အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေးကော်မရှင် ဖွဲ့စည်းခဲ့တဲ့ (၂) နှစ်နီးပါးအတွင်း အရေးယူဆောင်ရွက်မှုအခြေအနေတွေနဲ့ ဝန်ကြီးဌာနတွေ လုပ်ငန်းအကောင်အထည် ဖော်ရေးတင်ဒါတွေ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုရှိရေး တွန်းအားပေးဆောင်ရွက်နေကြောင်း ကော်မရှင်ဥက္ကဋ္ဌက VOA ကို ပြောပြပါတယ်။ ဒေါ်ခင်စိုးဝင်းက ကော်မရှင်ဥက္ကဋ္ဌဦးအောင်ကြည်ကို မေးမြန်းထားပါတယ်။
မေး ။ ။ အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေးကော်မရှင်အနေနဲ့ ပြောရမယ်ဆိုလို့ရှိရင် ကမ္ဘာပေါ်မှာ အခက်ခဲဆုံး အလုပ်တခုကို တာဝန်ပေးခြင်း ခံထားရသလို၊ မြန်မာနိုင်ငံမှာဆိုရင် နှစ်ပေါင်း (၅၀) ကျော် အရိုးစွဲလာခဲ့တဲ့ အဂတိလိုက်စားတဲ့ အခြေအနေတွေက ယဉ်ကျေးမှုတရပ်လို ဖြစ်နေတာပါ။ အဲဒီအခါကြတော့ အခုလုပ်လာခဲ့တဲ့ တာဝန်ယူထားတဲ့ လပေါင်း (၂၀) ကာလအတွင်းမှာ အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေးအခြေအနေက ဘယ်လိုရှိပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ဒီအလုပ်က ခက်ခဲတဲ့အလုပ်ဆိုတာကို လက်ခံပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ မဖြစ်နိုင်တဲ့ အလုပ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ ဒါကြောင့်မို့လဲ ကျနော်တို့က ဖြစ်အောင်လုပ်မယ်။ ကိုယ့်နိုင်ငံအတွက်လည်း တကယ်လိုအပ်တဲ့အလုပ်။ လုပ်သင့်လုပ်ထိုက်တဲ့အလုပ်။ ကောင်းမွန်တဲ့အလုပ်။ ဒီအလုပ်ကို ကျနော် ဒီလိုသဘောထားပါတယ်။ မွန်မြတ်တဲ့အလုပ်။ ကျနော်တို့ရဲ့ အဓိကအလုပ်က ဓလေ့စရိုက်လို့ခေါ်တဲ့ အကျင့်ဖောက်ပြန်မှုတွေကို အကျင့်ကောင်းလာအောင် ပြင်ပေးရတဲ့ အလုပ်ဖြစ်တဲ့အတွက် ကျနော်ကတော့ မွန်မြတ်တယ်လို့ ဒီလိုပဲ ခံယူပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့လဲ ဒီအလုပ်လုပ်ရတာကို စိတ်ထဲမှာ ချမ်းသာမှု ရှိပါတယ်။ ပျော်ရွှင်မှု ရှိပါတယ်။ ဒီအလုပ်ပေါ်မှာလဲ စိတ်ရောကိုယ်ပါ နစ်မြုပ်ပြီးတော့ လုပ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ ဒီအလုပ်ပေါ်မှာ တချို့ကြတော့ ထင်တာက အပြစ်ရှိတဲ့လူတွေကို အရေးယူလိုက်ခြင်း။ များများအရေးယူစေချင်တယ်။ များများအရေးယူခြင်းအားဖြင့် ဒီအလုပ်ကို ပြတ်ပြတ်သားသား၊ ပိုပြီးတော့ လုပ်ပြစေချင်တဲ့ ဆန္ဒသဘောထားလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တကယ်တမ်းပြောရမယ်ဆိုရင် အကျင့်ဖောက်ပြန်မှုတွေကို အကျင့်ကောင်းလာအောင် ပြုပြင်တဲ့နေရာမှာ ဒီလိုအပြစ်ရှိတဲ့လူတွေ အားလုံးကို လိုက်ပြီတော့ အရေးယူနေဖို့ဆိုတာ မဖြစ်လည်း မဖြစ်နိုင်ဘူး၊ လက်တွေ့လည်း မကျနိုင်ဘူး။ ဒါကြောင့်မို့ ကျနော်တို့ အခုလုပ်ဆောင်နေတဲ့ လုပ်ငန်းသဘောအရကတော့ လုပ်ငန်းအပိုင်း (၃) ပိုင်းနဲ့ လုပ်နေပါတယ်။
ပထမ လုပ်ငန်းကတော့ ပညာပေးခြင်း လုပ်ငန်း။ ကိုယ့်ရဲ့ပင်ကိုယ်စိတ်ကိုက ဒါကိုမလုပ်သင့်ဘူး။ ဒါဟာ မကောင်းဘူးဆိုတာကို နားလည်ပြီးတော့ ကိုယ့်ကိုယ်လည်း ပြုပြင်တဲ့နည်းလမ်း။ အဲဒီနေရာမှာ ကျနော်တို့က စိတ်ဓါတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအရ အများအကျိုးကို ဦးစားပေးရမှာပေါ့။ ကိုယ်ကျိုးထက်စာရင်။ ဒီလိုမျိုးလေး ကျနော်တို့က ပြုပြင်ပေးရတဲ့သဘောပါ။
ဒုတိယတဆင့်ကြတော့ ဒီလိုပညာပေးလိုက်လို့ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် ပြုပြင်သွားတယ်ဆိုရင်လဲ အလွန်ကောင်းတဲ့ ထိရောက်တဲ့ ဖြစ်စဉ်တရပ်ပေါ့။ ဝမ်းသာရမယ့် ဖြစ်စဉ်တရပ်ပေါ့။ ဒီနေရာမှာ ကျနော်တို့က မပြုပြင်နိုင်ကြသေးဘူးဆိုရင်တောင်မှ တားဆီးကာကွယ်ရေးလုပ်ငန်းတဆင့် ရှိပါသေးတယ်။ တားဆီးကာကွယ်ရေး လုပ်ငန်းတွေကိုလည်း ကျနော်တို့ ဆောင်ရွက်နေပါတယ်။ Family Modiration - ကိုယ့်မိသားစုအတွင်းမှာပဲ ပြုပြင်ပေးတာ။ အမှားအယွင်းလေးတွေ ရှိလာယ်။ ပြင်းပြင်းထန်ထန်ကြီး မလုပ်ဘဲနဲ့ ဆွဲဆောင်စည်းရုံးနည်းနဲပဲဖြစ်ဖြစ် လိမ္မာအောင် သွန်သင်ပြီးတော့ ပြသတဲ့နည်းနဲ့ပဲဖြစ်ဖြစ် သူတို့ကို အဂတိလိုက်စားမှုတွေ မဖြစ်ရအောင်၊ အကျင့်ဖောက်ပြန်မှုတွေ မဖြစ်အောင်၊ ကျနော်တို့က တားဆီးရမယ်။ တားဆီးကာကွယ်ရေး လုပ်တဲ့အခါမှာလဲ တော်တော်လေး ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လုပ်ထားပါတယ်။ ဒါက ပြောမယ်ဆိုရင်တော့ အများကြီးပေါ့။ ကျနော်တို့က လူငယ်စခန်းတို့ ဘာတို့၊ လူလတ်ပိုင်းဆိုရင်လဲ လူလတ်ပိုင်းအလျောက်။ နောက် စီးပွားရေးလုပ်ငန်း၊ အုပ်ချုပ်ရေးလုပ်ငန်း လုပ်နေတဲ့လူတွေဆိုရင်လဲ တိုင်းဒေသတွေမှာပါလိုက်ြ့ပီးတော့ ဆွေးနွေးတာတွေ၊ ဟောပြောတာတွေ လုပ်တာတွေလည်း ရှိတာပေါ။
အစိုးရဌာနတွေနဲ့ အလုပ်လုပ်တဲ့အခါမှာ တင်ဒါတို့ ဘာတို့ ခေါ်တဲ့အခါမှာဆိုရင်လဲ ခေါ်ခါနီးပြီးဆိုရင် စီးပွားရေးသမားကလဲ အစိုးရဌာနကလူကို လက်ဝါးချင်းရိုက်ဖို့ ကြိုးစားတယ်။
မေး ။ ။ ဒီတင်ဒါတခုကို ဈေးလျှော့ပြီးတော့ ဘယ်လိုတင်မလဲ။ ဈေးဘယ်လို တိုးတင်မလဲ။ ပြီးတော့ ထွက်လာတဲ့ အမြတ်အစွန်းလေးတွေကို သူတို့ ဘယ်လိုခွဲဝေကြမလဲဆိုတဲ့ အစဉ်အလာက ဟိုခေတ်ကတည်းက ရှိခဲ့တာပါ။ အဲဒီတော့ ဒီတင်ဒါဆိုတဲ့ဟာက တော်တော်ကြီးကို ကြီးမားတဲ့ အဂတိလိုက်စားမှုထဲမှာ ပါတယ်။ နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။
ဖြေ ။ ။ အခုန ပြောသလိုပါပဲ တကယ့်တကယ်တော့ ဝယ်ယူရေး၊ တည်ဆောက်ရေးမှာ လုပ်တဲ့လုပ်ငန်းစဉ်တွေမှာ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေနဲ့ အစိုးရဌာနတွေနဲ့ မဆက်စပ်လို့လဲ မရဘူးလေး။ ဒါကို လုပ်ကိုလုပ်ရမှာပဲ။ လုပ်တဲ့အခါမှာ အစိုးရဌာနတွေအနေနဲ့ မှန်မှန်ကန်ကန် ရွေးချယ်နိုင်ဖို့ပဲ လိုတယ်။ ဒီလိုလုပ်နိုင်ဖို့လဲ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းတွေကလည်း ပြဌာန်းထားပြီသာပါ။ အားလုံးလဲ သိတဲ့အတိုင်းပဲ နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံးက ပြဌာန်းထားတဲ့ အမိန့်ညွှန်ကြားချက်ရှိတယ်။ ၁/၂၀၁၇ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီစည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေကို လိုက်နာပြီးတော့ ဆောက်ရွက်သွားကြမယ်ဆိုရင် အတော်လေး အတော်အသင့်ရှိတဲ့ တင်ဒါတွေကို ကျနော်တို့က လွယ်လွယ်ကူကူ၊ ချောချောမောမော လုပ်ဆောင်နိုင်မယ့် အနေအထားရှိပါတယ်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တင်ဒါတွေကိုတော့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းနဲ့ လုပ်ရမှာပေါ့။ တဘက်ကလဲ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေအတွက်ကလဲ သူတို့ဝင်ပြိုင်တဲ့အခါမှာ ဘယ်လိုအခက်အခဲတွေ ရှိတယ်ဆိုတာတွေကို မျက်နှာချင်းဆိုင် တွေ့ဆုံဆွေးနွေးဖို့ကိစ္စကို CPU ကနေ ဆောင်ရွက်ပေးဖို့ဆိုပြီး ဒီလိုလေး လုပ်ပါတယ် - CPU အနေနဲ့ initiate လုပ်ပေးတာပေါ့ - ဆောင်ရွက်ပေးတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ဝန်ကြီးကို တင်ပြပြီးတော့ စီးပွားေးရးလုပ်ငန်းပိုင်းမှာ ဒီလိုအခက်အခဲလေးတွေ တွေ့နေရတယ်။ သူတို့က ဒါလေးတွေ တင်ပြချင်တယ်။ ပြီးတော့ ဌာနတွေဘက်မှာလဲ အခက်အခဲတွေ ရှိနေတယ်။ ဒီအခက်အခဲတွေကို ပေါင်းစပ်ညှိနှိုင်းကြရင် ကောင်းမယ်ဆိုတာကို သက်ဆိုင်တဲ့ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးတွေကို တင်ပြတဲ့အခါမှာ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးတွေက ခွင့်ပြုတဲ့အချိန်မှာ ခွင့်ပြုတဲ့ကာလမှာ လုပ်ဖို့ကောင်းတယ်၊ လုပ်နိုင်အောင် initiate လုပ်ပေးရတယ်။ အဲဒီလို လုပ်တဲ့အခါမှာလည်း ဖြစ်နိုင်ရင် ကျနော်တို့က တတိယအဖွဲ့အစည်း အဲဒီနေရာမှာ ပါလို့ကောင်းတယ်။ ဥပမာ ပညာရှင်ပိုင်း - အချို့ကိစ္စတွေမှာ နည်းပညာနဲ့ဆိုင်တဲ့ အပိုင်းတွေ အများကြီးပါတယ်။ ကျနော်တို့လည်း နားမလည်ဘူး။
မေး ။ ။ လွတ်လပ်တဲ့အဖွဲ့ Independence Body
ဖြေ ။ ။ လွတ်လပ်တဲ့အဖွဲ့လည်းဖြစ်တယ်။ ပညာရှင်ပိုင်လည်းဖြစ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေက ကြားထဲကနေ လုပ်ပေးတာ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ တယောက်နဲ့တယောက်က ဟိုဘက်ကလဲ အခက်အခဲတွေပြော၊ ဒီဘက်ကလဲ အခက်အခဲတွေပြော အဖြေကမရှိဘူး ဖြစ်နေတယ်။ အလကားပဲ။ အဲဒီကနေ အကောင်းဆုံး အဖြေတခုကို ရနိုင်တယ်။ အဲဒါကြောင့်မို့ ကျနော်တို့က CPU အနေနဲ့ ကိုယ်နဲ့လက်တွဲလုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်ဖြစ်တဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေအနေနဲ့ ဖိုရမ်သဘောမျိုး အခါအားလျော်စွာ ဘယ်တော့ရယ်လို့တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ခြောက်လတကြိမ်ဆိုလဲ ခြောက်လတကြိမ်၊ ဒါမှမဟုတ် လိုအပ်တဲ့အချိန်တွေမှာ လိုအပ်သလို ဖိုရမ်လေး လုပ်ပေးမယ်ဆိုရင် သူ့အခက်အခဲလဲ လျော့ပါးသွားမယ်။ ကိုယ်လိုချင်တာလဲ ရမယ်။
မေး ။ ။ တဘက်နဲ့တဘက် ယုံကြည်မှုလေး ရလာမယ်ပေါ့။
ဖြေ ။ ။ ယုံကြည်မှုလည်း ရလာမယ်။ ပွင့်လင်းမှုလည်း ရှိလာမယ်။ တဦးချင်းပြောတာမျိုး မဟုတ်ဘူး။ တဦးချင်းသွားညှိစရာ မလိုဘူး။ အားလုံးရှေ့မှာ ပွင့်လင်းမြင်သာစွာ ညှိနှိုင်းတာ။ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ပြောမှာပါ။ အစိုးရဌာနတွေဘက်ကလဲ ကိုယ့်ရဲ့လိုအပ်ချက်တွေကို ပြောမှာပဲ - ကိုယ့်ရဲ့ ကန့်သတ်ချက်က ဘာတွေလဲဆိုတာကို ပြောရမယ်။
ဒါတွေအားလုံးကို ကျွမ်းကျင်တဲ့ ပညာရှင်တွေရှိမယ်ဆိုရင်တော့ သုံးဦးသုံးဖလှယ် ညှိနှိုင်းပြီးတော့ သင့်လျော်တဲ့ ဖြေရှင်းနည်းတခုကို ရလာရင် အဲဒါဟာ ဘာဖြစ်သွားမလဲဆိုရင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေအတွက်လဲ လုပ်လို့ကိုင်လို့ မျှတတဲ့ ယှဉ်ပြိုင်မှု ဖြစ်လာမယ်။
မေး ။ ။ Under table လုပ်ဆောင်မှုတွေ ပျောက်သွားအောင်လို့ပေါ့။ လက်သပ်ထိုးပေးတဲ့သဘောမျိုး မရှိတော့အောင်လို့ပေါ့။
ဖြေ ။ ။ ဟုတ်ပါတယ်။ လက်သပ်ထိုး ပေးတာမျိုး မရှိတော့ဘူး။ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအားဖြင့် သွားပြီးတော့ လက်ဝါးချင်းရိုက်ဖို့လဲ မလိုတော့ဘူး။ အဲဒီအခါကြတော့ တင်ဒါလုပ်တဲ့အခါမှာ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုရှိမယ်။ တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှု ရှိလာပါမယ်။ အဲဒါကိုလဲ ကျနော်တို့က လုပ်ဖို့၊ လုပ်သွားဖို့အတွက် ကျနော်တို့ မူဝါဒသဘောမျိုး တင်ပြထားပြီး ဖြစ်ပါတယ်။
မေး ။ ။ နောက်တခုက ဝန်ကြီးဌာန၊ အစိုးရဌာနအသီးသီးမှာလဲ ဝန်ထမ်းတယောက်ကနေ သူက အထက်အရာရှိကဖြစ်စေ၊ အချင်းချင်းထဲကဖြစ်စေ၊ အဂတိလိုက်စားမှု တစုံတရာ ကျူးလွန်ထားတယ်လို့ သက်သေသက်ကာနဲ့ တိုင်တယ်ဆိုပါတော့ သူတိုင်းတဲ့အလျောက်လဲ ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ကိစ္စတွေ ရှိခဲ့ရင် အဲဒီဝန်ထမ်းကို အမေရိကမှာတော့ Whistleblower Act လို့ ခေါ်တာပေါ့။ ဒါကတော့ အဲဒီလိုဝန်ထမ်းတယောက်ကို အမှန်တရားအတွက် ဖော်ထုတ်ပြီးတော့ တိုင်တဲ့ဝန်ထမ်းကို ပြန်ပြီးအရေးမယူရဘူးဆိုတဲ့ သတ်မှတ်ချက်ကော ရှိပါသလားရှင့်။
ဖြေ ။ ။ အခုထိတော့ မရှိသေးပါဘူး။ နည်းနည်းပါးပါး ကျနော်တို့ ဥပဒေထဲမှာတော့ အကာအကွယ်ပေးရမယ်ဆိုတာမျိုး တစ်ချက်တော့ ပါပါတယ်။ မလုပ်ရဘူးဆိုတာမျိုး - ဒီလိုတိုင်ကြားတဲ့လူကို ပြန်ပြီးတော့ မလုပ်ရဘူးဆိုတာမျိုးလောက်ပဲ ရေးထားတာဆိုတော့ ဒီဥစ္စာက သိပ်ပြီတော့ မလုံလောက်ပါဘူး။ အဲဒါကြောင့် ကျနော်တို့က Whistleblower Protection Law ကို ရေးဆွဲနေပါတယ်။ ရေးဆွဲတဲ့နေရာမှာ လောလောဆယ်တော့ ကျနော်တို့ဆီကနေ ရှေ့နေရုံးကို တင်ပြထားတဲ့ အနေအထား ရှိပါတယ်။ နာမည်ကိုတော့ ကျနော်တို့က Public Interest Whistleblower Protection Law လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အများပြည်သူအကျိုးစီးပွားကို ဖော်ထုတ်တိုင်တန်တဲ့ကိစ္စ။ ဒါကို ကျနော်တို့က တိုင်တန်တဲ့လူကို တားဆီးကာကွယ်ပေးရမယ်ဆိုတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ ရေးဆွဲထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒါကတော့ လောလောဆယ်တော့ ရှေ့နေရုံးကို တင်ပြထားတာဖြစ်တော့ မကြာခင်ရှေ့နေရုံးက သဘောထားမှတ်ချက် ရလာလို့ရှိရင် ကျနော်တို့က အဆင့်ဆင့်တင်ပြသွားဖို့ ရှိပါတယ်။
အဲဒီအထဲမှာတော့ ထိုက်သင့်အားလျော်စွာ ကျနော်တို့ရဲ့ အခြေအနေတွေ အရပ်ရပ်ကြောင့်ပေါ့ - အမေရိကလိုတော့ အများကြီး မလုပ်ပေးနိုင်ဘူးပေါ့။ အတတ်နိုင်ဆုံး အတိုင်းအတာတခုအထိ ကျေနပ်ဖွယ်ကောင်းတဲ့ အခြေအနေတခုအထိ ရောက်အောင်တော့ အကာအကွယ်ပေးတာ၊ ဆုချီးမြင့်တာ ဒါတွေအထိ လုပ်ပေးသွားဖို့ ပါပါတယ်။ အဲဒါပြဌာန်းပေးပြီးပြီဆိုရင်တော့ ဌာနအတွင်းမှာ တိုင်ကြားတဲ့ကိစ္စတွေပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ဌာနဆိုတာ အစိုးရဌာနကြီးပဲ မဟုတ်ဘူး၊ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေမှာလဲ အောက်ကနေ အတက်အပေါ် တိုင်ကြားတဲ့ကိစ္စမျိုးတွေ ရှိရင်လဲရှိမယ်။ ဒါက ကျနော်တို့က တိုင်ကြားမှုကို လက်ခံတဲ့အခါကြတော့ အများပြည်သူအကျိုးစီးပွားအတွက်ပဲ၊ အများပြည်သူအကျိုးစီးပွားနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့အပိုင်းလောက်ကိုပဲ Whistleblower Protection Law မှာ အကာအကွယ်ပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကျန်တဲ့ကိစ္စတွေ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးကိစ္စတွေ၊ ကိုယ်ရာထူးမတိုးလို့ တိုင်တဲ့ကိစ္စတွေ ဒါမျိုးတွေကိုတော့ ကျနော်တို့ လက်သင့်ခံမှာ မဟုတ်ဘူး။ ကျနော်တို့က အများပြည်သူ၊ နိုင်ငံတော်အတွက် ထိခိုက်နစ်နာသွားမယ်။ ဆုံးရှုံးသွားမယ့် ဒီလိုမျိုးကိစ္စတွေဆိုရင်တော့ တိုင်ကြားနိုင်တယ်။ အကာအကွယ်ပေးရမယ်။ ဒါမျိုးတွေတော့ ရေးထားပါတယ်။ အမေရိကမှာတော့ အဲဒီလိုမျိုး မဟုတ်ဘူးပေါ့ - ပိုပြီးတော့ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်တို့က အဲဒီလောက် အတိုင်းအတာအထိတော့ မလုပ်ပေးနိုင်သေးပါဘူး။
==Unicode==
အဂတိလိုကျစားမှု တိုကျဖကြျရေးကောျမရှငျ ဖှဲ့စညျးခဲ့တဲ့ (၂) နှဈနီးပါးအတှငျး အရေးယူဆောငျရှကျမှုအခွအေနတှေနေဲ့ ဝနျကွီးဌာနတှေ လုပျငနျးအကောငျအထညျ ဖောျရေးတငျဒါတှေ ပှင့ျလငျးမွငျသာမှုရှိရေး တှနျးအားပေးဆောငျရှကျနကွေောငျး ကောျမရှငျဥက်ကဋ်ဌက VOA ကို ပွောပွပါတယျ။ ဒေါျခငျစိုးဝငျးက ကောျမရှငျဥက်ကဋ်ဌဦးအောငျကွညျကို မေးမွနျးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ အဂတိလိုကျစားမှု တိုကျဖကြျရေးကောျမရှငျအနနေဲ့ ပွောရမယျဆိုလို့ရှိရငျ ကမ်ဘာပေါျမှာ အခကျခဲဆုံး အလုပျတခုကို တာဝနျပေးခွငျး ခံထားရသလို၊ မွနျမာနိုငျငံမှာဆိုရငျ နှဈပေါငျး (၅၀) ကြောျ အရိုးစှဲလာခဲ့တဲ့ အဂတိလိုကျစားတဲ့ အခွအေနတှေကေ ယဉျကြေးမှုတရပျလို ဖွဈနတောပါ။ အဲဒီအခါကွတော့ အခုလုပျလာခဲ့တဲ့ တာဝနျယူထားတဲ့ လပေါငျး (၂၀) ကာလအတှငျးမှာ အဂတိလိုကျစားမှု တိုကျဖကြျရေးအခွအေနကေ ဘယျလိုရှိပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ဒီအလုပျက ခကျခဲတဲ့အလုပျဆိုတာကို လကျခံပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ မဖွဈနိုငျတဲ့ အလုပျတော့ မဟုတျဘူးပေါ့။ ဒါကွောင့ျမို့လဲ ကနြောျတို့က ဖွဈအောငျလုပျမယျ။ ကိုယ့ျနိုငျငံအတှကျလညျး တကယျလိုအပျတဲ့အလုပျ။ လုပျသင့ျလုပျထိုကျတဲ့အလုပျ။ ကောငျးမှနျတဲ့အလုပျ။ ဒီအလုပျကို ကနြောျ ဒီလိုသဘောထားပါတယျ။ မှနျမွတျတဲ့အလုပျ။ ကနြောျတို့ရဲ့ အဓိကအလုပျက ဓလေ့စရိုကျလို့ခေါျတဲ့ အကငြ့ျဖောကျပွနျမှုတှကေို အကငြ့ျကောငျးလာအောငျ ပွငျပေးရတဲ့ အလုပျဖွဈတဲ့အတှကျ ကနြောျကတော့ မှနျမွတျတယျလို့ ဒီလိုပဲ ခံယူပါတယျ။ ဒါကွောင့ျမို့လဲ ဒီအလုပျလုပျရတာကို စိတျထဲမှာ ခမြျးသာမှု ရှိပါတယျ။ ပြောျရှှငျမှု ရှိပါတယျ။ ဒီအလုပျပေါျမှာလဲ စိတျရောကိုယျပါ နဈမွုပျပွီးတော့ လုပျနတော ဖွဈပါတယျ။
ဒါပမေဲ့ ဒီအလုပျပေါျမှာ တခြို့ကွတော့ ထငျတာက အပွဈရှိတဲ့လူတှကေို အရေးယူလိုကျခွငျး။ မြားမြားအရေးယူစခေငြျတယျ။ မြားမြားအရေးယူခွငျးအားဖွင့ျ ဒီအလုပျကို ပွတျပွတျသားသား၊ ပိုပွီးတော့ လုပျပွစခေငြျတဲ့ ဆန်ဒသဘောထားလညျး ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ တကယျတမျးပွောရမယျဆိုရငျ အကငြ့ျဖောကျပွနျမှုတှကေို အကငြ့ျကောငျးလာအောငျ ပွုပွငျတဲ့နရောမှာ ဒီလိုအပွဈရှိတဲ့လူတှေ အားလုံးကို လိုကျပွီတော့ အရေးယူနဖေို့ဆိုတာ မဖွဈလညျး မဖွဈနိုငျဘူး၊ လကျတှေ့လညျး မကနြိုငျဘူး။ ဒါကွောင့ျမို့ ကနြောျတို့ အခုလုပျဆောငျနတေဲ့ လုပျငနျးသဘောအရကတော့ လုပျငနျးအပိုငျး (၃) ပိုငျးနဲ့ လုပျနပေါတယျ။
ပထမ လုပျငနျးကတော့ ပညာပေးခွငျး လုပျငနျး။ ကိုယ့ျရဲ့ပငျကိုယျစိတျကိုက ဒါကိုမလုပျသင့ျဘူး။ ဒါဟာ မကောငျးဘူးဆိုတာကို နားလညျပွီးတော့ ကိုယ့ျကိုယျလညျး ပွုပွငျတဲ့နညျးလမျး။ အဲဒီနရောမှာ ကနြောျတို့က စိတျဓါတျပိုငျးဆိုငျရာအရ အမြားအကြိုးကို ဦးစားပေးရမှာပေါ့။ ကိုယျကြိုးထကျစာရငျ။ ဒီလိုမြိုးလေး ကနြောျတို့က ပွုပွငျပေးရတဲ့သဘောပါ။
ဒုတိယတဆင့ျကွတော့ ဒီလိုပညာပေးလိုကျလို့ ကိုယ့ျဘာသာကိုယျ ပွုပွငျသှားတယျဆိုရငျလဲ အလှနျကောငျးတဲ့ ထိရောကျတဲ့ ဖွဈစဉျတရပျပေါ့။ ဝမျးသာရမယ့ျ ဖွဈစဉျတရပျပေါ့။ ဒီနရောမှာ ကနြောျတို့က မပွုပွငျနိုငျကွသေးဘူးဆိုရငျတောငျမှ တားဆီးကာကှယျရေးလုပျငနျးတဆင့ျ ရှိပါသေးတယျ။ တားဆီးကာကှယျရေး လုပျငနျးတှကေိုလညျး ကနြောျတို့ ဆောငျရှကျနပေါတယျ။ Family Modiration - ကိုယ့ျမိသားစုအတှငျးမှာပဲ ပွုပွငျပေးတာ။ အမှားအယှငျးလေးတှေ ရှိလာယျ။ ပွငျးပွငျးထနျထနျကွီး မလုပျဘဲနဲ့ ဆှဲဆောငျစညျးရုံးနညျးနဲပဲဖွဈဖွဈ လိမ်မာအောငျ သှနျသငျပွီးတော့ ပွသတဲ့နညျးနဲ့ပဲဖွဈဖွဈ သူတို့ကို အဂတိလိုကျစားမှုတှေ မဖွဈရအောငျ၊ အကငြ့ျဖောကျပွနျမှုတှေ မဖွဈအောငျ၊ ကနြောျတို့က တားဆီးရမယျ။ တားဆီးကာကှယျရေး လုပျတဲ့အခါမှာလဲ တောျတောျလေး ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျ လုပျထားပါတယျ။ ဒါက ပွောမယျဆိုရငျတော့ အမြားကွီးပေါ့။ ကနြောျတို့က လူငယျစခနျးတို့ ဘာတို့၊ လူလတျပိုငျးဆိုရငျလဲ လူလတျပိုငျးအလြောကျ။ နောကျ စီးပှားရေးလုပျငနျး၊ အုပျခြုပျရေးလုပျငနျး လုပျနတေဲ့လူတှဆေိုရငျလဲ တိုငျးဒသေတှမှောပါလိုကျွ့ပီးတော့ ဆှေးနှေးတာတှေ၊ ဟောပွောတာတှေ လုပျတာတှလေညျး ရှိတာပေါ။
အစိုးရဌာနတှနေဲ့ အလုပျလုပျတဲ့အခါမှာ တငျဒါတို့ ဘာတို့ ခေါျတဲ့အခါမှာဆိုရငျလဲ ခေါျခါနီးပွီးဆိုရငျ စီးပှားရေးသမားကလဲ အစိုးရဌာနကလူကို လကျဝါးခငြျးရိုကျဖို့ ကွိုးစားတယျ။
မေး ။ ။ ဒီတငျဒါတခုကို ဈေးလြှော့ပွီးတော့ ဘယျလိုတငျမလဲ။ ဈေးဘယျလို တိုးတငျမလဲ။ ပွီးတော့ ထှကျလာတဲ့ အမွတျအစှနျးလေးတှကေို သူတို့ ဘယျလိုခှဲဝကွေမလဲဆိုတဲ့ အစဉျအလာက ဟိုခတျေကတညျးက ရှိခဲ့တာပါ။ အဲဒီတော့ ဒီတငျဒါဆိုတဲ့ဟာက တောျတောျကွီးကို ကွီးမားတဲ့ အဂတိလိုကျစားမှုထဲမှာ ပါတယျ။ နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။
ဖွေ ။ ။ အခုန ပွောသလိုပါပဲ တကယ့ျတကယျတော့ ဝယျယူရေး၊ တညျဆောကျရေးမှာ လုပျတဲ့လုပျငနျးစဉျတှမှော စီးပှားရေးလုပျငနျးတှနေဲ့ အစိုးရဌာနတှနေဲ့ မဆကျစပျလို့လဲ မရဘူးလေး။ ဒါကို လုပျကိုလုပျရမှာပဲ။ လုပျတဲ့အခါမှာ အစိုးရဌာနတှအေနနေဲ့ မှနျမှနျကနျကနျ ရှေးခယြျနိုငျဖို့ပဲ လိုတယျ။ ဒီလိုလုပျနိုငျဖို့လဲ လုပျထုံးလုပျနညျးတှကေလညျး ပွဌာနျးထားပွီသာပါ။ အားလုံးလဲ သိတဲ့အတိုငျးပဲ နိုငျငံတောျသမ်မတရုံးက ပွဌာနျးထားတဲ့ အမိန့ျညှှနျကွားခကြျရှိတယျ။ ၁/၂၀၁၇ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီစညျးမဉြျးစညျးကမျးတှကေို လိုကျနာပွီးတော့ ဆောကျရှကျသှားကွမယျဆိုရငျ အတောျလေး အတောျအသင့ျရှိတဲ့ တငျဒါတှကေို ကနြောျတို့က လှယျလှယျကူကူ၊ ခြောခြောမောမော လုပျဆောငျနိုငျမယ့ျ အနအေထားရှိပါတယျ။
အပွညျပွညျဆိုငျရာ တငျဒါတှကေိုတော့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ စညျးမဉြျးစညျးကမျးနဲ့ လုပျရမှာပေါ့။ တဘကျကလဲ စီးပှားရေးလုပျငနျးရှငျတှအေတှကျကလဲ သူတို့ဝငျပွိုငျတဲ့အခါမှာ ဘယျလိုအခကျအခဲတှေ ရှိတယျဆိုတာတှကေို မကြျနှာခငြျးဆိုငျ တှေ့ဆုံဆှေးနှေးဖို့ကိစ်စကို CPU ကနေ ဆောငျရှကျပေးဖို့ဆိုပွီး ဒီလိုလေး လုပျပါတယျ - CPU အနနေဲ့ initiate လုပျပေးတာပေါ့ - ဆောငျရှကျပေးတာတော့ မဟုတျပါဘူး။ ဝနျကွီးကို တငျပွပွီးတော့ စီးပှားေးရးလုပျငနျးပိုငျးမှာ ဒီလိုအခကျအခဲလေးတှေ တှေ့နရေတယျ။ သူတို့က ဒါလေးတှေ တငျပွခငြျတယျ။ ပွီးတော့ ဌာနတှဘေကျမှာလဲ အခကျအခဲတှေ ရှိနတေယျ။ ဒီအခကျအခဲတှကေို ပေါငျးစပျညှိနှိုငျးကွရငျ ကောငျးမယျဆိုတာကို သကျဆိုငျတဲ့ ပွညျထောငျစုဝနျကွီးတှကေို တငျပွတဲ့အခါမှာ ပွညျထောငျစုဝနျကွီးတှကေ ခှင့ျပွုတဲ့အခြိနျမှာ ခှင့ျပွုတဲ့ကာလမှာ လုပျဖို့ကောငျးတယျ၊ လုပျနိုငျအောငျ initiate လုပျပေးရတယျ။ အဲဒီလို လုပျတဲ့အခါမှာလညျး ဖွဈနိုငျရငျ ကနြောျတို့က တတိယအဖှဲ့အစညျး အဲဒီနရောမှာ ပါလို့ကောငျးတယျ။ ဥပမာ ပညာရှငျပိုငျး - အခြို့ကိစ်စတှမှော နညျးပညာနဲ့ဆိုငျတဲ့ အပိုငျးတှေ အမြားကွီးပါတယျ။ ကနြောျတို့လညျး နားမလညျဘူး။
မေး ။ ။ လှတျလပျတဲ့အဖှဲ့ Independence Body
ဖွေ ။ ။ လှတျလပျတဲ့အဖှဲ့လညျးဖွဈတယျ။ ပညာရှငျပိုငျလညျးဖွဈတဲ့ အဖှဲ့အစညျးတှကေ ကွားထဲကနေ လုပျပေးတာ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ တယောကျနဲ့တယောကျက ဟိုဘကျကလဲ အခကျအခဲတှပွေော၊ ဒီဘကျကလဲ အခကျအခဲတှပွေော အဖွကေမရှိဘူး ဖွဈနတေယျ။ အလကားပဲ။ အဲဒီကနေ အကောငျးဆုံး အဖွတေခုကို ရနိုငျတယျ။ အဲဒါကွောင့ျမို့ ကနြောျတို့က CPU အနနေဲ့ ကိုယျနဲ့လကျတှဲလုပျဖောျကိုငျဖကျဖွဈတဲ့ စီးပှားရေးလုပျငနျးတှအေနနေဲ့ ဖိုရမျသဘောမြိုး အခါအားလြောျစှာ ဘယျတော့ရယျလို့တော့ မဟုတျပါဘူး။ ခွောကျလတကွိမျဆိုလဲ ခွောကျလတကွိမျ၊ ဒါမှမဟုတျ လိုအပျတဲ့အခြိနျတှမှော လိုအပျသလို ဖိုရမျလေး လုပျပေးမယျဆိုရငျ သူ့အခကျအခဲလဲ လြော့ပါးသှားမယျ။ ကိုယျလိုခငြျတာလဲ ရမယျ။
မေး ။ ။ တဘကျနဲ့တဘကျ ယုံကွညျမှုလေး ရလာမယျပေါ့။
ဖွေ ။ ။ ယုံကွညျမှုလညျး ရလာမယျ။ ပှင့ျလငျးမှုလညျး ရှိလာမယျ။ တဦးခငြျးပွောတာမြိုး မဟုတျဘူး။ တဦးခငြျးသှားညှိစရာ မလိုဘူး။ အားလုံးရှေ့မှာ ပှင့ျလငျးမွငျသာစှာ ညှိနှိုငျးတာ။ ပှင့ျပှင့ျလငျးလငျး ပွောမှာပါ။ အစိုးရဌာနတှဘေကျကလဲ ကိုယ့ျရဲ့လိုအပျခကြျတှကေို ပွောမှာပဲ - ကိုယ့ျရဲ့ ကန့ျသတျခကြျက ဘာတှလေဲဆိုတာကို ပွောရမယျ။
ဒါတှအေားလုံးကို ကြှမျးကငြျတဲ့ ပညာရှငျတှရှေိမယျဆိုရငျတော့ သုံးဦးသုံးဖလှယျ ညှိနှိုငျးပွီးတော့ သင့ျလြောျတဲ့ ဖွရှေငျးနညျးတခုကို ရလာရငျ အဲဒါဟာ ဘာဖွဈသှားမလဲဆိုရငျ စီးပှားရေးလုပျငနျးရှငျတှအေတှကျလဲ လုပျလို့ကိုငျလို့ မြှတတဲ့ ယှဉျပွိုငျမှု ဖွဈလာမယျ။
မေး ။ ။ Under table လုပျဆောငျမှုတှေ ပြောကျသှားအောငျလို့ပေါ့။ လကျသပျထိုးပေးတဲ့သဘောမြိုး မရှိတော့အောငျလို့ပေါ့။
ဖွေ ။ ။ ဟုတျပါတယျ။ လကျသပျထိုး ပေးတာမြိုး မရှိတော့ဘူး။ ပုဂ်ဂိုလျရေးအားဖွင့ျ သှားပွီးတော့ လကျဝါးခငြျးရိုကျဖို့လဲ မလိုတော့ဘူး။ အဲဒီအခါကွတော့ တငျဒါလုပျတဲ့အခါမှာ ပှင့ျလငျးမွငျသာမှုရှိမယျ။ တာဝနျယူမှု၊ တာဝနျခံမှု ရှိလာပါမယျ။ အဲဒါကိုလဲ ကနြောျတို့က လုပျဖို့၊ လုပျသှားဖို့အတှကျ ကနြောျတို့ မူဝါဒသဘောမြိုး တငျပွထားပွီး ဖွဈပါတယျ။
မေး ။ ။ နောကျတခုက ဝနျကွီးဌာန၊ အစိုးရဌာနအသီးသီးမှာလဲ ဝနျထမျးတယောကျကနေ သူက အထကျအရာရှိကဖွဈစေ၊ အခငြျးခငြျးထဲကဖွဈစေ၊ အဂတိလိုကျစားမှု တစုံတရာ ကြူးလှနျထားတယျလို့ သကျသသေကျကာနဲ့ တိုငျတယျဆိုပါတော့ သူတိုငျးတဲ့အလြောကျလဲ ဖောျထုတျနိုငျခဲ့တယျဆိုတဲ့ ဖွဈခဲ့တဲ့ကိစ်စတှေ ရှိခဲ့ရငျ အဲဒီဝနျထမျးကို အမရေိကမှာတော့ Whistleblower Act လို့ ခေါျတာပေါ့။ ဒါကတော့ အဲဒီလိုဝနျထမျးတယောကျကို အမှနျတရားအတှကျ ဖောျထုတျပွီးတော့ တိုငျတဲ့ဝနျထမျးကို ပွနျပွီးအရေးမယူရဘူးဆိုတဲ့ သတျမှတျခကြျကော ရှိပါသလားရှင့ျ။
ဖွေ ။ ။ အခုထိတော့ မရှိသေးပါဘူး။ နညျးနညျးပါးပါး ကနြောျတို့ ဥပဒထေဲမှာတော့ အကာအကှယျပေးရမယျဆိုတာမြိုး တဈခကြျတော့ ပါပါတယျ။ မလုပျရဘူးဆိုတာမြိုး - ဒီလိုတိုငျကွားတဲ့လူကို ပွနျပွီးတော့ မလုပျရဘူးဆိုတာမြိုးလောကျပဲ ရေးထားတာဆိုတော့ ဒီဥစ်စာက သိပျပွီတော့ မလုံလောကျပါဘူး။ အဲဒါကွောင့ျ ကနြောျတို့က Whistleblower Protection Law ကို ရေးဆှဲနပေါတယျ။ ရေးဆှဲတဲ့နရောမှာ လောလောဆယျတော့ ကနြောျတို့ဆီကနေ ရှေ့နရေုံးကို တငျပွထားတဲ့ အနအေထား ရှိပါတယျ။ နာမညျကိုတော့ ကနြောျတို့က Public Interest Whistleblower Protection Law လို့ ခေါျပါတယျ။ အမြားပွညျသူအကြိုးစီးပှားကို ဖောျထုတျတိုငျတနျတဲ့ကိစ်စ။ ဒါကို ကနြောျတို့က တိုငျတနျတဲ့လူကို တားဆီးကာကှယျပေးရမယျဆိုတဲ့ ရညျရှယျခကြျနဲ့ ရေးဆှဲထားခွငျး ဖွဈပါတယျ။ အဲဒါကတော့ လောလောဆယျတော့ ရှေ့နရေုံးကို တငျပွထားတာဖွဈတော့ မကွာခငျရှေ့နရေုံးက သဘောထားမှတျခကြျ ရလာလို့ရှိရငျ ကနြောျတို့က အဆင့ျဆင့ျတငျပွသှားဖို့ ရှိပါတယျ။
အဲဒီအထဲမှာတော့ ထိုကျသင့ျအားလြောျစှာ ကနြောျတို့ရဲ့ အခွအေနတှေေ အရပျရပျကွောင့ျပေါ့ - အမရေိကလိုတော့ အမြားကွီး မလုပျပေးနိုငျဘူးပေါ့။ အတတျနိုငျဆုံး အတိုငျးအတာတခုအထိ ကြနေပျဖှယျကောငျးတဲ့ အခွအေနတေခုအထိ ရောကျအောငျတော့ အကာအကှယျပေးတာ၊ ဆုခြီးမွင့ျတာ ဒါတှအေထိ လုပျပေးသှားဖို့ ပါပါတယျ။ အဲဒါပွဌာနျးပေးပွီးပွီဆိုရငျတော့ ဌာနအတှငျးမှာ တိုငျကွားတဲ့ကိစ်စတှပေဲဖွဈဖွဈ၊ ဌာနဆိုတာ အစိုးရဌာနကွီးပဲ မဟုတျဘူး၊ စီးပှားရေးလုပျငနျးတှမှောလဲ အောကျကနေ အတကျအပေါျ တိုငျကွားတဲ့ကိစ်စမြိုးတှေ ရှိရငျလဲရှိမယျ။ ဒါက ကနြောျတို့က တိုငျကွားမှုကို လကျခံတဲ့အခါကွတော့ အမြားပွညျသူအကြိုးစီးပှားအတှကျပဲ၊ အမြားပွညျသူအကြိုးစီးပှားနဲ့ သကျဆိုငျတဲ့အပိုငျးလောကျကိုပဲ Whistleblower Protection Law မှာ အကာအကှယျပေးမှာ ဖွဈပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ကနြျတဲ့ကိစ်စတှေ ပုဂ်ဂိုလျရေးကိစ်စတှေ၊ ကိုယျရာထူးမတိုးလို့ တိုငျတဲ့ကိစ်စတှေ ဒါမြိုးတှကေိုတော့ ကနြောျတို့ လကျသင့ျခံမှာ မဟုတျဘူး။ ကနြောျတို့က အမြားပွညျသူ၊ နိုငျငံတောျအတှကျ ထိခိုကျနဈနာသှားမယျ။ ဆုံးရှုံးသှားမယ့ျ ဒီလိုမြိုးကိစ်စတှဆေိုရငျတော့ တိုငျကွားနိုငျတယျ။ အကာအကှယျပေးရမယျ။ ဒါမြိုးတှတေော့ ရေးထားပါတယျ။ အမရေိကမှာတော့ အဲဒီလိုမြိုး မဟုတျဘူးပေါ့ - ပိုပွီးတော့ ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျ ရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျတို့က အဲဒီလောကျ အတိုငျးအတာအထိတော့ မလုပျပေးနိုငျသေးပါဘူး။
