(Zawgyi / Unicode)
အီရန်စစ်ဗိုလ်ချုပ် Qassem Soleimani ကို အမေရိကန်က သတ်ဖြတ်လိုက်တာဟာ နိုင်ငံတကာ တရားဥပဒေကို မျက်ကွယ်ပြုရာရောက်သလို ဒါဟာ စစ်ပွဲကြီးတွေ ဖြစ်ပွားတဲ့အထိ ကျယ်ပြန့်လာနိုင်တယ်လို့ မြန်မာနိုင်ငံက လူ့အခွင့်အရေးဆောင်ရွက်သူတွေက ရှုမြင်သလို ဒါဟာ မြန်မာနိုင်ငံအပါအဝင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေရဲ့ တည်ငြိမ်ရေးနဲ့ စီးပွါးရေးကိုပါ ရိုက်ခတ်မှုတွေ ရှိလာနိုင်တယ်လို့ နိုင်ငံရေးသုံးသပ်သူတွေက ပြောပါတယ်။ အမေရိကန် အီရန် အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အမြင်တွေကို ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းသတင်းထောက် ကိုမိုးဇော်က စုစည်း တင်ပြထားပါတယ်။
အီရန်စစ်ဗိုလ်ချုပ် Qassem Soleimani ကို အမေရိကန်ကအဝေးထိန်း ဒရုန်းကနေ ဒုံးကျည်နဲ့ ဒီလ ၃ရက်နေ့က အီရတ်နိုင်ငံမှာ ပစ်ခတ် သတ်ဖြတ်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို သတ်ဖြတ်တာနဲ့ပတ်သက်လို့ မြန်မာပြည်အခြေစိုက် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့တစ်ခုဖြစ်တဲ့ ညီမျှခြင်းမြန်မာ အဖွဲ့ရဲ့ ဒါရိုက်တာ ဦးအောင်မျိုးမင်းက ဒါဟာ နိုင်ငံတကာဥပဒေကို မလိုက်နာပဲ တရားလက်လွတ်သတ်ဖြတ်တဲ့ သဘော ဖြစ်သလို လိုအပ်တာထက် အင်အားကို ပိုမိုအသုံးချတာ ဖြစ်တဲ့ အတွက် နောက်ဆက်တွဲ ပြဿနာ အဖြစ်နဲ့ စစ်ပွဲကြီးတွေ ဖြစ်ပွားတဲ့ အထိ ကျယ်ကျယ် ပြန့်ပြန့် ရင်ဆိုင်ရဖို့ ရှိတယ်လို့ သုံးသပ်ပါတယ်။
“လူ့အခွင့်အရေးဆိုတဲ့ဟာကတော့ အသွင်မတူတဲ့ဟာကို လက်ခံပြီးတော့ တကယ်လို့ ကျူးလွန်မှုရှိရင်တောင် တရားဥပဒေဆောင်ကြဉ်းပြီးတော့ ထိုက်တန်သောလုပ်ဆောင်မှုဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်တာဖြစ်ပါတယ်။ အခုလိုမျိုးကိစ္စ သတ်ဖြတ်မှုဖြစ်သွားတယ်။ အင်အားသုံးပြီးသတ်ဖြတ်တယ်။ ပြီးတော့ တစ်ခြားနိုင်ငံမှာရှိတဲ့သူကို သတ်ဖြတ်ခြင်းကတော့ ငြိမ်းချမ်းစွာဖြေရှင်းပြီးတော့ တရားဥပဒေလမ်းကြောင်းကို ဘယ်လိုမှ မသွားနိုင်ပါဘူး။ အကျိုးဆက်က ဘာဖြစ်မလဲဆိုရင်တော့ နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေကို မလေးစားမှုကို ရောက်လာမယ်။ ငါ့လှေ ငါထိုး ပဲခူးရောက်ရောက်ဆိုပြီးတော့ သွားတဲ့ပုံစံမျိုးဖြစ်လာနိုင်တယ်။ နောက်တစ်ခုက ခံရတဲ့ဘက်ကလည်း ဘယ်လိုမှ ကျေနပ်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ အနိုင်ကျင့်ခံရတယ်။ စော်ကားခံရတယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုးဖြစ်ရင် ရန်ကိုရန်ချင်း တုံ့နှင်းတဲ့ပုံစံမျိုးဖြစ်ပြီးတော့ စစ်ပွဲအထိကို သွားနိုင်တယ်။ စစ်ပွဲထိ သွားမယ်ဆိုရင် သေဆုံးရမှာတော့ အပြစ်မဲ့ပြည်သူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။”
ဒီသတ်ဖြတ်တာကို ကန့်ကွက်တဲ့အနေနဲ့ အရှေ့အလယ်ပိုင်းအပါအဝင် နိုင်ငံအတော်များများမှာ ဆန္ဒပြပွဲတွေ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပေါ်နေခဲ့သလို အမေရိကန်နဲ့ အီရန်အကြားမှာ စစ်ရေးအရ တိုက်ခိုက်မယ်ဆိုတဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှု တွေလည်း မြင့်တက်လာခဲ့ပါတယ်။
နိုင်ငံရေးလေ့လာသုံးသပ်သူ ဒေါက်တာရန်မျိုးသိမ်းကတော့ အခုလို တင်းမာမှုတွေ ဒီ့ထက်ပိုပြီး မြင့်တက်မလာစေဖို့ တခြား အင်အားကြီးနိုင်ငံတွေက ဝိုင်းဝန်းတားဆီး ကြမယ်လို့ မျှော်လင့်ကြောင်း ပြောပါတယ်။
“ တင်းမာမှုတွေ ဘယ်လောက်ပဲ မြင့်မား မြင့်မား ကမ္ဘာ့ ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက်ကော၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ဒေသငြိမ်းချမ်းရေးအတွက်ကော ပြန်ပြီးတော့ အာရုံစိုက်ဖို့ မဖြစ်မနေလိုအပ်တယ်လို့ မြင်တယ်။ တဘက်ကလည်းပဲ Russia ဖက်ဒရေးရှင်းနဲ့ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတို့ရဲ့ ဒီအီရန်နိုင်ငံနဲ့ အင်မတန်မှ နီးကပ်တဲ့ ဆက်ဆံရေး ရှိတဲ့အနေအထားတွေအရလည်း လက်ရှိဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ တင်းမာမှုတွေကို ပိုပြီးတော့ မဆိုးသွားအောင်၊ နောက်ပြီးတော့ တဖြည်းဖြည်းနဲ့ တည်ငြိမ်မှုရလာအောင် ဆောင်ရွက်လာနိုင်တယ်လို့ မြင်တယ်။ တကယ်လို့ တင်းမာမှုတွေ ပိုပြီးမြင့်မားလာမယ်ဆိုရင် အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသတင်မကပဲနဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုလုံးရဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ လုံခြုံရေးကိုပါ ခြိမ်းခြောက်လာနိုင်တဲ့အနေအထားရှိတယ်။ အဲဒါကနေတဆင့် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေးကိုပါ လာပြီးတော့ သက်ရောက်လာနိုင်တဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ ရုရှားဖက်ဒရေးရှင်း၊ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ အပါအဝင်ပေါ့လေ မဖြစ်အောင် ဝိုင်းပြီးတော့ ထိန်းကြလိမ့်မယ်လို့ ကျနော်က အဲလို သုံးသပ်ပါတယ်။ ”
အမေရိကန်နဲ့ အီရန်တို့ရဲ့ တင်းမာမှုတွေ ဆက်လက်မြင့်တက်လာမယ်ဆိုရင် ကမ္ဘာ့နဲ့ ဒေသတွင်း တည်ငြိမ်ရေး၊ လုံခြုံရေးနဲ့ စီးပွားရေးကို ထိခိုက်လာနိုင်သလို မြန်မာပြည်အပေါ်မှာလည်း သက်ရောက် မှုတွေ ရှိလာနိုင်တယ်လို့လည်း ဒေါက်တာရန်မျိုးသိမ်းက ဆက်ပြောပါတယ်။
“ ကျနော်တို့ နိုင်ငံလည်းပဲ အဲဒီဖြစ်စဉ်တွေရဲ့ သက်ရောက်မှုကို ကြီးကြီးမားမားခံရနိုင်တယ်လို့ မြင်တယ်။ အခုလတ်တလောပဲ ကျနော်တို့ နိုင်ငံထဲမှာဆိုရင် အခုဒါ စက်သုံးဆီဈေးတွေက အခုရက်ပိုင်းမှာကို တက်လာပြီ။ ရေရှည်မှာ ဒီတင်းမာမှုကြီးက မြင့်မားသထက် မြင့်မားပြီး စိုးရိမ်ကြောင့်ကြမှုတွေ၊ ပူပန်မှုတွေနဲ့ မတည်ငြိမ်မှုတွေ၊ မလုံခြုံမှုတွေ ပိုပြီးတော့ မြင့်တက်လာမယ်ဆိုရင် တစ်ကမ္ဘာလုံးရဲ့စီးပွားရေး၊ နောက်ကျနော်တို့ အာရှဒေသရဲ့ စီးပွားရေး ထိခိုက်သလို ကျနော်တို့ နိုင်ငံရဲ့ စီးပွားရေး၊ ဖွံ့ဖြိုးမှုနဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုအပိုင်းတွေကိုလည်း ထိခိုက်လာနိုင်တယ်လို့ အဲလို သုံးသပ်ပါတယ်။”
ပြီးခဲ့တဲ့ ရက်ပိုင်းတွေကတော့အမေရိကန်နိုင်ငံနဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို ထိခိုက်လာရင် အီရန်နိုင်ငံက ပစ်မှတ် ၅၀ကျော်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန်တိုက်ခိုက်မယ်လို့ အမေရိကန်သမ္မတက ပြောဆိုထားသလို အီရန်ဘက်ကလည်း အမေရိကန်ပစ်မှတ် ၃၀၀ကို လက်တ့ုံပြန်နိုင်ကြောင်း တုံ့ပြန်ပြောဆိုထားပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂအတွင်းရေးမှူးချုပ်အပါအဝင် အမေရိကန်ရဲ့ ဥရောပ မဟာမိတ်တွေကတော့ နှစ်နိုင်ငံအကြားတင်းမာမှုတွေ လျော့ချဖို့ နဲ့ နှစ်နိုင်ငံလုံးက ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်းနဲ့ သတိထား ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းဖို့ တိုက်တွန်းထားကြပါတယ်။
...............
ကနျ-အီရနျ တငျးမာမှုအပေါျ မွနျမာ့အကဲခတျတှအေမွငျ
(Unicode)
အီရနျစဈဗိုလျခြုပျ Qassem Soleimani ကို အမရေိကနျက သတျဖွတျလိုကျတာဟာ နိုငျငံတကာ တရားဥပဒကေို မကြျကှယျပွုရာရောကျသလို ဒါဟာ စဈပှဲကွီးတှေ ဖွဈပှားတဲ့အထိ ကယြျပွန့ျလာနိုငျတယျလို့ မွနျမာနိုငျငံက လူ့အခှင့ျအရေးဆောငျရှကျသူတှကေ ရှုမွငျသလို ဒါဟာ မွနျမာနိုငျငံအပါအဝငျ ကမ်ဘာ့နိုငျငံတှရေဲ့ တညျငွိမျရေးနဲ့ စီးပှါးရေးကိုပါ ရိုကျခတျမှုတှေ ရှိလာနိုငျတယျလို့ နိုငျငံရေးသုံးသပျသူတှကေ ပွောပါတယျ။ အမရေိကနျ အီရနျ အရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး အမွငျတှကေို ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးသတငျးထောကျ ကိုမိုးဇောျက စုစညျး တငျပွထားပါတယျ။
အီရနျစဈဗိုလျခြုပျ Qassem Soleimani ကို အမရေိကနျကအဝေးထိနျး ဒရုနျးကနေ ဒုံးကညြျနဲ့ ဒီလ ၃ရကျနေ့က အီရတျနိုငျငံမှာ ပဈခတျ သတျဖွတျခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
ဒီလို သတျဖွတျတာနဲ့ပတျသကျလို့ မွနျမာပွညျအခွစေိုကျ လူ့အခှင့ျအရေးအဖှဲ့တဈခုဖွဈတဲ့ ညီမြှခွငျးမွနျမာ အဖှဲ့ရဲ့ ဒါရိုကျတာ ဦးအောငျမြိုးမငျးက ဒါဟာ နိုငျငံတကာဥပဒကေို မလိုကျနာပဲ တရားလကျလှတျသတျဖွတျတဲ့ သဘော ဖွဈသလို လိုအပျတာထကျ အငျအားကို ပိုမိုအသုံးခတြာ ဖွဈတဲ့ အတှကျ နောကျဆကျတှဲ ပွူနာ အဖွဈနဲ့ စဈပှဲကွီးတှေ ဖွဈပှားတဲ့ အထိ ကယြျကယြျ ပွန့ျပွန့ျ ရငျဆိုငျရဖို့ ရှိတယျလို့ သုံးသပျပါတယျ။
“လူ့အခှင့ျအရေးဆိုတဲ့ဟာကတော့ အသှငျမတူတဲ့ဟာကို လကျခံပွီးတော့ တကယျလို့ ကြူးလှနျမှုရှိရငျတောငျ တရားဥပဒဆေောငျကွဉျးပွီးတော့ ထိုကျတနျသောလုပျဆောငျမှုဖွဈအောငျ လုပျဆောငျတာဖွဈပါတယျ။ အခုလိုမြိုးကိစ်စ သတျဖွတျမှုဖွဈသှားတယျ။ အငျအားသုံးပွီးသတျဖွတျတယျ။ ပွီးတော့ တဈခွားနိုငျငံမှာရှိတဲ့သူကို သတျဖွတျခွငျးကတော့ ငွိမျးခမြျးစှာဖွရှေငျးပွီးတော့ တရားဥပဒလေမျးကွောငျးကို ဘယျလိုမှ မသှားနိုငျပါဘူး။ အကြိုးဆကျက ဘာဖွဈမလဲဆိုရငျတော့ နိုငျငံတကာဥပဒတှေကေို မလေးစားမှုကို ရောကျလာမယျ။ ငါ့လှေ ငါထိုး ပဲခူးရောကျရောကျဆိုပွီးတော့ သှားတဲ့ပုံစံမြိုးဖွဈလာနိုငျတယျ။ နောကျတဈခုက ခံရတဲ့ဘကျကလညျး ဘယျလိုမှ ကြနေပျမှာ မဟုတျပါဘူး။ အနိုငျကငြ့ျခံရတယျ။ စောျကားခံရတယျဆိုတဲ့ ပုံစံမြိုးဖွဈရငျ ရနျကိုရနျခငြျး တုံ့နှငျးတဲ့ပုံစံမြိုးဖွဈပွီးတော့ စဈပှဲအထိကို သှားနိုငျတယျ။ စဈပှဲထိ သှားမယျဆိုရငျ သဆေုံးရမှာတော့ အပွဈမဲ့ပွညျသူတှေ ဖွဈပါတယျ။”
ဒီသတျဖွတျတာကို ကန့ျကှကျတဲ့အနနေဲ့ အရှေ့အလယျပိုငျးအပါအဝငျ နိုငျငံအတောျမြားမြားမှာ ဆန်ဒပွပှဲတှေ ဆကျတိုကျဖွဈပေါျနခေဲ့သလို အမရေိကနျနဲ့ အီရနျအကွားမှာ စဈရေးအရ တိုကျခိုကျမယျဆိုတဲ့ ခွိမျးခွောကျမှု တှလေညျး မွင့ျတကျလာခဲ့ပါတယျ။
နိုငျငံရေးလေ့လာသုံးသပျသူ ဒေါကျတာရနျမြိုးသိမျးကတော့ အခုလို တငျးမာမှုတှေ ဒီ့ထကျပိုပွီး မွင့ျတကျမလာစဖေို့ တခွား အငျအားကွီးနိုငျငံတှကေ ဝိုငျးဝနျးတားဆီး ကွမယျလို့ မြှောျလင့ျကွောငျး ပွောပါတယျ။
“ တငျးမာမှုတှေ ဘယျလောကျပဲ မွင့ျမား မွင့ျမား ကမ်ဘာ့ ငွိမျးခမြျးရေးအတှကျကော၊ အရှေ့အလယျပိုငျး ဒသေငွိမျးခမြျးရေးအတှကျကော ပွနျပွီးတော့ အာရုံစိုကျဖို့ မဖွဈမနလေိုအပျတယျလို့ မွငျတယျ။ တဘကျကလညျးပဲ Russia ဖကျဒရေးရှငျးနဲ့ တရုတျပွညျသူ့သမ်မတနိုငျငံတို့ရဲ့ ဒီအီရနျနိုငျငံနဲ့ အငျမတနျမှ နီးကပျတဲ့ ဆကျဆံရေး ရှိတဲ့အနအေထားတှအေရလညျး လကျရှိဖွဈပေါျနတေဲ့ တငျးမာမှုတှကေို ပိုပွီးတော့ မဆိုးသှားအောငျ၊ နောကျပွီးတော့ တဖွညျးဖွညျးနဲ့ တညျငွိမျမှုရလာအောငျ ဆောငျရှကျလာနိုငျတယျလို့ မွငျတယျ။ တကယျလို့ တငျးမာမှုတှေ ပိုပွီးမွင့ျမားလာမယျဆိုရငျ အရှေ့အလယျပိုငျးဒသေတငျမကပဲနဲ့ ကမ်ဘာတဈခုလုံးရဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ လုံခွုံရေးကိုပါ ခွိမျးခွောကျလာနိုငျတဲ့အနအေထားရှိတယျ။ အဲဒါကနတေဆင့ျ ကမ်ဘာ့ စီးပှားရေးကိုပါ လာပွီးတော့ သကျရောကျလာနိုငျတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ ရုရှားဖကျဒရေးရှငျး၊ တရုတျပွညျသူ့သမ်မတနိုငျငံ အပါအဝငျပေါ့လေ မဖွဈအောငျ ဝိုငျးပွီးတော့ ထိနျးကွလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျက အဲလို သုံးသပျပါတယျ။ ”
အမရေိကနျနဲ့ အီရနျတို့ရဲ့ တငျးမာမှုတှေ ဆကျလကျမွင့ျတကျလာမယျဆိုရငျ ကမ်ဘာ့နဲ့ ဒသေတှငျး တညျငွိမျရေး၊ လုံခွုံရေးနဲ့ စီးပှားရေးကို ထိခိုကျလာနိုငျသလို မွနျမာပွညျအပေါျမှာလညျး သကျရောကျ မှုတှေ ရှိလာနိုငျတယျလို့လညျး ဒေါကျတာရနျမြိုးသိမျးက ဆကျပွောပါတယျ။
“ ကနြောျတို့ နိုငျငံလညျးပဲ အဲဒီဖွဈစဉျတှရေဲ့ သကျရောကျမှုကို ကွီးကွီးမားမားခံရနိုငျတယျလို့ မွငျတယျ။ အခုလတျတလောပဲ ကနြောျတို့ နိုငျငံထဲမှာဆိုရငျ အခုဒါ စကျသုံးဆီဈေးတှကေ အခုရကျပိုငျးမှာကို တကျလာပွီ။ ရရှေညျမှာ ဒီတငျးမာမှုကွီးက မွင့ျမားသထကျ မွင့ျမားပွီး စိုးရိမျကွောင့ျကွမှုတှေ၊ ပူပနျမှုတှနေဲ့ မတညျငွိမျမှုတှေ၊ မလုံခွုံမှုတှေ ပိုပွီးတော့ မွင့ျတကျလာမယျဆိုရငျ တဈကမ်ဘာလုံးရဲ့စီးပှားရေး၊ နောကျကနြောျတို့ အာရှဒသေရဲ့ စီးပှားရေး ထိခိုကျသလို ကနြောျတို့ နိုငျငံရဲ့ စီးပှားရေး၊ ဖှံ့ဖွိုးမှုနဲ့ ရငျးနှီးမွုပျနှံမှုအပိုငျးတှကေိုလညျး ထိခိုကျလာနိုငျတယျလို့ အဲလို သုံးသပျပါတယျ။”
ပွီးခဲ့တဲ့ ရကျပိုငျးတှကေတော့အမရေိကနျနိုငျငံနဲ့ အမရေိကနျရဲ့ ပိုငျဆိုငျမှုတှကေို ထိခိုကျလာရငျ အီရနျနိုငျငံက ပဈမှတျ ၅၀ကြောျကို ပွငျးပွငျးထနျထနျတိုကျခိုကျမယျလို့ အမရေိကနျသမ်မတက ပွောဆိုထားသလို အီရနျဘကျကလညျး အမရေိကနျပဈမှတျ ၃၀၀ကို လကျတ့ုံပွနျနိုငျကွောငျး တုံ့ပွနျပွောဆိုထားပါတယျ။
ကုလသမဂ်ဂအတှငျးရေးမှူးခြုပျအပါအဝငျ အမရေိကနျရဲ့ ဥရောပ မဟာမိတျတှကေတော့ နှဈနိုငျငံအကွားတငျးမာမှုတှေ လြော့ခဖြို့ နဲ့ နှဈနိုငျငံလုံးက ထိနျးထိနျးသိမျးသိမျးနဲ့ သတိထား ကိုငျတှယျဖွရှေငျးဖို့ တိုကျတှနျးထားကွပါတယျ။
