(Zawgyi/Unicode)
တရုတ်အစိုးရကဟာ အများပြည်သူတွေ သွားလာလှုပ်ရှားမှုကို စောင့်ကြည့်စနစ်တွေ တပ်ဆင်ပြီး လူထုကို ထိန်းချုပ်နိုင်ဖို့ စီစဉ်နေတယ်လို့ HRW လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့က စွပ်စွဲ ပြောကြားလိုက်ပါတယ်။
ကမ္ဘာ့တဝှမ်းက နိုင်ငံပေါင်း ၉၀ ကျော်မှာ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေတွေအကြောင်း ထုတ်ပြန်ထားတဲ့ HRW ရဲ့ နှစ်ပတ်လည် အစီရင်ခံစာထဲမှာ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေဟာ ထိန်ဆုံးကနေ ပါဝင်နေတာပါ။ ဒီအကြောင်း ဗွီအိုအေသတင်းထောက် Lisa Schlein ဂျနီဗာမြို့ကနေ သတင်းပေးပို့ထားတာကိုတော့ ကိုဇော်ဝင်းလှိုင်က တင်ပြပေးမှာပါ။
တရုတ်နိုင်ငံ၊ Tiananmen ရင်ပြင်မှာ ၁၉၈၉ ခုနှစ်က ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရေစီအရေး တောင်းဆိုဆန္ဒပြပွဲတွေကို အကြမ်းဖက် ဖြိုခွင်းခံခဲ့ရပြီးတဲ့နောက် တရုတ်ပြည်သူတွေဟာ အပြင်းထန်ဆုံး ဖိနှိပ် ချုပ်ချယ်မှုတွေအောက်မှာ လက်ရှိ နေထိုင်နေကြရတယ်လို့ HRW က ပြောပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာ တရုတ်နိုင်ငံ အနောက်မြောက်ပိုင်း Xianjiang ဒေသက Uighurs လူမျိုးတွေဟာ အဖိနှိပ်ခံရဆုံးဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ Uighurs လူမျိုး တသန်းလောက်ကို တရုတ်အစိုးရက ပညာပေးစခန်းတွေသွင်းပြီး သူတို့ရဲ့ မွတ်ဆလင် ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ အမွေအနှစ်တွေ ပပျောက်သွားရေးအတွက် လုပ်ဆောင်နေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အဲဒီလို စွပ်စွဲ ပြောဆိုမှုတွေကိုတော့ တရုတ်အစိုးရက ငြင်းဆိုထားပါတယ်။
အရင်က တခါမှမကြုံဘူးတဲ့ အတိုင်းအတာနဲ့ တရုတ်အစိုးရဟာ အများပြည်သူကို စောင့်ကြည့်တဲ့စနစ်ကို တပ်ဆင်ထားတယ်လို့ HRW လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ရဲ့ အမှုဆောင်ညွန်ကြားရေးမှူး Kenneth Roth က ပြောပါတယ်။ အဲဒီ စနစ်ဟာ များသောအားဖြင့် Uighurs တွေရဲ့ သွားလာလှုပ်ရှားမှုကို စောင့်ကြည့်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အဲဒီ စောင့်ကြည့်တဲ့စနစ်ကို တနိုင်ငံလုံးမှာ တပ်ဆင်ထားတာလို့ သူက ပြောပါတယ်။
“ဘယ်သူတွေ အဖမ်းခံရပြီးပြီးလဲ၊ မခံရသေးဘူးလဲဆိုတာ သိနိုင်ဖို့ အဲဒီလို စောင့်ကြည့်ပြီး အချက်အလက်စုဆောင်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ရဲတွေကလည်း သူတို့မှာပါတဲ့ စက်ပစ္စည်းတခုကနေ မသင်္ကာတဲ့သူကို တားဆီး စစ်ဆေးပြီး အဖမ်းခံရဘူးသလား၊ မခံရဖူးဘူးလားဆိုတာကို လမ်းပေါ်မှာတင် စစ်ဆေးပြီး ချက်ချင်း ဖမ်းဆီး ထိန်းသိမ်းလိုက်လို့ ရပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ လူတယောက်က သူဘယ်မှာနေတယ်လို့ ပြောလိုက်တာနဲ့ အဲဒီလူ ပြောတာမှန်မမှန် ချက်ချင်း စစ်ဆေးနိုင်အောင် အိမ်တိုင်းမှာ Bar code တွေ တပ်ထားပါတယ်။”
တရုတ်အစိုးရဟာ ပြည်တွင်းမှာရှိနေသူတွေ ဝေဖန်ပြောဆိုခွင့်ကို ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ထားပြီးဖြစ်သလို အဲဒီအတိုင်း တကမ္ဘာလုံးမှာ ပုံတူကူးပြီး ဆင်ဆာဖြတ်နိုင်ဖို့ သူ့ရဲ့ စီးပွားရေးသြဇာသက်ရောက်မှုကို အသုံးချနေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
တရုတ်အစိုးရဟာ သူလိုချင်တဲ့ ပုံစံအတိုင်း နိုင်ငံခြားကုမ္ပဏီတွေ လိုက်နာဆောင်ရွက်လာအောင် တကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စီးပွားရေးမှာ ၁၆% ရှိတဲ့ သူ့နိုင်ငံအတွင်း ကုန်ပစ္စည်း တင်သွင်းခွင့် ပြုခြင်း မပြုခြင်းနဲ့ ထိန်းချုပ်ထားတယ်လို့ Kenneth Roth က ပြောပါတယ်။
“တရုတ်အစိုးရကို ဝေဖန်တဲ့ဝန်ထမ်းတွေကို ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ခြင်းမပြုရင် တရုတ်နိုင်ငံကို ကုန်ပစ္စည်း တင်သွင်းခွင့်မပြုဘူးဆိုတဲ့နည်းကို တရုတ်က သုံးနေတာပါ။ တနည်းအားဖြင့်တော့ တရုတ်အစိုးရဟာ သူ့ပြည်တွင်းက ပြည်သူတွေအပေါ် ပြဌာန်းထားတဲ့ ဆင်ဆာစနစ်ကို နိုင်ငံခြားတင်ပို့ပြီး တကမ္ဘာလုံးက ဘယ်နေရာနေဖြစ်ဖြစ် သူ့ကို ဝေဖန်ခြင်းမရှိအောင် ထိန်းချုပ်လာနေတာပါ။”
သိသာထင်ရှားတဲ့ ဥပမာတခုကတော့ - ဟောင်ကောင်မှာဖြစ်နေတဲ့ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်လို့ အမေရိကန်ဒေါ်လာ တစ်ဘီလီယံ တန်ဖိုးရှိတဲ့ ကန်ထရိုက်ကို ဖျက်သိမ်းပစ်မယ်ဆိုပြီး တရုတ်အစိုးရက အမေရိကန်အခြေစိုက် NBA အမျိုးသား ဘတ်စ်ကက်ဘောအသင်းကို ခြိမ်းခြောက်ခဲ့တဲ့ ကိစ္စပါ။
ဒါ့အပြင် တရုတ်အစိုးရဟာ သံတမန်ရေးနယ်ပယ်မှာလည်း သူမနှစ်သက်တဲ့ကိစ္စတွေ အစပျိုး အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခြင်း မရှိအောင် လုပ်ဆောင်နေတယ်လို့လည်း Kenneth Roth က ပြောပါတယ်။ မြန်မာ၊ ဆီးရီးယားနဲ့ ဗင်နီဇွဲလား စတဲ့နိုင်ငံတွေ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ အခြေအနေတွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်းမရှိအောင် လုံခြုံရေးကောင်စီမှာ ဗီတိုအာဏာသုံး ပယ်ချနေတဲ့ သာဓကတွေ ရှိကြောင်းလည်း သူက ပြောပါတယ်။
တရုတ်အစိုးရဟာ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ပတ်သက်လို့ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ကြိုးစား ဆောင်ရွက်မှုတွေ မှေးမှိန်သွားအောင်လည်း ဆောင်ရွက်နေတယ်လို့ Kenneth Roth က စွပ်စွဲ ပြောဆိုပါတယ်။ တရုတ်ဟာ နိုင်ငံတကာရဲ့ဖိအားတွေများလာရင်တော့ တုံ့ပြန်တတ်တဲ့ အစဉ်အလာ ရှိကြောင်း၊ နိုင်ငံအများစုက လက်တွဲ ဆောင်ရွက်ပြီး တရုတ်သြဇာကို တွန်းလှန် အောင်မြင်ခဲ့တဲ့ သာဓကတွေ ရှိခဲ့ဘူးကြောင်း သူက ပြောပါတယ်။
တရုတ်နိုင်ငံဟာ တကမ္ဘာလုံးနဲ့ စီးပွားအဆက်အသွယ် ဖြတ်တောက်လို့မရနိုင်တဲ့အတွက် နိုင်ငံတိုင်းကို လက်စားခြေလို့ မရနိုင်ကြောင်းလည်း HRW အကြီးအကဲက ပြောပါတယ်။
လက်ရှိ တရုတ်နိုင်ငံမှာ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ Coronavirus ထိန်းချုပ်နိုင်ရေးအတွက် မြို့တချို့ကလူတွေ ဝင်ထွက် သွားလာခွင့် ပိတ်ပင်ထားတဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ မလိုအပ်ဘဲ အားလုံးကို ဝါးလုံးရှည်ရမ်းပြီး သိမ်းကျုံးလုပ်ဆောင်တဲ့ လုပ်ရပ်ဖြစ်ကြောင်း၊ ဒီ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး စတင်ဖြစ်ပေါ်ခါစက သတင်းမှန်တွေ ထွက်မလာအောင် ထိန်းချုပ်ထားခဲ့သလို လူမှုကွန်ယက်တွေမှာ ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့ ဝေဖန်သူတွေကိုလည်း ဖိနှိပ်ထားခဲ့ကြောင်း HRW အကြီးအကဲ Kenneth Roth က ဝေဖန် ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။
...................
တရုတျလူ့အခှင့ျအရေး HRW ဝဖေနျ
(Unicode)
တရုတျအစိုးရကဟာ အမြားပွညျသူတှေ သှားလာလှုပျရှားမှုကို စောင့ျကွည့ျစနဈတှေ တပျဆငျပွီး လူထုကို ထိနျးခြုပျနိုငျဖို့ စီစဉျနတေယျလို့ HRW လူ့အခှင့ျအရေးစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့က စှပျစှဲ ပွောကွားလိုကျပါတယျ။
ကမ်ဘာ့တဝှမျးက နိုငျငံပေါငျး ၉၀ ကြောျမှာ ဖွဈပေါျနတေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးအခွအေနတှေအေကွောငျး ထုတျပွနျထားတဲ့ HRW ရဲ့ နှဈပတျလညျ အစီရငျခံစာထဲမှာ တရုတျနိုငျငံရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှဟော ထိနျဆုံးကနေ ပါဝငျနတောပါ။ ဒီအကွောငျး ဗှီအိုအသေတငျးထောကျ Lisa Schlein ဂနြီဗာမွို့ကနေ သတငျးပေးပို့ထားတာကိုတော့ ကိုဇောျဝငျးလှိုငျက တငျပွပေးမှာပါ။
တရုတျနိုငျငံ၊ Tiananmen ရငျပွငျမှာ ၁၉၈၉ ခုနှဈက ဖွဈပေါျခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရစေီအရေး တောငျးဆိုဆန်ဒပွပှဲတှကေို အကွမျးဖကျ ဖွိုခှငျးခံခဲ့ရပွီးတဲ့နောကျ တရုတျပွညျသူတှဟော အပွငျးထနျဆုံး ဖိနှိပျ ခြုပျခယြျမှုတှအေောကျမှာ လကျရှိ နထေိုငျနကွေရတယျလို့ HRW က ပွောပါတယျ။ အဲဒီအထဲမှာ တရုတျနိုငျငံ အနောကျမွောကျပိုငျး Xianjiang ဒသေက Uighurs လူမြိုးတှဟော အဖိနှိပျခံရဆုံးဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ Uighurs လူမြိုး တသနျးလောကျကို တရုတျအစိုးရက ပညာပေးစခနျးတှသှေငျးပွီး သူတို့ရဲ့ မှတျဆလငျ ယဉျကြေးမှုနဲ့ အမှအေနှဈတှေ ပပြောကျသှားရေးအတှကျ လုပျဆောငျနတေယျလို့ ဆိုပါတယျ။ အဲဒီလို စှပျစှဲ ပွောဆိုမှုတှကေိုတော့ တရုတျအစိုးရက ငွငျးဆိုထားပါတယျ။
အရငျက တခါမှမကွုံဘူးတဲ့ အတိုငျးအတာနဲ့ တရုတျအစိုးရဟာ အမြားပွညျသူကို စောင့ျကွည့ျတဲ့စနဈကို တပျဆငျထားတယျလို့ HRW လူ့အခှင့ျအရေးစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့ရဲ့ အမှုဆောငျညှနျကွားရေးမှူး Kenneth Roth က ပွောပါတယျ။ အဲဒီ စနဈဟာ မြားသောအားဖွင့ျ Uighurs တှရေဲ့ သှားလာလှုပျရှားမှုကို စောင့ျကွည့ျဖို့အတှကျဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ အဲဒီ စောင့ျကွည့ျတဲ့စနဈကို တနိုငျငံလုံးမှာ တပျဆငျထားတာလို့ သူက ပွောပါတယျ။
“ဘယျသူတှေ အဖမျးခံရပွီးပွီးလဲ၊ မခံရသေးဘူးလဲဆိုတာ သိနိုငျဖို့ အဲဒီလို စောင့ျကွည့ျပွီး အခကြျအလကျစုဆောငျးထားတာ ဖွဈပါတယျ။ ရဲတှကေလညျး သူတို့မှာပါတဲ့ စကျပစ်စညျးတခုကနေ မသငျ်ကာတဲ့သူကို တားဆီး စဈဆေးပွီး အဖမျးခံရဘူးသလား၊ မခံရဖူးဘူးလားဆိုတာကို လမျးပေါျမှာတငျ စဈဆေးပွီး ခကြျခငြျး ဖမျးဆီး ထိနျးသိမျးလိုကျလို့ ရပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ လူတယောကျက သူဘယျမှာနတေယျလို့ ပွောလိုကျတာနဲ့ အဲဒီလူ ပွောတာမှနျမမှနျ ခကြျခငြျး စဈဆေးနိုငျအောငျ အိမျတိုငျးမှာ Bar code တှေ တပျထားပါတယျ။”
တရုတျအစိုးရဟာ ပွညျတှငျးမှာရှိနသေူတှေ ဝဖေနျပွောဆိုခှင့ျကို ဆငျဆာဖွတျတောကျထားပွီးဖွဈသလို အဲဒီအတိုငျး တကမ်ဘာလုံးမှာ ပုံတူကူးပွီး ဆငျဆာဖွတျနိုငျဖို့ သူ့ရဲ့ စီးပှားရေးသွဇာသကျရောကျမှုကို အသုံးခနြတေယျလို့ ဆိုပါတယျ။
တရုတျအစိုးရဟာ သူလိုခငြျတဲ့ ပုံစံအတိုငျး နိုငျငံခွားကုမ်ပဏီတှေ လိုကျနာဆောငျရှကျလာအောငျ တကမ်ဘာလုံးဆိုငျရာ စီးပှားရေးမှာ ၁၆% ရှိတဲ့ သူ့နိုငျငံအတှငျး ကုနျပစ်စညျး တငျသှငျးခှင့ျ ပွုခွငျး မပွုခွငျးနဲ့ ထိနျးခြုပျထားတယျလို့ Kenneth Roth က ပွောပါတယျ။
“တရုတျအစိုးရကို ဝဖေနျတဲ့ဝနျထမျးတှကေို ဆငျဆာဖွတျတောကျခွငျးမပွုရငျ တရုတျနိုငျငံကို ကုနျပစ်စညျး တငျသှငျးခှင့ျမပွုဘူးဆိုတဲ့နညျးကို တရုတျက သုံးနတောပါ။ တနညျးအားဖွင့ျတော့ တရုတျအစိုးရဟာ သူ့ပွညျတှငျးက ပွညျသူတှအေပေါျ ပွဌာနျးထားတဲ့ ဆငျဆာစနဈကို နိုငျငံခွားတငျပို့ပွီး တကမ်ဘာလုံးက ဘယျနရောနဖွေဈဖွဈ သူ့ကို ဝဖေနျခွငျးမရှိအောငျ ထိနျးခြုပျလာနတောပါ။”
သိသာထငျရှားတဲ့ ဥပမာတခုကတော့ - ဟောငျကောငျမှာဖွဈနတေဲ့ နိုငျငံရေးမတညျငွိမျမှုတှေနဲ့ပတျသကျလို့ အမရေိကနျဒေါျလာ တဈဘီလီယံ တနျဖိုးရှိတဲ့ ကနျထရိုကျကို ဖကြျသိမျးပဈမယျဆိုပွီး တရုတျအစိုးရက အမရေိကနျအခွစေိုကျ NBA အမြိုးသား ဘတျဈကကျဘောအသငျးကို ခွိမျးခွောကျခဲ့တဲ့ ကိစ်စပါ။
ဒါ့အပွငျ တရုတျအစိုးရဟာ သံတမနျရေးနယျပယျမှာလညျး သူမနှဈသကျတဲ့ကိစ်စတှေ အစပြိုး အကောငျအထညျဖောျနိုငျခွငျး မရှိအောငျ လုပျဆောငျနတေယျလို့လညျး Kenneth Roth က ပွောပါတယျ။ မွနျမာ၊ ဆီးရီးယားနဲ့ ဗငျနီဇှဲလား စတဲ့နိုငျငံတှေ ဖွဈပေါျနတေဲ့ အခွအေနတှေကေို ကိုငျတှယျဖွရှေငျးနိုငျခွငျးမရှိအောငျ လုံခွုံရေးကောငျစီမှာ ဗီတိုအာဏာသုံး ပယျခနြတေဲ့ သာဓကတှေ ရှိကွောငျးလညျး သူက ပွောပါတယျ။
တရုတျအစိုးရဟာ လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့ပတျသကျလို့ ကုလသမဂ်ဂရဲ့ ကွိုးစား ဆောငျရှကျမှုတှေ မှေးမှိနျသှားအောငျလညျး ဆောငျရှကျနတေယျလို့ Kenneth Roth က စှပျစှဲ ပွောဆိုပါတယျ။ တရုတျဟာ နိုငျငံတကာရဲ့ဖိအားတှမြေားလာရငျတော့ တုံ့ပွနျတတျတဲ့ အစဉျအလာ ရှိကွောငျး၊ နိုငျငံအမြားစုက လကျတှဲ ဆောငျရှကျပွီး တရုတျသွဇာကို တှနျးလှနျ အောငျမွငျခဲ့တဲ့ သာဓကတှေ ရှိခဲ့ဘူးကွောငျး သူက ပွောပါတယျ။
တရုတျနိုငျငံဟာ တကမ်ဘာလုံးနဲ့ စီးပှားအဆကျအသှယျ ဖွတျတောကျလို့မရနိုငျတဲ့အတှကျ နိုငျငံတိုငျးကို လကျစားခွလေို့ မရနိုငျကွောငျးလညျး HRW အကွီးအကဲက ပွောပါတယျ။
လကျရှိ တရုတျနိုငျငံမှာ ဖွဈပေါျနတေဲ့ Coronavirus ထိနျးခြုပျနိုငျရေးအတှကျ မွို့တခြို့ကလူတှေ ဝငျထှကျ သှားလာခှင့ျ ပိတျပငျထားတဲ့ လုပျရပျဟာ မလိုအပျဘဲ အားလုံးကို ဝါးလုံးရှညျရမျးပွီး သိမျးကြုံးလုပျဆောငျတဲ့ လုပျရပျဖွဈကွောငျး၊ ဒီ ဗိုငျးရပျဈပိုး စတငျဖွဈပေါျခါစက သတငျးမှနျတှေ ထှကျမလာအောငျ ထိနျးခြုပျထားခဲ့သလို လူမှုကှနျယကျတှမှော ဒီကိစ်စနဲ့ပတျသကျလို့ ဝဖေနျသူတှကေိုလညျး ဖိနှိပျထားခဲ့ကွောငျး HRW အကွီးအကဲ Kenneth Roth က ဝဖေနျ ပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။
