(Zawgyi/Unicode)
ဒီဇင်ဘာ (၁၀)ရက်နေ့ဟာ "အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးနေ့" ဖြစ်ပါတယ်။ ဘာကြောင့် ဒီဇင်ဘာ ၁၀ ရက်နေ့ကို သတ်မှတ်ရသလဲဆိုတော့ ၁၉၄၈ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ (၁၀) ရက်နေ့မှာ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ ညီလာခံအစည်းအဝေးကြီးက "အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်း"ကြီးကို အတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းခဲ့လို့ ဖြစ်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးကို အမေရိကန်သမ္မတ ဖရန်ကလင် ရုစဗဲ့ကတော် အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောင်ရေးဆွဲတင်သွင်းခဲ့တာပါ။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း ရေးဆွဲရေးကော်မရှင်ကိုမုဆိုးမတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံရေး၊ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ကိုးကွယ်တဲ့ဘာသာမတူညီကြတဲ့ နယ်ပယ်အသီးသီးက ပုဂ္ဂိုလ် (၁၈)ဦးက နှစ်နှစ်ကြာ အချိန်ယူရေးဆွဲခဲ့ကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးပြီးစ အချိန်လည်း ဖြစ်တာမို့ အယူအဆမတူတဲ့ ကမ္ဘာ့အင်အားကြီးနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံဖြစ်တဲ့ အမေရိကန်နဲ့ ဆိုဗီယက်တို့ အားပြိုင်မှုကြားမှာ ဘုံသဘောတူညီချက် ရရှိအောင် အဲလီနာရုစဗဲ့ဦးဆောင်ကြိုးပမ်းခဲ့ရတဲ့ စာတမ်းကြီး ဖြစ်ပါတယ်။
အချက် ၃၀ (အပိုဒ်-၃၀)ပါတဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း(Universal Declaration of Human Rights-UDHR)ကို ရေးဆွဲကြတဲ့အခါ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းက အတွေ့အကြုံတွေကို အခြေခံခဲ့ကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ စစ်အတွင်းက ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ ပဋိပက္ခမျိုးတွေ ကမ္ဘာပေါ်မှာ နောက်တစ်ကြိမ်မဖြစ်ပွါး၊ မကြုံတွေ့ရအောင် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂကို ဖွဲ့စည်းမယ်။ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂပဋိညာဉ်ကိုလည်း ပြီးဆုံးအောင် ရေးဆွဲမယ်။အဲဒီ ပဋိညာဉ်ပါ အခွင့်အရေးတွေ ကိုကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူသားတိုင်း ရရှိခံစားနိုင်စေရမယ်လို့ ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်တွေက ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြ ပါတယ်။အဓိက ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ UDHR ကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ လမ်းပြမြေပုံအဖြစ်ခံယူပြီး ကမ္ဘာ့ဘယ်နေရာဒေသမှာ နေထိုင်သူဖြစ်စေ UDHR ပါ လွတ်လပ်ခွင့်နဲ့ တန်းတူ အခွင့်အရေးတွေရရှိခံစားရအောင် အကာအကွယ်ပေးဖို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ နိဒါန်းမှာ လူခပ်သိမ်းရဲ့ မျိုးရိုးဂုဏ်သိက္ခာနဲ့ တကွ လူခပ်သိမ်းရဲ့ လွတ်လပ်မှု၊ တရားမျှတမှု၊ ငြိမ်းချမ်းမှုတို့ကိုလူတိုင်းအညီအမျှ ခံစားနိုင်တဲ့အခြေခံအုတ်မြစ်အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုထားပါတယ်။
ဒါ့အပြင် "လူခပ်သိမ်းတို့သည် တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်ကလူပြုမှု၊ အုပ်စိုးမှုနှင့် ဖိစီးညှင်းပန်းမှုတို့ကို နောက်ဆုံးမလွှဲသာ၊ မရှောင်သာ လက်နက်စွဲကိုင်ကာ တော်လှန်ခြင်း၊ ပုန်ကန်ခြင်း မပြုစေရန်၊ လူ့အခွင့်အရေးများကို ဥပဒေဖြင့် ထိန်းသိမ်းကာကွယ်ပေးရမည် ဖြစ်သောကြောင်းလည်းကောင်း" လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဆိုလိုတာက အခြေ ခံလူ့အခွင့်အရေးတွေ မပေးဘဲ တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်ပြီး အနိုင်ကျင့် အုပ်စိုးမယ်၊ မတရားဖိနှိပ်ညှင်းပန်းသတ်ဖြတ် အုပ်ချုပ်မယ်ဆိုရင် နောက်ဆုံးမှာ မလွှဲသာ၊ မရှောင်သာဘဲ လက်နက်စွဲကိုင်ကာ တော်လှန်ပုန်ကန်ခြင်းတွေ ဖြစ်ပေါ်လာလိမ့်မယ်လို့ ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီအချက်ဟာ သွေးထွက်အောင် မှန်တယ်လို့ ဆိုရမှာပါ။ တခြား ဝေးဝေးကို မကြည့်ပါနဲ့၊ ကျွန်တော်တို့ မြန်မာနိုင်ငံကိုပဲ ကြည့်ကြရအောင်ပါ။ ၂၀၂၀ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကို လျစ်လျူရှုပစ်ပယ်ပြီး၊ တနည်းအားဖြင့် ပြည်သူတွေရဲ့လွတ်လပ်တဲ့ မဲဆန္ဒ၊ ပြည်သူတွေရဲ့ အခြေခံ ရပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေးတွေကိုမျက်ကွယ်ပြုပြီး စစ်တပ်ကနိုင်ငံတော်အာဏာကို လုယူခဲ့တယ်။ စစ်တပ်က အာဏာလုယူတာကို တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒါကို စစ်တပ်က အင်အားအလွန်အကျွံသုံးကာ ဖိနှိပ်ချေမှုန်းခဲ့တာ အားလုံးအသိပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအကျိုးဆက်အဖြစ် လက်နက်ဆွဲကိုင်တော်လှန်ရန် ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်PDF တွေ နိုင်ငံနဲ့အဝှမ်းပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ် မဟုတ်ပါလား။ ဒါကြောင့်လည်း ဒီလို လက်နက်ကိုင် တော်လှန်မှုတွေ မဖြစ်ရလေအောင် လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ နိဒါန်းမှာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးကို လူတိုင်း၊ အဖွဲ့အစည်းတိုင်းက အစဉ်နှလုံးသွင်းပြီးတော့လေးစားလိုက်နာကြရမယ်လို့ ဆိုထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
အချက် ၃၀ (အပိုဒ်-၃၀) ပါဝင်တဲ့ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးနဲ့ သက်ဆိုင်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေကို လူသားတိုင်း ခံစားခွင့် ရှိရပါမယ်။ မည်သူမဆို၊ မည်သည့်နေရာဒေသမှာပဲနေနေ၊ လူမှုရေး(ပြည်သူ့ရေးရာ)နဲ့ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာအခွင့်အရေးတွေဖြစ်တဲ့အသက်ရှင်ပိုင်ခွင့်၊ လွတ်လပ်ခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်နဲ့ တစ်ကိုယ်ရေလွတ်လပ်ခွင့်တွေ ရရှိကြရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်းရဲ့ အပိုဒ် (၂)မှာ လူတိုင်းဟာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း ပါအခွင့်အရေးတွေနဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်အားလုံးတို့ကို ပိုင်ဆိုင်ခံစားခွင့် ရှိတယ်။ လူတိုင်းဟာ လူမျိုးနွယ်အရဖြစ်စေ၊ အသားအရောင်အရဖြစ်စေ၊ ကျား/မသဘာဝအရ ဖြစ်စေ၊ ဘာသာစကား၊ ကိုးကွယ်တဲ့ ဘာသာအရ ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံရေး ယူဆချက်အရ ဖြစ်စေ၊ လူနေမှုအဆင့်အတန်း၊ပစ္စည်းဥစ္စာဓန အရဖြစ်စေ၊ မျိုးရိုးဇာတ်အဆင့်အတန်းတွေအရဖြစ်စေ ခွဲခြားခြင်း မရှိစေရဘူးလို့ ရှင်းလင်းတိကျစွာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အပိုဒ် (၅) မှာတော့ ဘယ်သူ့ကိုမှ ညှင်းပန်းနှိပ်စက်တာ၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ် လူမဆန်တဲ့ ဆက်ဆံမှု၊ ပြစ်ဒဏ်ပေးမှုတွေ မလုပ်ရဘူးလို့လည်း အသေအချာ တားမြစ်လို့ ထားပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အပိုဒ် (၁၁) မှာလူတစ်ဦး တစ်ယောက်ကို တရားစီရင်တဲ့အခါ လူအများရှေ့မှောက်မှာ ဥပဒေအတိုင်း စစ်ဆေးရမယ်။ အဲဒီလို စစ်ဆေးတဲ့အခါ ပြစ်မှု ကျူးလွန်တယ်လို့ စီရင်ချက် မချမချင်း အပြစ်မဲ့သူအဖြစ် ယူဆရမယ်။ ဒါ့အပြင် ပြစ်မှုအတွက် စွပ်စွဲခံရသူဟာ ခုခံချေပဖို့ လိုအပ်တဲ့ အခွင့်အရေးတွေရရှိမယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒီအပိုဒ် (၁၁)မှာ ဖော်ပြထားတဲ့ အချက်တွေနဲ့ ချိန်ထိုးကြည့်ရင် ဒီကနေ့ မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းမှာ စစ်ကောင်စီရဲ့ ရုံးတင် တရားစွဲဆို စစ်ဆေးခြင်းခံနေရတဲ့ နိုင်ငံတော်သမ္မတ၊ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်နဲ့ NLD အစိုးရခေါင်းဆောင်များ အပါအဝင် နိုင်ငံနဲ့အဝှမ်း မတရားဖမ်းဆီးခြင်းခံနေရ၊ တရားစွဲဆိုခြင်းခံနေရတဲ့ တရားရုံးတွေရဲ့ အခြေအနေတွေဟာ လူသားတိုင်းရရှိခံစားရမယ့် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေ ချိုးဖောက်ခံနေရတယ်ဆိုတာလယ်ပြင်မှာ ဆင်သွားသလို ထင်ရှားလှပါတယ်။
ကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ အပိုဒ် (၁၉) မှာတော့ လူတိုင်းမှာ လွတ်လပ်စွာ ထင်မြင်ယူဆပိုင်ခွင့်နဲ့ လွတ်လပ်စွာဖွင့်ဟ ထုတ်ဖော်ခွင့် ရှိတယ်။ အဲဒီလို ဖော်ထုတ်တဲ့အခါမှာလည်း အနှောင့်အယှက်မရှိဘဲ ဖော်ထုတ်နိုင်ရမယ်။ နိုင်ငံနယ်နိမိတ်ကိုပင် ထည့်တွက်ရန် မလိုဘဲ သတင်းတွေ၊ သဘောထားတွေကို လွတ်လပ်စွာ ရှာဖွေနိုင်တယ်၊ လက်ခံရယူနိုင်တယ်၊ ဝေငှ ဖြန့်ချိနိုင်တယ်လို့ ဆိုထားပါတယ်။ အမှန်တကယ်တော့ ဒါဟာ Freedom of Expression ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုလို လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးမှာ Freedom of Expression ကို ဘာကြောင့် အလေးထား ဖော်ပြထားရသလဲ။ Freedom of Expression ဟာ ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲဆိုတာကို PEN Myanmar အဖွဲ့ကို စတင်တည်ထောင်သူတစ်ဦးလည်းဖြစ် လောလောဆယ် PEN International အဖွဲ့ကြီးရဲ့အကျဉ်းကျစာရေးဆရာများကော်မတီရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ဖြစ်တဲ့ စာရေးဆရာမ မသီတာ(စမ်းချောင်း) က သူ့ရဲ့အမြင်ကို အခုလို ပြောပါတယ်။
"လွတ်လပ်စွာ ရေးသားထုတ်ဖော် ပြောဆိုခွင့်ဆိုတာ အခြေ ခံ လူ့ရပိုင်ခွင့်ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အများစုက လူ့အခွင့်အရေးလို့ ခေါ်ကြတဲ့ Human Right။ အခြေခံ လူ့ရပိုင်ခွင့်တွေက နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ လူမှုရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ စီးပွါးရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်တွေ ပေါင်းထားတဲ့ ရပိုင်ခွင့်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာမှ အခြေခံသိပ်ကျတဲ့ လူတစ်ယောက် အသက်ရှင်ပိုင်ခွင့်ရှိရမယ်ဆိုတာမျိုး၊ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာနဲ့အညီ နေထိုင်ခွင့်ရှိရမယ် ဆိုတာမျိုး အခြေခံရပိုင်ခွင့်တွေ ပါနေပါတယ်။ အဲဒီအခြေခံ ရပိုင်ခွင့်ထဲမှာ အဓိက ပါဝင်တာကတော့လွတ်လပ်စွာ ရေးသား ထုတ်ဖော် ပြောဆိုခွင့် Freedom of Expression ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ဘာလို့ Freedom of Expression ဟာ အခြေ ခံ ရပိုင်ခွင့် ဖြစ်ရလဲဆိုရင်တော့ဒီရပိုင်ခွင့်ကိုမှ မရဘူးဆိုရင် ကျန်တဲ့ ယဉ်ကျေးမှု၊နိုင်ငံရေး စသဖြင့် အခြားသောရပိုင်ခွင့်တွေကို တောင်းဆိုဖို့၊ ကာကွယ်ဖို့၊ စောင့်ရှောက်ဖို့၊ ထိန်းသိမ်းဖို့၊ မြှင့်တင်ဖို့ အစစ အရာရာ ခက်ခဲမှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအတွက်ကြောင့်မို့လို့ Freedom of Expression ဟာ အခြေ ခံအကျဆုံး ရပိုင်ခွင့် ဖြစ်ပါတယ်။"
လောလောဆယ် မြန်မာနိုင်ငံရဲ့အခြေအနေကတော့ သတင်းရယူဖို့ခက်ခဲ၊သတင်းထောက်တွေ ဖမ်းဆီးထောင်ချခြင်း ခံရ၊ သတင်းဌာနတွေ ထုတ်ဝေခွင့် ပိတ်သိမ်း ခံနေရပါတယ်။ ဒါကြောင့် အခြားရပိုင်ခွင့်တွေ အသာထားဦး၊ အခြေ ခံအကျဆုံး ရပိုင်ခွင့်ဖြစ်တဲ့ Freedom of Expression တောင် မရရှိနိုင်ပါဘူး။ ဒီလို ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်ပြီး အခြေ ခံ လူ့အခွင့်အရေးတွေကို လျစ်လျူရှုတဲ့ စစ်ကောင်စီအောက်မှာတော့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ လူ့အခွင့်အရေး တွေ ခံစားနိုင်ဖို့နဲ့ အကာအကွယ် ရရှိနိုင်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လိုမှ ဖြစ်နိုင်စရာမရှိပါဘူး။ဒါကြောင့် စစ်ကောင်စီရဲ့ လူမဆန်တဲ့၊စစ်ရာဇဝတ်မှုမြောက်တဲ့လုပ်ရပ်တွေကို အပြစ်ကနေ ကင်းလွတ်ခွင့် ပေးမထားသင့်တော့ပါဘူး။ဒီအတွက် စစ်ကောင်စီကို နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းအနေနဲ့ အထူးသဖြင့် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကြီးအနေနဲ့ လက်တွေ့ကျပြီး ထိရောက်တဲ့အရေးယူမှုတွေ အမြန်ဆုံး လုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်နေပါပြီ။
.....................
(Unicode)
အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးက ပေးအပျထားတဲ့အခွခေံ လူ့အခှင့ျအရေးမြား
ဒီဇငျဘာ (၁၀)ရကျနေ့ဟာ "အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးနေ့" ဖွဈပါတယျ။ ဘာကွောင့ျ ဒီဇငျဘာ ၁၀ ရကျနေ့ကို သတျမှတျရသလဲဆိုတော့ ၁၉၄၈ခုနှဈ၊ ဒီဇငျဘာလ (၁၀) ရကျနေ့မှာ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့ ညီလာခံအစညျးအဝေးကွီးက "အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျး"ကွီးကို အတညျပွုပွဋ်ဌာနျးခဲ့လို့ ဖွဈပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးကို အမရေိကနျသမ်မတ ဖရနျကလငျ ရုစဗဲ့ကတောျ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောငျရေးဆှဲတငျသှငျးခဲ့တာပါ။ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး ရေးဆှဲရေးကောျမရှငျကိုမုဆိုးမတဈဦးဖွဈတဲ့ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောငျခဲ့ပွီး နိုငျငံရေး၊ယဉျကြေးမှုနဲ့ကိုးကှယျတဲ့ဘာသာမတူညီကွတဲ့ နယျပယျအသီးသီးက ပုဂ်ဂိုလျ (၁၈)ဦးက နှဈနှဈကွာ အခြိနျယူရေးဆှဲခဲ့ကွတယျလို့ သိရပါတယျ။
ဒုတိယကမ်ဘာစဈကွီးပွီးစ အခြိနျလညျး ဖွဈတာမို့ အယူအဆမတူတဲ့ ကမ်ဘာ့အငျအားကွီးနိုငျငံ နှဈနိုငျငံဖွဈတဲ့ အမရေိကနျနဲ့ ဆိုဗီယကျတို့ အားပွိုငျမှုကွားမှာ ဘုံသဘောတူညီခကြျ ရရှိအောငျ အဲလီနာရုစဗဲ့ဦးဆောငျကွိုးပမျးခဲ့ရတဲ့ စာတမျးကွီး ဖွဈပါတယျ။
အခကြျ ၃၀ (အပိုဒျ-၃၀)ပါတဲ့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး(Universal Declaration of Human Rights-UDHR)ကို ရေးဆှဲကွတဲ့အခါ ဒုတိယကမ်ဘာစဈအတှငျးက အတှေ့အကွုံတှကေို အခွခေံခဲ့ကွတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ စဈအတှငျးက ကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ ပဋိပက်ခမြိုးတှေ ကမ်ဘာပေါျမှာ နောကျတဈကွိမျမဖွဈပှါး၊ မကွုံတှေ့ရအောငျ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂကို ဖှဲ့စညျးမယျ။ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂပဋိညာဉျကိုလညျး ပွီးဆုံးအောငျ ရေးဆှဲမယျ။အဲဒီ ပဋိညာဉျပါ အခှင့ျအရေးတှေ ကိုကမ်ဘာပေါျရှိ လူသားတိုငျး ရရှိခံစားနိုငျစရေမယျလို့ ကမ်ဘာ့ခေါငျးဆောငျတှကေ ဆုံးဖွတျခဲ့ကွ ပါတယျ။အဓိက ရညျရှယျခကြျကတော့ UDHR ကို ကမ်ဘာလုံးဆိုငျရာ လမျးပွမွပေုံအဖွဈ
ခံယူပွီး ကမ်ဘာ့ဘယျနရောဒသေမှာ နထေိုငျသူဖွဈစေ UDHR ပါ လှတျလပျခှင့ျနဲ့ တနျးတူ အခှင့ျအရေးတှရေရှိခံစားရအောငျ အကာအကှယျပေးဖို့ပဲ ဖွဈပါတယျ။
အပွညျပွညျဆိုငျရာလူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ နိဒါနျးမှာ လူခပျသိမျးရဲ့ မြိုးရိုးဂုဏျသိက်ခာနဲ့ တကှ လူခပျသိမျးရဲ့ လှတျလပျမှု၊ တရားမြှတမှု၊ ငွိမျးခမြျးမှုတို့ကိုလူတိုငျးအညီအမြှ ခံစားနိုငျတဲ့အခွခေံအုတျမွဈအဖွဈ အသိအမှတျပွုထားပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ "လူခပျသိမျးတို့သညျ တရားလကျလှတျ နှိပျစကျကလူပွုမှု၊ အုပျစိုးမှုနှင့ျ ဖိစီးညှငျးပနျးမှုတို့ကို နောကျဆုံးမလှှဲသာ၊ မရှောငျသာ လကျနကျစှဲကိုငျကာ တောျလှနျခွငျး၊ ပုနျကနျခွငျး မပွုစရေနျ၊ လူ့အခှင့ျအရေးမြားကို ဥပဒဖွေင့ျ ထိနျးသိမျးကာကှယျပေးရမညျ ဖွဈသောကွောငျးလညျးကောငျး" လို့ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဆိုလိုတာက အခွေ ခံလူ့အခှင့ျအရေးတှေ မပေးဘဲ တရားလကျလှတျ နှိပျစကျပွီး အနိုငျကငြ့ျ အုပျစိုးမယျ၊ မတရားဖိနှိပျညှငျးပနျးသတျဖွတျ အုပျခြုပျမယျဆိုရငျ နောကျဆုံးမှာ မလှှဲသာ၊ မရှောငျသာဘဲ လကျနကျစှဲကိုငျကာ တောျလှနျပုနျကနျခွငျးတှေ ဖွဈပေါျလာလိမ့ျမယျလို့ ဆိုလိုခွငျး ဖွဈပါတယျ။
ဒီအခကြျဟာ သှေးထှကျအောငျ မှနျတယျလို့ ဆိုရမှာပါ။ တခွား ဝေးဝေးကို မကွည့ျပါနဲ့၊ ကြှနျတောျတို့ မွနျမာနိုငျငံကိုပဲ ကွည့ျကွရအောငျပါ။ ၂၀၂၀ရှေးကောကျပှဲရလဒျကို လစြျလြူရှုပဈပယျပွီး၊ တနညျးအားဖွင့ျ ပွညျသူတှရေဲ့လှတျလပျတဲ့ မဲဆန်ဒ၊ ပွညျသူတှရေဲ့ အခွခေံ ရပိုငျခှင့ျ အခှင့ျအရေးတှကေိုမကြျကှယျပွုပွီး စဈတပျကနိုငျငံတောျအာဏာကို လုယူခဲ့တယျ။ စဈတပျက အာဏာလုယူတာကို တဈနိုငျငံလုံး အတိုငျးအတာနဲ့ ငွိမျးခမြျးစှာ ဆန့ျကငြျဆန်ဒပွခဲ့ကွပါတယျ။ အဲဒါကို စဈတပျက အငျအားအလှနျအကြှံသုံးကာ ဖိနှိပျခြမှေုနျးခဲ့တာ အားလုံးအသိပဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအကြိုးဆကျအဖွဈ လကျနကျဆှဲကိုငျတောျလှနျရနျ ပွညျသူ့ကာကှယျရေးတပျPDF တှေ နိုငျငံနဲ့အဝှမျးပေါျပေါကျလာခဲ့တယျ မဟုတျပါလား။ ဒါကွောင့ျလညျး ဒီလို လကျနကျကိုငျ တောျလှနျမှုတှေ မဖွဈရလအေောငျ လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ နိဒါနျးမှာ အပွညျပွညျဆိုငျရာလူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးကို လူတိုငျး၊ အဖှဲ့အစညျးတိုငျးက အစဉျနှလုံးသှငျးပွီးတော့လေးစားလိုကျနာကွရမယျလို့ ဆိုထားခွငျး ဖွဈပါတယျ။
အခကြျ ၃၀ (အပိုဒျ-၃၀) ပါဝငျတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးဟာ တဈကမ်ဘာလုံးနဲ့ သကျဆိုငျပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးပါ အခွခေံလူ့အခှင့ျအရေးတှကေို လူသားတိုငျး ခံစားခှင့ျ ရှိရပါမယျ။ မညျသူမဆို၊ မညျသည့ျနရောဒသေမှာပဲနနေေ၊ လူမှုရေး(ပွညျသူ့ရေးရာ)နဲ့ နိုငျငံရေးဆိုငျရာအခှင့ျအရေးတှဖွေဈတဲ့အသကျရှငျပိုငျခှင့ျ၊ လှတျလပျခှင့ျ၊ လှတျလပျစှာ ပွောဆိုခှင့ျနဲ့ တဈကိုယျရလှေတျလပျခှင့ျတှေ ရရှိကွရမှာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျလညျး လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျးရဲ့ အပိုဒျ (၂)မှာ လူတိုငျးဟာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး ပါအခှင့ျအရေးတှနေဲ့ လှတျလပျခှင့ျအားလုံးတို့ကို ပိုငျဆိုငျခံစားခှင့ျ ရှိတယျ။ လူတိုငျးဟာ လူမြိုးနှယျအရဖွဈစေ၊ အသားအရောငျအရဖွဈစေ၊ ကြား/မသဘာဝအရ ဖွဈစေ၊ ဘာသာစကား၊ ကိုးကှယျတဲ့ ဘာသာအရ ဖွဈစေ၊ နိုငျငံရေး ယူဆခကြျအရ ဖွဈစေ၊ လူနမှေုအဆင့ျအတနျး၊ပစ်စညျးဥစ်စာဓန အရဖွဈစေ၊ မြိုးရိုးဇာတျအဆင့ျအတနျးတှအေရဖွဈစေ ခှဲခွားခွငျး မရှိစရေဘူးလို့ ရှငျးလငျးတိကစြှာ ဖောျပွထားပါတယျ။
အပိုဒျ (၅) မှာတော့ ဘယျသူ့ကိုမှ ညှငျးပနျးနှိပျစကျတာ၊ ရကျစကျကွမျးကွုတျ လူမဆနျတဲ့ ဆကျဆံမှု၊ ပွဈဒဏျပေးမှုတှေ မလုပျရဘူးလို့လညျး အသအေခြာ တားမွဈလို့ ထားပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အပိုဒျ (၁၁) မှာလူတဈဦး တဈယောကျကို တရားစီရငျတဲ့အခါ လူအမြားရှေ့မှောကျမှာ ဥပဒအေတိုငျး စဈဆေးရမယျ။ အဲဒီလို စဈဆေးတဲ့အခါ ပွဈမှု ကြူးလှနျတယျလို့ စီရငျခကြျ မခမြခငြျး အပွဈမဲ့သူအဖွဈ ယူဆရမယျ။ ဒါ့အပွငျ ပွဈမှုအတှကျ စှပျစှဲခံရသူဟာ ခုခံခြပေဖို့ လိုအပျတဲ့ အခှင့ျအရေးတှရေရှိမယျလို့ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဒီအပိုဒျ (၁၁)မှာ ဖောျပွထားတဲ့ အခကြျတှနေဲ့ ခြိနျထိုးကွည့ျရငျ ဒီကနေ့ မွနျမာနိုငျငံအတှငျးမှာ စဈကောငျစီရဲ့ ရုံးတငျ တရားစှဲဆို စဈဆေးခွငျးခံနရေတဲ့ နိုငျငံတောျသမ်မတ၊ နိုငျငံတောျအတိုငျပငျခံပုဂ်ဂိုလျနဲ့ NLD အစိုးရ
ခေါငျးဆောငျမြား အပါအဝငျ နိုငျငံနဲ့အဝှမျး မတရားဖမျးဆီးခွငျးခံနရေ၊ တရားစှဲဆိုခွငျးခံနရေတဲ့ တရားရုံးတှရေဲ့ အခွအေနတှေဟော လူသားတိုငျးရရှိခံစားရမယ့ျ အခွခေံလူ့အခှင့ျအရေးတှေ ခြိုးဖောကျခံနရေတယျဆိုတာလယျပွငျမှာ ဆငျသှားသလို ထငျရှားလှပါတယျ။
ကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ အပိုဒျ (၁၉) မှာတော့ လူတိုငျးမှာ လှတျလပျစှာ ထငျမွငျယူဆပိုငျခှင့ျနဲ့ လှတျလပျစှာဖှင့ျဟ ထုတျဖောျခှင့ျ ရှိတယျ။ အဲဒီလို ဖောျထုတျတဲ့အခါမှာလညျး အနှောင့ျအယှကျမရှိဘဲ ဖောျထုတျနိုငျရမယျ။ နိုငျငံနယျနိမိတျကိုပငျ ထည့ျတှကျရနျ မလိုဘဲ သတငျးတှေ၊ သဘောထားတှကေို လှတျလပျစှာ ရှာဖှနေိုငျတယျ၊ လကျခံရယူနိုငျတယျ၊ ဝငှေ ဖွန့ျခြိနိုငျတယျလို့ ဆိုထားပါတယျ။ အမှနျတကယျတော့ ဒါဟာ Freedom of Expression ပဲ ဖွဈပါတယျ။ အခုလို လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးမှာ Freedom of Expression ကို ဘာကွောင့ျ အလေးထား ဖောျပွထားရသလဲ။ Freedom of Expression ဟာ ဘာကွောင့ျအရေးကွီးတာလဲဆိုတာကို PEN Myanmar အဖှဲ့ကို စတငျတညျထောငျသူတဈဦးလညျးဖွဈ လောလောဆယျ PEN International အဖှဲ့ကွီးရဲ့အကဉြျးကစြာရေးဆရာမြားကောျမတီရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ ဖွဈတဲ့ စာရေးဆရာမ မသီတာ(စမျးခြောငျး) က သူ့ရဲ့အမွငျကို အခုလို ပွောပါတယျ။
"လှတျလပျစှာ ရေးသားထုတျဖောျ ပွောဆိုခှင့ျဆိုတာ အခွေ ခံ လူ့ရပိုငျခှင့ျပဲ ဖွဈပါတယျ။ အမြားစုက လူ့အခှင့ျအရေးလို့ ခေါျကွတဲ့ Human Right။ အခွခေံ လူ့ရပိုငျခှင့ျတှကေ နိုငျငံရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ လူမှုရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ စီးပှါးရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ ယဉျကြေးမှုဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျတှေ ပေါငျးထားတဲ့ ရပိုငျခှင့ျတှပေဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအထဲမှာမှ အခွခေံသိပျကတြဲ့ လူတဈယောကျ အသကျရှငျပိုငျခှင့ျရှိရမယျဆိုတာမြိုး၊ လူ့ဂုဏျသိက်ခာနဲ့အညီ နထေိုငျခှင့ျရှိရမယျ ဆိုတာမြိုး အခွခေံရပိုငျခှင့ျတှေ ပါနပေါတယျ။ အဲဒီအခွခေံ ရပိုငျခှင့ျထဲမှာ အဓိက ပါဝငျတာကတော့လှတျလပျစှာ ရေးသား ထုတျဖောျ ပွောဆိုခှင့ျ Freedom of Expression ပဲ ဖွဈပါတယျ။ဘာလို့ Freedom of Expression ဟာ အခွေ ခံ ရပိုငျခှင့ျ ဖွဈရလဲဆိုရငျတော့ဒီရပိုငျခှင့ျကိုမှ မရဘူးဆိုရငျ ကနြျတဲ့ ယဉျကြေးမှု၊နိုငျငံရေး စသဖွင့ျ အခွားသောရပိုငျခှင့ျတှကေို တောငျးဆိုဖို့၊ ကာကှယျဖို့၊ စောင့ျရှောကျဖို့၊ ထိနျးသိမျးဖို့၊ မွှင့ျတငျဖို့ အစစ အရာရာ ခကျခဲမှာပဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအတှကျကွောင့ျမို့လို့ Freedom of Expressionဟာ အခွေ ခံအကဆြုံး ရပိုငျခှင့ျ ဖွဈပါတယျ။"
လောလောဆယျ မွနျမာနိုငျငံရဲ့အခွအေနကေတော့ သတငျးရယူဖို့ခကျခဲ၊သတငျးထောကျတှေ ဖမျးဆီးထောငျခခြွငျး ခံရ၊ သတငျးဌာနတှေ ထုတျဝခှေင့ျ ပိတျသိမျး ခံနရေပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ အခွားရပိုငျခှင့ျတှေ အသာထားဦး၊ အခွေ ခံအကဆြုံး ရပိုငျခှင့ျဖွဈတဲ့ Freedom of Expression တောငျ မရရှိနိုငျပါဘူး။ ဒီလို ရကျစကျကွမျးကွုတျပွီး အခွေ ခံ လူ့အခှင့ျအရေးတှကေို လစြျလြူရှုတဲ့ စဈကောငျစီအောကျမှာတော့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးပါ လူ့အခှင့ျအရေး တှေ ခံစားနိုငျဖို့နဲ့ အကာအကှယျ ရရှိနိုငျဖို့ဆိုတာ ဘယျလိုမှ ဖွဈနိုငျစရာမရှိပါဘူး။ဒါကွောင့ျ စဈကောငျစီရဲ့ လူမဆနျတဲ့၊စဈရာဇဝတျမှုမွောကျတဲ့လုပျရပျတှကေို အပွဈကနေ ကငျးလှတျခှင့ျ ပေးမထားသင့ျတော့ပါဘူး။ဒီအတှကျ စဈကောငျစီကို နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးအနနေဲ့ အထူးသဖွင့ျ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့ကွီးအနနေဲ့ လကျတှေ့ကပြွီး ထိရောကျတဲ့အရေးယူမှုတှေ အမွနျဆုံး လုပျဆောငျဖို့ လိုအပျနပေါပွီ။
ဒီဇင်ဘာ (၁၀)ရက်နေ့ဟာ "အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးနေ့" ဖြစ်ပါတယ်။ ဘာကြောင့် ဒီဇင်ဘာ ၁၀ ရက်နေ့ကို သတ်မှတ်ရသလဲဆိုတော့ ၁၉၄၈ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ (၁၀) ရက်နေ့မှာ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ ညီလာခံအစည်းအဝေးကြီးက "အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်း"ကြီးကို အတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းခဲ့လို့ ဖြစ်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးကို အမေရိကန်သမ္မတ ဖရန်ကလင် ရုစဗဲ့ကတော် အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောင်ရေးဆွဲတင်သွင်းခဲ့တာပါ။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း ရေးဆွဲရေးကော်မရှင်ကိုမုဆိုးမတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံရေး၊ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ကိုးကွယ်တဲ့ဘာသာမတူညီကြတဲ့ နယ်ပယ်အသီးသီးက ပုဂ္ဂိုလ် (၁၈)ဦးက နှစ်နှစ်ကြာ အချိန်ယူရေးဆွဲခဲ့ကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးပြီးစ အချိန်လည်း ဖြစ်တာမို့ အယူအဆမတူတဲ့ ကမ္ဘာ့အင်အားကြီးနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံဖြစ်တဲ့ အမေရိကန်နဲ့ ဆိုဗီယက်တို့ အားပြိုင်မှုကြားမှာ ဘုံသဘောတူညီချက် ရရှိအောင် အဲလီနာရုစဗဲ့ဦးဆောင်ကြိုးပမ်းခဲ့ရတဲ့ စာတမ်းကြီး ဖြစ်ပါတယ်။
အချက် ၃၀ (အပိုဒ်-၃၀)ပါတဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း(Universal Declaration of Human Rights-UDHR)ကို ရေးဆွဲကြတဲ့အခါ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းက အတွေ့အကြုံတွေကို အခြေခံခဲ့ကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ စစ်အတွင်းက ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ ပဋိပက္ခမျိုးတွေ ကမ္ဘာပေါ်မှာ နောက်တစ်ကြိမ်မဖြစ်ပွါး၊ မကြုံတွေ့ရအောင် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂကို ဖွဲ့စည်းမယ်။ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂပဋိညာဉ်ကိုလည်း ပြီးဆုံးအောင် ရေးဆွဲမယ်။အဲဒီ ပဋိညာဉ်ပါ အခွင့်အရေးတွေ ကိုကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူသားတိုင်း ရရှိခံစားနိုင်စေရမယ်လို့ ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်တွေက ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြ ပါတယ်။အဓိက ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ UDHR ကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ လမ်းပြမြေပုံအဖြစ်ခံယူပြီး ကမ္ဘာ့ဘယ်နေရာဒေသမှာ နေထိုင်သူဖြစ်စေ UDHR ပါ လွတ်လပ်ခွင့်နဲ့ တန်းတူ အခွင့်အရေးတွေရရှိခံစားရအောင် အကာအကွယ်ပေးဖို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ နိဒါန်းမှာ လူခပ်သိမ်းရဲ့ မျိုးရိုးဂုဏ်သိက္ခာနဲ့ တကွ လူခပ်သိမ်းရဲ့ လွတ်လပ်မှု၊ တရားမျှတမှု၊ ငြိမ်းချမ်းမှုတို့ကိုလူတိုင်းအညီအမျှ ခံစားနိုင်တဲ့အခြေခံအုတ်မြစ်အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုထားပါတယ်။
ဒါ့အပြင် "လူခပ်သိမ်းတို့သည် တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်ကလူပြုမှု၊ အုပ်စိုးမှုနှင့် ဖိစီးညှင်းပန်းမှုတို့ကို နောက်ဆုံးမလွှဲသာ၊ မရှောင်သာ လက်နက်စွဲကိုင်ကာ တော်လှန်ခြင်း၊ ပုန်ကန်ခြင်း မပြုစေရန်၊ လူ့အခွင့်အရေးများကို ဥပဒေဖြင့် ထိန်းသိမ်းကာကွယ်ပေးရမည် ဖြစ်သောကြောင်းလည်းကောင်း" လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဆိုလိုတာက အခြေ ခံလူ့အခွင့်အရေးတွေ မပေးဘဲ တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်ပြီး အနိုင်ကျင့် အုပ်စိုးမယ်၊ မတရားဖိနှိပ်ညှင်းပန်းသတ်ဖြတ် အုပ်ချုပ်မယ်ဆိုရင် နောက်ဆုံးမှာ မလွှဲသာ၊ မရှောင်သာဘဲ လက်နက်စွဲကိုင်ကာ တော်လှန်ပုန်ကန်ခြင်းတွေ ဖြစ်ပေါ်လာလိမ့်မယ်လို့ ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီအချက်ဟာ သွေးထွက်အောင် မှန်တယ်လို့ ဆိုရမှာပါ။ တခြား ဝေးဝေးကို မကြည့်ပါနဲ့၊ ကျွန်တော်တို့ မြန်မာနိုင်ငံကိုပဲ ကြည့်ကြရအောင်ပါ။ ၂၀၂၀ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကို လျစ်လျူရှုပစ်ပယ်ပြီး၊ တနည်းအားဖြင့် ပြည်သူတွေရဲ့လွတ်လပ်တဲ့ မဲဆန္ဒ၊ ပြည်သူတွေရဲ့ အခြေခံ ရပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေးတွေကိုမျက်ကွယ်ပြုပြီး စစ်တပ်ကနိုင်ငံတော်အာဏာကို လုယူခဲ့တယ်။ စစ်တပ်က အာဏာလုယူတာကို တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒါကို စစ်တပ်က အင်အားအလွန်အကျွံသုံးကာ ဖိနှိပ်ချေမှုန်းခဲ့တာ အားလုံးအသိပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအကျိုးဆက်အဖြစ် လက်နက်ဆွဲကိုင်တော်လှန်ရန် ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်PDF တွေ နိုင်ငံနဲ့အဝှမ်းပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ် မဟုတ်ပါလား။ ဒါကြောင့်လည်း ဒီလို လက်နက်ကိုင် တော်လှန်မှုတွေ မဖြစ်ရလေအောင် လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ နိဒါန်းမှာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးကို လူတိုင်း၊ အဖွဲ့အစည်းတိုင်းက အစဉ်နှလုံးသွင်းပြီးတော့လေးစားလိုက်နာကြရမယ်လို့ ဆိုထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
အချက် ၃၀ (အပိုဒ်-၃၀) ပါဝင်တဲ့ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးနဲ့ သက်ဆိုင်ပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေကို လူသားတိုင်း ခံစားခွင့် ရှိရပါမယ်။ မည်သူမဆို၊ မည်သည့်နေရာဒေသမှာပဲနေနေ၊ လူမှုရေး(ပြည်သူ့ရေးရာ)နဲ့ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာအခွင့်အရေးတွေဖြစ်တဲ့အသက်ရှင်ပိုင်ခွင့်၊ လွတ်လပ်ခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်နဲ့ တစ်ကိုယ်ရေလွတ်လပ်ခွင့်တွေ ရရှိကြရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်းရဲ့ အပိုဒ် (၂)မှာ လူတိုင်းဟာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း ပါအခွင့်အရေးတွေနဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်အားလုံးတို့ကို ပိုင်ဆိုင်ခံစားခွင့် ရှိတယ်။ လူတိုင်းဟာ လူမျိုးနွယ်အရဖြစ်စေ၊ အသားအရောင်အရဖြစ်စေ၊ ကျား/မသဘာဝအရ ဖြစ်စေ၊ ဘာသာစကား၊ ကိုးကွယ်တဲ့ ဘာသာအရ ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံရေး ယူဆချက်အရ ဖြစ်စေ၊ လူနေမှုအဆင့်အတန်း၊ပစ္စည်းဥစ္စာဓန အရဖြစ်စေ၊ မျိုးရိုးဇာတ်အဆင့်အတန်းတွေအရဖြစ်စေ ခွဲခြားခြင်း မရှိစေရဘူးလို့ ရှင်းလင်းတိကျစွာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အပိုဒ် (၅) မှာတော့ ဘယ်သူ့ကိုမှ ညှင်းပန်းနှိပ်စက်တာ၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ် လူမဆန်တဲ့ ဆက်ဆံမှု၊ ပြစ်ဒဏ်ပေးမှုတွေ မလုပ်ရဘူးလို့လည်း အသေအချာ တားမြစ်လို့ ထားပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အပိုဒ် (၁၁) မှာလူတစ်ဦး တစ်ယောက်ကို တရားစီရင်တဲ့အခါ လူအများရှေ့မှောက်မှာ ဥပဒေအတိုင်း စစ်ဆေးရမယ်။ အဲဒီလို စစ်ဆေးတဲ့အခါ ပြစ်မှု ကျူးလွန်တယ်လို့ စီရင်ချက် မချမချင်း အပြစ်မဲ့သူအဖြစ် ယူဆရမယ်။ ဒါ့အပြင် ပြစ်မှုအတွက် စွပ်စွဲခံရသူဟာ ခုခံချေပဖို့ လိုအပ်တဲ့ အခွင့်အရေးတွေရရှိမယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒီအပိုဒ် (၁၁)မှာ ဖော်ပြထားတဲ့ အချက်တွေနဲ့ ချိန်ထိုးကြည့်ရင် ဒီကနေ့ မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းမှာ စစ်ကောင်စီရဲ့ ရုံးတင် တရားစွဲဆို စစ်ဆေးခြင်းခံနေရတဲ့ နိုင်ငံတော်သမ္မတ၊ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်နဲ့ NLD အစိုးရခေါင်းဆောင်များ အပါအဝင် နိုင်ငံနဲ့အဝှမ်း မတရားဖမ်းဆီးခြင်းခံနေရ၊ တရားစွဲဆိုခြင်းခံနေရတဲ့ တရားရုံးတွေရဲ့ အခြေအနေတွေဟာ လူသားတိုင်းရရှိခံစားရမယ့် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေ ချိုးဖောက်ခံနေရတယ်ဆိုတာလယ်ပြင်မှာ ဆင်သွားသလို ထင်ရှားလှပါတယ်။
ကြေညာစာတမ်းကြီးရဲ့ အပိုဒ် (၁၉) မှာတော့ လူတိုင်းမှာ လွတ်လပ်စွာ ထင်မြင်ယူဆပိုင်ခွင့်နဲ့ လွတ်လပ်စွာဖွင့်ဟ ထုတ်ဖော်ခွင့် ရှိတယ်။ အဲဒီလို ဖော်ထုတ်တဲ့အခါမှာလည်း အနှောင့်အယှက်မရှိဘဲ ဖော်ထုတ်နိုင်ရမယ်။ နိုင်ငံနယ်နိမိတ်ကိုပင် ထည့်တွက်ရန် မလိုဘဲ သတင်းတွေ၊ သဘောထားတွေကို လွတ်လပ်စွာ ရှာဖွေနိုင်တယ်၊ လက်ခံရယူနိုင်တယ်၊ ဝေငှ ဖြန့်ချိနိုင်တယ်လို့ ဆိုထားပါတယ်။ အမှန်တကယ်တော့ ဒါဟာ Freedom of Expression ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုလို လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးမှာ Freedom of Expression ကို ဘာကြောင့် အလေးထား ဖော်ပြထားရသလဲ။ Freedom of Expression ဟာ ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲဆိုတာကို PEN Myanmar အဖွဲ့ကို စတင်တည်ထောင်သူတစ်ဦးလည်းဖြစ် လောလောဆယ် PEN International အဖွဲ့ကြီးရဲ့အကျဉ်းကျစာရေးဆရာများကော်မတီရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ဖြစ်တဲ့ စာရေးဆရာမ မသီတာ(စမ်းချောင်း) က သူ့ရဲ့အမြင်ကို အခုလို ပြောပါတယ်။
"လွတ်လပ်စွာ ရေးသားထုတ်ဖော် ပြောဆိုခွင့်ဆိုတာ အခြေ ခံ လူ့ရပိုင်ခွင့်ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အများစုက လူ့အခွင့်အရေးလို့ ခေါ်ကြတဲ့ Human Right။ အခြေခံ လူ့ရပိုင်ခွင့်တွေက နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ လူမှုရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ စီးပွါးရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်၊ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်တွေ ပေါင်းထားတဲ့ ရပိုင်ခွင့်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာမှ အခြေခံသိပ်ကျတဲ့ လူတစ်ယောက် အသက်ရှင်ပိုင်ခွင့်ရှိရမယ်ဆိုတာမျိုး၊ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာနဲ့အညီ နေထိုင်ခွင့်ရှိရမယ် ဆိုတာမျိုး အခြေခံရပိုင်ခွင့်တွေ ပါနေပါတယ်။ အဲဒီအခြေခံ ရပိုင်ခွင့်ထဲမှာ အဓိက ပါဝင်တာကတော့လွတ်လပ်စွာ ရေးသား ထုတ်ဖော် ပြောဆိုခွင့် Freedom of Expression ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ဘာလို့ Freedom of Expression ဟာ အခြေ ခံ ရပိုင်ခွင့် ဖြစ်ရလဲဆိုရင်တော့ဒီရပိုင်ခွင့်ကိုမှ မရဘူးဆိုရင် ကျန်တဲ့ ယဉ်ကျေးမှု၊နိုင်ငံရေး စသဖြင့် အခြားသောရပိုင်ခွင့်တွေကို တောင်းဆိုဖို့၊ ကာကွယ်ဖို့၊ စောင့်ရှောက်ဖို့၊ ထိန်းသိမ်းဖို့၊ မြှင့်တင်ဖို့ အစစ အရာရာ ခက်ခဲမှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအတွက်ကြောင့်မို့လို့ Freedom of Expression ဟာ အခြေ ခံအကျဆုံး ရပိုင်ခွင့် ဖြစ်ပါတယ်။"
လောလောဆယ် မြန်မာနိုင်ငံရဲ့အခြေအနေကတော့ သတင်းရယူဖို့ခက်ခဲ၊သတင်းထောက်တွေ ဖမ်းဆီးထောင်ချခြင်း ခံရ၊ သတင်းဌာနတွေ ထုတ်ဝေခွင့် ပိတ်သိမ်း ခံနေရပါတယ်။ ဒါကြောင့် အခြားရပိုင်ခွင့်တွေ အသာထားဦး၊ အခြေ ခံအကျဆုံး ရပိုင်ခွင့်ဖြစ်တဲ့ Freedom of Expression တောင် မရရှိနိုင်ပါဘူး။ ဒီလို ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်ပြီး အခြေ ခံ လူ့အခွင့်အရေးတွေကို လျစ်လျူရှုတဲ့ စစ်ကောင်စီအောက်မှာတော့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းပါ လူ့အခွင့်အရေး တွေ ခံစားနိုင်ဖို့နဲ့ အကာအကွယ် ရရှိနိုင်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်လိုမှ ဖြစ်နိုင်စရာမရှိပါဘူး။ဒါကြောင့် စစ်ကောင်စီရဲ့ လူမဆန်တဲ့၊စစ်ရာဇဝတ်မှုမြောက်တဲ့လုပ်ရပ်တွေကို အပြစ်ကနေ ကင်းလွတ်ခွင့် ပေးမထားသင့်တော့ပါဘူး။ဒီအတွက် စစ်ကောင်စီကို နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းအနေနဲ့ အထူးသဖြင့် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကြီးအနေနဲ့ လက်တွေ့ကျပြီး ထိရောက်တဲ့အရေးယူမှုတွေ အမြန်ဆုံး လုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်နေပါပြီ။
.....................
(Unicode)
အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးက ပေးအပျထားတဲ့အခွခေံ လူ့အခှင့ျအရေးမြား
ဒီဇငျဘာ (၁၀)ရကျနေ့ဟာ "အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးနေ့" ဖွဈပါတယျ။ ဘာကွောင့ျ ဒီဇငျဘာ ၁၀ ရကျနေ့ကို သတျမှတျရသလဲဆိုတော့ ၁၉၄၈ခုနှဈ၊ ဒီဇငျဘာလ (၁၀) ရကျနေ့မှာ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့ ညီလာခံအစညျးအဝေးကွီးက "အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျး"ကွီးကို အတညျပွုပွဋ်ဌာနျးခဲ့လို့ ဖွဈပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးကို အမရေိကနျသမ်မတ ဖရနျကလငျ ရုစဗဲ့ကတောျ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောငျရေးဆှဲတငျသှငျးခဲ့တာပါ။ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး ရေးဆှဲရေးကောျမရှငျကိုမုဆိုးမတဈဦးဖွဈတဲ့ အဲလီနာရုစဗဲ့က ဦးဆောငျခဲ့ပွီး နိုငျငံရေး၊ယဉျကြေးမှုနဲ့ကိုးကှယျတဲ့ဘာသာမတူညီကွတဲ့ နယျပယျအသီးသီးက ပုဂ်ဂိုလျ (၁၈)ဦးက နှဈနှဈကွာ အခြိနျယူရေးဆှဲခဲ့ကွတယျလို့ သိရပါတယျ။
ဒုတိယကမ်ဘာစဈကွီးပွီးစ အခြိနျလညျး ဖွဈတာမို့ အယူအဆမတူတဲ့ ကမ်ဘာ့အငျအားကွီးနိုငျငံ နှဈနိုငျငံဖွဈတဲ့ အမရေိကနျနဲ့ ဆိုဗီယကျတို့ အားပွိုငျမှုကွားမှာ ဘုံသဘောတူညီခကြျ ရရှိအောငျ အဲလီနာရုစဗဲ့ဦးဆောငျကွိုးပမျးခဲ့ရတဲ့ စာတမျးကွီး ဖွဈပါတယျ။
အခကြျ ၃၀ (အပိုဒျ-၃၀)ပါတဲ့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး(Universal Declaration of Human Rights-UDHR)ကို ရေးဆှဲကွတဲ့အခါ ဒုတိယကမ်ဘာစဈအတှငျးက အတှေ့အကွုံတှကေို အခွခေံခဲ့ကွတယျလို့ ဆိုပါတယျ။ စဈအတှငျးက ကွုံတှေ့ခဲ့ရတဲ့ ပဋိပက်ခမြိုးတှေ ကမ်ဘာပေါျမှာ နောကျတဈကွိမျမဖွဈပှါး၊ မကွုံတှေ့ရအောငျ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂကို ဖှဲ့စညျးမယျ။ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂပဋိညာဉျကိုလညျး ပွီးဆုံးအောငျ ရေးဆှဲမယျ။အဲဒီ ပဋိညာဉျပါ အခှင့ျအရေးတှေ ကိုကမ်ဘာပေါျရှိ လူသားတိုငျး ရရှိခံစားနိုငျစရေမယျလို့ ကမ်ဘာ့ခေါငျးဆောငျတှကေ ဆုံးဖွတျခဲ့ကွ ပါတယျ။အဓိက ရညျရှယျခကြျကတော့ UDHR ကို ကမ်ဘာလုံးဆိုငျရာ လမျးပွမွပေုံအဖွဈ
ခံယူပွီး ကမ်ဘာ့ဘယျနရောဒသေမှာ နထေိုငျသူဖွဈစေ UDHR ပါ လှတျလပျခှင့ျနဲ့ တနျးတူ အခှင့ျအရေးတှရေရှိခံစားရအောငျ အကာအကှယျပေးဖို့ပဲ ဖွဈပါတယျ။
အပွညျပွညျဆိုငျရာလူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ နိဒါနျးမှာ လူခပျသိမျးရဲ့ မြိုးရိုးဂုဏျသိက်ခာနဲ့ တကှ လူခပျသိမျးရဲ့ လှတျလပျမှု၊ တရားမြှတမှု၊ ငွိမျးခမြျးမှုတို့ကိုလူတိုငျးအညီအမြှ ခံစားနိုငျတဲ့အခွခေံအုတျမွဈအဖွဈ အသိအမှတျပွုထားပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ "လူခပျသိမျးတို့သညျ တရားလကျလှတျ နှိပျစကျကလူပွုမှု၊ အုပျစိုးမှုနှင့ျ ဖိစီးညှငျးပနျးမှုတို့ကို နောကျဆုံးမလှှဲသာ၊ မရှောငျသာ လကျနကျစှဲကိုငျကာ တောျလှနျခွငျး၊ ပုနျကနျခွငျး မပွုစရေနျ၊ လူ့အခှင့ျအရေးမြားကို ဥပဒဖွေင့ျ ထိနျးသိမျးကာကှယျပေးရမညျ ဖွဈသောကွောငျးလညျးကောငျး" လို့ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဆိုလိုတာက အခွေ ခံလူ့အခှင့ျအရေးတှေ မပေးဘဲ တရားလကျလှတျ နှိပျစကျပွီး အနိုငျကငြ့ျ အုပျစိုးမယျ၊ မတရားဖိနှိပျညှငျးပနျးသတျဖွတျ အုပျခြုပျမယျဆိုရငျ နောကျဆုံးမှာ မလှှဲသာ၊ မရှောငျသာဘဲ လကျနကျစှဲကိုငျကာ တောျလှနျပုနျကနျခွငျးတှေ ဖွဈပေါျလာလိမ့ျမယျလို့ ဆိုလိုခွငျး ဖွဈပါတယျ။
ဒီအခကြျဟာ သှေးထှကျအောငျ မှနျတယျလို့ ဆိုရမှာပါ။ တခွား ဝေးဝေးကို မကွည့ျပါနဲ့၊ ကြှနျတောျတို့ မွနျမာနိုငျငံကိုပဲ ကွည့ျကွရအောငျပါ။ ၂၀၂၀ရှေးကောကျပှဲရလဒျကို လစြျလြူရှုပဈပယျပွီး၊ တနညျးအားဖွင့ျ ပွညျသူတှရေဲ့လှတျလပျတဲ့ မဲဆန်ဒ၊ ပွညျသူတှရေဲ့ အခွခေံ ရပိုငျခှင့ျ အခှင့ျအရေးတှကေိုမကြျကှယျပွုပွီး စဈတပျကနိုငျငံတောျအာဏာကို လုယူခဲ့တယျ။ စဈတပျက အာဏာလုယူတာကို တဈနိုငျငံလုံး အတိုငျးအတာနဲ့ ငွိမျးခမြျးစှာ ဆန့ျကငြျဆန်ဒပွခဲ့ကွပါတယျ။ အဲဒါကို စဈတပျက အငျအားအလှနျအကြှံသုံးကာ ဖိနှိပျခြမှေုနျးခဲ့တာ အားလုံးအသိပဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအကြိုးဆကျအဖွဈ လကျနကျဆှဲကိုငျတောျလှနျရနျ ပွညျသူ့ကာကှယျရေးတပျPDF တှေ နိုငျငံနဲ့အဝှမျးပေါျပေါကျလာခဲ့တယျ မဟုတျပါလား။ ဒါကွောင့ျလညျး ဒီလို လကျနကျကိုငျ တောျလှနျမှုတှေ မဖွဈရလအေောငျ လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ နိဒါနျးမှာ အပွညျပွညျဆိုငျရာလူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးကို လူတိုငျး၊ အဖှဲ့အစညျးတိုငျးက အစဉျနှလုံးသှငျးပွီးတော့လေးစားလိုကျနာကွရမယျလို့ ဆိုထားခွငျး ဖွဈပါတယျ။
အခကြျ ၃၀ (အပိုဒျ-၃၀) ပါဝငျတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးဟာ တဈကမ်ဘာလုံးနဲ့ သကျဆိုငျပါတယျ။ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးပါ အခွခေံလူ့အခှင့ျအရေးတှကေို လူသားတိုငျး ခံစားခှင့ျ ရှိရပါမယျ။ မညျသူမဆို၊ မညျသည့ျနရောဒသေမှာပဲနနေေ၊ လူမှုရေး(ပွညျသူ့ရေးရာ)နဲ့ နိုငျငံရေးဆိုငျရာအခှင့ျအရေးတှဖွေဈတဲ့အသကျရှငျပိုငျခှင့ျ၊ လှတျလပျခှင့ျ၊ လှတျလပျစှာ ပွောဆိုခှင့ျနဲ့ တဈကိုယျရလှေတျလပျခှင့ျတှေ ရရှိကွရမှာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျလညျး လူ့အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျးရဲ့ အပိုဒျ (၂)မှာ လူတိုငျးဟာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျး ပါအခှင့ျအရေးတှနေဲ့ လှတျလပျခှင့ျအားလုံးတို့ကို ပိုငျဆိုငျခံစားခှင့ျ ရှိတယျ။ လူတိုငျးဟာ လူမြိုးနှယျအရဖွဈစေ၊ အသားအရောငျအရဖွဈစေ၊ ကြား/မသဘာဝအရ ဖွဈစေ၊ ဘာသာစကား၊ ကိုးကှယျတဲ့ ဘာသာအရ ဖွဈစေ၊ နိုငျငံရေး ယူဆခကြျအရ ဖွဈစေ၊ လူနမှေုအဆင့ျအတနျး၊ပစ်စညျးဥစ်စာဓန အရဖွဈစေ၊ မြိုးရိုးဇာတျအဆင့ျအတနျးတှအေရဖွဈစေ ခှဲခွားခွငျး မရှိစရေဘူးလို့ ရှငျးလငျးတိကစြှာ ဖောျပွထားပါတယျ။
အပိုဒျ (၅) မှာတော့ ဘယျသူ့ကိုမှ ညှငျးပနျးနှိပျစကျတာ၊ ရကျစကျကွမျးကွုတျ လူမဆနျတဲ့ ဆကျဆံမှု၊ ပွဈဒဏျပေးမှုတှေ မလုပျရဘူးလို့လညျး အသအေခြာ တားမွဈလို့ ထားပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အပိုဒျ (၁၁) မှာလူတဈဦး တဈယောကျကို တရားစီရငျတဲ့အခါ လူအမြားရှေ့မှောကျမှာ ဥပဒအေတိုငျး စဈဆေးရမယျ။ အဲဒီလို စဈဆေးတဲ့အခါ ပွဈမှု ကြူးလှနျတယျလို့ စီရငျခကြျ မခမြခငြျး အပွဈမဲ့သူအဖွဈ ယူဆရမယျ။ ဒါ့အပွငျ ပွဈမှုအတှကျ စှပျစှဲခံရသူဟာ ခုခံခြပေဖို့ လိုအပျတဲ့ အခှင့ျအရေးတှရေရှိမယျလို့ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဒီအပိုဒျ (၁၁)မှာ ဖောျပွထားတဲ့ အခကြျတှနေဲ့ ခြိနျထိုးကွည့ျရငျ ဒီကနေ့ မွနျမာနိုငျငံအတှငျးမှာ စဈကောငျစီရဲ့ ရုံးတငျ တရားစှဲဆို စဈဆေးခွငျးခံနရေတဲ့ နိုငျငံတောျသမ်မတ၊ နိုငျငံတောျအတိုငျပငျခံပုဂ်ဂိုလျနဲ့ NLD အစိုးရ
ခေါငျးဆောငျမြား အပါအဝငျ နိုငျငံနဲ့အဝှမျး မတရားဖမျးဆီးခွငျးခံနရေ၊ တရားစှဲဆိုခွငျးခံနရေတဲ့ တရားရုံးတှရေဲ့ အခွအေနတှေဟော လူသားတိုငျးရရှိခံစားရမယ့ျ အခွခေံလူ့အခှင့ျအရေးတှေ ခြိုးဖောကျခံနရေတယျဆိုတာလယျပွငျမှာ ဆငျသှားသလို ထငျရှားလှပါတယျ။
ကွညောစာတမျးကွီးရဲ့ အပိုဒျ (၁၉) မှာတော့ လူတိုငျးမှာ လှတျလပျစှာ ထငျမွငျယူဆပိုငျခှင့ျနဲ့ လှတျလပျစှာဖှင့ျဟ ထုတျဖောျခှင့ျ ရှိတယျ။ အဲဒီလို ဖောျထုတျတဲ့အခါမှာလညျး အနှောင့ျအယှကျမရှိဘဲ ဖောျထုတျနိုငျရမယျ။ နိုငျငံနယျနိမိတျကိုပငျ ထည့ျတှကျရနျ မလိုဘဲ သတငျးတှေ၊ သဘောထားတှကေို လှတျလပျစှာ ရှာဖှနေိုငျတယျ၊ လကျခံရယူနိုငျတယျ၊ ဝငှေ ဖွန့ျခြိနိုငျတယျလို့ ဆိုထားပါတယျ။ အမှနျတကယျတော့ ဒါဟာ Freedom of Expression ပဲ ဖွဈပါတယျ။ အခုလို လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးကွီးမှာ Freedom of Expression ကို ဘာကွောင့ျ အလေးထား ဖောျပွထားရသလဲ။ Freedom of Expression ဟာ ဘာကွောင့ျအရေးကွီးတာလဲဆိုတာကို PEN Myanmar အဖှဲ့ကို စတငျတညျထောငျသူတဈဦးလညျးဖွဈ လောလောဆယျ PEN International အဖှဲ့ကွီးရဲ့အကဉြျးကစြာရေးဆရာမြားကောျမတီရဲ့ ဥက်ကဋ်ဌ ဖွဈတဲ့ စာရေးဆရာမ မသီတာ(စမျးခြောငျး) က သူ့ရဲ့အမွငျကို အခုလို ပွောပါတယျ။
"လှတျလပျစှာ ရေးသားထုတျဖောျ ပွောဆိုခှင့ျဆိုတာ အခွေ ခံ လူ့ရပိုငျခှင့ျပဲ ဖွဈပါတယျ။ အမြားစုက လူ့အခှင့ျအရေးလို့ ခေါျကွတဲ့ Human Right။ အခွခေံ လူ့ရပိုငျခှင့ျတှကေ နိုငျငံရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ လူမှုရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ စီးပှါးရေးဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျ၊ ယဉျကြေးမှုဆိုငျရာ ရပိုငျခှင့ျတှေ ပေါငျးထားတဲ့ ရပိုငျခှင့ျတှပေဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအထဲမှာမှ အခွခေံသိပျကတြဲ့ လူတဈယောကျ အသကျရှငျပိုငျခှင့ျရှိရမယျဆိုတာမြိုး၊ လူ့ဂုဏျသိက်ခာနဲ့အညီ နထေိုငျခှင့ျရှိရမယျ ဆိုတာမြိုး အခွခေံရပိုငျခှင့ျတှေ ပါနပေါတယျ။ အဲဒီအခွခေံ ရပိုငျခှင့ျထဲမှာ အဓိက ပါဝငျတာကတော့လှတျလပျစှာ ရေးသား ထုတျဖောျ ပွောဆိုခှင့ျ Freedom of Expression ပဲ ဖွဈပါတယျ။ဘာလို့ Freedom of Expression ဟာ အခွေ ခံ ရပိုငျခှင့ျ ဖွဈရလဲဆိုရငျတော့ဒီရပိုငျခှင့ျကိုမှ မရဘူးဆိုရငျ ကနြျတဲ့ ယဉျကြေးမှု၊နိုငျငံရေး စသဖွင့ျ အခွားသောရပိုငျခှင့ျတှကေို တောငျးဆိုဖို့၊ ကာကှယျဖို့၊ စောင့ျရှောကျဖို့၊ ထိနျးသိမျးဖို့၊ မွှင့ျတငျဖို့ အစစ အရာရာ ခကျခဲမှာပဲ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီအတှကျကွောင့ျမို့လို့ Freedom of Expressionဟာ အခွေ ခံအကဆြုံး ရပိုငျခှင့ျ ဖွဈပါတယျ။"
လောလောဆယျ မွနျမာနိုငျငံရဲ့အခွအေနကေတော့ သတငျးရယူဖို့ခကျခဲ၊သတငျးထောကျတှေ ဖမျးဆီးထောငျခခြွငျး ခံရ၊ သတငျးဌာနတှေ ထုတျဝခှေင့ျ ပိတျသိမျး ခံနရေပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ အခွားရပိုငျခှင့ျတှေ အသာထားဦး၊ အခွေ ခံအကဆြုံး ရပိုငျခှင့ျဖွဈတဲ့ Freedom of Expression တောငျ မရရှိနိုငျပါဘူး။ ဒီလို ရကျစကျကွမျးကွုတျပွီး အခွေ ခံ လူ့အခှင့ျအရေးတှကေို လစြျလြူရှုတဲ့ စဈကောငျစီအောကျမှာတော့ အပွညျပွညျဆိုငျရာ လူ့အခှင့ျအရေးကွညောစာတမျးပါ လူ့အခှင့ျအရေး တှေ ခံစားနိုငျဖို့နဲ့ အကာအကှယျ ရရှိနိုငျဖို့ဆိုတာ ဘယျလိုမှ ဖွဈနိုငျစရာမရှိပါဘူး။ဒါကွောင့ျ စဈကောငျစီရဲ့ လူမဆနျတဲ့၊စဈရာဇဝတျမှုမွောကျတဲ့လုပျရပျတှကေို အပွဈကနေ ကငျးလှတျခှင့ျ ပေးမထားသင့ျတော့ပါဘူး။ဒီအတှကျ စဈကောငျစီကို နိုငျငံတကာ အသိုငျးအဝိုငျးအနနေဲ့ အထူးသဖွင့ျ ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့ကွီးအနနေဲ့ လကျတှေ့ကပြွီး ထိရောကျတဲ့အရေးယူမှုတှေ အမွနျဆုံး လုပျဆောငျဖို့ လိုအပျနပေါပွီ။
