မြန်မာနဲ့ နိုင်ငံတကာ သတင်းသမား ၃ ဦး CPJ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ဆုရရှိ
{{Zawgyi/Unicode}}
ဖိနှိပ်မှုတွေနဲ့ အခက်အခဲတွေကြား ကြောက်ရွံတွန့်ဆုတ်ခြင်းမရှိ သတင်းမီဒီယာလုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်နေကြတဲ့ မြန်မာ အပါအဝင် ကမ္ဘာတဝှမ်းက သတင်းသမား ၄ ဦးကို သတင်းသမားများ အကာအကွယ်ပေးရေးကော်မတီ (CPJ) က ဒီနှစ် ၂၀၂၁ ခုနှစ် နိုင်ငံတကာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ဆု ချီးမြှင့်လိုက်ပါတယ်။ ဒီနှစ်ဆုရှင်တွေကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ကမ္ဘာမှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် အခြေအနေ ပိုပြီးတော့ ဆိုးလာနေတယ် ဆိုတာကို ပြသနေတဲ့အကြောင်း VOA သတင်းထောက် Julie Taboh သတင်းပေးပို့ထားတာကို ကိုရန်နိုင်က ပြောပြပေးမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဦးအေးချမ်းနိုင်ဟာ DVB သတင်းဌာနရဲ့ အယ်ဒီတာချုပ်ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ ရက်နေ့ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်း ပြီးတဲ့နောက် သတင်းမီဒီယာတွေကို ဖိနှိပ်လာခဲ့ပြီး၊ အခုချိန်ထိ သတင်းသမား ၁၀၀ ကျော်ကို ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရတယ်လို့ ဦးအေးချမ်းနိုင်က ပြောပါတယ်။
“ဒီနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလကစလို့ စစ်အာဏာသိမ်းမှုနောက်ပိုင်း စစ်တပ်က ဖမ်းဆီးခဲ့တဲ့ သတင်းထောက် ၁၀၀ ကျော် ရှိပါတယ်။ ဒီအထဲက ၅၀ လောက်က ဆက်ပြီး ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံနေရတုန်းပါပဲ။”
ဖမ်းဆီးခံရသူတွေထဲမှာ DVB သတင်းထောက် တဒါဇင်ကျော်လည်း ပါဝင်ပြီး၊ ဦးအေးချမ်းနိုင် နဲ့ ကျန်တဲ့ DVB အဖွဲ့သားတွေလည်း ပြည်ပကို ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ပြီး အခုအခါမှာတော့ နော်ဝေးနိုင်ငံကနေ တဆင့် သတင်းတွေကို ထုတ်လွှင့်ပေးနေတာဖြစ်ပါတယ်။ သတင်းသမားများ အကာအကွယ်ပေးရေးကော်မတီ (CPJ) ရဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ် နိုင်ငံတကာ သတင်း လွတ်လပ်ခွင့်ဆု ချီးမြှင့်ခံရသူတွေထဲမှာ DVB သတင်းဌာနရဲ့ အယ်ဒီတာချုပ် ဦးအေးချမ်းနိုင်လည်းတဦး အပါအဝင်ဖြစ်ပါတယ်။
"အကျဉ်းထောင်ထဲမှာ ရောက်နေတဲ့ သတင်းထောက်တွေသာမက သူတို့ရဲ့အသက်အန္တရာယ်၊ သူတို့ရဲ့ အနာဂတ်နဲ့ရင်းပြီး နိုင်ငံတွင်းမှာ သတင်းရယူတင်ပြဖို့ ရုန်းကန်ကြိုးစားနေရဆဲဖြစ်တဲ့ ကျနော်တို့ သတင်းထောက်တွေရဲ့ ခက်ခဲကြမ်းတမ်းလှတဲ့ အခြေအနေကို ဒီဆုက အထူးထင်ရှားစေမယ်လို့ ကျနော် ယူဆပါတယ်"
စက်တင်ဘာလ ၁၈ ရက် ကြာသပတေးနေ့က အခမ်းအနားနဲ့ ချီးမြှင့်ခဲ့တဲ့ CPJ ရဲ့ နိုင်ငံတကာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ဆုကို ဦးအေးချမ်းနိုင်နဲ့အတူ ဘဲလာရုရှ်၊ ဂွါတီမာလာနဲ့ မိုဇမ်ဘစ်နိုင်ငံတွေက သတင်းထောက်တွေလည်း ချီးမြှင့်ခံခဲ့ရပါတယ်။
“အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အပါအဝင် နေရာတိုင်းမှာ လွတ်လပ်တဲ့ သတင်းမီဒီယာတွေရဲ့ အခြေအနေဟာ အရင်နဲ့မတူတော့ဘူး ဆိုတာကို အခု ဆုရှင်တွေရော၊ ကျနော်တို့အားလုံးက သိနားလည် ထားကြပါတယ်။ စိန်ခေါ်မှုတွေ ပိုများလာပါတယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၅ နှစ်…ကျနော် ဒီ အလုပ် စ လုပ်ခဲ့ချိန်ကရှိခဲ့တဲ့ ကြီးကြီးမားမား အကောင်းမြင်စရာ အခြေအနေတွေ ခုတော့ မရှိတော့ပါဘူး။”
ဂွါတီမာလာနိုင်ငံက သတင်းထောက် Anastasia Mejia ဟာ သူရဲ့ ဇာတိမြို့ဖြစ်တဲ့ Joyabaj မှာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှစ် သြဂုတ်လက ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲကို သတင်းကို ဖော်ပြခဲ့တဲ့ တဦးတည်းသောသတင်းထောက်ဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်းမှာတော့ ဖမ်းခံခဲ့ရပါတယ်။
"ကျမရဲ့ လွတ်လပ်ခွင့် ၃၆ နှစ် ပိတ်ပင်ခံရပါတယ်။ အမှုစစ်ဆေးတာတွေကိုလည်း ရက်တွေရွှေ့ပြီး အချိန်ဆွဲခဲ့ကြတယ်။”
တရားသူကြီးကတော့ သူမမှာ အပြစ်မရှိဘူးလို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပေမယ့် သူမကတော့ အခုချိန်ထိ စိုးရိမ်ထိတ်လန့်နေတုန်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
"ကျမ ဆက်ပြောရင် သူတို့က သတ်လိမ့်မယ်။ ကျမ မိသားစုကို ဖျက်ဆီးပစ်ကြလိမ့်မယ်။”
Joel Simon ကတော့ သတင်း ၊ စာနယ်ဇင်း နဲ့ပတ်သက်ပြီး အပြုသဘောနဲ့သတိထားပြီး အကောင်းမြင်ပေမယ့်၊ တဘက်မှာလည်း အခက်အခဲတွေ စိန်ခေါ်မှုတွေကတော့ ရှိနေတုန်းပဲဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“သတင်း အချက်အလက်တွေ အလွယ်တကူ ရနိုင်တဲ့ခေတ်ကြီးမှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် ဒါမှမဟုတ် လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်တွေ ရှိဖို့က တိုက်ပွဲ ဖြစ်နေပါတယ်။ ဒါကို အနိုင်ရအောင် လုပ်ရပါမယ်။ အင်မတန် ခက်ခဲပြီး အချိန်ကြာ တိုက်ယူရတဲ့ တိုက်ပွဲဆိုတာကိုလည်း ကျနော်တို့ နားလည်ရပါမယ်။”
ဒါ့အပြင် ဦးအေးချမ်းနိုင်ငံကလည်း သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ရဖို့အတွက် ဆက်ပြီးတော့ တိုက်ပွဲဝင်သွားမှာဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“အနာဂတ်က အတော့်ကို တောက်ပလာနေပြီလို့ ထင်ပါတယ်။ အာဏာသိမ်းပြီး ၁၀ လနီးပါးအချိန်မှာ စစ်တပ်အနေနဲ့ တိုင်းပြည်နဲ့ ပြည်သူလူထုကို အသံတိတ်အောင် ဘယ်လိုမှ လုပ်လို့မရတော့ပါဘူး။ နိုင်ငံတဝှမ်းက သတင်းအချက်အလက်တွေ ထုနဲ့ဒေး ကျနော်တို့ လက်ခံရရှိနေတာပါ။”
၁၉၈၈ ခုနှစ် မြန်မာပြည်ကနေ ကျနော် ပထမဆုံးအချိန် ထွက်လာခဲ့ပြီးတဲ့နောက် တိုင်းပြည်ကိုပြန်ဖို့ အနှစ် ၂၀ ကြာခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခု တကြိမ်ကတာ့ အဲ့ဒီလောက် မကြာနိုင်ဘူးလို့ ကျနော် မျှော်လင့်ပါတယ်။”
ဒီနှစ်အတွက်ဆုကို ဦးအေးချမ်းနိုင်ကို ချီးမြှင့်တာဟာ အခက်အခဲအန္တရာယ်ကြားမှာ ကြောက်ရွံ့ တွန့်ဆုတ် ခြင်းမရှိဘဲ ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာကြာ သူလုပ်ခဲ့တဲ့ သတင်းလုပ်ငန်းကို အသိအမှတ်ပြုတာဖြစ်ရုံသာမက သတင်းထောက်လုပ်ရတာ ဘယ်တုံးကနဲ့မှမတူအောင် ပိုပြီးအန္တရာယ်ကြီးတဲ့ အချိန်ကာလတခုအတွင်း မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဘာတွေဖြစ်နေတယ်ဆိုတာ ကမ္ဘာကသိအောင် ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြတဲ့ သူနဲ့ DVB ရဲ့ ခိုင်မာတဲ့သန္နိဋ္ဌာန်ကိုပါ အသိအမှတ်ပြုတာဖြစ်တယ်လို့ CPJ ကပြောပါတယ်။
ဒီဆုကို ၂၀၀၄ ခုနှစ်မှာ အဲဒီအချိန်က အကျဉ်းကျနေကြတဲ့ ကဗျာဆရာ အောင်ပွင့်နဲ့ ကဗျာဆရာ ငြိမ်းသစ်၊ ၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ ဧရာဝတီသတင်းဌာနရဲ့ အယ်ဒီတာချုပ် ဦးအောင်ဇော်တို့ ချီးမြှင့်ခံခဲ့ရဖူးပါတယ်။
..........................................................
မွနျမာနဲ့ နိုငျငံတကာ သတငျးသမား ၃ ဦး CPJ သတငျးလှတျလပျခှင့ျဆုရရှိ
{{Unicode}}
ဖိနှိပျမှုတှနေဲ့ အခကျအခဲတှကွေား ကွောကျရှံတှန့ျဆုတျခွငျးမရှိ သတငျးမီဒီယာလုပျငနျး လုပျကိုငျနကွေတဲ့ မွနျမာ အပါအဝငျ ကမ်ဘာတဝှမျးက သတငျးသမား ၄ ဦးကို သတငျးသမားမြား အကာအကှယျပေးရေးကောျမတီ (CPJ) က ဒီနှဈ ၂၀၂၁ ခုနှဈ နိုငျငံတကာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျဆု ခြီးမွှင့ျလိုကျပါတယျ။ ဒီနှဈဆုရှငျတှကေို ကွည့ျခွငျးအားဖွင့ျ ကမ်ဘာမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျ အခွအေနေ ပိုပွီးတော့ ဆိုးလာနတေယျ ဆိုတာကို ပွသနတေဲ့အကွောငျး VOA သတငျးထောကျ Julie Taboh သတငျးပေးပို့ထားတာကို ကိုရနျနိုငျက ပွောပွပေးမှာဖွဈပါတယျ။
ဦးအေးခမြျးနိုငျဟာ DVB သတငျးဌာနရဲ့ အယျဒီတာခြုပျဖွဈပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာ ဖဖေောျဝါရီ ၁ ရကျနေ့ စဈတပျက အာဏာသိမျး ပွီးတဲ့နောကျ သတငျးမီဒီယာတှကေို ဖိနှိပျလာခဲ့ပွီး၊ အခုခြိနျထိ သတငျးသမား ၁၀၀ ကြောျကို ဖမျးဆီးထိနျးသိမျးခံခဲ့ရတယျလို့ ဦးအေးခမြျးနိုငျက ပွောပါတယျ။
“ဒီနှဈ ဖဖေောျဝါရီလကစလို့ စဈအာဏာသိမျးမှုနောကျပိုငျး စဈတပျက ဖမျးဆီးခဲ့တဲ့ သတငျးထောကျ ၁၀၀ ကြောျ ရှိပါတယျ။ ဒီအထဲက ၅၀ လောကျက ဆကျပွီး ဖမျးဆီးထိနျးသိမျးခံနရေတုနျးပါပဲ။”
ဖမျးဆီးခံရသူတှထေဲမှာ DVB သတငျးထောကျ တဒါဇငျကြောျလညျး ပါဝငျပွီး၊ ဦးအေးခမြျးနိုငျ နဲ့ ကနြျတဲ့ DVB အဖှဲ့သားတှလေညျး ပွညျပကို ထှကျပွေးတိမျးရှောငျပွီး အခုအခါမှာတော့ နောျဝေးနိုငျငံကနေ တဆင့ျ သတငျးတှကေို ထုတျလှှင့ျပေးနတောဖွဈပါတယျ။ သတငျးသမားမြား အကာအကှယျပေးရေးကောျမတီ (CPJ) ရဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှဈ နိုငျငံတကာ သတငျး လှတျလပျခှင့ျဆု ခြီးမွှင့ျခံရသူတှထေဲမှာ DVB သတငျးဌာနရဲ့ အယျဒီတာခြုပျ ဦးအေးခမြျးနိုငျလညျးတဦး အပါအဝငျဖွဈပါတယျ။
"အကဉြျးထောငျထဲမှာ ရောကျနတေဲ့ သတငျးထောကျတှသောမက သူတို့ရဲ့အသကျအန်တရာယျ၊ သူတို့ရဲ့ အနာဂတျနဲ့ရငျးပွီး နိုငျငံတှငျးမှာ သတငျးရယူတငျပွဖို့ ရုနျးကနျကွိုးစားနရေဆဲဖွဈတဲ့ ကနြောျတို့ သတငျးထောကျတှရေဲ့ ခကျခဲကွမျးတမျးလှတဲ့ အခွအေနကေို ဒီဆုက အထူးထငျရှားစမေယျလို့ ကနြောျ ယူဆပါတယျ"
စကျတငျဘာလ ၁၈ ရကျ ကွာသပတေးနေ့က အခမျးအနားနဲ့ ခြီးမွှင့ျခဲ့တဲ့ CPJ ရဲ့ နိုငျငံတကာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျဆုကို ဦးအေးခမြျးနိုငျနဲ့အတူ ဘဲလာရုရျှ၊ ဂှါတီမာလာနဲ့ မိုဇမျဘဈနိုငျငံတှကေ သတငျးထောကျတှလေညျး ခြီးမွှင့ျခံခဲ့ရပါတယျ။
“အမရေိကနျပွညျထောငျစု အပါအဝငျ နရောတိုငျးမှာ လှတျလပျတဲ့ သတငျးမီဒီယာတှရေဲ့ အခွအေနဟော အရငျနဲ့မတူတော့ဘူး ဆိုတာကို အခု ဆုရှငျတှရေော၊ ကနြောျတို့အားလုံးက သိနားလညျ ထားကွပါတယျ။ စိနျခေါျမှုတှေ ပိုမြားလာပါတယျ။ လှနျခဲ့တဲ့ ၂၅ နှဈ…ကနြောျ ဒီ အလုပျ စ လုပျခဲ့ခြိနျကရှိခဲ့တဲ့ ကွီးကွီးမားမား အကောငျးမွငျစရာ အခွအေနတှေေ ခုတော့ မရှိတော့ပါဘူး။”
ဂှါတီမာလာနိုငျငံက သတငျးထောကျ Anastasia Mejia ဟာ သူရဲ့ ဇာတိမွို့ဖွဈတဲ့ Joyabaj မှာ ပွီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှဈ သွဂုတျလက ဖွဈခဲ့တဲ့ ဆန်ဒပွပှဲကို သတငျးကို ဖောျပွခဲ့တဲ့ တဦးတညျးသောသတငျးထောကျဖွဈပွီး နောကျပိုငျးမှာတော့ ဖမျးခံခဲ့ရပါတယျ။
"ကမြရဲ့ လှတျလပျခှင့ျ ၃၆ နှဈ ပိတျပငျခံရပါတယျ။ အမှုစဈဆေးတာတှကေိုလညျး ရကျတှရှေှေ့ပွီး အခြိနျဆှဲခဲ့ကွတယျ။”
တရားသူကွီးကတော့ သူမမှာ အပွဈမရှိဘူးလို့ ဆုံးဖွတျခဲ့ပမေယ့ျ သူမကတော့ အခုခြိနျထိ စိုးရိမျထိတျလန့ျနတေုနျးပဲ ဖွဈပါတယျ။
"ကမြ ဆကျပွောရငျ သူတို့က သတျလိမ့ျမယျ။ ကမြ မိသားစုကို ဖကြျဆီးပဈကွလိမ့ျမယျ။”
Joel Simon ကတော့ သတငျး ၊ စာနယျဇငျး နဲ့ပတျသကျပွီး အပွုသဘောနဲ့သတိထားပွီး အကောငျးမွငျပမေယ့ျ၊ တဘကျမှာလညျး အခကျအခဲတှေ စိနျခေါျမှုတှကေတော့ ရှိနတေုနျးပဲဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။
“သတငျး အခကြျအလကျတှေ အလှယျတကူ ရနိုငျတဲ့ခတျေကွီးမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျ ဒါမှမဟုတျ လှတျလပျစှာ ထုတျဖောျပွောဆိုခှင့ျတှေ ရှိဖို့က တိုကျပှဲ ဖွဈနပေါတယျ။ ဒါကို အနိုငျရအောငျ လုပျရပါမယျ။ အငျမတနျ ခကျခဲပွီး အခြိနျကွာ တိုကျယူရတဲ့ တိုကျပှဲဆိုတာကိုလညျး ကနြောျတို့ နားလညျရပါမယျ။”
ဒါ့အပွငျ ဦးအေးခမြျးနိုငျငံကလညျး သတငျးလှတျလပျခှင့ျရဖို့အတှကျ ဆကျပွီးတော့ တိုကျပှဲဝငျသှားမှာဖွဈတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“အနာဂတျက အတော့ျကို တောကျပလာနပွေီလို့ ထငျပါတယျ။ အာဏာသိမျးပွီး ၁၀ လနီးပါးအခြိနျမှာ စဈတပျအနနေဲ့ တိုငျးပွညျနဲ့ ပွညျသူလူထုကို အသံတိတျအောငျ ဘယျလိုမှ လုပျလို့မရတော့ပါဘူး။ နိုငျငံတဝှမျးက သတငျးအခကြျအလကျတှေ ထုနဲ့ဒေး ကနြောျတို့ လကျခံရရှိနတောပါ။”
၁၉၈၈ ခုနှဈ မွနျမာပွညျကနေ ကနြောျ ပထမဆုံးအခြိနျ ထှကျလာခဲ့ပွီးတဲ့နောကျ တိုငျးပွညျကိုပွနျဖို့ အနှဈ ၂၀ ကွာခဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အခု တကွိမျကတာ့ အဲ့ဒီလောကျ မကွာနိုငျဘူးလို့ ကနြောျ မြှောျလင့ျပါတယျ။”
ဒီနှဈအတှကျဆုကို ဦးအေးခမြျးနိုငျကို ခြီးမွှင့ျတာဟာ အခကျအခဲအန်တရာယျကွားမှာ ကွောကျရှံ့ တှန့ျဆုတျ ခွငျးမရှိဘဲ ဆယျစုနှဈပေါငျးမြားစှာကွာ သူလုပျခဲ့တဲ့ သတငျးလုပျငနျးကို အသိအမှတျပွုတာဖွဈရုံသာမက သတငျးထောကျလုပျရတာ ဘယျတုံးကနဲ့မှမတူအောငျ ပိုပွီးအန်တရာယျကွီးတဲ့ အခြိနျကာလတခုအတှငျး မွနျမာနိုငျငံမှာ ဘာတှဖွေဈနတေယျဆိုတာ ကမ်ဘာကသိအောငျ ဆကျလကျလုပျဆောငျခဲ့ကွတဲ့ သူနဲ့ DVB ရဲ့ ခိုငျမာတဲ့သန်နိဋ်ဌာနျကိုပါ အသိအမှတျပွုတာဖွဈတယျလို့ CPJ ကပွောပါတယျ။
ဒီဆုကို ၂၀၀၄ ခုနှဈမှာ အဲဒီအခြိနျက အကဉြျးကနြကွေတဲ့ ကဗြာဆရာ အောငျပှင့ျနဲ့ ကဗြာဆရာ ငွိမျးသဈ၊ ၂၀၁၄ ခုနှဈမှာ ဧရာဝတီသတငျးဌာနရဲ့ အယျဒီတာခြုပျ ဦးအောငျဇောျတို့ ခြီးမွှင့ျခံခဲ့ရဖူးပါတယျ။
