၂၅၇ သန်း ပေးသွင်းခဲ့ပြီး အခုအခါမှာတော့ စစ်အာဏာသိမ်းမှုရဲ့ သက်ရောက်မှုတွေကို ပြန်လည်သုံးသပ်မယ်လို့ ပြောဆိုထားပါတယ်။ နောက်ထပ် ကမ်းလွန် လုပ်ကွက် တခုမှာ Total နဲ့ အတူ အစုရှယ်ယာပါတဲ့ သြစတေးလျ Woodside လုပ်ငန်းကြီးကလည်း အခြေအနေကို စောင့်ကြည့်နေကြောင်း ပြောဆိုထားပါတယ်။
စစ်အာဏာ မသိမ်းခင်ကတည်းက ၂၀၁၇ ခုနှစ် ရိုဟင်ဂျာ မူဆလင် လူနည်းစု အပေါ်မှာ စစ်တပ်ရဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေကြောင့် အမေရိကန်က ဒဏ်ခတ် ပိတ်ဆို့မှု ချမှတ်ထားပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာဘက်ကတော့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတာကို အသိအမှတ် မပြုပါဘူး။
ဒီ ပစ်မှတ်ထား တုံ့ပြန် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့ခံရတဲ့ စစ်တပ် တပ်ဖွဲ့တွေနဲ့ လူပုဂ္ဂိုလ်တွေထဲမှာ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး မင်းအောင်လှိုင် ပါဝင်ပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်ဗိုလ်ချုပ်ကြီးတွေ ဘဏ္ဍာရေး ရပေါက် ရလမ်းတွေကို ပိုပြီး ပြစ်ဒဏ်ခတ် တင်းကြပ်ဖို့ တွန်းအားပေးနေသူကတော့ International Federation for Human Rights က Debbie Stothard ဖြစ်ပါတယ်။
နိုင်ငံတကာ ကုမ္ပဏီတွေ အနေနဲ့ အာဏာယူထားတဲ့ ခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ ပတ်သက် ဆက်နွယ်မှု အားလုံး ရပ်ဖို့ Stothard က တိုက်တွန်းလိုက်ပြီး အဓိက ကတော့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်းမှာ နိုင်ငံခြား ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အများဆုံး ဖြစ်တဲ့ စကာၤပူ ဖြစ်တယ်လို့လည်း သူမက ပြောပါတယ်။
၂၀၀၀ ပြည့်နှစ် အလယ်ပိုင်းလောက်က စလို့ မြန်မာ ထိပ်တန်း စစ်အရာရှိကြီး တချို့ဟာ စကာၤပူမှာ ပုဂ္ဂလိက ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေနဲ့ ဘဏ် စာရင်းတွေ ရှိနေပါပြီ။ ဒီနှစ်ပိုင်းတွေမှာတော့ ပိုလို့တောင် အရှိန်ကောင်းလာပါတယ်လို့ သူမက ပြောတာပါ။ ဆိုတော့ စကာၤပူ အနေနဲ့ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေကို တန်ပြန်ဖို့ အားသာချက် ရှိတယ်လို့လည်း သူမက ထပ်လောင်း ပြောပါတယ်။
Justice For Myanmar က ဒေါ်ရတနာမောင်ကတော့ မြန်မြန်ဆန်ဆန် တုံ့ပြန် ကိုင်တွယ်ဆောင်ရွက်ဖို့ တိုက်တွန်းပါတယ်။ အခုအချိန်မှာ ပြတ်ပြတ်သားသား မဆောင်ရွက်ဘူးဆိုရင် စစ်တပ်က လူထု အပေါ်မှာ ပိုပြီး အကြမ်းဖက်လာမယ်၊ ဒီမိုကရေစီ ရဖို့ အခွင့်အလမ်းလည်း ရှိတော့မှာ မဟုတ်ဘူးလို့ ဒေါ်ရတနာမောင်က ပြောပါတယ်။
အထူးသဖြင့်တော့ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုမှာ စစ်အုပ်စုက သိပ်ပြီး အကျွမ်းတဝင် ဖြစ်နေတာနဲ့ အတူဘဲ အရှေ့တောင် အာရှရဲ့ အဆင်းရဲဆုံး နိုင်ငံတခု ဖြစ်တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ စီးပွားရေး အကြပ်ဆိုက်သွားမယ့် အရေးကိုလည်း သတိထားဖို့ တိုက်တွန်းနေကြသူတွေလည်း ရှိပါတယ်။
ဥရောပ သမဂ္ဂရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးရာ မူဝါဒ အကြီးအကဲ Josep Borrell က ပြီးခဲ့တဲ့ သီတင်းပတ် အတွင်းမှာဘဲ စစ်အာဏာသိမ်းမှုမှာ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့ရေး နည်းလမ်းတွေကို ဥရောပ ကော်မရှင် ဆွေးနွေးပွဲမှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။
ဥရောပ သမဂ္ဂဘက်က မြန်မာ အပေါ် အရေးယူနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းသုံးသွယ်ထဲမှာတာ့ စစ်တပ်နဲ့ ပတ်သက် ဆက်နွယ်နေတဲ့ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေနဲ့ လူတွေကို ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှု ချမှတ်ရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးရေး အကူအညီတွေကို ပြန်လည် သုံးသပ်ရေး၊ လက်နက်ကလွဲလို့ တခြား ကုန်ပစ္စည်းတွေ အတွက် အထူးကုန်သွယ်ခွင့် အခွင့်အရေးတို့ကို ပြန်လည် သုံးသပ်ရေးတို့ ဖြစ်ကြောင်းလည်း ထောက်ပြပါတယ်။ ကုန်သွယ်ရေး အထူးအခွင့်အရေးကို ရုပ်သိမ်းလိုက်ရင်တော့ စစ်တပ်ရဲ့ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေကို မထိခိုက်ဘဲ အရပ်သားတွေရဲ့ အထည်ချုပ်လုပ်ငန်းတွေ အပေါ်မှာ ထိခိုက်နိုင်တယ်လို့ သတိပေးပါတယ်။ဒီ အထည်ချုပ် လုပ်ငန်းတွေမှာ လုပ်သား ၅ သိန်းလောက် ရှိပြီး အမျိုးသမီး အများစု ဖြစ်ကြောင်းလည်း ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။
ပြင်းထန်တဲ့ တားမြစ်ပိတ်ပင်ချက် တွေနဲ့ ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ မြန်မာပြည်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့တဲ့ စစ်တပ် အနေနဲ့ အလာတူ ပြန်လုပ်ဖို့ ပြင်ဆင်ထားလိမ့်မယ်လို့ မြန်မာ အခြေစိုက် နိုင်ငံရေး သုံးသပ်သူ Richard Horsey က ပြောပါတယ်။ ထိခိုက်သက်ရောက်မှုကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသုံးသပ်ဘဲနဲ့ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုတွေ ချမှတ်ဖို့ တိုက်တွန်းချက်တွေကို မူဝါဒ ချမှတ်သူတွေဘက်က ခုခံရမယ်၊ မြန်မာ အုပ်ချုပ်သူတွေရဲ့ ပြစ်ဒဏ် အတွက် မြန်မာပြည်သူတွေ နစ်နာအောင် ဒဏ်မပေးပါနဲ့လို့ သုံးသပ်သူ Richard Horsey က ထပ်လောင်း ပြောပါတယ်။
(Unicode)
ကြောကျစိမျးနဲ့ ပတ်တမွား - မွနျမာ စဈတပျက သူ့စညျးစိမျကို ဘယျလို စုဆောငျးထားသလဲ
မွနျမာ့ စီးပှားရေးကဏ်ဍမှာ စဈအုပျစုရဲ့ အကြိုးစီးပှားနဲ့ ဆကျစပျနတေဲ့ စီးပှားရေးက ထုနဲ့ ထညျနဲ့ ရှိနပွေီး အမရေိကနျရဲ့ ဒဏျခတျပိတျဆို့မှုခမြှတျပမေယ့ျလညျး စဈအုပျစု အနနေဲ့တော့ သူတို့နဲ့ သကျဆိုငျတဲ့ လုပျငနျးကွီးတှကေနေ ဘဏ်ဍာငှကွေေး ဆကျလကျ ရရှိနေဦးမယျလို့ ကြှမျးကငြျသူတှကေ သုံးသပျကွပါတယျ။ မွနျမာ စဈတပျက ကွှယျဝမှုတှကေို ဘယျလို ထိနျးသိမျးထားသလဲ ဆိုတဲ့ AFP ရဲ့ သတငျးဆောငျးပါးကို အခွခေံပွီး ဒီသီတငျးပတျ စီးပှားရေး အစီအစဉျမှာ မသိငျ်ဂ ီထိုကျ တငျပွပေးမှာပါ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ အရပျသား ခေါငျးဆောငျ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျကို ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနေ့မှာ စဈတပျက ဖမျးဆီးပွီး အာဏာ ရယူပွီး နောကျပိုငျး ဆန်ဒပွ ဆန့ျကငြျသူတှကေို ဖွိုခှငျးမှုတှကွေောင့ျ နိုငျငံတကာဘကျက ပွဈဒဏျခတျဖို့ တောငျးဆိုမှုတှေ ပိုမြားလာခဲ့ပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ ကွာသပတေးနေ့မှာတော့ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစုက မွနျမာ စဈခေါငျးဆောငျတှေ အပေါျ ဒဏျခတျပိတျဆို့မှု ခမြှတျခဲ့ပါတယျ။
အမရေိကနျ ပွညျထောငျစု အတှငျးမှာ ရှိတဲ့ မွနျမာ့ ဘဏ်ဍာငှေ ဒေါျလာ သနျး (၁,၀၀၀) ကို မွနျမာ စဈခေါငျးဆောငျတှေ ထုတျယူခှင့ျ မရအောငျ ထိနျးခြုပျမယ့ျ အကွောငျး အမရေိကနျ သမ်မတ Joe Biden က ကွညောခဲ့သလိုဘဲ ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနေ့ စဈအာဏာသိမျးမှုမှာ တာဝနျရှိတဲ့ လကျရှိနဲ့ အငွိမျးစား စဈအရာရှိကွီး ၁၀ ဦးရဲ့ အမရေိကနျမှာ ရှိတဲ့ ပိုငျဆိုငျမှုတှနေဲ့ လှှဲပွောငျးမှုတှကေို ပိတျပငျကွောငျး အမရေိကနျ ဘဏ်ဍာရေး ဝနျကွီးဌာနကလညျး ကွညောခဲ့ပါတယျ။
အရပျသား ခေါငျးဆောငျတှေ ဖမျးပွီး အာဏာ ရယူမှုကို စဈအာဏာသိမျးမှု အဖွဈ အမရေိကနျက သတျမှတျကွောငျး နိုငျငံခွားရေး ဌာန ပွောခှင့ျရက ပွောဆိုထားတာပါ။ အာဏာယူထားတဲ့ စဈကောငျစီကတော့ သူတို့ကို အာဏာသိမျးတယျလို့ မသုံးဖို့ ထုတျပွနျထားတာပါ။
ဒါပမေယ့ျလညျး စဈတပျခေါငျးဆောငျတှရေဲ့ နောကျကှယျက မြားပွားလှစှာသော ကောျပိုရေးရှငျးကွီးတှကေနေ ကွှယျ၀ ခမြျးသာမှုတှေ ဆကျလကျ ရရှိခံစားခှင့ျ ရနတေယျလို့ ကြှမျးကငြျသူတှကေ ယုံကွညျကွပါတယျ။ မွနျမာ စဈတပျက သိုသိုသိပျသိပျ ထိနျးခြုပျထားတဲ့ မွနျမာ့စီးပှားရေး ဦးပိုငျလီမိတကျ (MEHL) နဲ့ မွနျမာ့ စီးပှားရေး ကောျပိုရေးရှငျး (MEC) က အပွည့ျအ၀ ကွီးကွပျဆောငျရှကျနတေဲ့ ဒါမှမဟုတျလညျး တစိတျတပိုငျး ကွီးကွပျ ဆောငျရှကျနတေဲ့ ကုမ်ပဏီ အနညျးဆုံး ၁၃၃ ခု မွနျမာပွညျတှငျးမှာ ရှိနတေယျလို့ Justic for Myanmar ရဲ့ အစီရငျခံစာ တခုက ဖောျပွပါတယျ။ ပှင့ျလငျးမွငျသာမှု မရှိတဲ့ ဒီအဖှဲ့တှရေဲ့ အခကျအလကျ စီးပှားရေး လုပျငနျးတှကေလညျး ဘီယာ၊ ဆေးလိပျ၊ သယျယူပို့ဆောငျရေး၊ အဝတျအထညျလုပျငနျး၊ ခရီးသှား လုပျငနျးနဲ့ ဘဏျလုပျငနျးတှေ အထိ ကဏ်ဍတှေ အမြားကွီးမှာ ပါဝငျနတောပါ။
အကြိုးအမွတျမြားပွီး စညျးမဉြျး စညျးကမျး လြော့ရဲနတေဲ့ ကြောကျစိမျးနဲ့ ပတ်တမွား ကုနျသှယျရေးကတော့ စဈတပျပိုငျ စီးပှားရေး လုပျငနျးတှကေ ခြုပျကိုငျထားတာပါ။ မွနျမာနိုငျငံဟာ ကမ်ဘာမှာ ကြောကျစိမျး ထုတျလုပျမှု အမြားဆုံး နိုငျငံ ဖွဈပွီး ခန့ျမှနျးခွေ တနှဈကို အမရေိကနျ ဒေါျလာ သနျး ထောငျခြီ ရနပေမေယျလို့လညျး နိုငျငံတောျ အခှနျငှမှောတော့ မဖွဈစလောကျဘဲ ရပါတယျ။ အရညျအသှေး အကောငျးဆုံး ကြောကျမကြျတှကေတော့ နယျစပျကြောျပွီး တရုတျဘကျကို တရားမဝငျ ထှကျတယျလို့ ယုံကွညျထားကွပါတယျ။
သဘာ၀ ဘေးဒဏျသင့ျလှယျတဲ့ ကြောကျစိမျးထုတျလုပျမှု လုပျငနျးဟာ ၂၀၁၁ ခုနှဈ ကတညျးကနေ အခုအခြိနျထိ စဈတပျ အခှင့ျထူးခံတှေ၊ မူးယဈရာဇာတှနေဲ့ သူတို့နဲ့ ပလဲနံပသင့ျသူတှရေဲ့ အခြိတျအဆကျတှကေ ထိနျးခြုပျထားဆဲ ဖွဈတယျလို့ အစိုးရ မဟုတျတဲ့ အဖှဲ့အစညျး Global Witness က ပွောဆိုထားပါတယျ။ စီးပှားရေး ဦးပိုငျ လီမိတကျရဲ့ လုပျငနျးခှဲ တခုက ကြောကျစိမျး တူးဖောျခှင့ျ လိုငျစငျ အမြားဆုံး ထိနျးခြုပျထားတယျလို့လညျး ဖောျပွပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ ကွာသပတေးနေ့တုနျးက အမရေိကနျ ဒဏျခတျပိတျဆို့မှုထဲမှာ ပါတဲ့ ကြောကျမကြျ လုပျငနျးကွီး သုံးခုထဲမှာ Myanmar Imperial Jade Co. Ltd., လညျး ပါဝငျပါတယျ။ မွနျမာ့ စီးပှားရေး ဦးပိုငျ လီမိတကျနဲ့ မိတျဖကျ ကုမ်ပဏီတှထေဲမှာ တရုတျ၊ ဂပြနျ၊ တောငျကိုရီးယားနဲ့ စကာၤပူက ကုမ်ပဏီတှလေညျး ပါဝငျပါတယျ။ ဒီ လုပျငနျးကွီးကနေ အစိုးရကို တငျပွထားခကြျ အရတော့ လုပျငနျးကွီးရဲ့ အစုရှယျယာ ပိုငျရှငျတှကေ လကျရှိနဲ့ အငွိမျးစား စဈအရာရှိကွီးတှေ ဖွဈပါတယျ။
၂၀၂၀ ပွည့ျနှဈ စကျတငျဘာလက ထှကျတဲ့ နိုငျငံတကာ အခှင့ျအရေး လှုပျရှားမှု အဖှဲ့ကွီး Amnesty International ရဲ့ အစီရငျခံစာ အရ ၁၉၉၀ နဲ့ ၂၀၁၁ ခုနှဈ အတှငျး ဒေါျလာ သနျး ၁၈,၀၀၀ ကြောျ ရှယျယာရှငျတှကေို ပေးခဲ့တယျလို့ ဖောျပွပါတယျ။
စဈအုပျစု အကွီးအကဲ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီး မငျးအောငျလှိုငျလညျး အဓိက ရှယျယာဝငျ တဦးလို့ ဆိုကွပွီး ၂၀၁၁ ခုနှဈ တနှဈတညျးမှာတငျ အကြိုးအမွတျ အမရေိကနျ ဒေါျလာ ၂၅၀,၀၀၀ လောကျ ရခဲ့လိမ့ျမယျလို့လညျး အစီရငျခံစာက ဖောျပွပါတယျ။
နိုငျငံကို ရာစုနှဈဝကျလောကျ အုပျခြုပျလာတဲ့ စဈတပျ ထိပျပိုငျး ခေါငျးဆောငျတှေ အနနေဲ့ သူတို့ကိုယျသူတို့ ကွှယျ၀ ခမြျးသာအောငျ လုပျဖို့ အခြိနျရခဲ့တယျလို့ နိုငျငံတကာ ဆကျဆံရေးဆိုငျရာ ပွငျသဈ အငျစတီကြူရဲ့ အာရှဆိုငျရာ ညှှနျကွားရေးမှူး Francoise Nicolas က ပွောပါတယျ။ ၂၀၁၁ ခုနှဈကနေ ၂၀၂၁ ခုနှဈကွား တစိတျတပိုငျး အရပျသား အုပျခြုပျမှု ကာလတိုလေး အတှငျးမှာလညျး ဒီကိစ်စတှမှော အပွောငျးအလဲ ကွီးကွီးမားမား မဖွဈခဲ့ပါဘူး။ ပွီးခဲ့တဲ့ နိုဝငျဘာလ အတှငျး ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျရဲ့ ပါတီက အပွတျအသတျ အနိုငျရခဲ့ပွီးနောကျမှာ စဈတပျ အနနေဲ့ အနာဂတျ အရေး စိုးရိမျစိတျ ရှိကောငျးရှိနိုငျတယျလို့ Nicolas က AFP ကို ပွောပါတယျ။ သူတို့ရဲ့ ခမြျးသာကွှယျဝမှုတှကေို ထိခိုကျလာနိုငျခွေ ရှိပွီး ဒီအခကြျက အစိုးရကို ဖွုတျခဖြို့ သူတို့ ဆုံးဖွတျတဲ့ နရောမှာ အမြားကွီး ဖွဈနိုငျခွေ ရှိပါတယျလို့လညျး သူက ထပျလောငျး ပွောပါတယျ။
စဈအာဏာသိမျးမှုကွောင့ျ စဈတပျ အနနေဲ့ နိုငျငံပိုငျ ကုမ်ပဏီတှကေို ပွနျလညျ ထိနျးခြုပျခှင့ျ ရစပေါတယျ။ ပွငျသဈရဲ့ Total ၊ အမရေိကနျရဲ့ Chevron တို့နဲ့ ဖကျစပျလုပျနတေဲ့ မွနျမာ့ ရနေံနဲ့ သဘာ၀ ဓာတျငှေ့လုပျငနျး ကို အခု စဈတပျက ကွီးကွပျနပေါပွီ။ မွနျမာ့ ရနေံနဲ့ သဘာ၀ ဓာတျငှေ့ လုပျငနျးဟာ သဘာဝဓာတျငှေ့ ကနေ တနှဈကို ဒေါျလာ သနျး ၁,၀၀၀ လောကျ အကြိုးအမွတျ ရနတေယျလို့ ဖောျပွကွပွီး ဒါက သိပျပွီး အရေးကွီးတဲ့ ပိုငျဆိုငျမှု တခု ဖွဈပါတယျ။
အခုအခြိနျထိတော့ နိုငျငံတကာ လုပျငနျးကွီးတှထေဲက ဆိုရငျ ဂပြနျ အဖြောျယမကာ လုပျငနျး Kirin နဲ့ စကာၤပူ အခွစေိုကျ ရနေံ ကုမ်ပဏီ Puma တို့က မွနျမာနိုငျငံတှငျး သူတို့ လုပျငနျးတှကေို ပွနျလညျ သုံးသပျနကွေောငျး ကွညောထားပါသေးတယျ။ မွနျမာ့ စီးပှားရေး ဦးပိုငျ လီမိတကျ အစား တခွား မိတျဖကျ အသဈ ရှာမယျလို့ Kirin က ပွောဆိုထားပါတယျ။
ရတနာ ကမျးလှနျ သဘာဝဓာတျငှေ့ လုပျကှကျမှာ အမြားစု စီမံခန့ျခှဲနတေဲ့ Total လုပျငနျးကွီးက ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှငျး မွနျမာ အစိုးရကို ဒေါျလာ ၂၅၇ သနျး ပေးသှငျးခဲ့ပွီး အခုအခါမှာတော့ စဈအာဏာသိမျးမှုရဲ့ သကျရောကျမှုတှကေို ပွနျလညျသုံးသပျမယျလို့ ပွောဆိုထားပါတယျ။ နောကျထပျ ကမျးလှနျ လုပျကှကျ တခုမှာ Total နဲ့ အတူ အစုရှယျယာပါတဲ့ သွစတေးလြ Woodside လုပျငနျးကွီးကလညျး အခွအေနကေို စောင့ျကွည့ျနကွေောငျး ပွောဆိုထားပါတယျ။
စဈအာဏာ မသိမျးခငျကတညျးက ၂၀၁၇ ခုနှဈ ရိုဟငျဂြာ မူဆလငျ လူနညျးစု အပေါျမှာ စဈတပျရဲ့ အကွမျးဖကျမှုတှကွေောင့ျ အမရေိကနျက ဒဏျခတျ ပိတျဆို့မှု ခမြှတျထားပွီး ဖွဈပါတယျ။ မွနျမာဘကျကတော့ ရိုဟငျဂြာဆိုတာကို အသိအမှတျ မပွုပါဘူး။
ဒီ ပဈမှတျထား တုံ့ပွနျ ဒဏျခတျပိတျဆို့ခံရတဲ့ စဈတပျ တပျဖှဲ့တှနေဲ့ လူပုဂ်ဂိုလျတှထေဲမှာ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီး မငျးအောငျလှိုငျ ပါဝငျပွီး ဖွဈပါတယျ။ စဈဗိုလျခြုပျကွီးတှေ ဘဏ်ဍာရေး ရပေါကျ ရလမျးတှကေို ပိုပွီး ပွဈဒဏျခတျ တငျးကွပျဖို့ တှနျးအားပေးနသေူကတော့ International Federation for Human Rights က Debbie Stothard ဖွဈပါတယျ။
နိုငျငံတကာ ကုမ်ပဏီတှေ အနနေဲ့ အာဏာယူထားတဲ့ ခေါငျးဆောငျတှနေဲ့ ပတျသကျ ဆကျနှယျမှု အားလုံး ရပျဖို့ Stothard က တိုကျတှနျးလိုကျပွီး အဓိက ကတော့ မွနျမာနိုငျငံတှငျးမှာ နိုငျငံခွား ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှု အမြားဆုံး ဖွဈတဲ့ စကာၤပူ ဖွဈတယျလို့လညျး သူမက ပွောပါတယျ။
၂၀၀၀ ပွည့ျနှဈ အလယျပိုငျးလောကျက စလို့ မွနျမာ ထိပျတနျး စဈအရာရှိကွီး တခြို့ဟာ စကာၤပူမှာ ပုဂ်ဂလိက ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှုတှနေဲ့ ဘဏျ စာရငျးတှေ ရှိနပေါပွီ။ ဒီနှဈပိုငျးတှမှောတော့ ပိုလို့တောငျ အရှိနျကောငျးလာပါတယျလို့ သူမက ပွောတာပါ။ ဆိုတော့ စကာၤပူ အနနေဲ့ စဈခေါငျးဆောငျတှကေို တနျပွနျဖို့ အားသာခကြျ ရှိတယျလို့လညျး သူမက ထပျလောငျး ပွောပါတယျ။
Justice For Myanmar က ဒေါျရတနာမောငျကတော့ မွနျမွနျဆနျဆနျ တုံ့ပွနျ ကိုငျတှယျဆောငျရှကျဖို့ တိုကျတှနျးပါတယျ။ အခုအခြိနျမှာ ပွတျပွတျသားသား မဆောငျရှကျဘူးဆိုရငျ စဈတပျက လူထု အပေါျမှာ ပိုပွီး အကွမျးဖကျလာမယျ၊ ဒီမိုကရစေီ ရဖို့ အခှင့ျအလမျးလညျး ရှိတော့မှာ မဟုတျဘူးလို့ ဒေါျရတနာမောငျက ပွောပါတယျ။
အထူးသဖွင့ျတော့ ဒဏျခတျပိတျဆို့မှုမှာ စဈအုပျစုက သိပျပွီး အကြှမျးတဝငျ ဖွဈနတောနဲ့ အတူဘဲ အရှေ့တောငျ အာရှရဲ့ အဆငျးရဲဆုံး နိုငျငံတခု ဖွဈတဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာ စီးပှားရေး အကွပျဆိုကျသှားမယ့ျ အရေးကိုလညျး သတိထားဖို့ တိုကျတှနျးနကွေသူတှလေညျး ရှိပါတယျ။
ဥရောပ သမဂ်ဂရဲ့ နိုငျငံခွားရေးရာ မူဝါဒ အကွီးအကဲ Josep Borrell က ပွီးခဲ့တဲ့ သီတငျးပတျ အတှငျးမှာဘဲ စဈအာဏာသိမျးမှုမှာ ဒဏျခတျပိတျဆို့ရေး နညျးလမျးတှကေို ဥရောပ ကောျမရှငျ ဆှေးနှေးပှဲမှာ ပွောခဲ့ပါတယျ။
ဥရောပ သမဂ်ဂဘကျက မွနျမာ အပေါျ အရေးယူနိုငျတဲ့ နညျးလမျးသုံးသှယျထဲမှာတာ့ စဈတပျနဲ့ ပတျသကျ ဆကျနှယျနတေဲ့ စီးပှားရေး လုပျငနျးတှနေဲ့ လူတှကေို ဒဏျခတျပိတျဆို့မှု ခမြှတျရေး၊ ဖှံ့ဖွိုးရေး အကူအညီတှကေို ပွနျလညျ သုံးသပျရေး၊ လကျနကျကလှဲလို့ တခွား ကုနျပစ်စညျးတှေ အတှကျ အထူးကုနျသှယျခှင့ျ အခှင့ျအရေးတို့ကို ပွနျလညျ သုံးသပျရေးတို့ ဖွဈကွောငျးလညျး ထောကျပွပါတယျ။
ကုနျသှယျရေး အထူးအခှင့ျအရေးကို ရုပျသိမျးလိုကျရငျတော့ စဈတပျရဲ့ စီးပှားရေး လုပျငနျးတှကေို မထိခိုကျဘဲ အရပျသားတှရေဲ့ အထညျခြုပျလုပျငနျးတှေ အပေါျမှာ ထိခိုကျနိုငျတယျလို့ သတိပေးပါတယျ။ ဒီ အထညျခြုပျ လုပျငနျးတှမှော လုပျသား ၅ သိနျးလောကျ ရှိပွီး အမြိုးသမီး အမြားစု ဖွဈကွောငျးလညျး ပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။
ပွငျးထနျတဲ့ တားမွဈပိတျပငျခကြျ တှနေဲ့ ဆယျစုနှဈပေါငျးမြားစှာ မွနျမာပွညျကို အုပျခြုပျခဲ့တဲ့ စဈတပျ အနနေဲ့ အလာတူ ပွနျလုပျဖို့ ပွငျဆငျထားလိမ့ျမယျလို့ မွနျမာ အခွစေိုကျ နိုငျငံရေး သုံးသပျသူ Richard Horsey က ပွောပါတယျ။
ထိခိုကျသကျရောကျမှုကို ရှငျးရှငျးလငျးလငျး မသုံးသပျဘဲနဲ့ ပွငျးပွငျးထနျထနျ ဒဏျခတျပိတျဆို့မှုတှေ ခမြှတျဖို့ တိုကျတှနျးခကြျတှကေို မူဝါဒ ခမြှတျသူတှဘေကျက ခုခံရမယျ၊ မွနျမာ အုပျခြုပျသူတှရေဲ့ ပွဈဒဏျ အတှကျ မွနျမာပွညျသူတှေ နဈနာအောငျ ဒဏျမပေးပါနဲ့လို့ သုံးသပျသူ Richard Horsey က ထပျလောငျး ပွောပါတယျ။
