ရန်ကုန်မြေအောက်ရေ မခမ်းခြောက်စေဖို့

ရန်ကုန်မြို့နေလူပေါင်း ၆ သန်းကျော်ထဲမှာ မြေအောက်ရေကို သုံးစွဲနေသူက ထက်ဝက်လောက် ရှိပါတယ်။ မြို့ချဲ့တာတွေနဲ့အတူ လူဦးရေကလည်း တိုးလာနေတာကြောင့် ရေရှည်အတွက် ရန်ကုန်မြို့ရဲ့ မြေအောက်ရေ အခြေအနေကို သိရအောင် မြန်မာနိုင်ငံ ရေအရင်းအမြစ် ကော်မတီ NWRC ရဲ့ မြေအောက်ရေဆိုင်ရာ အကြံပေး ဦးမြင့်သိန်းကို မေးမြန်းပြီး တင်ပြပေးမှာပါ။

ရန်ကုန်မြေအောက်ရေ မခမ်းခြောက်စေဖို့

ဦးမြင့်သိန်း။ ။ “ရန်ကုန်မြို့မှာ ၂၀၁၄ သန်းကောင်စာရင်း ကောက်တဲ့အနေအထားအရ ဆိုရင် လူဦးရေ ၅ သန်းကျော်ရှိတယ်။ ၃၃ မြိုု့နယ် စည်ပင်သာယာရဲ့ အုပ်ချုပ်မှု အောက်မှာပေါ့။ အခုဆိုရင်တော့ ၆ သန်းကျော် လောက် ဖြစ်သွားပြီပေါ့။ အဲဒီမှာ လူဦးရေ ၅၀ % တဝက်လောက်က မြေအောက်ရေကို မှီခိုပြီးတော့ သောက်သုံးရေ အတွက် အားထားနေကြရတယ်။ စည်ပင်ရေ လက်လှမ်းမမှီတာ အများဆုံးက ကျနော်တို့ မြို့ထဲ မဟုတ်တဲ့ မြို့ပြင်နဲ့ တိုးချဲ့မြို့သစ်တွေ၊ မြို့နယ်တွေ တော်တော်များများက မြေအောက်ရေကို အားထားရတယ်။ စက်ရုံ အလုပ်ရုံတွေ ဆိုရင် ရာနှုန်းပြည့် မြေအောင်ရေကို အားထားပြီးတော့ သုံးစွဲနေကြတယ်ပေါ့။

မေး။ ။“အဲဒီတော့ ဒီမြေအောက်ရေက လုံလုံလောက်လောက်ရော ရှိပါသလားဆရာ။”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။ “လုံလုံလောက်လောက် ရှိမရှိကို ကျနော် သိသလောက်တော့ ဌာနဆိုင်ရာတွေ၊ တရားဝင် ဘယ်သူမှ တွက်ချက်မထားဘူးဆိုတာ ကျနော် သေချာ ပြောရဲတယ်။ ကျနော်ကတော့ ဝါသနာပါလို့ နဲနဲပါးပါး တွက်ချက်ထားတာ ရှိတယ်ဗျ။ မြေအောက်ရေကိုက ရန်ကုန်မြို့က ဘယ်တုန်းကတည်းက စသုံးသလဲ ဆိုတော့ မြန်မာဘုရင်တွေ လက်ထက် ၁၈၄၂ ခုနှစ် လောက်ကတည်းက သုံးတယ်။ အဲဒီလောက်ကတည်းက စသုံးလာတယ်။ အင်္ဂလိပ် ကိုလိုနီ လက်အောက် ကျတော့လည်း ဆက်သုံးတယ်။ သူတို့က ဥပဒေတွေ ဘာတွေ ပြဌာန်း ပြီးတော့ စံနစ်တကျနဲ့ ရေဘယ်လောက် ထွက်ရင် ဘယ်လောက် ထုတ်မယ်၊ အဲဒီလိုမျိုး မှတ်တမ်း မှတ်ရာတွေနဲ့ ရယ်၊ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်း တွေနဲ့ထုတ်သုံးလာတယ် ပေါ့လေ။ အဲ - အဲဒီလို သုံးလာတာ တွေက ဒီအရေးအခင်း ပြီးတဲ့ နောက်ပိုင်းမှာ အဲဒီလို စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေနဲ့ လိုင်စင်တွေနဲ့ယူပြီးတော့ ထုတ်သုံးလာတာ မရှိတော့ဘူးဗျ။

ဘာလို့တုန်း ဆိုတော့ အဲဒီ ဗြိတိသျှက ၁၉၃၀ ခုနှစ်မှာ မြေအောက်ရေ ဥပဒေ ပြဌာန်းပြီးတော့ သုံးစွဲလာတဲ့ ဟာက အရေးအခင်း မတိုင်ခင် အိုးအိမ်ဦးစီးဌာနကနေ ဦးဆောင်ပြီးတော့ ရန်ကုန်မြို့မှာ ရေတွင်းတူးမယ် ဆိုရင် သူ့ဆီမှာ လိုင်စင်လျှောက်၊ ပြီးတော့ တူးခွင့်ပေး၊ သုံးစွဲခွင့်ပေး၊ ဘယ်လောက်ထွက်တယ်၊ ဘယ်လောက် မှတ်တမ်းတွေ ရှိတယ်၊ ရေက ဘယ်လောက်ရှိတယ်၊ ရေဂါလံ ဘယ်လောက်ထွက်တယ်၊ ဘယ်လောက် ထုတ်မယ်၊ အဲဒီလိုတွေ ရှိခဲ့တယ်ဗျ။ အဲဒါတွေက ၁၈၈၈ နောက်ပိုင်း ၉၀ခု ၊ ဒီလို လှိုင်သာယာ၊ ရွှေပြည်သာ၊ ဒဂုံ မြို့သစ်တွေ ပေါ်လာပြီးတဲ့နောက် မရှိတော့ဘူး။ မရှိတော့ မြေအောက်ရေ အနေအထားက ဘာဖြစ်သလဲ ဆိုတော့၊ လူဦးရေများလာတာနဲ့ အမျှ၊ တူးတဲ့ တွင်းအရေအတွက် တွေက များလာတယ်။ မြေအောက်ရေ သိုလှောင်မှု ပမာဏက ဘယ်လောက်ရှိတယ် ဆိုတာကို ဒီဘက်ပိုင်းမှာ ဘယ်သူမှ မကြည့်ကြတော့ဘူး။

မေး။ ။“ဆရာသုတေသနလုပ်ထားတဲ့ ပမာဏကရော ဘယ်လောက်ရှိပါသလဲဆရာ။”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“ကျနော် အလုပ်မထွက်ခင် ၁၉၉၀- ၉၁ လောက်က ကျနော် မဟာရန်ကုန်ကို water well data monitoring and researching (ရေတွင်းတွေအတွက် စောင့်ကြည့် တိုင်းထွာပြီး အချက်အလက် ကောက်ယူတာနဲ့ သုတေသန) တခု သုတေသနလေး လုပ်ခဲ့တယ်ပေါ့။ အဲဒီတုန်းက ရန်ကုန်မြို့မှာ တွင်းပေါင်း သုံးထောင်ကျော်ပဲ ရှိတယ်၊ မှတ်တမ်းမှတ်ရာတွေ ပြည့်ပြည့်ဝဝ ရတယ်၊ အဲဒီနောက်ပိုင်းမှာ မရှိတော့ဘူး။ အဲဒီအချိန်တုန်းက ကျနော်တွက်ထား သလောက်ကတော့ ၁၉၉၀ - ၉၅ မတိုင်ခင်တုန်းက မြေအောက် ရေစိမ့်နှုန်းက ရေစီးဆင်းနှုန်းတွေက အတော်ကောင်းတယ်ဗျ၊ ၁၆.၇ လက်မ - တနှစ်ကို မြေအောက်ထဲကို မိုးရေက စိမ့်ဝင်တဲ့နှုန်း- အဲဒီလောက်အထိ ရှိခဲ့တယ်။ အဲဒါတွေက ဘာလုပ်တုန်း ဆိုတော့ မြေအောက်ရေကို ဖြည့်တင်းတဲ့ recharge area ပေါ့၊ ဒီ recharge area ရေပြန်ဖြည့်ပေးနိုင်တဲ့ ဧရိယာက ဘယ်နေရာတွေမှာ ရှိသတုန်း ဆိုတော့၊ အခု မင်္ဂလာဒုံနား တဝိုက်ကနေပြီးတော့ မြောက်ဘက်ကို ထောက်ကြန့်တို့ ဘာတို့လောက်အထိ အဲဒီနေရာတွေက open space ကွင်းပြင်နေရာကြီး ပေါ့ဗျာ။ မိုးရေတွေ စိမ့်ဝင်တဲ့နေရာတွေ အများကြီးရတယ်။ အခု အဲဒီနေရာတွေဟာ မြို့သစ်တွေ တိုးချဲ့တယ်၊ မြို့ပြရပ်ဝန်းတွေ ဖွံ့ဖြိုးလာတာနဲ့အမျှ စက်ရုံအလုပ်ရုံ၊ လူနေအိမ်တွေနဲ့ ဖုံးလွှမ်းသွားတော့ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ hydrogeology ဇလဘူမိဗေဒအရ ပြောရင် ဘာဖြစ်လာသလဲ ဆိုတော့ အဲဒီနေရာတွေက impervious layers - မိုးရေ စိမ့်မဝင်နိုင်တော့တဲ့ နေရာတွေ ဖြစ်သွားတယ်။ အဲဒီတော့ မြေကြီးထဲကို မိုးရေ စိမ့်ဝင်တဲ့နှုန်းက နဲလာတယ်။

အဲဒီလို နဲလာတာကိုလည်း ကျနော် တွက်ကြည့်ဘူးလိုက်တယ်ဗျ။ ခန့်မှန်းပေါ့လေ။ ၁၉၉၅- ၂၀၀၀ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှာ ၁၅ ကျော်ကျော် လောက်ပဲ ရှိတော့မယ်လို့ ကျနော်ခန့်မှန်းတယ်၊ တနှစ်ကိုပေါ့လေ။ ပျမ်းမျှ ရေစိမ့်နှုန်းက ဒါပေမယ့်လို့ တွင်းအရေအတွက် များလာတယ်။ များလာတော့ ဘယ်မှာ သိသာသလဲ ဆိုရင်၊ ကျနော်တို့ water level မြေအောက်ရေ လယ်ဘယ်တွေ ကျတယ်။ အနီးစပ်ဆုံး ပြောရရင် ကျနော်တို့ ပြည်လမ်းက အရင်တုန်းက ပညာရေးတက္ကသိုလ်ဝင်းထဲက တကောင်းဆောင်တို့ ဘာတို့ ရှိတဲ့နေရာ မှတ်မိလိုက်မှာပါ လိပ်ခုံးကြီး ရှိတဲ့နားကလေ။ အဲဒီနားက တွင်းတွေ ဆိုရင် ကျနော်တို့ တက္ကသိုလ် ဆောက်ကတည်းက တွင်းတွေ၊ ကျနော် ခုန ၉၀- ၉၁ မှာ ကျနော် သုတေသနနဲ့ စစ်တမ်း ကောက်တုန်းက အဲဒီက တွင်းတွေရဲ့ ရေထွက်တွေက ၃ - ၄ သောင်း ရှိတယ်။ မြေအောက်ရေ level က ပေ ၂၀ ဝန်းကျင်မှာပဲ ရှိတယ်။ အဲဒီတွင်းတွေ နားမှာပဲ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ဝန်းကျင်လောက်က ရေတွင်းတူးတော့ အဲဒီမှာ တွင်းကြီးပဲ- ၁၂ လက်မ ကို တူးတော့ အဲဒီမှာ ရေ level က ဘယ်လောက်ဖြစ်သွားသလဲ ဆိုတော့ ပေ ၄၀ ဖြစ်သွားတယ်။ ပေ ၂၀ ကနေ ပေ ၄၀ ဆိုတော့ ၁၀၀ % ကျသွားတာပေါ့နော်။

ကျနော်တို့ ရန်ကုန်မြို့မှာ ရေထွက်နှုန်းကောင်းတဲ့ အလုံတို့၊ ကြည့်မြင်တိုင်တို့ စမ်းချောင်းတို့လည်း အဲဒီလိုပဲဗျ။ ပေ ၁၀ ပေ - ၁၅ ပေ ရှိတဲ့ တွင်းတွေက အစိတ် သုံးဆယ် ဖြစ်သွားတယ်။ မြေအောက်ရေ level တွေ ကျကုန်တယ်။”

မေး။ ။“ဒီ မြေအောက်ရေ level မကျတဲ့တွင်းတွေကျတော့ရောဆရာ”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“အဲဒီတွင်းတွေက ရေငံတွေ ဝင်လာတာကို။ ဥပမာ ကျနော်တို့ ကြည့်မြင်တိုင် အောက်လမ်းမကြီးရဲ့ အနောက်ဖက်ခြမ်း၊ အလုံ၊ အဲဒီနားက တွင်းတွေ ဆိုရင် ရေ level တော့ မကျဘူး။ ဘာလို့မကျလည်း။ ရေငံဝင်လာတော့ ရေငံက ပြန်ဖြည့်သွားတယ်။ ရေချိုက မဖြည့်နိုင်တော့ဘူး။ ဘာလို့ မဖြည့်နိုင်လည်း ဆိုတော့ ခုနပြောတဲ့ မြေအောက်ရေကို ဖြည့်တင်းတဲ့ မိုးရေက ခုန ရန်ကုန်မြို့ရဲ့ မြောက်ဖက်ခြမ်းကျနော် ပြောတဲ့ နေရာတွေက အဆောက်အဦးတွေနဲ့ ဖုံးလွှမ်းသွားတယ်။ မြေအောက်ရေစိမ့်နှုန်း ရပ်ဝန်းက နဲသွားတယ်။ အဲဒီတော့ ရန်ကုန်မြစ်တွေ၊ ဒီရေ အတက်အကျရှိတဲ့ မြစ်တွေ၊ ချောင်းတွေနားမှာ ရှိတဲ့ ရပ်ကွက်တွေ၊ ကျနော်တို့ ဒဂုံ ဆိပ်ကမ်းတို့၊ အလုံတို့၊ monkey point တို့၊ ကြည့်မြင်တိုင်တို့ အဲဒီနေရာတွေမှာ ဘာဖြစ်သလဲ။ ရေငံ တိုးတယ်။ ရွှေပြည်သာတို့ ဘာတို့ ဆိုရင် အနောက်ဖက် ခြမ်းဆို ရေငံတွေ တိုးလာတယ်။ အဲဒီလိုမျိုးတွေ ဖြစ်လာတာက သက်သေ တခုပဲ ပေါ့။ လုံလောက်မှု အနေအထား နဲလာပြီ ဆိုတာကို အခု ဒီ ရေငံတိုးဝင်တာတွေ၊ ရေ level ကျတာတွေက အဖြေပေးနေတယ်။

မေး။ ။“ဒါဆို မြေအောက်ရေကို ဘယ်လောက်အထိ ရနေနိုင်ပါလဲဆရာ”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“ဒီမြေအောက်ရေကိုတော့ ထုတ်လို့တော့ ရနေအုံးမှာပဲဗျ။ ကျနော် ခန့်မှန်းတာတော့ ၂၀၃၀ - ၄- ၅ဆယ်လောက်။ အဲဒီနောက်ပိုင်း ၂၀၃၀ နောက်ပိုင်း ၂၀၄၀ လောက် ဆိုရင်တော့ ရာသီဥတုကလည်း ဖေါက်ပြန်တာနဲ့အမျှ အရည်အသွေး ကျသွားမယ်။ မြေအောက်ရေကတော့ ရမယ်၊ မရဘူး မဟုတ်ဖူး။ အရည်အသွေးကျသွားမယ်။ သောက်သုံးလို့ မရတဲ့ အနေအထား မျိုးတွေ နဲလာမယ်။ ဘာလို့ မြေအောက်ရေ ရနိုင်မယ်လို့ ကျနော် ပြောသလဲ ဆိုတော့ ရေချိုဝင်တဲ့ ရပ်ဝန်း မရှိတော့ ရေငံက ဝင်လာတယ်။ မြေအောက်ရေက ရေချိုက ရေငံပေါ်မှာ မူတည်တယ်ဗျ။ ရေချိုရဲ့ density သိပ်သည်းဆက ၁ ရှိတယ်။ ရေငံရဲ့ သိပ်သည်းဆက ၁.၀၂ ပဲ ရှိတယ်။ အဲဒီတော့ floating ဖြစ်တယ်။ အပေါ်မှာ ပေါ်တယ်။ အဲဒီမှာမှ ရေချိုရဲ့ ရေထုက ပါးပြီးတော့ ရေငံကို မဖိနိုင်ဘူး ဆိုရင် ရေငံက အောက်ကနေ ဖေါက်ပြီး ထွက်သွားမယ်။ ရေချိုနေရာကို ရေငံကရောပြီးတော့ အဲဒီမှာ ကျနော်တို့ အရပ် အခေါ်ကျတော့ တွင်းပျက်သွားတယ်လို့ ခေါ်တာပေါ့။ ရေတွင်းက ရေမချိုတော့ဘူး။ ရေမကောင်းတော့ဘူး။ ငံသွားပြီ။ အဲဒီလိုခေါ်တာ ပေါ့ဗျာ။

ဇလဘူမိဗေဒ ပညာရှင် ဦးမြင့်သိန်းပါ။

( UNICODE )

ရနျကုနျမွို့နလေူပေါငျး ၆ သနျးကြောျထဲမှာ မွအေောကျရကေို သုံးစှဲနသေူက ထကျဝကျလောကျ ရှိပါတယျ။ မွို့ခြဲ့တာတှနေဲ့အတူ လူဦးရကေလညျး တိုးလာနတောကွောင့ျ ရရှေညျအတှကျ ရနျကုနျမွို့ရဲ့ မွအေောကျရေ အခွအေနကေို သိရအောငျ မွနျမာနိုငျငံ ရအေရငျးအမွဈ ကောျမတီ NWRC ရဲ့ မွအေောကျရဆေိုငျရာ အကွံပေး ဦးမွင့ျသိနျးကို မေးမွနျးပွီး တငျပွပေးမှာပါ။

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။ “ရနျကုနျမွို့မှာ ၂၀၁၄ သနျးကောငျစာရငျး ကောကျတဲ့အနအေထားအရ ဆိုရငျ လူဦးရေ ၅ သနျးကြောျရှိတယျ။ ၃၃ မွို့နယျ စညျပငျသာယာရဲ့ အုပျခြုပျမှု အောကျမှာပေါ့။ အခုဆိုရငျတော့ ၆ သနျးကြောျ လောကျ ဖွဈသှားပွီပေါ့။ အဲဒီမှာ လူဦးရေ ၅၀ % တဝကျလောကျက မွအေောကျရကေို မှီခိုပွီးတော့ သောကျသုံးရေ အတှကျ အားထားနကွေရတယျ။ စညျပငျရေ လကျလှမျးမမှီတာ အမြားဆုံးက ကနြောျတို့ မွို့ထဲ မဟုတျတဲ့ မွို့ပွငျနဲ့ တိုးခြဲ့မွို့သဈတှေ၊ မွို့နယျတှေ တောျတောျမြားမြားက မွအေောကျရကေို အားထားရတယျ။ စကျရုံ အလုပျရုံတှေ ဆိုရငျ ရာနှုနျးပွည့ျ မွအေောငျရကေို အားထားပွီးတော့ သုံးစှဲနကွေတယျပေါ့။

မေး။ ။“အဲဒီတော့ ဒီမွအေောကျရကေ လုံလုံလောကျလောကျရော ရှိပါသလားဆရာ။”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။ “လုံလုံလောကျလောကျ ရှိမရှိကို ကနြောျ သိသလောကျတော့ ဌာနဆိုျငျရာတှေ၊ တရားဝငျ ဘယျသူမှ တှကျခကြျမထားဘူးဆိုတာ ကနြောျ သခြော ပွောရဲတယျ။ ကနြောျကတော့ ဝါသနာပါလို့ နဲနဲပါးပါး တှကျခကြျထားတာ ရှိတယျဗြ။ မွအေောကျရကေိုက ရနျကုနျမွို့က ဘယျတုနျးကတညျးက စသုံးသလဲ ဆိုတော့ မွနျမာဘုရငျတှေ လကျထကျ ၁၈၄၂ ခုနှဈ လောကျကတညျးက သုံးတယျ။ အဲဒီလောကျကတညျးက စသုံးလာတယျ။ အငျ်ဂလိပျ ကိုလိုနီ လကျအောကျ ကတြော့လညျး ဆကျသုံးတယျ။ သူတို့က ဥပဒတှေေ ဘာတှေ ပွဌာနျး ပွီးတော့ စံနဈတကနြဲ့ ရဘေယျလောကျ ထှကျရငျ ဘယျလောကျ ထုတျမယျ၊ အဲဒီလိုမြိုး မှတျတမျး မှတျရာတှနေဲ့ ရယျ၊ စညျးမဉြျးစညျးကမျး တှနေဲ့ထုတျသုံးလာတယျ ပေါ့လေ။ အဲ - အဲဒီလို သုံးလာတာ တှကေ ဒီအရေးအခငျး ပွီးတဲ့ နောကျပိုငျးမှာ အဲဒီလို စညျးမဉြျးစညျးကမျးတှနေဲ့ လိုငျစငျတှနေဲ့ယူပွီးတော့ ထုတျသုံးလာတာ မရှိတော့ဘူးဗြ။

ဘာလို့တုနျး ဆိုတော့ အဲဒီ ဗွိတိသြှက ၁၉၃၀ ခုနှဈမှာ မွအေောကျရေ ဥပဒေ ပွဌာနျးပွီးတော့ သုံးစှဲလာတဲ့ ဟာက အရေးအခငျး မတိုငျခငျ အိုးအိမျဦးစီးဌာနကနေ ဦးဆောငျပွီးတော့ ရနျကုနျမွို့မှာ ရတှေငျးတူးမယျ ဆိုရငျ သူ့ဆီမှာ လိုငျစငျလြှောကျ၊ ပွီးတော့ တူးခှင့ျပေး၊ သုံးစှဲခှင့ျပေး၊ ဘယျလောကျထှကျတယျ၊ ဘယျလောကျ မှတျတမျးတှေ ရှိတယျ၊ ရကေ ဘယျလောကျရှိတယျ၊ ရဂေါလံ ဘယျလောကျထှကျတယျ၊ ဘယျလောကျ ထုတျမယျ၊ အဲဒီလိုတှေ ရှိခဲ့တယျဗြ။ အဲဒါတှကေ ၁၈၈၈ နောကျပိုငျး ၉ဝခု ၊ ဒီလို လှိုငျသာယာ၊ ရှှပွေညျသာ၊ ဒဂုံ မွို့သဈတှေ ပေါျလာပွီးတဲ့နောကျ မရှိတော့ဘူး။ မရှိတော့ မွအေောကျရေ အနအေထားက ဘာဖွဈသလဲ ဆိုတော့၊ လူဦးရမြေားလာတာနဲ့ အမြှ၊ တူးတဲ့ တှငျးအရအေတှကျ တှကေ မြားလာတယျ။ မွအေောကျရေ သိုလှောငျမှု ပမာဏက ဘယျလောကျရှိတယျ ဆိုတာကို ဒီဘကျပိုငျးမှာ ဘယျသူမှ မကွည့ျကွတော့ဘူး။

မေး။ ။“ဆရာသုတသေနလုပျထားတဲ့ ပမာဏကရော ဘယျလောကျရှိပါသလဲဆရာ။”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“ကနြောျ အလုပျမထှကျခငျ ၁၉၉၀- ၉၁ လောကျက ကနြောျ မဟာရနျကုနျကို water well data monitoring and researching (ရတှေငျးတှအေတှကျ စောင့ျကွည့ျ တိုငျးထှာပွီး အခကြျအလကျ ကောကျယူတာနဲ့ သုတသေန) တခု သုတသေနလေး လုပျခဲ့တယျပေါ့။ အဲဒီတုနျးက ရနျကုနျမွို့မှာ တှငျးပေါငျး သုံးထောငျကြောျပဲ ရှိတယျ၊ မှတျတမျးမှတျရာတှေ ပွည့ျပွည့ျဝဝ ရတယျ၊ အဲဒီနောကျပိုျငျးမှာ မရှိတော့ဘူး။ အဲဒီအခြိနျတုနျးက ကနြောျတှကျထား သလောကျကတော့ ၁၉၉၀ - ၉၅ မတိုငျခငျတုနျးက မွအေောကျ ရစေိမ့ျနှုနျးက ရစေီးဆငျးနှုနျးတှကေ အတောျကောငျးတယျဗြ၊ ၁၆.၇ လကျမ - တနှဈကို မွအေောကျထဲကို မိုးရကေ စိမ့ျဝငျတဲ့နှုနျး- အဲဒီလောကျအထိ ရှိခဲ့တယျ။ အဲဒါတှကေ ဘာလုပျတုနျး ဆိုတော့ မွအေောကျရကေို ဖွည့ျတငျးတဲ့ recharge area ပေါ့၊ ဒီ recharge area ရပွေနျဖွည့ျပေးနိုငျတဲ့ ဧရိယာက ဘယျနရောတှမှော ရှိသတုနျး ဆိုတော့၊ အခု မငျ်ဂလာဒုံနား တဝိုကျကနပွေီးတော့ မွောကျဘကျကို ထောကျကွန့ျတို့ ဘာတို့လောကျအထိ အဲဒီနရောတှကေ open space ကှငျးပွငျနရောကွီး ပေါ့ဗြာ။ မိုးရတှေေ စိမ့ျဝငျတဲ့နရောတှေ အမြားကွီးရတယျ။ အခု အဲဒီနရောတှဟော မွို့သဈတှေ တိုးခြဲ့တယျ၊ မွို့ပွရပျဝနျးတှေ ဖှံ့ဖွိုးလာတာနဲ့အမြှ စကျရုံအလုပျရုံ၊ လူနအေိမျတှနေဲ့ ဖုံးလှှမျးသှားတော့ ပညာရပျဆိုငျရာ hydrogeology ဇလဘူမိဗဒေအရ ပွောရငျ ဘာဖွဈလာသလဲ ဆိုတော့ အဲဒီနရောတှကေ impervious layers - မိုးရေ စိမ့ျမဝငျနိုငျတော့တဲ့ နရောတှေ ဖွဈသှားတယျ။ အဲဒီတော့ မွကွေီးထဲကို မိုးရေ စိမ့ျဝငျတဲ့နှုနျးက နဲလာတယျ။

အဲဒီလို နဲလာတာကိုလညျး ကနြောျ တှကျကွည့ျဘူးလိုကျတယျဗြ။ ခန့ျမှနျးပေါ့လေ။ ၁၉၉၅- ၂၀၀၀ ခုနှဈ နောကျပိုငျးမှာ ၁၅ ကြောျကြောျ လောကျပဲ ရှိတော့မယျလို့ ကနြောျခန့ျမှနျးတယျ၊ တနှဈကိုပေါ့လေ။ ပမြျးမြှ ရစေိမ့ျနှုနျးက ဒါပမေယ့ျလို့ တှငျးအရအေတှကျ မြားလာတယျ။ မြားလာတော့ ဘယျမှာ သိသာသလဲ ဆိုရငျ၊ ကနြောျတို့ water level မွအေောကျရေ လယျဘယျတှေ ကတြယျ။ အနီးစပျဆုံး ပွောရရငျ ကနြောျတို့ ပွညျလမျးက အရငျတုနျးက ပညာရေးတက်ကသိုလျဝငျးထဲက တကောငျးဆောငျတို့ ဘာတို့ ရှိတဲ့နရော မှတျမိလိုကျမှာပါ လိပျခုံးကွီး ရှိတဲ့နားကလေ။ အဲဒီနားက တှငျးတှေ ဆိုရငျ ကနြောျတို့ တက်ကသိုလျ ဆောကျကတညျးက တှငျးတှေ၊ ကနြောျ ခုန ၉၀- ၉၁ မှာ ကနြောျ သုတသေနနဲ့ စဈတမျး ကောကျတုနျးက အဲဒီက တှငျးတှရေဲ့ ရထှေကျတှကေ ၃ - ၄ သောငျး ရှိတယျ။ မွအေောကျရေ level က ပေ ၂၀ ဝနျးကငြျမှာပဲ ရှိတယျ။ အဲဒီတှငျးတှေ နားမှာပဲ ပွီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ဝနျးကငြျလောကျက ရတှေငျးတူးတော့ အဲဒီမှာ တှငျးကွီးပဲ- ၁၂ လကျမ ကို တူးတော့ အဲဒီမှာ ရေ level က ဘယျလောကျဖွဈသှားသလဲ ဆိုတော့ ပေ ၄၀ ဖွဈသှားတယျ။ ပေ ၂၀ ကနေ ပေ ၄၀ ဆိုတော့ ၁၀၀ % ကသြှားတာပေါ့နောျ။

ကနြောျတို့ ရနျကုနျမွို့မှာ ရထှေကျနှုနျးကောငျးတဲ့ အလုံတို့၊ ကွည့ျမွငျတိုငျတို့ စမျးခြောငျးတို့လညျး အဲဒီလိုပဲဗြ။ ပေ ၁၀ ပေ - ၁၅ ပေ ရှိတဲ့ တှငျးတှကေ အစိတျ သုံးဆယျ ဖွဈသှားတယျ။ မွအေောကျရေ level တှေ ကကြုနျတယျ။”

မေး။ ။“ဒီ မွအေောကျရေ level မကတြဲ့တှငျးတှကေတြော့ရောဆရာ”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“အဲဒီတှငျးတှကေ ရငေံတှေ ဝငျလာတာကို။ ဥပမာ ကနြောျတို့ ကွည့ျမွငျတိုငျ အောကျလမျးမကွီးရဲ့ အနောကျဖကျခွမျး၊ အလုံ၊ အဲဒီနားက တှငျးတှေ ဆိုရငျ ရေ level တော့ မကဘြူး။ ဘာလို့မကလြညျး။ ရငေံဝငျလာတော့ ရငေံက ပွနျဖွည့ျသှားတယျ။ ရခြေိုက မဖွည့ျနိုငျတော့ဘူး။ ဘာလို့ မဖွည့ျနိုငျလညျး ဆိုတော့ ခုနပွောတဲ့ မွအေောကျရကေို ဖွည့ျတငျးတဲ့ မိုးရကေ ခုန ရနျကုနျမွို့ရဲ့ မွောကျဖကျခွမျးကနြောျ ပွောတဲ့ နရောတှကေ အဆောကျအဦးတှနေဲ့ ဖုံးလှှမျးသှားတယျ။ မွအေောကျရစေိမ့ျနှုနျး ရပျဝနျးက နဲသှားတယျ။ အဲဒီတော့ ရနျကုနျမွဈတှေ၊ ဒီရေ အတကျအကရြှိတဲ့ မွဈတှေ၊ ခြောငျးတှနေားမှာ ရှိတဲ့ ရပျကှကျတှေ၊ ကနြောျတို့ ဒဂုံ ဆိပျကမျးတို့၊ အလုံတို့၊ monkey point တို့၊ ကွည့ျမွငျတိုငျတို့ အဲဒီနရောတှမှော ဘာဖွဈသလဲ။ ရငေံ တိုးတယျ။ ရှှပွေညျသာတို့ ဘာတို့ ဆိုရငျ အနောကျဖကျ ခွမျးဆို ရငေံတှေ တိုးလာတယျ။ အဲဒီလိုမြိုးတှေ ဖွဈလာတာက သကျသေ တခုပဲ ပေါ့။ လုံလောကျမှု အနအေထား နဲလာပွီ ဆိုတာကို အခု ဒီ ရငေံတိုးဝငျတာတှေ၊ ရေ level ကတြာတှကေ အဖွပေေးနတေယျ။

မေး။ ။“ဒါဆို မွအေောကျရကေို ဘယျလောကျအထိ ရနနေိုငျပါလဲဆရာ”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“ဒီမွအေောကျရကေိုတော့ ထုတျလို့တော့ ရနအေုံးမှာပဲဗြ။ ကနြောျ ခန့ျမှနျးတာတော့ ၂၀၃၀ - ၄- ၅ဆယျလောကျ။ အဲဒီနောကျပိုငျး ၂၀၃၀ နောကျပိုငျး ၂၀၄၀ လောကျ ဆိုရငျတော့ ရာသီဥတုကလညျး ဖေါကျပွနျတာနဲ့အမြှ အရညျအသှေး ကသြှားမယျ။ မွအေောကျရကေတော့ ရမယျ၊ မရဘူး မဟုတျဖူး။ အရညျအသှေးကသြှားမယျ။ သောကျသုံးလို့ မရတဲ့ အနအေထား မြိုးတှေ နဲလာမယျ။ ဘာလို့ မွအေောကျရေ ရနိုငျမယျလို့ ကနြောျ ပွောသလဲ ဆိုတော့ ရခြေိုဝငျတဲ့ ရပျဝနျး မရှိတော့ ရငေံက ဝငျလာတယျ။ မွအေောကျရကေ ရခြေိုက ရငေံပေါျမှာ မူတညျတယျဗြ။ ရခြေိုရဲ့ density သိပျသညျးဆက ၁ ရှိတယျ။ ရငေံရဲ့ သိပျသညျးဆက ၁.၀၂ ပဲ ရှိတယျ။ အဲဒီတော့ floating ဖွဈတယျ။ အပေါျမှာ ပေါျတယျ။ အဲဒီမှာမှ ရခြေိုရဲ့ ရထေုက ပါးပွီးတော့ ရငေံကို မဖိနိုငျဘူး ဆိုရငျ ရငေံက အောကျကနေ ဖေါကျပွီး ထှကျသှားမယျ။ ရခြေိုနရောကို ရငေံကရောပွီးတော့ အဲဒီမှာ ကနြောျတို့ အရပျ အခေါျကတြော့ တှငျးပကြျသှားတယျလို့ ခေါျတာပေါ့။ ရတှေငျးက ရမေခြိုတော့ဘူး။ ရမေကောငျးတော့ဘူး။ ငံသှားပွီ။ အဲဒီလိုခေါျတာ ပေါ့ဗြာ။

ဇလဘူမိဗဒေ ပညာရှငျ ဦးမွင့ျသိနျးပါ။