မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကိုဗစ်ရောဂါကူးစက်မှု ထိန်းချုပ်ရေးဆောင်ရွတ်ချက်တွေမှာ တချို့လုပ်တာတွေက တကယ်လိုအပ်ချက်နဲ့ ကိုက်ညီရဲ့လားဆိုတာ မေးခွန်းထုတ်သံတွေ ထွက်နေပါတယ်။ အဓိက စိန်ခေါ်မှုတွေ၊ အားနည်းချက်တွေ ဘာတွေရှိနေပါလဲ။ မဟာဗျူဟာနဲ့ မူဝါဒလေ့လာရေးအဖွဲ့ (ISP) က ဦးအောင်သူငြိမ်းအား ကိုအောင်လွင်ဦးက ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။
မေး ။ ။ မင်္ဂလာပါ ဦးအောင်သူငြိမ်း။ အခုဆိုရင် ကိုဗစ်ရောဂါ ကူးစက်မှုတွေ မြန်မာနိုင်ငံမှာ တိုးလာတာနဲ့အမျှ စိုးရိမ်ပူပန်မှုတွေနဲ့အတူ ရောဂါကူးစက်မှု တားဆီးရေးအစီအစဉ်တွေကို အရှိန်မြင့်လုပ်လာတာကိုလည်း တွေ့ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ တချို့အစီအစဉ်တွေက တကယ်ပဲ လိုအပ်ချက်နဲ့ ကိုက်ညီရဲ့လားဆိုတာကို မေးခွန်းထုတ်တဲ့အသံ၊ ဝေဖန်သံတွေလည်း ကြားနေရပါတယ်။ ဥပမာ ကူးစက်မှုတွေ အဓိကကြုံနေရတဲ့ ရန်ကုန်မှာ လမ်းတွေကို ပိတ်တာစို့တာ၊ တားဆီးမှုတွေက တကယ်ပဲ ရောဂါကူးစက်မှုကို ထိန်းချုပ်နိုင်မယ့် လုပ်ရပ်မျိုးတွေလား ဆိုတာမျိုးတွေ မေးခွန်းထုတ်တာတွေ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ ကိုအောင်သူငြိမ်းကိုယ်တိုင်လည်း ရန်ကုန်မှာ ရှိနေတဲ့ လူတစ်ယောက်ဆိုတော့ ဒါမျိုးတွေကို ကိုယ်တိုင်လည်း ကြုံတွေ့နေရမယ် ထင်ပါတယ်။ ကိုအောင်သူငြိမ်းရဲ့ အမြင်ကို ပြောပါအုံး။
ဖြေ ။ ။ ကျနော်တို့ သင်္ကြန်ကာလမတိုင်မီ အဲဒီအချိန်မှာ ကျနော်တို့ဆီမှာ ကိုဗစ် ကူးစက်မှု စဖြစ်ပါတယ်။ စဖြစ်တဲ့အခါကြတော့ ဒါကို ကျနော်တို့ နိုင်ငံအတွက်က တစ်ခုမှ မကြုံဘူးသေးတဲ့ အတွေ့အကြုံပေါ့။ အဲဒီအချိန်မှာ အိုးနင်းခွက်နင်း ဖြစ်တာတွေ။ အစီအစဉ်တွေ သေချာမပြင်ထားတာတွေကို ကျနော်တို့ ခွင့်လွတ်လို့ ရပါတယ်။ အဲဒီမှာပဲ ကျနော်တို့ သင်္ကြန်ပိတ်ရက် နှစ်ပတ်လောက် ဖြစ်သွားတယ်။ အဲဒီနောက် ကိုဗစ် ကူးစက်မှုက ကျတယ်ဆိုပြီးတော့ ဖြစ်တယ်။ မကြာသေးခင် ပြီးခဲ့တဲ့အပတ်လောက်ကစပြီးတော့ ကူးစက်မှုဂဏန်းတွေကလဲ တက်လာတယ်။ ဒါကိုလဲ တဘက်ကပြောရင် များများရှာ၊ များများတွေ့ပေါ့။ အရင်တုန်းကတော့ မစစ်နိုင်ဘူး။ အခုက စစ်နိုင်တဲ့အခါကြတော့ ပိုပြီးတော့ တွေ့လာတဲ့သဘောတော့ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီအချိန်မှာပဲ ကျနော်တို့ ပြန်ကြည့်တဲ့အခါကြတော့ ပြီးခဲ့တဲ့ သင်္ကြန်ကာလက ပထမဦးဆုံး ကြုံခဲ့ရတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေကို အစိုးရက သင်ခန်းစာ မယူဘူးလားဆိုတာမျိုးကို ကျနော်တို့ သုံးသပ်မိတယ်။ အဲဒီတော့ ပထမတစ်ကြိမ် ကြုံရတဲ့အခါမှာလဲ ကျနော်တို့ ဒီလိုဒုက္ခတွေ ကြုံတာပဲ။ အခု ဒုတိယတစ်ကြိမ်ကြုံတော့လဲ အတူတူပဲ။ လမ်းတွေ၊ ဘာတွေ ပိတ်စို့တယ်။ အစိုးရဘက် ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနက အမိန့်တွေထုတ်တယ်။ ပြီးတော့ ရန်ကုန်တိုင်းအစိုးရက အမိန့်တွေထုတ်တယ်။ တစ်ခုနဲ့တစ်ခုက ဝေဝေဝါးဝါးနဲ့ ပြဿနာရှိတယ်။
အဲဒီတော့ လမ်းတွေပိတ်စို့တဲ့အခါမှာ တစ်နေရာနဲ့ တစ်နေရာ သွားဖို့လာဖို့လဲ ခက်တယ်။ လမ်းမကြီးတွေတော့ ဖွင့်ပါတယ်။ နောက်တစ်ခါကျတော့ ရန်ကုန်မြို့အဝင်အထွက် တင်းကျပ်တယ်ဆိုတာမျိုးတွေ လုပ်ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာပဲ နောက်ထပ်ပြဿနာတက်တာကတော့ ကုန်စည်ကူးသန်းမှု Logistics က ပြဿနာတက်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ပစ္စည်းတွေက ရန်ကုန်မြို့အဝင်မှာပဲ ကုန်ကားတွေ ရပ်ရမလိုလို။ အခုလဲ သတင်းတွေအရဆိုရင် မန္တလေးအဝင်လမ်းမကြီးမှာ ကုန်ကားတွေရပ်ခိုင်းပြီး နောက်ထပ်ဒရိုင်ဘာအသစ်ပြောင်းပြီးတော့ မောင်းခိုင်းတယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုးတွေ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုဟာမျိုးတွေက ပြောမယ်ဆိုရင် ပြီးခဲ့တဲ့ ဧပြီကာလကို သင်ခန်းစာမယူထားဘူးလားဆိုတဲ့ အနေအထားတွေကို တွေ့ရတယ်။
မေး ။ ။ ရန်ကုန်မှာ လမ်းတွေပိတ်စို့တာနဲ့ ပတ်သက်လို့ လိုအပ်တဲ့ အတိုင်းအတာလောက်သာလုပ်ဖို့ဆိုပြီး နောက်ပိုင်းမှာ ညွှန်ကြားချက် ထွက်လာတာကို တွေ့ပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒီလိုတစ်ခုလုပ်လိုက်၊ နောက်ကလိုက်ပြင်လိုက် အမိန့်တွေဆိုရင်လဲ ထုတ်ပြန်လိုက်၊ ပြန်ရုတ်သိမ်းလိုက် ဖြစ်နေတာမျိုးတွေ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒီလိုအလွဲလွဲအချော်ချော် ဖြစ်ရတာ အဓိက ဘာကြောင့်လို့ ကိုအောင်သူငြိမ်း နားလည်ထားလဲ။
ဖြေ ။ ။ ကျနော်မြင်တာက အထူးသဖြင့် ဒါက crisis အကျပ်အတည်းအခြေအနေလို့ သုံးသပ်ထားဖို့ လိုတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ ဆိုပါစို့ အစောပိုင်းမှာလဲ ကျနော်တို့ ဆွေးနွေးမှုတွေ ရှိပါတယ်။ စစ်ပွဲကြီးတစ်ပွဲကို ကိုင်တွယ်သလိုမျိုး - War Room - အဲဒီ Operation Management ကို တကယ်လုပ်မယ့် စစ်ဆင်ရေးစင်တာမျိုး လိုတယ်လို့ထင်ပါတယ်။ အဲဒီကနေ ဘယ်အမိန့်တွေထုတ်မယ်။ အခြေအနေတွေ ဘယ်လို၊ ဘယ်ဒေသကတော့ သတင်းတွေ တက်လာတယ် စသည်ဖြင့် ဒါမျိုးတွေကို သေချာစီမံနိုင်မယ်။ အဲဒီလိုအနေအထားမှာ ကြားကာလထဲမှာ ကော်မတီတစ်ခု ဖွဲ့သေးတယ်။ အဲဒီကော်မတီမှာ ဒုသမ္မတ ဦးမြင့်ဆွေ ဦးဆောင်ပြီးတော့ တပ်မတော်ဘက်ကလည်း တပ်မတော်ညှိနှိုင်းကွပ်ကဲရေးမှူး ဗိုလ်ချုပ်မြတ်ထူးဦးတို့ပါ ပါလာတယ်ဆိုတော့ ကျနော်တို့ ထင်တာကတော့ ဒီကော်မတီက Operation Management အသွင်ဆောင်မယ်လို့ ယူဆတာပေါ့။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီကော်မတီလည်း နောက်ပိုင်းမှာ အသံမကြားရတော့ပြန်ဘူး။ အဲဒါမျိုးတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
နောက်တစ်ခုကတော့ အထူးသဖြင့် ရန်ကုန်မြို့တော်ဝန်တို့၊ ဝန်ကြီးချုပ်တို့ - အခုက ရန်ကုန်မှာ case တွေက များနေတယ်။ အဲဒီအနေအထားမှာ ကျနော်မြင်တာ အလွယ်ဆုံးနည်းလမ်းကတော့ FM Radio တွေ ရှိတယ်။ လူတွေလည်း ကျနော်တို့လည်း FM ရေဒီယို နားထောင်ကြပါတယ်။ ကားမောင်းရင် ဖွင့်ထားတာတို့ စသည်ဖြင့်။ အဲဒီအနေအထားမှာ Communication လုပ်ချင်ရင်၊ အလွယ်လေးလို့ ထင်တယ်။ အထူးသဖြင့် မနက်တိုင်းဖြစ်ဖြစ်၊ ညပိုင်းဖြစ်ဖြစ် FM ကနေ ကျနော်တို့က သတင်းတွေ ပေးနေပေါ့။ အဲဒီလိုမျိုးဆိုရင် ကျနော်တို့အတွက်က လုံခြုံမယ်၊ ကိုယ်က အခြေအနေလဲ သိရမယ်ပေါ့။ ဒီလိုအနေအထားမျိုး ထင်ပါတယ်။
နောက်တစ်ခုကတော့ သူများနိုင်ငံတွေမှာလဲ ကျနော်တို့ တွေ့ပါတယ်။ တွေ့တယ်ဆိုတာကတော့ အုပ်ချုပ်ရေးဘက်က ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး၊ ကျန်းမာရေးဘက်ကဆိုလဲ epidemiologist ကူးစက်ရောဂါ တိုက်ဖျက်ရေးနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဦးဆောင်တဲ့ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူတစ်ဦး။ ဒီလို နှစ်ဦးက အမြဲတမ်းထွက်ထွက်ပြီးတော့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွေမှာ ပြောနေတာတွေ တွေ့ရတယ်။ အဲဒါမျိုးတွေက ကျနော်တို့ဆီမှာ မတွေ့ရဘူး။ ဒီလိုအနေအထား ရှိပါတယ်။
မေး ။ ။ တကယ်တော့ အရေးပေါ်အခြေအနေကို တုံ့ပြန်ဖို့ နိုင်ငံတော်အဆင့် ကော်မတီတွေလည်း ဖွဲ့စည်းထားတာ ရှိပါတယ်။ ကိုဗစ်ရောဂါ ကာကွယ်ထိန်းချုပ်ရေး အမျိုးသားအဆင့် ဗဟိုကော်မတီဆိုရင် အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်နဲ့ ဦးဆောင်နေတာမျိုးလဲ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ ကပ်ရောဂါ စဖြစ်တဲ့အချိန်ကစလို့ Facebook စာမျက်နှာအသစ်ဖွင့်ပြီး Online ဆွေးနွေးပွဲတွေ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင် လုပ်နေတာမျိုးလည်း တွေ့ပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒါတွေက မလုံလောက်ဘူးလား။
ဖြေ ။ ။ ကျနော်မြင်တာက ဆိုပါစို့ နိုင်ငံတော်အဆင့် ကော်မတီတွေ - သူတို့ဆီမှာ အစည်းအဝေးလုပ်တာတွေ၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ပေးတာတွေ ရှိပါလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျနော်မြင်တာက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ပဲ ထွက်ပြီးတော့ သတင်းစာရှင်းလင်းပြောတာတွေ၊ နောက်တစ်ခါ Facebook ကနေ ကျန်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေနဲ့ ဆွေးနွေးတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ ကျနော်မြင်တာက ပြည်သူလူထုရဲ့ Trust ဒီလိုအကျပ်အတည်းမျိုးမှာ ပိုပြီးတော့ ယုံကြည်ကိုးစားမှု လိုတယ်။ ကျနော်ထင်တယ် - နေ့တိုင်းနီးပါးလောက်ထွက်ပြီးတော့ ပြောနေတာမျိုးက ပိုအဆင်ပြေလိမ့်မယ်လို့ ထင်တယ်။
မေး ။ ။ တစ်ခုရှိတာက ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါရဲ့ အတိုင်းအတာက ကြီးမားလွန်တော့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်နေတဲ့ နိုင်ငံကြီးတွေမှာတောင် ကိုင်တွယ်ရခက်ခဲတဲ့ အခြေအနေမျိုးတွေ ကြုံရတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံလို ဖွံ့ဖြိုးမှု နောက်ကျတယ်၊ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု စနစ်ကလဲ နဂိုကတည်းက အားနည်းတဲ့ တိုင်းပြည်မျိုးမှာ အခုလို ဝန်နဲ့အားမမျှတဲ့ ပြဿနာမျိုးကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရတဲ့ နေရာမျိုးမှာ ယေဘုယျအားဖြင့် ပြောမယ်ဆိုရင် အားနည်းချက်တွေ ရှိတာက သဘာဝကျတယ်လို့ မဆိုနိုင်ဘူးလား။ ဒါမှမဟုတ် တချို့အားနည်းချက်၊ ဟာကွက်တွေက မဖြစ်သင့်ဘဲ ဖြစ်နေတာမျိုးတွေ ရှိနေလို့လား။
ဖြေ ။ ။ ဟုတ်ပါတယ်။ ကျနော်တို့နိုင်ငံက မပြည့်စုံဘူး။ ဆင်းလည်းဆင်းရဲတယ်။ အတတ်နိုင်ဆုံး နိုင်ငံတော်ဘက်က ကြည့်ပေးတယ်။ လက်ခံစရာလဲ ကောင်းပါတယ်။ နောက်တစ်ခုက ဒီလိုကြိုးပမ်းနေတာကိုလဲ ကျေးဇူးတင်ရမှာပါ။ ဒါပေမဲ့လဲ ကျနော်မြင်တာက ဒီအခြေအနေမျိုးမှာ အစိုးရလုပ်တဲ့လူတွေက အခွင့်သာပါတယ်။ ဘာကိုအခွင့်သာလဲဆိုရင် အနာဂတ်ကို မျှော်မြင်ပြီးတော့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်ချင်တယ်ဆိုရင် ဒီအချိန်ဟာ အကောင်းဆုံးပဲ။ ဆိုလိုတဲ့သဘောက ဘတ်ဂျက် ကြိုက်သလောက်ဆွဲပြီးတော့ သုံးပါ။ ပြည်သူတွေ ကန့်ကွက်မယ် မထင်ဘူး။ အတိုက်အခံပါတီတွေလဲ ကန့်ကွက်မယ် မထင်ပါဘူး။ အဲဒီလို သုံးနေရင်နဲ့ တပြိုင်နက်ထဲမှာ ကျန်းမာရေးစနစ်မှာရှိတဲ့ အားနည်းချက်တွေကို ပြင်သွားလို့ရတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ အခုအချိန်မှာ ပြင်ပဆေးခန်း တော်တော်များများ ပိတ်ထားပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဆရာဝန်တွေကလဲ ကူးစက်ရောဂါကို ကြောက်ကြတယ်။ အဲဒီတော့ တခါတလေ ပုဂ္ဂလိက ဆေးရုံတွေကလဲ ပိတ်ထားတယ်။ ပုဂ္ဂလိကဆေးရုံတွေကိုလဲ Lockdown ချတယ်ဆိုတဲ့ သတင်းတွေရှိတယ်။ အဲဒီလို အနေအထားမှာ ကျန်တဲ့ရောဂါဖြစ်တဲ့လူတွေက တော်တော်လေး ပြဿနာ ရှိသွားနိုင်ပါတယ်။ အဲဒီအနေအထားမှာတော့ ကျနော်မြင်တာကတော့ သူများနိုင်ငံတွေမှာ စသုံးတဲ့ Telemedicine - အင်တာနက်နည်းပညာကို သုံးပြီးတော့ ဆရာဝန်ကြီးတွေက တခြားတစ်နေရာမှာ ရှိမယ်။ ရှေ့တန်းမှာ ရင်ဆိုင်ပြီး ဆွေးနွေးနေတဲ့ သူနာပြု၊ ဆရာဝန်လေးတွေ ရှိမယ်။ ဒီလိုမျိုးနဲ့ ခက်ခဲတဲ့ ရောဂါတွေကိုလည်း အဝေးကနေ ကူးနိုင်တဲ့ အနေအထားတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်။
ဆိုတော့ အဲဒီလိုမျိုး စနစ်တွေ၊ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေကို အခုလိုအချိန်မှာ လုပ်သင့်တယ်လို့ ကျနော်ထင်တယ်။ နောက်တခါကြတော့ ကျနော်တို့ဆီမှာ ကျန်းမာရေးစနစ်ထဲမှာ မမျှတမှုတွေ တော်တော်များတယ်။ မမျှတမှုဆိုတာ ပိုက်ဆံမရှိရင် ဆေးကုသနိုင်ဖို့ ခက်ခဲတယ်။ Quality ကုသရေးခက်ပါတယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုအနေအထားမျိုးတွေကိုလဲ ဒီအချိန်မှာစပြီးတော့ ပြင်မယ်ဆိုရင် အချိန်ကောင်းလို့ ထင်ပါတယ်။ နောက်တခါကြတော့ ပညာရေးလည်း အလားတူပဲ။ ကျနော်တို့ ပညာရေးဝန်ကြီးဌာနဘက်က ပြင်ဆင်ထားတယ်လို့ ကျနော်တို့ သတင်းတွေအများကြီး ကြားတာပေါ့။ အခုတော့ ကျောင်းတွေဖွင့်ပြီး မကြာခင်မှာ ပြန်ပိတ်လိုက်ရတယ်။ ဆိုတော့ အခုအချိန်အထိ ဘယ်အချိန်ပြန်ဖွင့်မယ်ဆိုတာ မသေချာသေးဘူး။ Online Learning လို့ ပြောနေတဲ့ ပညာရေးက ဘယ်လိုဆက်ဖြစ်မလဲဆိုတာ မသိဘူး။ အဲဒီလိုဟာမျိုးတွေက ကျနော်ထင်တယ် ပြင်ဆင်မှုနဲ့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးတို့ကို စဉ်းစားပြီးတော့ ပိုအားထည့်လုပ်ရမယ့် ကာလလို့ ထင်ပါတယ်။
မေး ။ ။ လက်ရှိအကျပ်အတည်းကို ကျော်လွှားတဲ့နေရာမှာ ဘဏ္ဍာငွေကြေး စိုက်ထုတ်သုံးစွဲတာမျိုးတွေ လုပ်သင့်တာတွေ ရှိတယ်လို့ အစောပိုင်းမှာ ကိုအောင်သူငြိမ်း ထောက်ပြတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ အားလုံးကိုခြုံပြီး ပြန်သုံးသပ်ကြည့်မယ်ဆိုရင် လက်ရှိအကျပ်အတည်းကို ကျော်လွှားနိုင်ဖို့ဆိုရင် မဖြစ်မနေ ဘာတွေများလုပ်ဖို့လိုမလဲ။ ဘာတွေကို ဦးစားပေးသင့်တယ်လို့ ထင်သလဲ။
ဖြေ ။ ။ ပထမတစ်ချက် ကျနော် ဆွေးနွေးရင် အစိုးရက Digital မဖြစ်သေးဘူး။ ကိန်းဂဏန်းအများစုက စက္ကူနဲ့ လုပ်နေတာ။ ဆိုတော့ အခုအနေအထားမျိုးမှာ Data တွေက ပိုအရေးကြီးလာတယ်။ ဒါကို မြန်မြန်ဆန်ဆန်နဲ့ အသွင်ပြောင်းနိုင်ဖို့လဲ လိုအပ်တယ်လို့ ကျနော်ထင်တယ်။ ဒုတိယတပိုင်းကတော့ အခုနပြောသလိုပဲ ဒီဥစ္စာကို စစ်ပွဲတစ်ပွဲလို ရင်ဆိုင်တိုက်မယ်ဆိုရင် အဲဒါကို အသေအချာ စီမံခန့်ခွဲတဲ့ theme – War Room လိုဟာမျိုး၊ အဖွဲ့အစည်းမျိုးနဲ့ စုပေါင်းစဉ်းစားတာမျိုးတွေ ပိုလိုအပ်လိမ့်မယ်လို့ ကျနော် ယူဆပါတယ်။ နောက်တစ်ချက်ကတော့ ဒီအခြေအနေမှာ နောက်ထပ်ပြဿနာတစ်ခုရှိတာက အရပ်ဘက်-စစ်ဘက် ဆက်ဆံရေးပြဿနာလည်း ထည့်ပြောရမယ်ထင်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် တပ်ဘက်ကနေ ကမ်းလှမ်းထားတာတွေ ရှိတယ်။ သူတို့တပ်က Quarantine Center တွေ ပြင်ဆင်ထားတာတွေ ရှိတယ်။ တပ်ရဲ့ ကျန်းမာရေး facility တွေနဲ့ ဝန်ထမ်းတွေ ကူညီမယ်ဆိုတဲ့ဟာတွေ။ အခုအချိန်အထိက အစိုးရက ဒါတွေကို စနစ်တကျ အသုံးချတယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုး မတွေ့သေးဘူး။ နောက်တစ်ခုက လက်ရှောင်နေသလိုမျိုးတောင် ဖြစ်နေတယ်လို့ ထင်တယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုအနေအထားမျိုးမှာ ကျနော်ထင်တယ် ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ဒီလိုညှိနှိုင်းပြီးတော့ လုပ်တာက တိုင်းပြည်အကျိုး၊ အများအကျိုးအတွက် ပိုကောင်းမယ်လို့ ထင်ပါတယ်။
မေး ။ ။ တကယ်တော့ ဒီအချိန်မှာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ နောက်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်ပွဲတွေလည်း ကျင်းပဖို့ ရှိနေတဲ့အတွက် အရေးကြီးတဲ့ အချိန်ကာလလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒီလိုအချိန်မျိုးမှာ အခုလို အကျပ်အတည်း ကြုံနေရတာလဲ အစိုးရအတွက် တကယ့်ကို စိန်ခေါ်မှုလို့လဲ ပြောရမှာပါ။ ဒီနေရာမှာ အစိုးရနဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေအနေနဲ့ ဒီလိုစိန်ခေါ်မှုတွေကို အောင်အောင်မြင်မြင် ကျော်လွှာနိုင်ဖို့ဆိုရင် အနိမ့်ဆုံးအဆင့် ဘာတွေများ လုပ်ဖို့ဆိုတာကို နိဂုံးချုပ်အနေနဲ့ သိချင်ပါတယ်။
ဖြေ ။ ။ အဓိကတော့ Trust လို့ခေါ်တဲ့ ပြည်သူလူထု ယုံကြည်ကိုးစားမှုကို အမြန်မြှင့်တင်ဖို့ လိုအပ်တယ်လို့ ထင်တယ်။ နောက်တစ်ခါကြတော့ ရွေးကောက်ပွဲ နီးလာရင် ဖြစ်တတ်တဲ့ သဘောသဘာဝ - အစိုးရတွေက Lame duck လို့ခေါ်တဲ့ - မကြာခင် ရွေးကောက်ပွဲ လုပ်တော့မယ်၊ ကျန်တဲ့လူတွေလဲ မလုပ်မရှုပ်မပြုတ် ဒီလိုမိန်းပြီးတော့ နေသွားတယ်ဆိုတဲ့ အနေအထားမျိုးက အခုတွေ့နေရတယ်လို့ ကျနော်ထင်တယ်။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုမျိုး မဟုတ်ဘဲနဲ့ ဒီကပ်ဘေးဟာ ကျနော်တို့ ပိုပြီး Serious လုပ်ရမယ်ဆိုတဲ့ဟာမျိုး၊ သဘောမျိုး လုပ်ဖို့လိုတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ နောက်တစ်ခုကတော့ အစိုးရဘက်က လုပ်စရာရှိရင်လဲ ပြတ်ပြတ်သားသားလုပ်။ ဒါပေမဲ့လဲ အိမ်နီးချင်းထိုင်းနိုင်ငံမှာ တွေ့တာကတော့ အစိုးရပိုက်ဆံတွေ အများကြီး ထုတ်သုံးရတဲ့ကိစ္စတွေ။ နောက်တစ်ခုကြတော့ တချို့နေရာတွေမှာ အာဏာကို သုံးရတဲ့ကိစ္စတွေ။ အခု ကိုဗစ်ကာလအတွင်းမှာ သာမန်ပြစ်မှုလေးတွေ ညမထွက်ရဘာတို့ စသည်ဖြင့် ဒါတွေနဲ့ ဖမ်းဆီးထားတဲ့လူ အရေအတွက်က မနည်းဘူး။ အဲဒီတော့ အာဏာကို သုံးရတာပေါ့။ ဒါတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ Accountability တစ်ချိန်ကျရင် လွှတ်တော်မှာ ပြန်တင်ပြပြီးတော့ ဖြေရှင်းတာမျိုးတွေလဲ လိုလိမ့်မယ်လို့ ထင်ပါတယ်။
မေး ။ ။ အခုလို အချိန်ပေးပြီးတော့ ဖြေကြားပေးခဲ့တဲ့ မဟာဗျူဟာနဲ့ မူဝါဒလေ့လာရေးအဖွဲ့ (ISP Myanmar) က ဦးအောင်သူငြိမ်းနဲ့ နားဆင်နေသူ ပရိသတ်အားလုံးကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
==Unicode==
မွနျမာနိုငျငံမှာ ကိုဗဈရောဂါကူးစကျမှု ထိနျးခြုပျရေးဆောငျရှတျခကြျတှမှော တခြို့လုပျတာတှကေ တကယျလိုအပျခကြျနဲ့ ကိုကျညီရဲ့လားဆိုတာ မေးခှနျးထုတျသံတှေ ထှကျနပေါတယျ။ အဓိက စိနျခေါျမှုတှေ၊ အားနညျးခကြျတှေ ဘာတှရှေိနပေါလဲ။ မဟာဗြူဟာနဲ့ မူဝါဒလေ့လာရေးအဖှဲ့ (ISP) က ဦးအောငျသူငွိမျးအား ကိုအောငျလှငျဦးက ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ မငျ်ဂလာပါ ဦးအောငျသူငွိမျး။ အခုဆိုရငျ ကိုဗဈရောဂါ ကူးစကျမှုတှေ မွနျမာနိုငျငံမှာ တိုးလာတာနဲ့အမြှ စိုးရိမျပူပနျမှုတှနေဲ့အတူ ရောဂါကူးစကျမှု တားဆီးရေးအစီအစဉျတှကေို အရှိနျမွင့ျလုပျလာတာကိုလညျး တှေ့ရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ တခြို့အစီအစဉျတှကေ တကယျပဲ လိုအပျခကြျနဲ့ ကိုကျညီရဲ့လားဆိုတာကို မေးခှနျးထုတျတဲ့အသံ၊ ဝဖေနျသံတှလေညျး ကွားနရေပါတယျ။ ဥပမာ ကူးစကျမှုတှေ အဓိကကွုံနရေတဲ့ ရနျကုနျမှာ လမျးတှကေို ပိတျတာစို့တာ၊ တားဆီးမှုတှကေ တကယျပဲ ရောဂါကူးစကျမှုကို ထိနျးခြုပျနိုငျမယ့ျ လုပျရပျမြိုးတှလေား ဆိုတာမြိုးတှေ မေးခှနျးထုတျတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ ကိုအောငျသူငွိမျးကိုယျတိုငျလညျး ရနျကုနျမှာ ရှိနတေဲ့ လူတဈယောကျဆိုတော့ ဒါမြိုးတှကေို ကိုယျတိုငျလညျး ကွုံတှေ့နရေမယျ ထငျပါတယျ။ ကိုအောငျသူငွိမျးရဲ့ အမွငျကို ပွောပါအုံး။
ဖွေ ။ ။ ကနြောျတို့ သငျ်ကွနျကာလမတိုငျမီ အဲဒီအခြိနျမှာ ကနြောျတို့ဆီမှာ ကိုဗဈ ကူးစကျမှု စဖွဈပါတယျ။ စဖွဈတဲ့အခါကွတော့ ဒါကို ကနြောျတို့ နိုငျငံအတှကျက တဈခုမှ မကွုံဘူးသေးတဲ့ အတှေ့အကွုံပေါ့။ အဲဒီအခြိနျမှာ အိုးနငျးခှကျနငျး ဖွဈတာတှေ။ အစီအစဉျတှေ သခြောမပွငျထားတာတှကေို ကနြောျတို့ ခှင့ျလှတျလို့ ရပါတယျ။ အဲဒီမှာပဲ ကနြောျတို့ သငျ်ကွနျပိတျရကျ နှဈပတျလောကျ ဖွဈသှားတယျ။ အဲဒီနောကျ ကိုဗဈ ကူးစကျမှုက ကတြယျဆိုပွီးတော့ ဖွဈတယျ။ မကွာသေးခငျ ပွီးခဲ့တဲ့အပတျလောကျကစပွီးတော့ ကူးစကျမှုဂဏနျးတှကေလဲ တကျလာတယျ။ ဒါကိုလဲ တဘကျကပွောရငျ မြားမြားရှာ၊ မြားမြားတှေ့ပေါ့။ အရငျတုနျးကတော့ မစဈနိုငျဘူး။ အခုက စဈနိုငျတဲ့အခါကွတော့ ပိုပွီးတော့ တှေ့လာတဲ့သဘောတော့ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီအခြိနျမှာပဲ ကနြောျတို့ ပွနျကွည့ျတဲ့အခါကွတော့ ပွီးခဲ့တဲ့ သငျ်ကွနျကာလက ပထမဦးဆုံး ကွုံခဲ့ရတဲ့ အတှေ့အကွုံတှကေို အစိုးရက သငျခနျးစာ မယူဘူးလားဆိုတာမြိုးကို ကနြောျတို့ သုံးသပျမိတယျ။ အဲဒီတော့ ပထမတဈကွိမျ ကွုံရတဲ့အခါမှာလဲ ကနြောျတို့ ဒီလိုဒုက်ခတှေ ကွုံတာပဲ။ အခု ဒုတိယတဈကွိမျကွုံတော့လဲ အတူတူပဲ။ လမျးတှေ၊ ဘာတှေ ပိတျစို့တယျ။ အစိုးရဘကျ ကနြျးမာရေးဝနျကွီးဌာနက အမိန့ျတှထေုတျတယျ။ ပွီးတော့ ရနျကုနျတိုငျးအစိုးရက အမိန့ျတှထေုတျတယျ။ တဈခုနဲ့တဈခုက ဝဝေဝေါးဝါးနဲ့ ပွူနာရှိတယျ။
အဲဒီတော့ လမျးတှပေိတျစို့တဲ့အခါမှာ တဈနရောနဲ့ တဈနရော သှားဖို့လာဖို့လဲ ခကျတယျ။ လမျးမကွီးတှတေော့ ဖှင့ျပါတယျ။ နောကျတဈခါကတြော့ ရနျကုနျမွို့အဝငျအထှကျ တငျးကပြျတယျဆိုတာမြိုးတှေ လုပျပါတယျ။ အဲဒီအခြိနျမှာပဲ နောကျထပျပွူနာတကျတာကတော့ ကုနျစညျကူးသနျးမှု Logistics က ပွူနာတကျပါတယျ။ ဆိုတော့ ပစ်စညျးတှကေ ရနျကုနျမွို့အဝငျမှာပဲ ကုနျကားတှေ ရပျရမလိုလို။ အခုလဲ သတငျးတှအေရဆိုရငျ မန်တလေးအဝငျလမျးမကွီးမှာ ကုနျကားတှရေပျခိုငျးပွီး နောကျထပျဒရိုငျဘာအသဈပွောငျးပွီးတော့ မောငျးခိုငျးတယျဆိုတဲ့ဟာမြိုးတှေ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုဟာမြိုးတှကေ ပွောမယျဆိုရငျ ပွီးခဲ့တဲ့ ဧပွီကာလကို သငျခနျးစာမယူထားဘူးလားဆိုတဲ့ အနအေထားတှကေို တှေ့ရတယျ။
မေး ။ ။ ရနျကုနျမှာ လမျးတှပေိတျစို့တာနဲ့ ပတျသကျလို့ လိုအပျတဲ့ အတိုငျးအတာလောကျသာလုပျဖို့ဆိုပွီး နောကျပိုငျးမှာ ညှှနျကွားခကြျ ထှကျလာတာကို တှေ့ပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒီလိုတဈခုလုပျလိုကျ၊ နောကျကလိုကျပွငျလိုကျ အမိန့ျတှဆေိုရငျလဲ ထုတျပွနျလိုကျ၊ ပွနျရုတျသိမျးလိုကျ ဖွဈနတောမြိုးတှေ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒီလိုအလှဲလှဲအခြောျခြောျ ဖွဈရတာ အဓိက ဘာကွောင့ျလို့ ကိုအောငျသူငွိမျး နားလညျထားလဲ။
ဖွေ ။ ။ ကနြောျမွငျတာက အထူးသဖွင့ျ ဒါက crisis အကပြျအတညျးအခွအေနလေို့ သုံးသပျထားဖို့ လိုတယျလို့ ထငျပါတယျ။ ဆိုပါစို့ အစောပိုငျးမှာလဲ ကနြောျတို့ ဆှေးနှေးမှုတှေ ရှိပါတယျ။ စဈပှဲကွီးတဈပှဲကို ကိုငျတှယျသလိုမြိုး - War Room - အဲဒီ Operation Management ကို တကယျလုပျမယ့ျ စဈဆငျရေးစငျတာမြိုး လိုတယျလို့ထငျပါတယျ။ အဲဒီကနေ ဘယျအမိန့ျတှထေုတျမယျ။ အခွအေနတှေေ ဘယျလို၊ ဘယျဒသေကတော့ သတငျးတှေ တကျလာတယျ စသညျဖွင့ျ ဒါမြိုးတှကေို သခြောစီမံနိုငျမယျ။ အဲဒီလိုအနအေထားမှာ ကွားကာလထဲမှာ ကောျမတီတဈခု ဖှဲ့သေးတယျ။ အဲဒီကောျမတီမှာ ဒုသမ်မတ ဦးမွင့ျဆှေ ဦးဆောငျပွီးတော့ တပျမတောျဘကျကလညျး တပျမတောျညှိနှိုငျးကှပျကဲရေးမှူး ဗိုလျခြုပျမွတျထူးဦးတို့ပါ ပါလာတယျဆိုတော့ ကနြောျတို့ ထငျတာကတော့ ဒီကောျမတီက Operation Management အသှငျဆောငျမယျလို့ ယူဆတာပေါ့။ ဒါပမေဲ့ အဲဒီကောျမတီလညျး နောကျပိုငျးမှာ အသံမကွားရတော့ပွနျဘူး။ အဲဒါမြိုးတှေ ဖွဈပါတယျ။
နောကျတဈခုကတော့ အထူးသဖွင့ျ ရနျကုနျမွို့တောျဝနျတို့၊ ဝနျကွီးခြုပျတို့ - အခုက ရနျကုနျမှာ case တှကေ မြားနတေယျ။ အဲဒီအနအေထားမှာ ကနြောျမွငျတာ အလှယျဆုံးနညျးလမျးကတော့ FM Radio တှေ ရှိတယျ။ လူတှလေညျး ကနြောျတို့လညျး FM ရဒေီယို နားထောငျကွပါတယျ။ ကားမောငျးရငျ ဖှင့ျထားတာတို့ စသညျဖွင့ျ။ အဲဒီအနအေထားမှာ Communication လုပျခငြျရငျ၊ အလှယျလေးလို့ ထငျတယျ။ အထူးသဖွင့ျ မနကျတိုငျးဖွဈဖွဈ၊ ညပိုငျးဖွဈဖွဈ FM ကနေ ကနြောျတို့က သတငျးတှေ ပေးနပေေါ့။ အဲဒီလိုမြိုးဆိုရငျ ကနြောျတို့အတှကျက လုံခွုံမယျ၊ ကိုယျက အခွအေနလေဲ သိရမယျပေါ့။ ဒီလိုအနအေထားမြိုး ထငျပါတယျ။
နောကျတဈခုကတော့ သူမြားနိုငျငံတှမှောလဲ ကနြောျတို့ တှေ့ပါတယျ။ တှေ့တယျဆိုတာကတော့ အုပျခြုပျရေးဘကျက ပုဂ်ဂိုလျတဈဦး၊ ကနြျးမာရေးဘကျကဆိုလဲ epidemiologist ကူးစကျရောဂါ တိုကျဖကြျရေးနဲ့ ပတျသကျလို့ ဦးဆောငျတဲ့ ပွောရေးဆိုခှင့ျရှိသူတဈဦး။ ဒီလို နှဈဦးက အမွဲတမျးထှကျထှကျပွီးတော့ သတငျးစာရှငျးလငျးပှဲတှမှော ပွောနတောတှေ တှေ့ရတယျ။ အဲဒါမြိုးတှကေ ကနြောျတို့ဆီမှာ မတှေ့ရဘူး။ ဒီလိုအနအေထား ရှိပါတယျ။
မေး ။ ။ တကယျတော့ အရေးပေါျအခွအေနကေို တုံ့ပွနျဖို့ နိုငျငံတောျအဆင့ျ ကောျမတီတှလေညျး ဖှဲ့စညျးထားတာ ရှိပါတယျ။ ကိုဗဈရောဂါ ကာကှယျထိနျးခြုပျရေး အမြိုးသားအဆင့ျ ဗဟိုကောျမတီဆိုရငျ အတိုငျပငျခံပုဂ်ဂိုလျ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျကိုယျတိုငျ ဥက်ကဋ်ဌအဖွဈနဲ့ ဦးဆောငျနတောမြိုးလဲ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ ကပျရောဂါ စဖွဈတဲ့အခြိနျကစလို့ Facebook စာမကြျနှာအသဈဖှင့ျပွီး Online ဆှေးနှေးပှဲတှေ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျကိုယျတိုငျ လုပျနတောမြိုးလညျး တှေ့ပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒါတှကေ မလုံလောကျဘူးလား။
ဖွေ ။ ။ ကနြောျမွငျတာက ဆိုပါစို့ နိုငျငံတောျအဆင့ျ ကောျမတီတှေ - သူတို့ဆီမှာ အစညျးအဝေးလုပျတာတှေ၊ ဆုံးဖွတျခကြျပေးတာတှေ ရှိပါလိမ့ျမယျ။ ဒါပမေဲ့ ကနြောျမွငျတာက ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျပဲ ထှကျပွီးတော့ သတငျးစာရှငျးလငျးပွောတာတှေ၊ နောကျတဈခါ Facebook ကနေ ကနြျတဲ့ ပုဂ်ဂိုလျတှနေဲ့ ဆှေးနှေးတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လဲ ကနြောျမွငျတာက ပွညျသူလူထုရဲ့ Trust ဒီလိုအကပြျအတညျးမြိုးမှာ ပိုပွီးတော့ ယုံကွညျကိုးစားမှု လိုတယျ။ ကနြောျထငျတယျ - နေ့တိုငျးနီးပါးလောကျထှကျပွီးတော့ ပွောနတောမြိုးက ပိုအဆငျပွလေိမ့ျမယျလို့ ထငျတယျ။
မေး ။ ။ တဈခုရှိတာက ကိုဗဈကပျရောဂါရဲ့ အတိုငျးအတာက ကွီးမားလှနျတော့ ဖှံ့ဖွိုးတိုးတကျနတေဲ့ နိုငျငံကွီးတှမှောတောငျ ကိုငျတှယျရခကျခဲတဲ့ အခွအေနမြေိုးတှေ ကွုံရတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံလို ဖှံ့ဖွိုးမှု နောကျကတြယျ၊ ကနြျးမာရေးစောင့ျရှောကျမှု စနဈကလဲ နဂိုကတညျးက အားနညျးတဲ့ တိုငျးပွညျမြိုးမှာ အခုလို ဝနျနဲ့အားမမြှတဲ့ ပွူနာမြိုးကို ကိုငျတှယျဖွရှေငျးရတဲ့ နရောမြိုးမှာ ယဘေုယအြားဖွင့ျ ပွောမယျဆိုရငျ အားနညျးခကြျတှေ ရှိတာက သဘာဝကတြယျလို့ မဆိုနိုငျဘူးလား။ ဒါမှမဟုတျ တခြို့အားနညျးခကြျ၊ ဟာကှကျတှကေ မဖွဈသင့ျဘဲ ဖွဈနတောမြိုးတှေ ရှိနလေို့လား။
ဖွေ ။ ။ ဟုတျပါတယျ။ ကနြောျတို့နိုငျငံက မပွည့ျစုံဘူး။ ဆငျးလညျးဆငျးရဲတယျ။ အတတျနိုငျဆုံး နိုငျငံတောျဘကျက ကွည့ျပေးတယျ။ လကျခံစရာလဲ ကောငျးပါတယျ။ နောကျတဈခုက ဒီလိုကွိုးပမျးနတောကိုလဲ ကြေးဇူးတငျရမှာပါ။ ဒါပမေဲ့လဲ ကနြောျမွငျတာက ဒီအခွအေနမြေိုးမှာ အစိုးရလုပျတဲ့လူတှကေ အခှင့ျသာပါတယျ။ ဘာကိုအခှင့ျသာလဲဆိုရငျ အနာဂတျကို မြှောျမွငျပွီးတော့ ပွုပွငျပွောငျးလဲမှုတှေ လုပျခငြျတယျဆိုရငျ ဒီအခြိနျဟာ အကောငျးဆုံးပဲ။ ဆိုလိုတဲ့သဘောက ဘတျဂကြျ ကွိုကျသလောကျဆှဲပွီးတော့ သုံးပါ။ ပွညျသူတှေ ကန့ျကှကျမယျ မထငျဘူး။ အတိုကျအခံပါတီတှလေဲ ကန့ျကှကျမယျ မထငျပါဘူး။ အဲဒီလို သုံးနရေငျနဲ့ တပွိုငျနကျထဲမှာ ကနြျးမာရေးစနဈမှာရှိတဲ့ အားနညျးခကြျတှကေို ပွငျသှားလို့ရတယျလို့ ထငျပါတယျ။ အခုအခြိနျမှာ ပွငျပဆေးခနျး တောျတောျမြားမြား ပိတျထားပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ဆရာဝနျတှကေလဲ ကူးစကျရောဂါကို ကွောကျကွတယျ။ အဲဒီတော့ တခါတလေ ပုဂ်ဂလိက ဆေးရုံတှကေလဲ ပိတျထားတယျ။ ပုဂ်ဂလိကဆေးရုံတှကေိုလဲ Lockdown ခတြယျဆိုတဲ့ သတငျးတှရှေိတယျ။ အဲဒီလို အနအေထားမှာ ကနြျတဲ့ရောဂါဖွဈတဲ့လူတှကေ တောျတောျလေး ပွူနာ ရှိသှားနိုငျပါတယျ။ အဲဒီအနအေထားမှာတော့ ကနြောျမွငျတာကတော့ သူမြားနိုငျငံတှမှော စသုံးတဲ့ Telemedicine - အငျတာနကျနညျးပညာကို သုံးပွီးတော့ ဆရာဝနျကွီးတှကေ တခွားတဈနရောမှာ ရှိမယျ။ ရှေ့တနျးမှာ ရငျဆိုငျပွီး ဆှေးနှေးနတေဲ့ သူနာပွု၊ ဆရာဝနျလေးတှေ ရှိမယျ။ ဒီလိုမြိုးနဲ့ ခကျခဲတဲ့ ရောဂါတှကေိုလညျး အဝေးကနေ ကူးနိုငျတဲ့ အနအေထားတှေ ဖွဈလာနိုငျတယျ။
ဆိုတော့ အဲဒီလိုမြိုး စနဈတှေ၊ ပွုပွငျပွောငျးလဲမှုတှကေို အခုလိုအခြိနျမှာ လုပျသင့ျတယျလို့ ကနြောျထငျတယျ။ နောကျတခါကွတော့ ကနြောျတို့ဆီမှာ ကနြျးမာရေးစနဈထဲမှာ မမြှတမှုတှေ တောျတောျမြားတယျ။ မမြှတမှုဆိုတာ ပိုကျဆံမရှိရငျ ဆေးကုသနိုငျဖို့ ခကျခဲတယျ။ Quality ကုသရေးခကျပါတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုအနအေထားမြိုးတှကေိုလဲ ဒီအခြိနျမှာစပွီးတော့ ပွငျမယျဆိုရငျ အခြိနျကောငျးလို့ ထငျပါတယျ။ နောကျတခါကွတော့ ပညာရေးလညျး အလားတူပဲ။ ကနြောျတို့ ပညာရေးဝနျကွီးဌာနဘကျက ပွငျဆငျထားတယျလို့ ကနြောျတို့ သတငျးတှအေမြားကွီး ကွားတာပေါ့။ အခုတော့ ကြောငျးတှဖှေင့ျပွီး မကွာခငျမှာ ပွနျပိတျလိုကျရတယျ။ ဆိုတော့ အခုအခြိနျအထိ ဘယျအခြိနျပွနျဖှင့ျမယျဆိုတာ မသခြောသေးဘူး။ Online Learning လို့ ပွောနတေဲ့ ပညာရေးက ဘယျလိုဆကျဖွဈမလဲဆိုတာ မသိဘူး။ အဲဒီလိုဟာမြိုးတှကေ ကနြောျထငျတယျ ပွငျဆငျမှုနဲ့ ပွုပွငျပွောငျးလဲရေးတို့ကို စဉျးစားပွီးတော့ ပိုအားထည့ျလုပျရမယ့ျ ကာလလို့ ထငျပါတယျ။
မေး ။ ။ လကျရှိအကပြျအတညျးကို ကြောျလှှားတဲ့နရောမှာ ဘဏ်ဍာငှကွေေး စိုကျထုတျသုံးစှဲတာမြိုးတှေ လုပျသင့ျတာတှေ ရှိတယျလို့ အစောပိုငျးမှာ ကိုအောငျသူငွိမျး ထောကျပွတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ အားလုံးကိုခွုံပွီး ပွနျသုံးသပျကွည့ျမယျဆိုရငျ လကျရှိအကပြျအတညျးကို ကြောျလှှားနိုငျဖို့ဆိုရငျ မဖွဈမနေ ဘာတှမြေားလုပျဖို့လိုမလဲ။ ဘာတှကေို ဦးစားပေးသင့ျတယျလို့ ထငျသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ပထမတဈခကြျ ကနြောျ ဆှေးနှေးရငျ အစိုးရက Digital မဖွဈသေးဘူး။ ကိနျးဂဏနျးအမြားစုက စက်ကူနဲ့ လုပျနတော။ ဆိုတော့ အခုအနအေထားမြိုးမှာ Data တှကေ ပိုအရေးကွီးလာတယျ။ ဒါကို မွနျမွနျဆနျဆနျနဲ့ အသှငျပွောငျးနိုငျဖို့လဲ လိုအပျတယျလို့ ကနြောျထငျတယျ။ ဒုတိယတပိုငျးကတော့ အခုနပွောသလိုပဲ ဒီဥစ်စာကို စဈပှဲတဈပှဲလို ရငျဆိုငျတိုကျမယျဆိုရငျ အဲဒါကို အသအေခြာ စီမံခန့ျခှဲတဲ့ theme – War Room လိုဟာမြိုး၊ အဖှဲ့အစညျးမြိုးနဲ့ စုပေါငျးစဉျးစားတာမြိုးတှေ ပိုလိုအပျလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျ ယူဆပါတယျ။ နောကျတဈခကြျကတော့ ဒီအခွအေနမှော နောကျထပျပွူနာတဈခုရှိတာက အရပျဘကျ-စဈဘကျ ဆကျဆံရေးပွူနာလညျး ထည့ျပွောရမယျထငျပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ တပျဘကျကနေ ကမျးလှမျးထားတာတှေ ရှိတယျ။ သူတို့တပျက Quarantine Center တှေ ပွငျဆငျထားတာတှေ ရှိတယျ။ တပျရဲ့ ကနြျးမာရေး facility တှနေဲ့ ဝနျထမျးတှေ ကူညီမယျဆိုတဲ့ဟာတှေ။ အခုအခြိနျအထိက အစိုးရက ဒါတှကေို စနဈတကြ အသုံးခတြယျဆိုတဲ့ဟာမြိုး မတှေ့သေးဘူး။ နောကျတဈခုက လကျရှောငျနသေလိုမြိုးတောငျ ဖွဈနတေယျလို့ ထငျတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုအနအေထားမြိုးမှာ ကနြောျထငျတယျ ဘာပဲဖွဈဖွဈ ဒီလိုညှိနှိုငျးပွီးတော့ လုပျတာက တိုငျးပွညျအကြိုး၊ အမြားအကြိုးအတှကျ ပိုကောငျးမယျလို့ ထငျပါတယျ။
မေး ။ ။ တကယျတော့ ဒီအခြိနျမှာ မွနျမာနိုငျငံမှာ နောကျတဈကွိမျ ရှေးကောကျပှဲတှလေညျး ကငြျးပဖို့ ရှိနတေဲ့အတှကျ အရေးကွီးတဲ့ အခြိနျကာလလညျး ဖွဈပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒီလိုအခြိနျမြိုးမှာ အခုလို အကပြျအတညျး ကွုံနရေတာလဲ အစိုးရအတှကျ တကယ့ျကို စိနျခေါျမှုလို့လဲ ပွောရမှာပါ။ ဒီနရောမှာ အစိုးရနဲ့ တာဝနျရှိသူတှအေနနေဲ့ ဒီလိုစိနျခေါျမှုတှကေို အောငျအောငျမွငျမွငျ ကြောျလှှာနိုငျဖို့ဆိုရငျ အနိမ့ျဆုံးအဆင့ျ ဘာတှမြေား လုပျဖို့ဆိုတာကို နိဂုံးခြုပျအနနေဲ့ သိခငြျပါတယျ။
ဖွေ ။ ။ အဓိကတော့ Trust လို့ခေါျတဲ့ ပွညျသူလူထု ယုံကွညျကိုးစားမှုကို အမွနျမွှင့ျတငျဖို့ လိုအပျတယျလို့ ထငျတယျ။ နောကျတဈခါကွတော့ ရှေးကောကျပှဲ နီးလာရငျ ဖွဈတတျတဲ့ သဘောသဘာဝ - အစိုးရတှကေ Lame duck လို့ခေါျတဲ့ - မကွာခငျ ရှေးကောကျပှဲ လုပျတော့မယျ၊ ကနြျတဲ့လူတှလေဲ မလုပျမရှုပျမပွုတျ ဒီလိုမိနျးပွီးတော့ နသှေားတယျဆိုတဲ့ အနအေထားမြိုးက အခုတှေ့နရေတယျလို့ ကနြောျထငျတယျ။ ဆိုတော့ အဲဒီလိုမြိုး မဟုတျဘဲနဲ့ ဒီကပျဘေးဟာ ကနြောျတို့ ပိုပွီး Serious လုပျရမယျဆိုတဲ့ဟာမြိုး၊ သဘောမြိုး လုပျဖို့လိုတယျလို့ ထငျပါတယျ။ နောကျတဈခုကတော့ အစိုးရဘကျက လုပျစရာရှိရငျလဲ ပွတျပွတျသားသားလုပျ။ ဒါပမေဲ့လဲ အိမျနီးခငြျးထိုငျးနိုငျငံမှာ တှေ့တာကတော့ အစိုးရပိုကျဆံတှေ အမြားကွီး ထုတျသုံးရတဲ့ကိစ်စတှေ။ နောကျတဈခုကွတော့ တခြို့နရောတှမှော အာဏာကို သုံးရတဲ့ကိစ်စတှေ။ အခု ကိုဗဈကာလအတှငျးမှာ သာမနျပွဈမှုလေးတှေ ညမထှကျရဘာတို့ စသညျဖွင့ျ ဒါတှနေဲ့ ဖမျးဆီးထားတဲ့လူ အရအေတှကျက မနညျးဘူး။ အဲဒီတော့ အာဏာကို သုံးရတာပေါ့။ ဒါတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ Accountability တဈခြိနျကရြငျ လှှတျတောျမှာ ပွနျတငျပွပွီးတော့ ဖွရှေငျးတာမြိုးတှလေဲ လိုလိမ့ျမယျလို့ ထငျပါတယျ။
မေး ။ ။ အခုလို အခြိနျပေးပွီးတော့ ဖွကွေားပေးခဲ့တဲ့ မဟာဗြူဟာနဲ့ မူဝါဒလေ့လာရေးအဖှဲ့ (ISP Myanmar) က ဦးအောငျသူငွိမျးနဲ့ နားဆငျနသေူ ပရိသတျအားလုံးကို ကြေးဇူးတငျပါတယျ။
