ကချင်ပြည်နယ်မှာ တရုတ်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေကို ကချင်လူထု ဘယ်လို သဘောထားပါလဲ။ ကျောက်မျက်ရတနာနဲ့ သတ္တုတူးဖေါ်မှုအပြင် စိုက်ပျိုးရေးမှာပါ တရုတ်လုပ်ငန်းရှင်တွေ ကြီးစိုးနေလို့ ကချင်လူထုစိုးရိမ်နေတာပါ။ ဒေါ်ခွန်ဂျာ (ကချင်ငြိမ်းချမ်းရေး ကွန်ရက်) ကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက် တွေ့ဆုံမေးမြန်းထားပါတယ်။
မေး ။ ။ ကျောက်စိမ်းပြီးတော့ လူပြောများနေတာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရှိနေတဲ့ မြေရှာသတ္တု တူးဖော်နေလို့ ကချင်ဒေသမှာ ပျက်ဆီးမှုတွေ အများကြီး ရှိလာနေတယ်။ အဲဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။
ဖြေ ။ ။ မြေရှားသတ္တုကတော့ နယ်စပ်တလျှောက်မှာ ကန်ပိုင်နယ်နဲ့ ပြည်သူ့စစ်တွေ ရှိနေတဲ့နေရာတွေနဲ့ ချီဖွေနေရာတွေက ပိုပြီးအများဆုံး ဖြစ်နေတယ်။ ဒါပေမဲ့ လွယ်ဂျယ်နားအထိ ကချင် ကေအိုင်အို ရှိတဲ့နေရာတွေမှာလည်း ရှိနေတယ်။ အဲဒီတော့ တော်တော်များများကတော့ မြေရှားကို ထုတ်လုပ်ပုံမှာ mining တခုတည်းမဟုတ်ဘဲ၊ ထုတ်လုပ်ပုံအဆင့်ဆင့်က ထိခိုက်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ ပထမဦးဆုံးကတော့ တူးဖော်တာ အနက်ကြီး တူးဖော်တဲ့အခါ တောင်တွေ တစ်လုံးပြီးတစ်လုံး ကျမတို့မျက်စိရှေ့မှာ ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။ ပြီးတော့ အဲဒီထဲမှာ မြေရှားကို ရရှိဖို့အတွက် ဖျော်ထားတဲ့ chemical ဓါတုပစ္စည်းတွေရဲ့ စွန့်ပစ်ရေတွေဟာ အကုန်လုံး မြစ်ချောင်းအင်းအိုင်တွေထဲကို ပြန်ဝင်လာတယ်။ နောက် သူတို့ဆီကရတဲ့ အနယ်ကို မီးပြန်ဖုတ်တဲ့အခါ တစ်တောလုံး တစ်တောင်လုံးပြုန်းအောင် သစ်တွေခုတ်ပြီးတော့ မီးဖုတ်ရတာ ဖြစ်တယ်။ မီးနဲ့ဖုတ်ပြီးမှ လောင်စားအများကြီး သုံးရတာ ဖြစ်တဲ့အတွက် မြေရှားရှိတဲ့နေရာမှာ တစ်ရွာလုံး၊ တစ်တောင်လုံး၊ တစ်တွင်းလုံးကို ပျက်ဆီးတာ ဖြစ်တယ်။
အခု ချီဖွေမှာဆိုရင် ချောင်းတစ်ချောင်း ချီဖွေမြစ်ငယ်တစ်ခုက ပျက်ဆီးသွားပြီ ဖြစ်တယ်။ နောက် အဲဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ မြေရှားသတ္တုတူးတာက တကယ်တော့ တရုတ်ကုမ္ပဏီ ဖြစ်တယ်။ ပြီးတော့မှ ချီဖွေပြီးတော့ မေခမြစ်မှာ ဆောက်ထားတဲ့ လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး ရေကာတာငယ်ဟာလည်း တရုတ်ကုမ္ပဏီ ဖြစ်တယ်။ ဒီကုမ္ပဏီနှစ်ခုထဲမှာတောင် ဒီမြေရှားထုတ်လုပ်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ တင်းမာမှုတွေ ဖြစ်တယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ မြေရှားက တူးလိုက်တာ ရေကာတာရဲ့ထိပ်မှာ ဖြစ်နေတော့ အနယ်တွေအားလုံးက ရေကာတာထဲ ဝင်နေတယ်။ အဲဒီအခါကြတော့ သူတို့မျှော်လင့်မထားတဲ့ ဆယ်နှစ်ကျော်လောက်မှကျတဲ့ အနယ်ဟာ သုံးနှစ်လောက်အတွင်းမှာ ကျသွားတဲ့အခါမှာ ကုမ္ပဏီက ပြန်ကွက်တာရှိတယ်။ သို့သော်လဲပဲ တရုတ်ကုမ္ပဏီတွေရဲ့ လုပ်ထုံလုပ်နည်းကတော့ တရုတ်ကုမ္ပဏီအချင်းချင်း တင်းမာမှုဖြစ်ရင် တရုတ်နိုင်ငံမှာ မဖြစ်ဘဲနဲ့ မြန်မာမြေပေါ်မှာ ပြန်ဖြစ်လေ့ရှိတယ်။ အဲဒါကတော့ မြန်မာမြေပေါ်မှာပဲ တစ်ဖွဲ့ကို ဆော်သြပြီးမှ မြေရှားလုပ်တဲ့ ကုမ္ပဏီကို ကန့်ကွက်ခိုင်းတာမျိုးတွေလည်း လုပ်တယ်။ သို့သော်လဲ ဒီဒေသခံတွေအတွက်တော့ အကျဉ်းအကျပ်ထဲ ရောက်ပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ မြေရှားသတ္တုကို တူးတဲ့အချိန်မှာလဲ ပြည်သူ့စစ်တို့ ဘာတို့က ပါဝင်နေတာ ဖြစ်တယ်။ နယ်ခြားစောင့်တပ်တွေလည်း ပါဝင်နေတာ ဖြစ်တဲ့အခါကြတော့ ကန့်ကွက်မယ်ဆိုရင်လဲ သူတို့အတွက်လဲ အန္တရာယ် ရှိတယ်။ အဲဒီတော့ သုတေသန သွားလုပ်တဲ့ လူတွေအတွက်လည်း အန္တရာယ် ရှိပါတယ်။ အခု ဒီမြေရှားကိုတော့ ကိုင်တွယ်တာ ဒီတခါ ဒီဇင်ဘာလထဲမှာ ကျမတို့ ပထမဦးဆုံးအကြိမ် မြင်ဖူးတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီမြေရှားတွေ တူးနေတာ နှစ်ပေါင်းများစွာ ရှိနေပြီ။ တောင်တွေလည်း အများကြီးပြုန်းနေပြီ။ ဒါတွေကို အရပ်ဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေက မကြာခဏတော့ အော်နေတယ်။ သို့သော်လဲ အရေးယူမှုက မရှိသေးဘူး။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ အခု ပူတာအိုဘက်မှာ တရုတ်ကုမ္ပဏီတွေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်းမှာ ဒီဒေသဟာ Virgin Land လို့ခေါ်တယ် မထိရမတို့ရသေးတဲ့ နယ်မြေ။ အဲဒီနေရာမှာ သဘာဝဘေးမဲ့တောတွေလည်း လုပ်ထားတယ်။ အဲဒီနေရာမှာ သတ္တုတူးဖော်ရှာဖွေရေးတွေ လုပ်မယ်လို့ သိရပါတယ်။ ဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ဘယ်လောက်များ သိရပါလဲ။
ဖြေ ။ ။ ၂၀၁၉ နှစ်စပိုင်းလောက်ထိ တရုတ်ကုမ္ပဏီတစ်ခုဖြစ်တဲ့ မွန်ဂိုလီယားဒိုဂျင်းကုမ္ပဏီ က တူးဖော်မယ်လို့ ပြောတဲ့အခါ ဒေသခံတွေလည်း ဆန္ဒပြကြပါတယ်။ ပြီးတော့ အမျိုးသားဥယျာဉ်ထဲမှာ ဝင်တူးမှာဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်မှာဖြစ်တယ်ဆိုပြီး ဆန္ဒဖော်ထုတ်တာတွေလည်း ရှိကြပါတယ်။ ဒါနဲ့ နောက်ဆုံးကြတော့ ပြည်နယ်ကို ထိခိုက်တာ ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ မလုပ်တော့ပါဘူးဆိုပြီး ပြန်ပြီးရပ်ဆိုင်းထားတယ်ဆိုပြီး သတင်းမီဒီယာတွေကတဆင့် ကျမတို့ ပြန်တွေ့ရပါတယ်။ သို့သော်လဲ လွန်ခဲ့တဲ့ ဒီဇင်ဘာလတုန်းက ကျမတို့လည်း ပူတာအို ရောက်တဲ့အခါမှာ သတ္တုကုမ္ပဏီတွေနဲ့အတူ နိုင်ငံတော်က ကချင်ပြည်နယ်အစိုးရက တာဝန်ရှိသူများလည်း ရောက်နေပါတယ်။ အခုအချိန်မှာ ကျမတို့ သတင်းစာမှာ အပိုင်းအစလေး တွေ့တာကတော့ ဧက (၃) သိန်းမှာ ကုမ္ပဏီ (၄) ခုကို စပြီးတော့မှ ချထားဖို့အတွက် ကြိုးစားနေသလား။ သို့သော်လဲ အဲဒီမှာ ကျမတို့အနေနဲ့ ချပေးလိုက်ပြီဆိုတာကိုတော့ မတွေ့သေးဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဧက (၃) သိန်းဆိုတာ ပူတာအိုနေရာမှာ သတ္တုရှာဖွေရေးအတွက် ပေးတယ်ဆိုတာ တော်တော်လေးများပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့ ပြောသလဲဆိုရင် ပူတာအိုဒေသဟာ အရှေ့တောင်အာရှ တစ်ခုလုံးရဲ့ တစ်ခုတည်းသော ရေခဲတောင် ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာသာ ရှိတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ဧရာဝတီအပါအဝင် မြစ်ချောင်းတော်တော်များများရဲ့ ရေဝင်ရေလဲ ဒေသလည်း ဖြစ်တယ်။
ဒီနေရာပျက်ဆီးသွားပြီဆိုရင် ကျမတို့ ဧရာဝတီလည်း ပျက်ဆီးတာ အတူတူလည်း ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီနေရာမှာ တူးဖော်လိုက်တဲ့အခါမှာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်တွေ ပြုန်းတီးသွားတဲ့အခါမှာ ရေဝင်ရေလဲတင်မကဘူး၊ အဲဒီမှာ ရှိနေတဲ့ ကျမတို့ ထိန်းသိမ်းရမယ့် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန် Biodiversity ဇီဝမျိုးကွဲတွေ အကုန်လုံးကိုလည်း ထိခိုက်သွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးတော့ အရမ်းရှားပါးတဲ့ ဥပမာ သစ်ခွနက်လိုမျိုး၊ မချစ်အု၊ ထန်းတောင်မြစ်တို့ကအစ ဒီနေရာမှာပဲရှိတာ ဖြစ်တယ်။ အဲဒီတော့ ကျမတို့အကုန်လုံးကို ပျက်ဆီးသွားစေနိုင်တယ်။ တော်တော်များများကတော့ ပြောပါတယ် exploration စမ်းသပ်ရှာဖွေတာ ဖြစ်တဲ့အတွက် အန္တရာယ်မရှိဘူးလို့ ပြောတယ်။ သို့သော်လဲပဲ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကျင့်သုံးနေတဲ့ လက်ရှိဓလေ့ကတော့ စမ်းသပ်ရှာဖွေပြီလို့ ပြောလို့ရှိရင် ထွက်ထွက်မထွက်ထွက် အဲဒီကုမ္ပဏီက ပြန်ထွက်သွားဖို့ ရှားပါတယ်။ ဥပမာ ကျောက်စိမ်းအတွက်ပြောပြီး၊ ရွှေထွက်ရင် ရွှေဘက်ပြောင်းထုတ်ကြတာ ဖြစ်တယ်။ ရွှေအတွက်ပြောပြီး ရွှေမထွက်လို့ သံထွက်ရင် သံအတွက် လိုင်စင်ကိုပြောင်းသွားပြီး အဲဒီနေရာတွေကို ပြန်ပြီးတော့ လွှမ်းမိုးထားပြီးတော့ ဒေသခံတွေ ပြန်လည်သုံးစွဲခွင့် ဘယ်တော့မှ ပြန်ရလေ့ မရှိဘူး။ အထူးသဖြင့် ပူတာအိုဒေသက သဘာဝထိန်းသိမ်းတောတွေမှာဆိုရင် မူလဒေသကတည်းကနေ အဲဒီနေရာမှာ နှစ်ပေါင်းများစွာ ဘိုးစဉ်ဘောင်ဆက် နေကြသူတွေတောင်မှ ထိန်းသိမ်းတောအတွင်းမှာ မနေကြဘဲ၊ ပြင်ပကို ပြန်ထုတ်လိုက်တဲ့ နေရာတွေမှာ နေကြတာဖြစ်တယ်။ ထိန်းသိမ်းတောအတွင်းမှာ လူတွေ နေခွင့်တောင် မရှိပါဘူး။ အဲဒီနေရာတွေမှာ သတ္တုတူးဖော်မယ့် ကုမ္ပဏီတွေကို ထည့်တယ်ဆိုတာ အန္တရာယ်တော်တော်များပါတယ်။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ သတ္တုတူးဖော်ရေးမှာလည်း ကချင်ဒေသခံတွေက စိုးရိမ်နေရတယ်။ နောက်တစ်ခုကတော့ အခုလက်တွေ့လည်း တွေ့နေရတဲ့ စိုက်ပျိုးရေးမှာ ထိခိုက်နေတာ။ ပထမဦးဆုံး ငှက်ပျောစိုက်တဲ့ကိစ္စ။ ငှက်ပျောစိုက်တာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဘယ်လောက်များ ထိခိုက်ပျက်ဆီးမှုတွေ ရှိပါလဲ။ ဒေသခံတွေအတွက် ဘယ်လိုစိတ်ပူစရာတွေ ရှိပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ဒေသခံတွေအတွက်သာမကဘဲ တနိုင်ငံလုံးအတွက် ပူပင်မှု ရှိပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့ပြောသလဲဆိုရင် ငှက်ပျောခြံဟာ ပထမတုန်းကတော့ တရားမဝင်ဘူး။ ဘယ်သူမှ ခွင့်မပြုထားဘူးလို့ ပြောပါတယ်။ သို့သော်လဲ ၂၀၁၉ နောက်ပိုင်းမှာတော့ ရှိနေတဲ့ ငှက်ပျောခြံတွေကို တရားဝင်အောင် လိုက်ပြီးလုပ်ဆောင်ပေးနေတာကို တွေ့ရတယ်။ မြေတွေကို လိုင်စင်ချပေးလိုက်တာမျိုး။ ဒါတွေကို ကျမတို့ တွေ့ရတယ်။ အဲဒီထဲကရမယ့် အခွန်ဘဏ္ဍာငွေကို နိုင်ငံတော်ဘဏ္ဍာလို့ တွက်ချက်နေကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒါဟာ ကျမတို့ virgin land သဘာဝသစ်တောတွေ အများကြီးပျက်စီးသွားပါတယ်။ ရေတွေ ပျက်ဆီးသွားပါတယ်။ ပြီးတော့ ဧကပမာဏဟာ တနှစ်ထက်တနှစ် အခုဆိုရင် ဗန်းမော်ခရိုင် အကုန်လုံးကုန်ပါပြီ။ မြစ်ကြီးနားကနေ ဗန်းမော်အထိ ဒီကားလမ်းတလျှောက်လုံးက အရှေ့အနောက်အကုန် ဧရာဝတီမြစ် အရှေ့ခြမ်းအကုန် ကုန်ပါတယ်။ ပြီးတော့ ဧရာဝတီမြစ်ရဲ့ အနောက်ခြမ်းကိုလည်း အများကြီးဝင်နေပါတယ်။ ဗန်းမော်ခရိုင်တင်မကဘူး၊ မြစ်ကြီးနားခရိုင်၊ မိုးညှင်းခရိုင်၊ မိုးကောင်းခရိုင် အကုန်လုံး ဝင်နေပါတယ်။ ပြီးတော့ ရွှေကူမြို့နယ် ရောက်ပါပြီ၊ နောက် ကသာမြို့နယ် ကသာခရိုင် စစ်ကိုင်းတိုင်းအထိ ရောက်နေပါပြီ။ အဲဒီတော့ တစ်သျှုးငှက်ပျောတွေဟာ တကယ်တမ်းတော့ တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန်မှာ အရင်တုန်းက စိုက်ပါတယ်။ သူတို့အနေနဲ့ လက်မခံတဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ လာအိုနဲ့ ဗိယက်နမ်တို့ကို ပြောင်းသွားတာ ဖြစ်တယ်။ အခု လာအိုနဲ့ ဗိယက်နမ်တို့ကတဖန် ပြန်ပြီးတော့ မောင်းထုတ်လိုက်တဲ့အခါ ကျမတို့ မြန်မာနိုင်ငံထဲကို ရောက်လာတာ ဖြစ်တယ်။ အဲဒီတော့ သူတို့တွေအနေနဲ့ virgin land တွေကို အများကြီးဖျက်ဆီးလိုက်တယ်။ တချို့ဆိုရင် ကာကွယ်တောထဲရောက်နေပါတယ်။ ဒါတွေကို ထိရောက်စွာ အရေးယူမှုလည်း မရှိသေးဘူး။
ပထမဦးဆုံး ဖျက်တာကတော့ တစ်နေရာပဲ ရှိသေးတယ်။ ဧကတစ်ဆယ်ကျော်ပဲ ရှိပါသေးတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီလိုမျိုး တောတောင်တွေကို တပြိုင်နက်ထဲမှာ အကုန်လုံး ငှက်ပျောခြံလုပ်လိုက်တဲ့အခါ၊ သဘာဝသစ်တောမရှိတော့တဲ့အခါ ကျမတို့အနေနဲ့ မိုးရာသီမှာ ရေသုံးမှု၊ ရေကြီးမှု၊ မြေပြိုမှုတွေ အများကြီးဖြစ်ပါတယ်။ နွေရာသီရောက်တဲ့အခါ ရေတွင်းတွေက အကုန်ခမ်းနေပါပြီ။ ဆိုတော့ ခါတိုင်းနှစ်တွေမှာ ကျမတို့ ပေ (၄၀၀) လောက် အဝီဇိတွင်း တူးထားတဲ့ရေတွေဟာ အခုအချိန်မှာ စုပ်လို့မရတော့ဘူး။ ဒါက မြေအောက်ရေပါ ခမ်းသွားတဲ့သဘောတွေ ဖြစ်တယ်။ ဒါက တနိုင်ငံလုံးကိုပါ ထိခိုက်ပါတယ်။ မြစ်ကြောတလျှောက်လုံးမှာ ရှိတဲ့လူတွေအတွက် အားလုံးအတွက်လည်း ထိခိုက်သွားမှာ ဖြစ်တယ်။ မြေပြိုတဲ့အချိန်မှာ မြေတွေအားလုံးက ရေထဲဝင်သွားတယ်။ ပြီးတော့ မြစ်ဟာ အရမ်းကို တိမ်သွားတယ်။ အနယ်ကျတဲ့အခါမှာ။ ပြီးရင်း မိုးရွာတဲ့အခါမှာ မိုးရေကို မထိန်းနိုင်တဲ့အတွက် ဒီရေတွေဟာ ဒလဟောစီးပြီးတော့မှ ကမ်းနားတလျှောက်မှာရှိတဲ့ မြို့တွေ၊ ရွာတွေ အကုန်လုံးကိုတိုက်ချနေတယ်။ ဒါက တော်တော်ဆိုးနေပြီ။ တနှစ်ထက်တနှစ် ပိုဆိုးလာတာ ဖြစ်တယ်။
နောက်တခုက ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု။ အပူချိန် မြှင့်တက်တယ်ဆိုတာ လွန်ခဲ့တဲ့ (၂) နှစ် (၃) နှစ်ကနေစပြီး ဒီနှစ်အထိ တကယ့်ကို ကျမတို့အားလုံးကို ဘာကိရိယာမှမပါဘဲနဲ့ တိုင်းတာသိရှိနိုင်၊ ခံစားနိုင်တာ ဖြစ်နေတယ်။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ တစ်သျှုးငှက်ပျောတင် မကဘူး၊ တရုတ်လုပ်သားတွေနဲ့ ဝင်လာပြီးတော့ စိုက်ပျိုးရေးလုပ်နေတာ ကြံလည်း ရှိနေတယ်လို့ သိရပါတယ်။ နောက်တခြားသီးနံှတွေလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ဒေသခံတွေမှာ ဘာမှဝင်ပြီးတော့ လုပ်နိုင်တဲ့ အတိုင်းအတာ ဘာမှမရှိဘူးလား။
ဖြေ ။ ။ ကြံတို့ဘာတို့ကို နိုင်ငံတော်ကနေ တရားဝင်စီမံကိန်းချပြီးတော့ လုပ်ဆောင်နေတာ ဖြစ်တယ်။ ဥပမာ ကျမတို့ ဗန်းမော်ခရိုင်မှာဆိုရင် ကြံဧက တစ်သောင်းစပြီ။ ပြီးတော့ ကြံတန်ချိန် ဘယ်လောက်ပို့မယ်ဆိုတဲ့ဟာတွေကို ကျမတို့ မြင်ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တော်တော်များများ စိုက်ပျိုးမှုတွေကတော့ တရားမဝင်ဘဲ ဖြစ်တယ်။ အခုန တစ်သျှုးငှက်ပျောမှာလည်း အခုထက်ထိ အများစုက တရားမဝင်ဘဲ စိုက်နေကြတာ ဖြစ်တယ်။ အဲဒီတော့ ဒေသခံတွေအနေနဲ့ ဘယ်လိုမှ စွက်ဖက်လို့မရဘူးဆိုတာကတော့ အခုလောလောဆယ် မြေယာဥပဒေအရလည်း သူတို့အနေနဲ့ ဒီမြေတွေကို ကာကွယ်နိုင်စွမ်း မရှိဘူး။ တော်တော်များများ အဲဒီထိခိုက်တဲ့နေရာက ဒေသခံတွေ အများကြီးကလဲ အခုအချိန်မှာ စစ်ပြေးဒုက္ခသည်အနေနဲ့ camp ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာပဲ နေရနေတယ်။ ကိုယ့်နေရာကို ပြန်လာရင်တောင် သူတို့မှာ မှတ်ပုံတင်ယူဖို့အတွက် ပုံစံ (၇) လျှောက်ဖို့အတွက် အင်မတန် အခက်အခဲ ရှိနေပါတယ်။ အဆင့်ဆင့်သွားတဲ့အခါမှာ မရနိုင်ကြဘူး။ သို့သော်လဲ ပိုက်ဆံရှိတဲ့လူတွေကတော့ တနေရာရာက ထိုင်နေပြီးတော့မှ ဥပမာ မိသားစုတစ်စုထဲကနေ ဧကများစွာ ပိုင်နိုင်တာတွေလည်း ရှိပါတယ်။ အဲဒီတော့ ဒီလိုပုံစံမျိုးနဲ့ မြေပုံကို တစ်နေရာကနေ မြေပုံချပြီးတော့ လိုင်စင်ချပေးနေတာမျိုး၊ ရောင်းပေးနေတာမျိုးတွေဟာ ဒေသခံတွေက ဒီမြေတွေဟာ မြေလွတ်မြေရိုင်းတွေ မဟုတ်ဘူး၊ သူတို့ရဲ့ ဥယျာဉ်ခြံမြေတွေ ပါသွားတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကာကွယ်နိုင်ခွင့် မရှိဘူး ဖြစ်နေပါတယ်။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဆုံးရှုံးမှုတွေက များတယ်။ နောက်တခုက ပလက်စတစ်နဲ့ ပတ်သက်တာ။ အခုန တစ်သျှုးငှက်ပျောနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ တော်တော်များများက ညည်းနေကြတာက ပလက်စတစ် ပြဿနာပါ။ ဆိုတော့ ဒီပလက်စတစ် ပြဿနာကို သီးခြားလေး ပြောပြပေးပါ။ ဘယ်လောက်များ ကချင်ပြည်နယ်မှာ ကချင်ပြည်နယ်တစ်ခုလုံးနဲ့ ခြုံပြီးတော့ ပလက်စတစ် ပြဿနာကို ဘယ်လိုကြုံတွေ့နေရလဲ။ ပြောပြပေးပါ။
ဖြေ ။ ။ အရမ်းများပါတယ်။ ပလက်စတစ်လို့ပြောရင် စိုက်ပျိုးရေးကထွက်တဲ့ ပလက်စတစ်တွေကိုပဲ ပြန်ပြောချင်ပါတယ်။ အခုလောလောဆယ် ကချင်ပြည်နယ်မှာဆိုရင် မြေကွက်တွေမှာဝင်ပြီး ငှက်ပျောစိုက်တာ ရှိတယ်။ ပြီးတော့ လယ်ကွက်တွေမှာ သွားပြီးတော့ စပါးစိုက်တဲ့အချိန် နားတဲ့အချိန်မှာ ဖရဲစိုက်တာ ရှိပါတယ်။ အဲဒီ ဖရဲနဲ့ ငှက်ပျောမှာ ပလက်စတစ်ကို အများကြီးသုံးစွဲပါတယ်။ ပျိုးပင်ပေါက်စ ပျိုးတဲ့အချိန်ကစပြီး၊ ပလက်စတစ်ကို သုံးစွဲတဲ့ စွန့်ပစ်တဲ့ ပလက်စတစ်တွေဟာ အများကြီးရှိပါတယ်။ ဒါတွေကို မီးပြန်ရှို့ပြန်ရင်လဲ မြေပေါ်ကပျောက်အောင် လုပ်ရင်လဲ ကျမတို့ လေထုထဲ ပြန်ရောက်နေတယ်။ ဥပမာဆိုရင် ငှက်ပျောခြံ ဧက (၁) သိန်းဆိုရင် ပလက်စတ်စလည်း ဧက (၁) သိန်းစာ pollution ဖြစ်နေတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် ငှက်ပျောတစ်ပင်မှာ တစ်ခိုင်၊ တစ်ခိုင်မှာ ပလက်စတစ်အိတ်က တစ်အိတ် ဖြစ်တယ်။ စောစောကပြောတဲ့ ပင်ပေါက်ကတည်းကဟာကို ကျမတို့ ထည့်မတွက်ဘဲနဲ့ ငှက်ပျောပင်တစ်ပင်မှာ ငှက်ပျောခိုင် သုံးခိုင်ရှိတယ်ဆိုရင် ပလက်စတစ် သုံးအိတ် သုံးပါတယ်။ ပလက်စတစ်အိတ် ကျွတ်ကျွတ်အိတ်လောက် မဟုတ်ပါဘူး။ အကြီးကြီးတွေပါ။ ဆိုတော့ ဒီအိတ်တွေရဲ့ ပမာဏတွေက အင်မတန်များပါတယ်။ အဲဒီတော့ pollution လို့ပြောရင် ပလက်စတစ်အိတ်က မြေကြီးထဲမှာသာမက လေထုကိုလည်း ညစ်ပက်နေတယ်။ ဒါတင်မကဘဲနဲ့ စိုက်ပျိုးရေးနဲ့ တွဲနေတဲ့ ပိုးသတ်ဆေး၊ ပြီးတော့ ဓါတ်မြေသြဇာတွေကလည်း မြစ်ချောင်းအင်းအိုင်တွေကိုပါ ပျက်ဆီးစေပါတယ်။ လောလောဆယ်ဆိုရင် ပလက်စတစ်ကြောင့်မို့ ဆက်ပြီးလယ်ထွန်းလို့မရ၊ ပလက်စတစ်ကို ရှင်းနေရတဲ့ ပြဿနာတွေ ရှိနေတယ်။ ပြီးတော့ ဓါတ်မြေသြဇာနဲ့ ပိုးသတ်ဆေး အရမ်းသုံးသွားတဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ မြေကွက်က သေသွားတယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုးနဲ့ ပြန်စိုက်ပျိုးရ ခက်ခဲနေတဲ့ မြေတွေ။ ပြီးနောက် ငါးတွေသေဆုံးတာ၊ ရေတွေသုံးလို့မရတော့တာ၊ ရေတွေအရောင်ပြောင်းသွားတာ၊ အဲဒါတွေကလည်း အများကြီးရှိနေပါတယ်။
မေး ။ ။ ပလက်စတစ်ရဲ့ အန္တရာယ်တော်တော်ကြီးတာ။ အခုလိုမျိုး စိတ်ရှည်လက်ရှည် VOA ကိုလာပြီး ဖြေကြားပေးတဲ့အတွက် ဒေါ်ခွန်ဂျာကို အများကြီးကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
ဖြေ ။ ။ ကျမကလည်း ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
အပိုင်း (၁)
==Unicode==
ကခငြျပွညျနယျမှာ တရုတျရငျးနှီးမွှုပျနှံမှုတှကေို ကခငြျလူထု ဘယျလို သဘောထားပါလဲ။ ကြောကျမကြျရတနာနဲ့ သတ်တုတူးဖေါျမှုအပွငျ စိုကျပြိုးရေးမှာပါ တရုတျလုပျငနျးရှငျတှေ ကွီးစိုးနလေို့ ကခငြျလူထုစိုးရိမျနတောပါ။ ဒေါျခှနျဂြာ (ကခငြျငွိမျးခမြျးရေး ကှနျရကျ) ကို ဒေါျခငျမြိုးသကျ တှေ့ဆုံမေးမွနျးထားပါတယျ။
မေး ။ ။ ကြောကျစိမျးပွီးတော့ လူပွောမြားနတော မွနျမာနိုငျငံမှာ ရှိနတေဲ့ မွရှောသတ်တု တူးဖောျနလေို့ ကခငြျဒသေမှာ ပကြျဆီးမှုတှေ အမြားကွီး ရှိလာနတေယျ။ အဲဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။
ဖွေ ။ ။ မွရှေားသတ်တုကတော့ နယျစပျတလြှောကျမှာ ကနျပိုငျနယျနဲ့ ပွညျသူ့စဈတှေ ရှိနတေဲ့နရောတှနေဲ့ ခြီဖှနေရောတှကေ ပိုပွီးအမြားဆုံး ဖွဈနတေယျ။ ဒါပမေဲ့ လှယျဂယြျနားအထိ ကခငြျ ကအေိုငျအို ရှိတဲ့နရောတှမှောလညျး ရှိနတေယျ။ အဲဒီတော့ တောျတောျမြားမြားကတော့ မွရှေားကို ထုတျလုပျပုံမှာ mining တခုတညျးမဟုတျဘဲ၊ ထုတျလုပျပုံအဆင့ျဆင့ျက ထိခိုကျပါတယျ။ အဲဒီတော့ ပထမဦးဆုံးကတော့ တူးဖောျတာ အနကျကွီး တူးဖောျတဲ့အခါ တောငျတှေ တဈလုံးပွီးတဈလုံး ကမြတို့မကြျစိရှေ့မှာ ပြောကျကှယျသှားတယျ။ ပွီးတော့ အဲဒီထဲမှာ မွရှေားကို ရရှိဖို့အတှကျ ဖြောျထားတဲ့ chemical ဓါတုပစ်စညျးတှရေဲ့ စှန့ျပဈရတှေဟော အကုနျလုံး မွဈခြောငျးအငျးအိုငျတှထေဲကို ပွနျဝငျလာတယျ။ နောကျ သူတို့ဆီကရတဲ့ အနယျကို မီးပွနျဖုတျတဲ့အခါ တဈတောလုံး တဈတောငျလုံးပွုနျးအောငျ သဈတှခေုတျပွီးတော့ မီးဖုတျရတာ ဖွဈတယျ။ မီးနဲ့ဖုတျပွီးမှ လောငျစားအမြားကွီး သုံးရတာ ဖွဈတဲ့အတှကျ မွရှေားရှိတဲ့နရောမှာ တဈရှာလုံး၊ တဈတောငျလုံး၊ တဈတှငျးလုံးကို ပကြျဆီးတာ ဖွဈတယျ။
အခု ခြီဖှမှောဆိုရငျ ခြောငျးတဈခြောငျး ခြီဖှမွေဈငယျတဈခုက ပကြျဆီးသှားပွီ ဖွဈတယျ။ နောကျ အဲဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ မွရှေားသတ်တုတူးတာက တကယျတော့ တရုတျကုမ်ပဏီ ဖွဈတယျ။ ပွီးတော့မှ ခြီဖှပွေီးတော့ မခေမွဈမှာ ဆောကျထားတဲ့ လြှပျစဈထုတျလုပျရေး ရကောတာငယျဟာလညျး တရုတျကုမ်ပဏီ ဖွဈတယျ။ ဒီကုမ်ပဏီနှဈခုထဲမှာတောငျ ဒီမွရှေားထုတျလုပျမှုနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ တငျးမာမှုတှေ ဖွဈတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ မွရှေားက တူးလိုကျတာ ရကောတာရဲ့ထိပျမှာ ဖွဈနတေော့ အနယျတှအေားလုံးက ရကောတာထဲ ဝငျနတေယျ။ အဲဒီအခါကွတော့ သူတို့မြှောျလင့ျမထားတဲ့ ဆယျနှဈကြောျလောကျမှကတြဲ့ အနယျဟာ သုံးနှဈလောကျအတှငျးမှာ ကသြှားတဲ့အခါမှာ ကုမ်ပဏီက ပွနျကှကျတာရှိတယျ။ သို့သောျလဲပဲ တရုတျကုမ်ပဏီတှရေဲ့ လုပျထုံလုပျနညျးကတော့ တရုတျကုမ်ပဏီအခငြျးခငြျး တငျးမာမှုဖွဈရငျ တရုတျနိုငျငံမှာ မဖွဈဘဲနဲ့ မွနျမာမွပေေါျမှာ ပွနျဖွဈလေ့ရှိတယျ။ အဲဒါကတော့ မွနျမာမွပေေါျမှာပဲ တဈဖှဲ့ကို ဆောျသွပွီးမှ မွရှေားလုပျတဲ့ ကုမ်ပဏီကို ကန့ျကှကျခိုငျးတာမြိုးတှလေညျး လုပျတယျ။ သို့သောျလဲ ဒီဒသေခံတှအေတှကျတော့ အကဉြျးအကပြျထဲ ရောကျပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ မွရှေားသတ်တုကို တူးတဲ့အခြိနျမှာလဲ ပွညျသူ့စဈတို့ ဘာတို့က ပါဝငျနတော ဖွဈတယျ။ နယျခွားစောင့ျတပျတှလေညျး ပါဝငျနတော ဖွဈတဲ့အခါကွတော့ ကန့ျကှကျမယျဆိုရငျလဲ သူတို့အတှကျလဲ အန်တရာယျ ရှိတယျ။ အဲဒီတော့ သုတသေန သှားလုပျတဲ့ လူတှအေတှကျလညျး အန်တရာယျ ရှိပါတယျ။ အခု ဒီမွရှေားကိုတော့ ကိုငျတှယျတာ ဒီတခါ ဒီဇငျဘာလထဲမှာ ကမြတို့ ပထမဦးဆုံးအကွိမျ မွငျဖူးတာ ဖွဈတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီမွရှေားတှေ တူးနတော နှဈပေါငျးမြားစှာ ရှိနပွေီ။ တောငျတှလေညျး အမြားကွီးပွုနျးနပွေီ။ ဒါတှကေို အရပျဖကျအဖှဲ့အစညျးတှကေ မကွာခဏတော့ အောျနတေယျ။ သို့သောျလဲ အရေးယူမှုက မရှိသေးဘူး။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ အခု ပူတာအိုဘကျမှာ တရုတျကုမ်ပဏီတှနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံတှငျးမှာ ဒီဒသေဟာ Virgin Land လို့ခေါျတယျ မထိရမတို့ရသေးတဲ့ နယျမွေ။ အဲဒီနရောမှာ သဘာဝဘေးမဲ့တောတှလေညျး လုပျထားတယျ။ အဲဒီနရောမှာ သတ်တုတူးဖောျရှာဖှရေေးတှေ လုပျမယျလို့ သိရပါတယျ။ ဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ဘယျလောကျမြား သိရပါလဲ။
ဖွေ ။ ။ ၂၀၁၉ နှဈစပိုငျးလောကျထိ တရုတျကုမ်ပဏီတဈခုဖွဈတဲ့ မှနျဂိုလီယားဒိုဂငြျးကုမ်ပဏီ က တူးဖောျမယျလို့ ပွောတဲ့အခါ ဒသေခံတှလေညျး ဆန်ဒပွကွပါတယျ။ ပွီးတော့ အမြိုးသားဥယြာဉျထဲမှာ ဝငျတူးမှာဖွဈတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ သဘာဝပတျဝနျးကငြျ ထိခိုကျမှာဖွဈတယျဆိုပွီး ဆန်ဒဖောျထုတျတာတှလေညျး ရှိကွပါတယျ။ ဒါနဲ့ နောကျဆုံးကွတော့ ပွညျနယျကို ထိခိုကျတာ ဖွဈတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ မလုပျတော့ပါဘူးဆိုပွီး ပွနျပွီးရပျဆိုငျးထားတယျဆိုပွီး သတငျးမီဒီယာတှကေတဆင့ျ ကမြတို့ ပွနျတှေ့ရပါတယျ။ သို့သောျလဲ လှနျခဲ့တဲ့ ဒီဇငျဘာလတုနျးက ကမြတို့လညျး ပူတာအို ရောကျတဲ့အခါမှာ သတ်တုကုမ်ပဏီတှနေဲ့အတူ နိုငျငံတောျက ကခငြျပွညျနယျအစိုးရက တာဝနျရှိသူမြားလညျး ရောကျနပေါတယျ။ အခုအခြိနျမှာ ကမြတို့ သတငျးစာမှာ အပိုငျးအစလေး တှေ့တာကတော့ ဧက (၃) သိနျးမှာ ကုမ်ပဏီ (၄) ခုကို စပွီးတော့မှ ခထြားဖို့အတှကျ ကွိုးစားနသေလား။ သို့သောျလဲ အဲဒီမှာ ကမြတို့အနနေဲ့ ခပြေးလိုကျပွီဆိုတာကိုတော့ မတှေ့သေးဘူး။ ဒါပမေဲ့ ဧက (၃) သိနျးဆိုတာ ပူတာအိုနရောမှာ သတ်တုရှာဖှရေေးအတှကျ ပေးတယျဆိုတာ တောျတောျလေးမြားပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့ ပွောသလဲဆိုရငျ ပူတာအိုဒသေဟာ အရှေ့တောငျအာရှ တဈခုလုံးရဲ့ တဈခုတညျးသော ရခေဲတောငျ ဖွဈပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာသာ ရှိတာ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးတော့ မွနျမာနိုငျငံက ဧရာဝတီအပါအဝငျ မွဈခြောငျးတောျတောျမြားမြားရဲ့ ရဝေငျရလေဲ ဒသေလညျး ဖွဈတယျ။
ဒီနရောပကြျဆီးသှားပွီဆိုရငျ ကမြတို့ ဧရာဝတီလညျး ပကြျဆီးတာ အတူတူလညျး ဖွဈပါလိမ့ျမယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီနရောမှာ တူးဖောျလိုကျတဲ့အခါမှာ သဘာဝပတျဝနျးကငြျတှေ ပွုနျးတီးသှားတဲ့အခါမှာ ရဝေငျရလေဲတငျမကဘူး၊ အဲဒီမှာ ရှိနတေဲ့ ကမြတို့ ထိနျးသိမျးရမယ့ျ တောရိုငျးတိရစ်ဆာနျ Biodiversity ဇီဝမြိုးကှဲတှေ အကုနျလုံးကိုလညျး ထိခိုကျသှားမှာ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးတော့ အရမျးရှားပါးတဲ့ ဥပမာ သဈခှနကျလိုမြိုး၊ မခစြျအု၊ ထနျးတောငျမွဈတို့ကအစ ဒီနရောမှာပဲရှိတာ ဖွဈတယျ။ အဲဒီတော့ ကမြတို့အကုနျလုံးကို ပကြျဆီးသှားစနေိုငျတယျ။ တောျတောျမြားမြားကတော့ ပွောပါတယျ exploration စမျးသပျရှာဖှတော ဖွဈတဲ့အတှကျ အန်တရာယျမရှိဘူးလို့ ပွောတယျ။ သို့သောျလဲပဲ မွနျမာနိုငျငံမှာ ကငြ့ျသုံးနတေဲ့ လကျရှိဓလေ့ကတော့ စမျးသပျရှာဖှပွေီလို့ ပွောလို့ရှိရငျ ထှကျထှကျမထှကျထှကျ အဲဒီကုမ်ပဏီက ပွနျထှကျသှားဖို့ ရှားပါတယျ။ ဥပမာ ကြောကျစိမျးအတှကျပွောပွီး၊ ရှှထှေကျရငျ ရှှဘေကျပွောငျးထုတျကွတာ ဖွဈတယျ။ ရှှအေတှကျပွောပွီး ရှှမေထှကျလို့ သံထှကျရငျ သံအတှကျ လိုငျစငျကိုပွောငျးသှားပွီး အဲဒီနရောတှကေို ပွနျပွီးတော့ လှှမျးမိုးထားပွီးတော့ ဒသေခံတှေ ပွနျလညျသုံးစှဲခှင့ျ ဘယျတော့မှ ပွနျရလေ့ မရှိဘူး။ အထူးသဖွင့ျ ပူတာအိုဒသေက သဘာဝထိနျးသိမျးတောတှမှောဆိုရငျ မူလဒသေကတညျးကနေ အဲဒီနရောမှာ နှဈပေါငျးမြားစှာ ဘိုးစဉျဘောငျဆကျ နကွေသူတှတေောငျမှ ထိနျးသိမျးတောအတှငျးမှာ မနကွေဘဲ၊ ပွငျပကို ပွနျထုတျလိုကျတဲ့ နရောတှမှော နကွေတာဖွဈတယျ။ ထိနျးသိမျးတောအတှငျးမှာ လူတှေ နခှေင့ျတောငျ မရှိပါဘူး။ အဲဒီနရောတှမှော သတ်တုတူးဖောျမယ့ျ ကုမ်ပဏီတှကေို ထည့ျတယျဆိုတာ အန်တရာယျတောျတောျမြားပါတယျ။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ သတ်တုတူးဖောျရေးမှာလညျး ကခငြျဒသေခံတှကေ စိုးရိမျနရေတယျ။ နောကျတဈခုကတော့ အခုလကျတှေ့လညျး တှေ့နရေတဲ့ စိုကျပြိုးရေးမှာ ထိခိုကျနတော။ ပထမဦးဆုံး ငှကျပြောစိုကျတဲ့ကိစ်စ။ ငှကျပြောစိုကျတာနဲ့ ပတျသကျပွီး ဘယျလောကျမြား ထိခိုကျပကြျဆီးမှုတှေ ရှိပါလဲ။ ဒသေခံတှအေတှကျ ဘယျလိုစိတျပူစရာတှေ ရှိပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ဒသေခံတှအေတှကျသာမကဘဲ တနိုငျငံလုံးအတှကျ ပူပငျမှု ရှိပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့ပွောသလဲဆိုရငျ ငှကျပြောခွံဟာ ပထမတုနျးကတော့ တရားမဝငျဘူး။ ဘယျသူမှ ခှင့ျမပွုထားဘူးလို့ ပွောပါတယျ။ သို့သောျလဲ ၂၀၁၉ နောကျပိုငျးမှာတော့ ရှိနတေဲ့ ငှကျပြောခွံတှကေို တရားဝငျအောငျ လိုကျပွီးလုပျဆောငျပေးနတောကို တှေ့ရတယျ။ မွတှေကေို လိုငျစငျခပြေးလိုကျတာမြိုး။ ဒါတှကေို ကမြတို့ တှေ့ရတယျ။ အဲဒီထဲကရမယ့ျ အခှနျဘဏ်ဍာငှကေို နိုငျငံတောျဘဏ်ဍာလို့ တှကျခကြျနကွေပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အဲဒါဟာ ကမြတို့ virgin land သဘာဝသဈတောတှေ အမြားကွီးပကြျစီးသှားပါတယျ။ ရတှေေ ပကြျဆီးသှားပါတယျ။ ပွီးတော့ ဧကပမာဏဟာ တနှဈထကျတနှဈ အခုဆိုရငျ ဗနျးမောျခရိုငျ အကုနျလုံးကုနျပါပွီ။ မွဈကွီးနားကနေ ဗနျးမောျအထိ ဒီကားလမျးတလြှောကျလုံးက အရှေ့အနောကျအကုနျ ဧရာဝတီမွဈ အရှေ့ခွမျးအကုနျ ကုနျပါတယျ။ ပွီးတော့ ဧရာဝတီမွဈရဲ့ အနောကျခွမျးကိုလညျး အမြားကွီးဝငျနပေါတယျ။ ဗနျးမောျခရိုငျတငျမကဘူး၊ မွဈကွီးနားခရိုငျ၊ မိုးညှငျးခရိုငျ၊ မိုးကောငျးခရိုငျ အကုနျလုံး ဝငျနပေါတယျ။ ပွီးတော့ ရှှကေူမွို့နယျ ရောကျပါပွီ၊ နောကျ ကသာမွို့နယျ ကသာခရိုငျ စဈကိုငျးတိုငျးအထိ ရောကျနပေါပွီ။ အဲဒီတော့ တဈသြှုးငှကျပြောတှဟော တကယျတမျးတော့ တရုတျနိုငျငံ ယူနနျမှာ အရငျတုနျးက စိုကျပါတယျ။ သူတို့အနနေဲ့ လကျမခံတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ လာအိုနဲ့ ဗိယကျနမျတို့ကို ပွောငျးသှားတာ ဖွဈတယျ။ အခု လာအိုနဲ့ ဗိယကျနမျတို့ကတဖနျ ပွနျပွီးတော့ မောငျးထုတျလိုကျတဲ့အခါ ကမြတို့ မွနျမာနိုငျငံထဲကို ရောကျလာတာ ဖွဈတယျ။ အဲဒီတော့ သူတို့တှအေနနေဲ့ virgin land တှကေို အမြားကွီးဖကြျဆီးလိုကျတယျ။ တခြို့ဆိုရငျ ကာကှယျတောထဲရောကျနပေါတယျ။ ဒါတှကေို ထိရောကျစှာ အရေးယူမှုလညျး မရှိသေးဘူး။
ပထမဦးဆုံး ဖကြျတာကတော့ တဈနရောပဲ ရှိသေးတယျ။ ဧကတဈဆယျကြောျပဲ ရှိပါသေးတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီလိုမြိုး တောတောငျတှကေို တပွိုငျနကျထဲမှာ အကုနျလုံး ငှကျပြောခွံလုပျလိုကျတဲ့အခါ၊ သဘာဝသဈတောမရှိတော့တဲ့အခါ ကမြတို့အနနေဲ့ မိုးရာသီမှာ ရသေုံးမှု၊ ရကွေီးမှု၊ မွပွေိုမှုတှေ အမြားကွီးဖွဈပါတယျ။ နှရောသီရောကျတဲ့အခါ ရတှေငျးတှကေ အကုနျခမျးနပေါပွီ။ ဆိုတော့ ခါတိုငျးနှဈတှမှော ကမြတို့ ပေ (၄၀၀) လောကျ အဝီဇိတှငျး တူးထားတဲ့ရတှေဟော အခုအခြိနျမှာ စုပျလို့မရတော့ဘူး။ ဒါက မွအေောကျရပေါ ခမျးသှားတဲ့သဘောတှေ ဖွဈတယျ။ ဒါက တနိုငျငံလုံးကိုပါ ထိခိုကျပါတယျ။ မွဈကွောတလြှောကျလုံးမှာ ရှိတဲ့လူတှအေတှကျ အားလုံးအတှကျလညျး ထိခိုကျသှားမှာ ဖွဈတယျ။ မွပွေိုတဲ့အခြိနျမှာ မွတှေအေားလုံးက ရထေဲဝငျသှားတယျ။ ပွီးတော့ မွဈဟာ အရမျးကို တိမျသှားတယျ။ အနယျကတြဲ့အခါမှာ။ ပွီးရငျး မိုးရှာတဲ့အခါမှာ မိုးရကေို မထိနျးနိုငျတဲ့အတှကျ ဒီရတှေဟော ဒလဟောစီးပွီးတော့မှ ကမျးနားတလြှောကျမှာရှိတဲ့ မွို့တှေ၊ ရှာတှေ အကုနျလုံးကိုတိုကျခနြတေယျ။ ဒါက တောျတောျဆိုးနပွေီ။ တနှဈထကျတနှဈ ပိုဆိုးလာတာ ဖွဈတယျ။
နောကျတခုက ရာသီဥတု ပွောငျးလဲမှု။ အပူခြိနျ မွှင့ျတကျတယျဆိုတာ လှနျခဲ့တဲ့ (၂) နှဈ (၃) နှဈကနစေပွီး ဒီနှဈအထိ တကယ့ျကို ကမြတို့အားလုံးကို ဘာကိရိယာမှမပါဘဲနဲ့ တိုငျးတာသိရှိနိုငျ၊ ခံစားနိုငျတာ ဖွဈနတေယျ။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ တဈသြှုးငှကျပြောတငျ မကဘူး၊ တရုတျလုပျသားတှနေဲ့ ဝငျလာပွီးတော့ စိုကျပြိုးရေးလုပျနတော ကွံလညျး ရှိနတေယျလို့ သိရပါတယျ။ နောကျတခွားသီးနံှတှလေညျး ရှိပါတယျ။ ဒါတှနေဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ဒသေခံတှမှော ဘာမှဝငျပွီးတော့ လုပျနိုငျတဲ့ အတိုငျးအတာ ဘာမှမရှိဘူးလား။
ဖွေ ။ ။ ကွံတို့ဘာတို့ကို နိုငျငံတောျကနေ တရားဝငျစီမံကိနျးခပြွီးတော့ လုပျဆောငျနတော ဖွဈတယျ။ ဥပမာ ကမြတို့ ဗနျးမောျခရိုငျမှာဆိုရငျ ကွံဧက တဈသောငျးစပွီ။ ပွီးတော့ ကွံတနျခြိနျ ဘယျလောကျပို့မယျဆိုတဲ့ဟာတှကေို ကမြတို့ မွငျရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ တောျတောျမြားမြား စိုကျပြိုးမှုတှကေတော့ တရားမဝငျဘဲ ဖွဈတယျ။ အခုန တဈသြှုးငှကျပြောမှာလညျး အခုထကျထိ အမြားစုက တရားမဝငျဘဲ စိုကျနကွေတာ ဖွဈတယျ။ အဲဒီတော့ ဒသေခံတှအေနနေဲ့ ဘယျလိုမှ စှကျဖကျလို့မရဘူးဆိုတာကတော့ အခုလောလောဆယျ မွယောဥပဒအေရလညျး သူတို့အနနေဲ့ ဒီမွတှေကေို ကာကှယျနိုငျစှမျး မရှိဘူး။ တောျတောျမြားမြား အဲဒီထိခိုကျတဲ့နရောက ဒသေခံတှေ အမြားကွီးကလဲ အခုအခြိနျမှာ စဈပွေးဒုက်ခသညျအနနေဲ့ camp ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှောပဲ နရေနတေယျ။ ကိုယ့ျနရောကို ပွနျလာရငျတောငျ သူတို့မှာ မှတျပုံတငျယူဖို့အတှကျ ပုံစံ (၇) လြှောကျဖို့အတှကျ အငျမတနျ အခကျအခဲ ရှိနပေါတယျ။ အဆင့ျဆင့ျသှားတဲ့အခါမှာ မရနိုငျကွဘူး။ သို့သောျလဲ ပိုကျဆံရှိတဲ့လူတှကေတော့ တနရောရာက ထိုငျနပွေီးတော့မှ ဥပမာ မိသားစုတဈစုထဲကနေ ဧကမြားစှာ ပိုငျနိုငျတာတှလေညျး ရှိပါတယျ။ အဲဒီတော့ ဒီလိုပုံစံမြိုးနဲ့ မွပေုံကို တဈနရောကနေ မွပေုံခပြွီးတော့ လိုငျစငျခပြေးနတောမြိုး၊ ရောငျးပေးနတောမြိုးတှဟော ဒသေခံတှကေ ဒီမွတှေဟော မွလှေတျမွရေိုငျးတှေ မဟုတျဘူး၊ သူတို့ရဲ့ ဥယြာဉျခွံမွတှေေ ပါသှားတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကာကှယျနိုငျခှင့ျ မရှိဘူး ဖွဈနပေါတယျ။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဆုံးရှုံးမှုတှကေ မြားတယျ။ နောကျတခုက ပလကျစတဈနဲ့ ပတျသကျတာ။ အခုန တဈသြှုးငှကျပြောနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ တောျတောျမြားမြားက ညညျးနကွေတာက ပလကျစတဈ ပွူနာပါ။ ဆိုတော့ ဒီပလကျစတဈ ပွူနာကို သီးခွားလေး ပွောပွပေးပါ။ ဘယျလောကျမြား ကခငြျပွညျနယျမှာ ကခငြျပွညျနယျတဈခုလုံးနဲ့ ခွုံပွီးတော့ ပလကျစတဈ ပွူနာကို ဘယျလိုကွုံတှေ့နရေလဲ။ ပွောပွပေးပါ။
ဖွေ ။ ။ အရမျးမြားပါတယျ။ ပလကျစတဈလို့ပွောရငျ စိုကျပြိုးရေးကထှကျတဲ့ ပလကျစတဈတှကေိုပဲ ပွနျပွောခငြျပါတယျ။ အခုလောလောဆယျ ကခငြျပွညျနယျမှာဆိုရငျ မွကှေကျတှမှောဝငျပွီး ငှကျပြောစိုကျတာ ရှိတယျ။ ပွီးတော့ လယျကှကျတှမှော သှားပွီးတော့ စပါးစိုကျတဲ့အခြိနျ နားတဲ့အခြိနျမှာ ဖရဲစိုကျတာ ရှိပါတယျ။ အဲဒီ ဖရဲနဲ့ ငှကျပြောမှာ ပလကျစတဈကို အမြားကွီးသုံးစှဲပါတယျ။ ပြိုးပငျပေါကျစ ပြိုးတဲ့အခြိနျကစပွီး၊ ပလကျစတဈကို သုံးစှဲတဲ့ စှန့ျပဈတဲ့ ပလကျစတဈတှဟော အမြားကွီးရှိပါတယျ။ ဒါတှကေို မီးပွနျရှို့ပွနျရငျလဲ မွပေေါျကပြောကျအောငျ လုပျရငျလဲ ကမြတို့ လထေုထဲ ပွနျရောကျနတေယျ။ ဥပမာဆိုရငျ ငှကျပြောခွံ ဧက (၁) သိနျးဆိုရငျ ပလကျစတျစလညျး ဧက (၁) သိနျးစာ pollution ဖွဈနတေယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုရငျ ငှကျပြောတဈပငျမှာ တဈခိုငျ၊ တဈခိုငျမှာ ပလကျစတဈအိတျက တဈအိတျ ဖွဈတယျ။ စောစောကပွောတဲ့ ပငျပေါကျကတညျးကဟာကို ကမြတို့ ထည့ျမတှကျဘဲနဲ့ ငှကျပြောပငျတဈပငျမှာ ငှကျပြောခိုငျ သုံးခိုငျရှိတယျဆိုရငျ ပလကျစတဈ သုံးအိတျ သုံးပါတယျ။ ပလကျစတဈအိတျ ကြှတျကြှတျအိတျလောကျ မဟုတျပါဘူး။ အကွီးကွီးတှပေါ။ ဆိုတော့ ဒီအိတျတှရေဲ့ ပမာဏတှကေ အငျမတနျမြားပါတယျ။ အဲဒီတော့ pollution လို့ပွောရငျ ပလကျစတဈအိတျက မွကွေီးထဲမှာသာမက လထေုကိုလညျး ညဈပကျနတေယျ။ ဒါတငျမကဘဲနဲ့ စိုကျပြိုးရေးနဲ့ တှဲနတေဲ့ ပိုးသတျဆေး၊ ပွီးတော့ ဓါတျမွသွေဇာတှကေလညျး မွဈခြောငျးအငျးအိုငျတှကေိုပါ ပကြျဆီးစပေါတယျ။ လောလောဆယျဆိုရငျ ပလကျစတဈကွောင့ျမို့ ဆကျပွီးလယျထှနျးလို့မရ၊ ပလကျစတဈကို ရှငျးနရေတဲ့ ပွူနာတှေ ရှိနတေယျ။ ပွီးတော့ ဓါတျမွသွေဇာနဲ့ ပိုးသတျဆေး အရမျးသုံးသှားတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ မွကှေကျက သသှေားတယျဆိုတဲ့ ပုံစံမြိုးနဲ့ ပွနျစိုကျပြိုးရ ခကျခဲနတေဲ့ မွတှေေ။ ပွီးနောကျ ငါးတှသေဆေုံးတာ၊ ရတှေသေုံးလို့မရတော့တာ၊ ရတှေအေရောငျပွောငျးသှားတာ၊ အဲဒါတှကေလညျး အမြားကွီးရှိနပေါတယျ။
မေး ။ ။ ပလကျစတဈရဲ့ အန်တရာယျတောျတောျကွီးတာ။ အခုလိုမြိုး စိတျရှညျလကျရှညျ VOA ကိုလာပွီး ဖွကွေားပေးတဲ့အတှကျ ဒေါျခှနျဂြာကို အမြားကွီးကြေးဇူးတငျပါတယျ။
ဖွေ ။ ။ ကမြကလညျး ကြေးဇူးတငျပါတယျ။
