၂၀၂၀ ပြည့်ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပတော့မယ့် အချိန် နီးကပ်လာတာနဲ့အမျှ လူ့အခွင့်အရေးချိုး ဖောက်မှုတွေ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ရှိနေတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပတ်သက်လို့ နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်း အနေနဲ့ ဆက်ပြီး အလေးပေးဆောင်ရွက်ဖို့ လိုကြောင်း AI နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်း သာခွင့် အဖွဲ့ကြီးက ပြောကြားလိုက်ပါတယ်။
အထူးသဖြင့် ကမ္ဘာမှာ လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အကြီးမားဆုံး အကြပ်အတည်းလို့ သတ်မှတ်ခံထား ရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်အရေးမှာ အဓိကဖြစ်တဲ့ ဌာနေပြန်ရေးအတွက် ဆန္ဒအလျောက်၊ ဂုဏ်သိက္ခာ ရှိရှိနဲ့ ဘေးကင်းလုံခြုံရေးဟာ အဓိကဖြစ်ကြောင်း AI အာရှပစိဖိတ်ဆိုင်ရာ တာဝန်ခံ Francisco Bencosme က ဗွီအိုအေနဲ့ တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းမှာ အခုလို စပြောပါတယ်။
“AI အဖွဲ့ကြီးအနေနဲ့ အဆက်မပြတ်တောင်းဆိုနေတာက ရိုဟင်ဂျာတွေ နေရပ်ပြန်ရေးမှာ ဆန္ဒအလျောက်၊ ဂုဏ်သိက္ခာရှိရှိ၊ ဘေးကင်းလုံခြုံဖို့ အရေးဖြစ်ပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ System of Apartheid ပြင်းထန်တဲ့ လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု စနစ် ကျင့်သုံးခဲ့တယ်လို့ AI က သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် ရိုဟင်ဂျာတွေ ဂုဏ်သိက္ခာရှိရှိပြန်လာရေး လက်တွေ့ဆွေးနွေးမှုတွေမလုပ်ခင်မှာ ဒီလူမျိုးရေး ခွဲခြားမှုစနစ်ကို အရင် ဖြေရှင်းဖို့လိုပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ ရိုဟင်ဂျာတွေ သောင်းနဲ့ချီပြီး ကျန်နေတဲ့ ကိစ္စက အရေးကြီးပါတယ်။ သူတို့မှာ လွတ်လပ်စွာ သွားလာခွင့်ရပြီးလား၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေးနဲ့ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း ကိစ္စရပ်တွေ အပြည့်အဝလုပ်ခွင့်ရပြီးလား။ အဖြေကတော့ မရသေးဘူးဆိုတာပါ။ ထိန်းသိမ်းရေးစခန်းလို နေရာတွေမှာ အရင်ထည့်ထားမယ့် အပိုင်းလည်းရှိပါတယ်။ အဲတော့ ရိုဟင်ဂျာတွေ အတွက် အဓိပ္ပါယ်ပြည့်ဝတဲ့ ဌာနေပြန်ရေး ဘယ်လို ဖြစ်နိုင်မှာလဲ။”
မြန်မာ အစိုးရဘက်ကတော့ ရိုဟင်ဂျာ ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကို လက်သင့်မခံသလို နိုင်ငံသား ဖြစ်ရေး ကိစ္စကိုလည်း စိစစ်ပြီးမှသာ ဆောင်ရွက်နိုင်မယ်လို့ ပြောဆိုထားတာပါ။
မအင်ကြင်းနိုင်။ ။ မြန်မာအစိုးရက စိစစ်ပြီးသာ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေကို သူတို့ပြန်ပြီး လက်ခံတဲ့နေရာမှာ အရင်ဆုံး NVC ကဒ် ထုတ်ပေးမယ်၊ နောက် စိစစ်မှုတွေ လုပ်ပြီးရင်တော့ အမျိုးသားမှတ်ပုံတင် National ID ကဒ်ထုတ်ပေးမယ်လို့ ပြောပါတယ်။ အဲတော့ မြန်မာအစိုးရ ဘက်က ရိုဟင်ဂျာတွေ ပြန်ပြီးလက်ခံတဲ့ နေရာမှာ တဆင့်ပြီး တဆင့် ဆောင်ရွက်နေတယ်လို့ ပြောလိုက်တဲ့ အပေါ်မှာရော ဘယ်လို မြင်ပါလဲရှင့်။
Francisco Bencosme။ ။ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ရိုဟင်ဂျာတွေနဲ့ စကားပြော ကြည့်မယ်ဆိုရင် နောက်ဆုံးသူတို့အတွက် ပြဿနာဖြစ်နေတာက နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် ကိစ္စပဲဖြစ်ပါတယ်။ သူတို့အနေနဲ့ အခြားကဒ်ပြားဆိုတာကို မလိုချင်ပါဘူး။ ဒီနေ့ သူတို့ကို ကဒ်ပြားတွေ ထုတ်ပေးပြီး၊ နောက်နေ့မှာ အဲဒါတွေ တရားမဝင်တော့ဘူးဆိုပြီး နှစ်အတန်ကြာအောင် လုပ်ခဲ့တာပါ။ ပြီးတော့ အပြာရောင်ကဒ်၊ ပန်းရောင်ကဒ်၊ အဖြူရောင်ကဒ် ဆိုတဲ့ နာမည်အမျိုးမျိုးသုံးနှုန်း ပြောဆို ခဲ့တာပါ။ တကယ်တမ်း ရိုဟင်ဂျာတွေအတွက် နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် လိုအပ်နေတာပါ။ အခြား လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေနည်းတူ ခံစားခွင့်ရရှိဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
မအင်ကြင်းနိုင်။ ။ နောက်ပြီး ဒီ AI က ဒီနှစ် မေလက ထုတ်ပြန်တဲ့ အစီရင်ခံစာတွေမှာ ဆိုလို့ ရှိရင်လည်း ပဋိပက္ခတွေ ဖြစ်နေတဲ့ တိုင်းရင်းသား ဒေသတွေမှာ မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ ကျူးလွန်မှုတွေက စစ်ရာဇဝတ်မှုထိမြောက်တယ်လို့ ဖေါ်ပြထားတာတွေ့ရပါတယ်။
အဲဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ရော ရှင်းပြပေးလို့ ရမလားရှင့်။
Francisco Bencosme ။ ။ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ ရခိုင်လူမျိုးတွေနဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် ညှဉ်းပမ်းနှိပ်စက်မှုတွေ၊ ဥပဒေမဲ့ ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်မှုတွေ၊ အတင်းအဓမ္မ ပေါ်တာဆွဲခိုင်းစေမှုတွေနဲ့ အခြားလူမဆန်တဲ့ လုပ်ရပ်တွေဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ နောက် ကျနော်တို့ တနှစ်ပတ်လုံး အစီရင်ခံစာ တင်ပြမှုတွေထဲမှာဆိုရင်လည်း- ပဋိပက္ခတွေဖြစ်နေတဲ့ ရှမ်းနဲ့ ကချင်ပြည်နယ်တွေမှာ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေ ဆက်ပြီးရှိနေတယ်ဆိုတာ ဖေါ်ပြထားပါတယ်။ ဒါတွေအားလုံးကိုကြည့်ရင် ဘယ်သူ့မှာ တာဝန်ရှိလဲဆိုတာကို သုံးသပ်မယ်ဆိုရင် တာဝန်ခံမှု၊ တာဝန်ယူမှုမရှိတဲ့ မြန်မာစစ်တပ် ဆိုတာ တွေ့ရမှာပါ။ သူတို့ဟာ ပြစ်ဒဏ်ကနေ ကင်းလွတ်ခွင့်ရနေပါတယ်။
မအင်ကြင်းနိုင်။ ။ အဲဒီလို အပြန်အလှန်တိုက်ခိုက်တဲ့နေရာမှာ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်တွေဘက်က လူ့အခွင့်အရေး ချိူးဖောက်မှုတွေ မရှိနိုင်ဘူးလား။
Francisco Bencosme ။ ။ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်တွေဘက်ကလည်း လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အများစုကို ကျူးလွန်တာ ဘယ်သူလဲဆိုရင်တော့ ကျနော်တို့ အစီရင်ခံစာ အချက်အလက်တွေအရ မြန်မာစစ်တပ်ပဲဖြစ်ပါတယ်။
မအင်ကြင်းနိုင် ။ ။ ဒီတော့ ဒီ မြန်မာနိုင်ငံက လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေတွေကို အနီးကပ် စောင့်ကြည့်နေတဲ့ AI အဖွ့ဲကြီး အနေနဲ့ နောက်နှစ် ၂၀၂၀ မှာလည်း ရွေးကောက်ပွဲက ကျင်းပတော့မှာ ဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံက အခြေအနေတွေ ပိုပြီး တိုးတက်လာဖို့ အတွက် ဘယ်လို အကြံပေးချင်လဲရှင့်။
Francisco Bencosme ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံက လူ့အခွင့်အရေး အခြေအနေနဲ့ ပတ်သက်လို့ နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းအနေနဲ့ ဆက်လက်ပြီး အလေးပေးဆောင်ရွက်ဖို့ လိုပါတယ်။ ရွေးကောက်ပွဲ လာတော့ မယ်ဆိုပေမဲ့ အမေရိကန်နဲ့ အခြား နိုင်ငံတကာ အစိုးရတွေအနေနဲ့ ဆက်ပြီး ဖိအားပေးဖို့ လိုနေတာပါ။ အထူးသဖြင့် ရွေးကောက်ပွဲ ကျင်းပတော့မယ့် ကာလတဝိုက်မှာ တိုင်းရင်းသား လူနည်းစု တွေအပေါ် အကြမ်းဖက် ဖိနှိပ်နိုင်တဲ့ အခြေအနေတွေ၊ လုပ်ကြံသတင်း ဖြန့်ချိမှုတွေ၊ နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းက အလေးပေး ကူညီနေတဲ့ လူမှု အသိုင်းအဝိုင်း အပါအဝင် လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှား တက်ကြွသူတွေနဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ဆန့်ကျင် တိုက်ခိုက်တာမျိုး လုပ်လာတဲ့အချိန်မှာ နိုင်ငံတကာရဲ့ အာရုံစိုက်မှု ပိုပြီး အရေးတကြီး လိုအပ်လာပါလိမ့်မယ်။
(ယူနီကုဒ်)
လူ့အခှင့ျအရေးအတှကျ မွနျမာနိုငျငံကို ဆကျလကျစောင့ျကွည့ျဖို့ AI တိုကျတှနျး
၂၀၂၀ ပွည့ျရှေးကောကျပှဲကငြျးပတော့မယ့ျ အခြိနျ နီးကပျလာတာနဲ့အမြှ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုး ဖောကျမှုတှေ ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျရှိနတေဲ့ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ ပတျသကျလို့ နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျး အနနေဲ့ ဆကျပွီး အလေးပေးဆောငျရှကျဖို့ လိုကွောငျး AI နိုငျငံတကာ လှတျငွိမျးခမြျး သာခှင့ျ အဖှဲ့ကွီးက ပွောကွားလိုကျပါတယျ။
အထူးသဖွင့ျ ကမ်ဘာမှာ လူသားခငြျးစာနာမှုဆိုငျရာ အကွီးမားဆုံး အကွပျအတညျးလို့ သတျမှတျခံထား ရတဲ့ ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျအရေးမှာ အဓိကဖွဈတဲ့ ဌာနပွေနျရေးအတှကျ ဆန်ဒအလြောကျ၊ ဂုဏျသိက်ခာ ရှိရှိနဲ့ ဘေးကငျးလုံခွုံရေးဟာ အဓိကဖွဈကွောငျး AI အာရှပစိဖိတျဆိုငျရာ တာဝနျခံ Francisco Bencosme က ဗှီအိုအနေဲ့ တှေ့ဆုံမေးမွနျးခနျးမှာ အခုလို စပွောပါတယျ။
“AI အဖှဲ့ကွီးအနနေဲ့ အဆကျမပွတျတောငျးဆိုနတောက ရိုဟငျဂြာတှေ နရေပျပွနျရေးမှာ ဆန်ဒအလြောကျ၊ ဂုဏျသိက်ခာရှိရှိ၊ ဘေးကငျးလုံခွုံဖို့ အရေးဖွဈပါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျမှာ System of Apartheid ပွငျးထနျတဲ့ လူမြိုးရေးခှဲခွားမှု စနဈ ကငြ့ျသုံးခဲ့တယျလို့ AI က သတျမှတျထားပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ရိုဟငျဂြာတှေ ဂုဏျသိက်ခာရှိရှိပွနျလာရေး လကျတှေ့ဆှေးနှေးမှုတှမေလုပျခငျမှာ ဒီလူမြိုးရေး ခှဲခွားမှုစနဈကို အရငျ ဖွရှေငျးဖို့လိုပါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျမှာ ရိုဟငျဂြာတှေ သောငျးနဲ့ခြီပွီး ကနြျနတေဲ့ ကိစ်စက အရေးကွီးပါတယျ။ သူတို့မှာ လှတျလပျစှာ သှားလာခှင့ျရပွီးလား၊ ကနြျးမာရေး၊ ပညာရေးနဲ့ အသကျမှေးဝမျးကြောငျး ကိစ်စရပျတှေ အပွည့ျအဝလုပျခှင့ျရပွီးလား။ အဖွကေတော့ မရသေးဘူးဆိုတာပါ။ ထိနျးသိမျးရေးစခနျးလို နရောတှမှော အရငျထည့ျထားမယ့ျ အပိုငျးလညျးရှိပါတယျ။ အဲတော့ ရိုဟငျဂြာတှေ အတှကျ အဓိပ်ပါယျပွည့ျဝတဲ့ ဌာနပွေနျရေး ဘယျလို ဖွဈနိုငျမှာလဲ။”
မွနျမာ အစိုးရဘကျကတော့ ရိုဟငျဂြာ ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုနျးကို လကျသင့ျမခံသလို နိုငျငံသား ဖွဈရေး ကိစ်စကိုလညျး စိစဈပွီးမှသာ ဆောငျရှကျနိုငျမယျလို့ ပွောဆိုထားတာပါ။
မအငျကွငျးနိုငျ။ ။ မွနျမာအစိုးရက စိစဈပွီးသာ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေို သူတို့ပွနျပွီး လကျခံတဲ့နရောမှာ အရငျဆုံး NVC ကဒျ ထုတျပေးမယျ၊ နောကျ စိစဈမှုတှေ လုပျပွီးရငျတော့ အမြိုးသားမှတျပုံတငျ National ID ကဒျထုတျပေးမယျလို့ ပွောပါတယျ။ အဲတော့ မွနျမာအစိုးရ ဘကျက ရိုဟငျဂြာတှေ ပွနျပွီးလကျခံတဲ့ နရောမှာ တဆင့ျပွီး တဆင့ျ ဆောငျရှကျနတေယျလို့ ပွောလိုကျတဲ့ အပေါျမှာရော ဘယျလို မွငျပါလဲရှင့ျ။
Francisco Bencosme။ ။ ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော ရိုဟငျဂြာတှနေဲ့ စကားပွော ကွည့ျမယျဆိုရငျ နောကျဆုံးသူတို့အတှကျ ပွူနာဖွဈနတောက နိုငျငံသားဖွဈခှင့ျ ကိစ်စပဲဖွဈပါတယျ။ သူတို့အနနေဲ့ အခွားကဒျပွားဆိုတာကို မလိုခငြျပါဘူး။ ဒီနေ့ သူတို့ကို ကဒျပွားတှေ ထုတျပေးပွီး၊ နောကျနေ့မှာ အဲဒါတှေ တရားမဝငျတော့ဘူးဆိုပွီး နှဈအတနျကွာအောငျ လုပျခဲ့တာပါ။ ပွီးတော့ အပွာရောငျကဒျ၊ ပနျးရောငျကဒျ၊ အဖွူရောငျကဒျ ဆိုတဲ့ နာမညျအမြိုးမြိုးသုံးနှုနျး ပွောဆို ခဲ့တာပါ။ တကယျတမျး ရိုဟငျဂြာတှအေတှကျ နိုငျငံသားဖွဈခှင့ျ လိုအပျနတောပါ။ အခွား လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးတှနေညျးတူ ခံစားခှင့ျရရှိဖို့ လိုအပျပါတယျ။
မအငျကွငျးနိုငျ။ ။ နောကျပွီး ဒီ AI က ဒီနှဈ မလေက ထုတျပွနျတဲ့ အစီရငျခံစာတှမှော ဆိုလို့ ရှိရငျလညျး ပဋိပက်ခတှေ ဖွဈနတေဲ့ တိုငျးရငျးသား ဒသေတှမှော မွနျမာစဈတပျရဲ့ ကြူးလှနျမှုတှကေ စဈရာဇဝတျမှုထိမွောကျတယျလို့ ဖေါျပွထားတာတှေ့ရပါတယျ။
အဲဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ရော ရှငျးပွပေးလို့ ရမလားရှင့ျ။
Francisco Bencosme ။ ။ ရခိုငျပွညျနယျမှာ ရခိုငျလူမြိုးတှနေဲ့ ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ ညှဉျးပမျးနှိပျစကျမှုတှေ၊ ဥပဒမေဲ့ ဖမျးဆီးခြုပျနှောငျမှုတှေ၊ အတငျးအဓမ်မ ပေါျတာဆှဲခိုငျးစမှေုတှနေဲ့ အခွားလူမဆနျတဲ့ လုပျရပျတှဖွေဈခဲ့ပါတယျ။ နောကျ ကနြောျတို့ တနှဈပတျလုံး အစီရငျခံစာ တငျပွမှုတှထေဲမှာဆိုရငျလညျး- ပဋိပက်ခတှဖွေဈနတေဲ့ ရှမျးနဲ့ ကခငြျပွညျနယျတှမှော လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှေ ဆကျပွီးရှိနတေယျဆိုတာ ဖေါျပွထားပါတယျ။ ဒါတှအေားလုံးကိုကွည့ျရငျ ဘယျသူ့မှာ တာဝနျရှိလဲဆိုတာကို သုံးသပျမယျဆိုရငျ တာဝနျခံမှု၊ တာဝနျယူမှုမရှိတဲ့ မွနျမာစဈတပျ ဆိုတာ တှေ့ရမှာပါ။ သူတို့ဟာ ပွဈဒဏျကနေ ကငျးလှတျခှင့ျရနပေါတယျ။
မအငျကွငျးနိုငျ။ ။ အဲဒီလို အပွနျအလှနျတိုကျခိုကျတဲ့နရောမှာ တိုငျးရငျးသားလကျနကျကိုငျတှဘေကျက လူ့အခှင့ျအရေး ခြိူးဖောကျမှုတှေ မရှိနိုငျဘူးလား။
Francisco Bencosme ။ ။ တိုငျးရငျးသားလကျနကျကိုငျတှဘေကျကလညျး လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှရှေိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အမြားစုကို ကြူးလှနျတာ ဘယျသူလဲဆိုရငျတော့ ကနြောျတို့ အစီရငျခံစာ အခကြျအလကျတှအေရ မွနျမာစဈတပျပဲဖွဈပါတယျ။
မအငျကွငျးနိုငျ ။ ။ ဒီတော့ ဒီ မွနျမာနိုငျငံက လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနတှေကေို အနီးကပျ စောင့ျကွည့ျနတေဲ့ AI အဖှ့ဲကွီး အနနေဲ့ နောကျနှဈ ၂၀၂၀ မှာလညျး ရှေးကောကျပှဲက ကငြျးပတော့မှာ ဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံက အခွအေနတှေေ ပိုပွီး တိုးတကျလာဖို့ အတှကျ ဘယျလို အကွံပေးခငြျလဲရှင့ျ။
Francisco Bencosme ။ ။ မွနျမာနိုငျငံက လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနနေဲ့ ပတျသကျလို့ နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးအနနေဲ့ ဆကျလကျပွီး အလေးပေးဆောငျရှကျဖို့ လိုပါတယျ။ ရှေးကောကျပှဲ လာတော့ မယျဆိုပမေဲ့ အမရေိကနျနဲ့ အခွား နိုငျငံတကာ အစိုးရတှအေနနေဲ့ ဆကျပွီး ဖိအားပေးဖို့ လိုနတောပါ။ အထူးသဖွင့ျ ရှေးကောကျပှဲ ကငြျးပတော့မယ့ျ ကာလတဝိုကျမှာ တိုငျးရငျးသား လူနညျးစု တှအေပေါျ အကွမျးဖကျ ဖိနှိပျနိုငျတဲ့ အခွအေနတှေေ၊ လုပျကွံသတငျး ဖွန့ျခြိမှုတှေ၊ နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးက အလေးပေး ကူညီနတေဲ့ လူမှု အသိုငျးအဝိုငျး အပါအဝငျ လူ့အခှင့ျအရေးလှုပျရှား တကျကွှသူတှနေဲ့ အဖှဲ့အစညျးတှကေို ဆန့ျကငြျ တိုကျခိုကျတာမြိုး လုပျလာတဲ့အခြိနျမှာ နိုငျငံတကာရဲ့ အာရုံစိုကျမှု ပိုပွီး အရေးတကွီး လိုအပျလာပါလိမ့ျမယျ။
