အမေရိကန်မရိန်းတပ်ဖွဲ့တွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားမှု တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ပုံ

(Zawgyi/Unicode)

အမေရိကန်စစ်တပ်အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေ၊ မတရားပြုကျင့်မှုတွေဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း ပိုများလာခဲ့တယ်လို့ အမေရိကန် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန ပင်တဂွန်စစ်ဌာနချုပ်က ဧပြီလထဲထုတ်ပြန်တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွက် အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှု ဖြစ်ရပ်ပေါင်း ၇,၈၂၅ ခုရှိခဲ့ပြီး ဒါဟာ ဒီ့အရင် ၂၀၁၈ ခုနှစ်ကထက် ၃ % ပို များလာတာဖြစ်တယ်လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ အမေရိကန်စစ်တပ်အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေ ဖြစ်လာရင် ဘယ်လို အရေးယူ ကိုင်တွယ်ပါလဲ။ မဖြစ်ခင် ကြိုတင်ကာကွယ်ဖို့ ဘယ်လိုလုပ်ငန်းစဉ်တွေ ချမှတ်ဆောင်ရွက်ပါလဲ။ အမေရိကန် မရိန်းတပ်ဖွဲ့အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှု တိုင်ကြားချက်တွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ ပြောခွင့်ရ ဗိုလ်ကြီး Casey Littesy ကို ဆက်သွယ်မေးမြန်းပြီး ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက တင်ဆက်ထားပါတယ်။

“ကျမအနေနဲ့ စစ်တပ် တခုလုံးကိုယ်စား ပြောတာမဟုတ်သလို၊ ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန အနေနဲ့လည်း ပြောခွင့်မရှိပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ထဲက အခြေအနေကိုပဲ ပြောနိုင်ပါတယ်။ ကာကွယ်ရေးဌာနကထုတ်ပြန်တဲ့ စစ်တပ်အတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်လို့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် နှစ်ပတ်လည် အစီရင်ခံစာကိုကြည့်ရင်တော့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေကြား ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေက ကျဆင်းသွားတာကို တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုမှုတွေနဲ့ပတ်သက်လာရင် အသိပေးတိုင်ကြားမှုတွေ နည်းပါးတယ်ဆိုတဲ့အချက်ကို ကျမတို့ နားလည် လက်ခံထားတာကြောင့် အစီရင်ခံစာထဲမှာ ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေ ကျဆင်းသွားတယ်ဆိုတာကို ကြည့်ပြီး ဒါတွေ တကယ်ပဲ ကျဆင်းလာတာလို့တော့ ကျမတို့ တထစ်ချ ခံယူလို့မရပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အနေနဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့်မှုတွေ၊ နှောက်ယှက်စော်ကားမှုတွေကို တိုက်ဖျက်ဖို့ သန္နိဌာန် အခိုင်အမာ ချမှတ် လုပ်ဆောင်နေတယ် ဆိုတာကိုတော့ ပြောနိုင်ပါတယ်။"

မရိန်းတပ်ဖွဲ့က အမှုထမ်းတယောက် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုကျင့် ခံရတယ်ဆိုရင် သူ့အနေနဲ့ ဘယ်လို တိုင်ကြားနိုင်ပါလဲ။ ဘယ်လို အကူအညီ အထောက်အပံ့တွေ ရနိုင်ပါသလဲ။

“မရိန်းတပ်ဖွဲ့တွင်းမှာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှု၊ မတရားပြုကျင့်မှု တခုခုဖြစ်တယ်ဆိုရင် ပြီးခဲ့တဲ့ နာရီပိုင်းကပဲဖြစ်ဖြစ်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပိုင်းကပဲဖြစ်ဖြစ် ကိုင်တွယ်တဲ့နေရာမှာ လုပ်ငန်းစဉ်ကတော့ အတူတူပါပဲ။ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှု ကာကွယ်ရေးနဲ့ တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး အစီအစဉ်အတိုင်း ဆောင်ရွက်ပါတယ်။ မတရားပြုကျင့်ခံရသူအနေနဲ့ အကန့်အသတ်ထား တိုင်ကြားမှု၊ ဒါမှမဟုတ် ဘာကန့်သတ်ချက်မှမထားဘဲ တိုင်ကြားမှုဆိုတဲ့ တိုင်ကြားနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းနှစ်မျိုး ရှိပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ တိုင်ကြားမှုတခု ရှိလာတယ်ဆိုရင် တိုင်ကြားသူအနေနဲ့ လိုအပ်တဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ စောင့်ရှောက်မှု ခံယူတာ၊ ဆွေးနွေး အကြံဉာဏ် ရယူတာ၊ တရားဥပဒေအရ အရေးယူကိုင်တွယ်မှု တောင်းဆိုတာတွေ လုပ်နိုင်ပါတယ်။ အဲ့ဒီအတွက် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ မတရားပြုမှု တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး တာဝန်ခံတယောက်နဲ့ ခံရသူဘက်ကနေ ရှေ့ထွက်လိုက်ပါ ကူညီဆောင်ရွက်ပေးသူ တယောက် ခန့်ထားပေးပါတယ်။ ဒီတိုင်ကြားမှု ပုံစံနှစ်ခုမှာ အဓိက ကွဲလွဲတာကတော့ တိုင်ကြားသူ အနေနဲ့ တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုကို လက်ခံသလား။ လက်မခံဘူးလားဆိုတာပါပဲ။ တိုင်ကြားသူက သူ့ရဲ့ ကိုယ်ရေးအချက်အလက် အသေးစိတ်၊ ဖြစ်စဉ်အခြေအနေတွေကို သက်ဆိုင်သူတွေကလွဲပြီး ဘယ်သူ့ကိုမှ သိခွင့်မပြုဘူး၊ တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုကို လက်မခံချင်ဘူး ဆိုရင်တော့ ဒါက အကန့်အသတ်နဲ့ တိုင်ကြားတာမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ အနေနဲ့ကတော့ ဒီလိုဖြစ်ရပ်တွေ ဖြစ်လာရင် တရားဝင် စုံစမ်းစစ်ဆေးတာကို လက်ခံတဲ့ အကန့်အသတ်မထားတဲ့ တိုင်ကြားမှုမျိုးကို အားပေးပါတယ်။ ဒါမှသာ အပြစ်ကျူးလွန်သူကို ထိထိရောက်ရောက် ဖော်ထုတ် အရေးယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။”

မြန်မာ-အမေရိကန်တယောက်ဖြစ်တဲ့ မရိန်းတပ်ဖွဲ့က တပ်ကြပ် မသဲဥ ဆိုရင် လွန်ခဲ့တဲ့ ၅ နှစ်လောက်က မရိန်းတပ်တွင်းမှာပဲ တခြားမရိန်းတပ်သားတယောက်က လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားတာကို ခံခဲ့ရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ အဲ့ဒီအချိန်တုန်းက သူ ဒီလို အထောက်အပံ့တွေ ရခဲ့သလားဆိုတာတော့ သူ့ရဲ့အမှုဖြစ်စဉ် အပြည့်အစုံ သိခွင့်မရသေးတာကြောင့် ကျမတို့ သေချာ မသိရသေးပါဘူး။ အကယ်၍ ခံရသူတယောက်အနေနဲ့ စစ်ဘက် အကူအညီအပြင် အရပ်ဘက် ဥပဒေအကျိုးဆောင်တွေရဲ့ အကူအညီ ရယူချင်တယ်ဆိုရင်ရော ဒါကို စစ်ဘက်တရားရေးစနစ်မှာ ခွင့်ပြုထားပါသလား။

“တပ်ကြပ် ဥ ဖြစ်ရပ်နဲ့ပတ်သက်လို့ အခု မေးတာမှာ အခြေအနေ နှစ်ရပ်ရှိပါတယ်။ ကျမ နားလည်သလောက် သူဟာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားခံရတယ်လို့ ပြောထားတာ နားလည်ပါတယ်။ ဒီအပေါ်မှာ သူ့ဘက်က စုံစမ်းမှုတွေလုပ်ဖို့ တရားဝင် တိုင်ကြားထားတယ်ဆိုရင် သူလည်း တခြားလူတွေလိုပဲ လိုအပ်တဲ့ ကူညီထောက်ပံ့မှုတွေ ချက်ချင်း ရ ရမှာပါ။ ဒီအတွက် စောစောကပြောတဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှု တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ရေး တာဝန်ခံတယောက်နဲ့ သူ့ဘက်ကနေ ရှေ့ထွက် လိုက်ပါ ကူညီပေးမယ့်သူတွေ ရှိပါတယ်။ သူတို့က လိုအပ်တာတွေကို လိုက်ပါကူညီပေးပါတယ်။ ဒါက တပိုင်းပါ။ တဘက်မှာလည်း သူ့အနေနဲ့ တရားရေးဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်တဲ့ အရပ်ဘက် ပညာရှင် ငှားရမ်းချင်တယ် ဆိုရင်လည်း ရပါတယ်။ စစ်ဘက်က ဥပဒေအကျိုးဆောင်ပဲ ရယူမယ်ဆိုရင်လည်း ရပါတယ်။”

လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားခံရပြီး အခြေအနေတခုကို ဆိုးဆိုးရွားရွား ဖြတ်သန်းခဲ့ရတဲ့အတွက် PTSD လို့ခေါ်တဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုဝေဒနာ ခံစားရတဲ့ အခြေအနေမျိုး ဖြစ်လာရင်ရော ဘယ်လိုကိုင်တွယ်ပါသလဲ။

“လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုကြောင့်ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ တိုက်ပွဲတွေအတွင်း ကြုံတွေ့ရတဲ့ အဖြစ်ဆိုးတွေကြောင့်ပဲဖြစ်ဖြစ် စိတ်ဖိစီးမှုဝေဒနာ PTSD ဖြစ်လာတယ်ဆိုရင်တော့ ဒီအတွက် လိုအပ်တဲ့အကူအညီတွေ ပေးတာကတော့ အတူတူပါပဲ။ စိတ်ဖိစီးမှုဝေဒနာ ခံစားရတဲ့သူတိုင်းအတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး ပြုစုစောင့်ရှောက်မှုတွေနဲ့ တခြားလိုအပ်တဲ့ အထောက်အပံ့ေ့တွ ပေးပါတယ်။”

ဧပြီလ ၃၀ ရက်နေ့က ထုတ်ပြန်တဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုဖြစ်ရပ်တွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ပင်တဂွန်စစ်ဌာနချုပ်ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာအရဆိုရင် ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်အတွင်း အမေရိကန်စစ်တပ်မှာ ဒီလိုဖြစ်ရပ်ပေါင်း ၇,၈၂၅ ခု ရှိခဲ့တယ်လိုပြောပါတယ်။ ဒီဖြစ်ရပ်တွေထဲက ဘယ်နှစ်ရာခိုင်နှုန်းလောက် ဖြေရှင်းကိုင်တွယ်နိုင်ခဲ့ပြီးပါပြီလဲ။

“အဲ့ဒါတော့ ကျမ အတိအကျ မသိပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ဝင်တိုင်းဟာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုတွေ မရှိတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ကောင်းကောင်း နေထိုင် အလုပ် လုပ်နိုင်ခွင့် ရှိရပါမယ်။ ဒါပေမဲ့ စိတ်မကောင်းစရာကတော့ ဒီလို ဖြစ်ရပ်တွေ ရှိနေသေးတာပါ။ ဒီလိုဖြစ်ရပ်ကြုံရသူတိုင်းက တရားဝင် တိုင်ကြားတမျိုး မရှိတဲ့ အတွက်လည်း ဒီဖြစ်ရပ်တွေနဲ့ပတ်သက်လို့ စာရင်းအတိအကျ သိရဖို့ခက်ပါတယ်။”

စစ်တပ်အတွင်းမှာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားခံရတာကြုံရတယ်လို့ ပြောတဲ့ စစ်မှုထမ်းတယောက်နဲ့ သိပ်မကြာခင်တုန်းကပဲ ကျမ ဆက်သွယ် စကားပြောခွင့်ရခဲ့တာ ရှိပါတယ်။ သူပြောတဲ့အထဲမှာ ခံရသူအများစုဟာ တိုင်ကြားဖို့ လက်တွန့်ကြတယ်ပြောပါတယ်။ အဓိက ကတော့ သူတို့တိုင်ကြားပေမဲ့ မ ျှတတဲ့ တရားစီရင်မှု မရဘဲ လက်တုံ့ပြန်ခံရမှာကို ပိုပြီးတော့ စိုးရိမ်ရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဆိုတော့ ဒါတွေကိုကြည့်ရင် စစ်တပ်ရဲ့တရားစီရင်ရေးစနစ်ကို လူတွေက ယုံကြည်မှုကင်းမဲ့လာတဲ့ သဘောပါလား။

“သူတို့ ဘာကြောင့် တရားဝင် မတိုင်ကြားတာလဲ ဆိုတာ တယောက်ချင်းစီရဲ့ အခြေအနေကို ကျမ ခန့်မှန်းပြောလို့ မရပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အနေနဲ့ကတော့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားမှု ကြုံရရင် တရားဝင် အသိပေးတိုင်ကြားတာမျိုး ဖြစ်စေချင်ပါတယ်။ ဒါမှသာ အပြစ်ရှိသူကို ဖော်ထုတ် အရေးယူနိုင်မှာပါ။ တိုင်ကြားမှုမရှိဘဲ အရေးယူလို့မရပါဘူး။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့အနေနဲ့ကတော့ ရှေ့တန်း တိုက်ခိုက်မှုတွေမှာ၊ လုပ်ငန်းခွင်မှာ တယောက်နဲ့တယောက် အပြန်အလှန် ယုံကြည်မှုရှိပြီး စည်းလုံးညီညွတ်နေဖို့ သိပ်အရေးကြီးပါတယ်။ ဒါမှသာ တိုင်းပြည်ကပေးအပ်တဲ့ တာဝန်ကို ထိထိရောက်ရောက် ထမ်းဆောင်နိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါတွေကို ထိခိုက်နိုင်မယ့် အခြေအနေကို မရိန်းတပ်ဖွဲ့က မလိုလားပါဘူး။”

ဒါပေမဲ့ ဒီလိုဖြစ်ရပ်မျိုးတွေ ကြုံရတဲ့သူအတွက်ကလည်း အလွယ်တကူ ထုတ်ပြောဖို့၊ တိုင်ကြားဖို့ဆိုတာ ခက်နိုင်ပါတယ်။ သူတို့တွေအတွက် စိုးရိမ်မှုမရှိ ရှေ့ထွက်ပြောရဲလာအောင် အဲ့ဒီလိုပြောလို့ သူတို့အတွက် နစ်နာမှုမဖြစ်စေရပါဘူး၊ လက်တုံ့ပြန်မှုတွေ မကြုံစေရဘူး ဆိုတာမျိုး အာမခံပေးနိုင်ပေးတဲ့ အားပေးတိုက်တွန်းမှုတွေရော ရှိပါသလား။ ဒီအတွက် လုံလောက်တဲ့ ဆောင်ရွက်မှုတွေ မရှိတာရော မဖြစ်နိုင်ဘူးလားရှင့်။

“ကျမတို့ရဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောက်ယှက်စော်ကားမှု တိုက်ဖျက်ရေး အစီအစဉ်က ထိရောက်တဲ့အစီအစဉ်တခုလို့ ယုံကြည်လက်ခံထားပါတယ်။ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုတွေ မဖြစ်ရအောင် ကြိုတင် ကာကွယ်တဲ့ အစီအစဉ်တွေ ရှိသလို၊ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ဝင်တိုင်း နှစ်စဉ် မဖြစ်မနေ တက်ရတဲ့ သင်တန်းတွေ ရှိပါတယ်။ ကိုယ်တာဝန်ထမ်းဆောင်တဲ့ ရာထူး၊ လုပ်ငန်းခွင်ပေါ် မူတည်ပြီး လိုအပ်တဲ့ သက်ဆိုင်ရာ သင်တန်းတွေကို မဖြစ်မနေ တက်ရပါတယ်။ ဗိုလ်မှူးကြီး တယောက် တက်ရတဲ့သင်တန်းနဲ့ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးတယောက် တက်ရတဲ့သင်တန်း အနည်းငယ် ကွာတာ ရှိပေမဲ့ အားလုံးကတော့ သူ့ရာထူး လုပ်ငန်းခွင်အလိုက် မဖြစ်မနေ ဒီသင်တန်းတွေကို တက်သွားကြရမှာပါ။ ကျမ ကိုယ်တိုင်လည်း သိပ်မကြာခင်ကပဲ ဗိုလ်ကြီးတွေ အတွက် သင်တန်း မဖြစ်မနေ တက်ရပါတယ်။ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ထဲမှာတော့ ပြောဖို့ခက်ခဲတယ်ဆိုတဲ့ အကြောင်းအရာတွေကိုပါ စိုးရိမ် ကြောက်ရွံ့မှု မရှိ ပြောနိုင်တဲ့ အလေ့အကျင့် ဖြစ်လာအောင် ဖန်တီးပေးပါတယ်။ ကိုယ့်မှာ ဆိုးရွားတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေ ခံစားရတယ်ဆိုရင် အဲ့ဒီလူတွေ လိုအပ်တဲ့ ပြုစုစောင့်ရှောက်မှုတွေ၊ ကူညီထောက်ပံ့မှုတွေ ရရှိအောင် လုပ်ပေးတဲ့ အစီအစဉ်တွေ အခိုင်အမာရှိပါတယ်။”

လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုတွေ၊ မတရားပြုကျင့်မှုတွေ အများစုကိုကြည့်ရင် အမျိုးသမီးစစ်မှုထမ်းတွေ ကြုံရတာ ပိုများပါတယ်။ အဲ့ဒါ ဘာကြောင့်ပါလဲ။ ဒါကို ဘယ်လို တားဆီးနိုင်ပါမလဲရှင့်။

“ဒီပြဿနာ ကတော့ စစ်ဘက်လုပ်ငန်းခွင်တွေမှာတင် ဖြစ်နေတဲ့ကိစ္စ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အချက်အလက်တွေကို ကြည့်ရင် အရပ်ဘက် လုပ်ငန်းခွင်တွေမှာလည်း အမျိုးသမီးတွေဟာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုတွေကို အများဆုံးကြုံရသူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်ဘက်ခေါင်းဆောင်တွေ၊ မရိန်းတပ်ဖွဲ့ခေါင်းဆောင်တွေ ကတော့ ဒါကို လုံး၀ မရှိစေချင်ပါဘူး။ ဒါတွေက ကျမပြောခဲ့သလိုပဲ ကျမတို့လုပ်ငန်းခွင်အတွက် အရေးကြီးတဲ့ အပြန်အလှန် ယုံကြည်မှုနဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို နည်းမျိုးစုံနဲ့ ထိခိုက်စေလို့ပါပဲ။ ခုထိ ဒီအခြေအနေတွေ အပြီးတိုင် ရပ်တန့်သွားအောင် မလုပ်နိုင်သေးတာကတော့ တကယ့်ကို စိတ်မကောင်းစရာပါ။ ကိုင်တွယ်ရခက်ခဲတဲ့ ကိစ္စဖြစ်တာမို့လည်း ဒါကို ကြိုတင် ကာကွယ်နိုင်မယ့်နည်းလမ်းတွေ၊ မတရားပြုခံရသူအတွက် တရားမ ျှတမှု ရစေဖို့အတွက် အစီအစဉ်တွေ၊ သင်တန်းတွေကို ဘက်ပေါင်းစုံကနေ အလေးအနက်ထား လုပ်ဆောင်နေပါတယ်။ ဒီအတိုင်း အခိုင်အမာ ဆက်လုပ်သွားမယ်ဆိုရင် အပြောင်းအလဲတွေ ပိုပြီး ဖြစ်လာမှာပါ။”

အမေရိကန်မရိန်းတပ်ဖွဲ့တွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားမှု တုံ့ပြန်ကိုင်တွယ်ပုံ

==================================

[Unicode Version]

အမရေိကနျမရိနျးတပျဖှဲ့တှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားမှု တုံ့ပွနျကိုငျတှယျပုံ

အမရေိကနျစဈတပျအတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှေ၊ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှဟော ပွီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှငျး ပိုမြားလာခဲ့တယျလို့ အမရေိကနျ ကာကှယျရေးဝနျကွီးဌာန ပငျတဂှနျစဈဌာနခြုပျက ဧပွီလထဲထုတျပွနျတဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈအတှကျ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈအတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှု ဖွဈရပျပေါငျး ၇,၈၂၅ ခုရှိခဲ့ပွီး ဒါဟာ ဒီ့အရငျ ၂၀၁၈ ခုနှဈကထကျ ၃ % ပို မြားလာတာဖွဈတယျလို့ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ အမရေိကနျစဈတပျအတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှေ ဖွဈလာရငျ ဘယျလို အရေးယူ ကိုငျတှယျပါလဲ။ မဖွဈခငျ ကွိုတငျကာကှယျဖို့ ဘယျလိုလုပျငနျးစဉျတှေ ခမြှတျဆောငျရှကျပါလဲ။ အမရေိကနျ မရိနျးတပျဖှဲ့အတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှု တိုငျကွားခကြျတှနေဲ့ပတျသကျလို့ မရိနျးတပျဖှဲ့ ပွောခှင့ျရ ဗိုလျကွီး Casey Littesy ကို ဆကျသှယျမေးမွနျးပွီး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက တငျဆကျထားပါတယျ။

“ကမြအနနေဲ့ စဈတပျ တခုလုံးကိုယျစား ပွောတာမဟုတျသလို၊ ကာကှယျရေး ဝနျကွီးဌာန အနနေဲ့လညျး ပွောခှင့ျမရှိပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့ထဲက အခွအေနကေိုပဲ ပွောနိုငျပါတယျ။ ကာကှယျရေးဌာနကထုတျပွနျတဲ့ စဈတပျအတှငျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှနေဲ့ပတျသကျလို့ ၂၀၁၉ ခုနှဈ နှဈပတျလညျ အစီရငျခံစာကိုကွည့ျရငျတော့ မရိနျးတပျဖှဲ့ဝငျတှကွေား ဒီလိုဖွဈရပျတှကေ ကဆြငျးသှားတာကို တှေ့ရပါလိမ့ျမယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုမှုတှနေဲ့ပတျသကျလာရငျ အသိပေးတိုငျကွားမှုတှေ နညျးပါးတယျဆိုတဲ့အခကြျကို ကမြတို့ နားလညျ လကျခံထားတာကွောင့ျ အစီရငျခံစာထဲမှာ ဒီလိုဖွဈရပျတှေ ကဆြငျးသှားတယျဆိုတာကို ကွည့ျပွီး ဒါတှေ တကယျပဲ ကဆြငျးလာတာလို့တော့ ကမြတို့ တထဈခြ ခံယူလို့မရပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့အနနေဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှေ၊ နှောကျယှကျစောျကားမှုတှကေို တိုကျဖကြျဖို့ သန်နိဌာနျ အခိုငျအမာ ခမြှတျ လုပျဆောငျနတေယျ ဆိုတာကိုတော့ ပွောနိုငျပါတယျ။"

မရိနျးတပျဖှဲ့က အမှုထမျးတယောကျ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုကငြ့ျ ခံရတယျဆိုရငျ သူ့အနနေဲ့ ဘယျလို တိုငျကွားနိုငျပါလဲ။ ဘယျလို အကူအညီ အထောကျအပံ့တှေ ရနိုငျပါသလဲ။

“မရိနျးတပျဖှဲ့တှငျးမှာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှု၊ မတရားပွုကငြ့ျမှု တခုခုဖွဈတယျဆိုရငျ ပွီးခဲ့တဲ့ နာရီပိုငျးကပဲဖွဈဖွဈ၊ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈပိုငျးကပဲဖွဈဖွဈ ကိုငျတှယျတဲ့နရောမှာ လုပျငနျးစဉျကတော့ အတူတူပါပဲ။ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှု ကာကှယျရေးနဲ့ တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး အစီအစဉျအတိုငျး ဆောငျရှကျပါတယျ။ မတရားပွုကငြ့ျခံရသူအနနေဲ့ အကန့ျအသတျထား တိုငျကွားမှု၊ ဒါမှမဟုတျ ဘာကန့ျသတျခကြျမှမထားဘဲ တိုငျကွားမှုဆိုတဲ့ တိုငျကွားနိုငျတဲ့ နညျးလမျးနှဈမြိုး ရှိပါတယျ။ ဆိုလိုတာကတော့ တိုငျကွားမှုတခု ရှိလာတယျဆိုရငျ တိုငျကွားသူအနနေဲ့ လိုအပျတဲ့ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ စောင့ျရှောကျမှု ခံယူတာ၊ ဆှေးနှေး အကွံဉာဏျ ရယူတာ၊ တရားဥပဒအေရ အရေးယူကိုငျတှယျမှု တောငျးဆိုတာတှေ လုပျနိုငျပါတယျ။ အဲ့ဒီအတှကျ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ မတရားပွုမှု တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး တာဝနျခံတယောကျနဲ့ ခံရသူဘကျကနေ ရှေ့ထှကျလိုကျပါ ကူညီဆောငျရှကျပေးသူ တယောကျ ခန့ျထားပေးပါတယျ။ ဒီတိုငျကွားမှု ပုံစံနှဈခုမှာ အဓိက ကှဲလှဲတာကတော့ တိုငျကွားသူ အနနေဲ့ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးမှုကို လကျခံသလား။ လကျမခံဘူးလားဆိုတာပါပဲ။ တိုငျကွားသူက သူ့ရဲ့ ကိုယျရေးအခကြျအလကျ အသေးစိတျ၊ ဖွဈစဉျအခွအေနတှေကေို သကျဆိုငျသူတှကေလှဲပွီး ဘယျသူ့ကိုမှ သိခှင့ျမပွုဘူး၊ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးမှုကို လကျမခံခငြျဘူး ဆိုရငျတော့ ဒါက အကန့ျအသတျနဲ့ တိုငျကွားတာမြိုး ဖွဈပါတယျ။ မရိနျးတပျဖှဲ့ အနနေဲ့ကတော့ ဒီလိုဖွဈရပျတှေ ဖွဈလာရငျ တရားဝငျ စုံစမျးစဈဆေးတာကို လကျခံတဲ့ အကန့ျအသတျမထားတဲ့ တိုငျကွားမှုမြိုးကို အားပေးပါတယျ။ ဒါမှသာ အပွဈကြူးလှနျသူကို ထိထိရောကျရောကျ ဖောျထုတျ အရေးယူနိုငျမှာဖွဈပါတယျ။”

မွနျမာ-အမရေိကနျတယောကျဖွဈတဲ့ မရိနျးတပျဖှဲ့က တပျကွပျ မသဲဥ ဆိုရငျ လှနျခဲ့တဲ့ ၅ နှဈလောကျက မရိနျးတပျတှငျးမှာပဲ တခွားမရိနျးတပျသားတယောကျက လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားတာကို ခံခဲ့ရတယျလို့ ပွောပါတယျ။ အဲ့ဒီအခြိနျတုနျးက သူ ဒီလို အထောကျအပံ့တှေ ရခဲ့သလားဆိုတာတော့ သူ့ရဲ့အမှုဖွဈစဉျ အပွည့ျအစုံ သိခှင့ျမရသေးတာကွောင့ျ ကမြတို့ သခြော မသိရသေးပါဘူး။ အကယျ၍ ခံရသူတယောကျအနနေဲ့ စဈဘကျ အကူအညီအပွငျ အရပျဘကျ ဥပဒအေကြိုးဆောငျတှရေဲ့ အကူအညီ ရယူခငြျတယျဆိုရငျရော ဒါကို စဈဘကျတရားရေးစနဈမှာ ခှင့ျပွုထားပါသလား။

“တပျကွပျ ဥ ဖွဈရပျနဲ့ပတျသကျလို့ အခု မေးတာမှာ အခွအေနေ နှဈရပျရှိပါတယျ။ ကမြ နားလညျသလောကျ သူဟာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားခံရတယျလို့ ပွောထားတာ နားလညျပါတယျ။ ဒီအပေါျမှာ သူ့ဘကျက စုံစမျးမှုတှလေုပျဖို့ တရားဝငျ တိုငျကွားထားတယျဆိုရငျ သူလညျး တခွားလူတှလေိုပဲ လိုအပျတဲ့ ကူညီထောကျပံ့မှုတှေ ခကြျခငြျး ရ ရမှာပါ။ ဒီအတှကျ စောစောကပွောတဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှု တုံ့ပွနျကိုငျတှယျရေး တာဝနျခံတယောကျနဲ့ သူ့ဘကျကနေ ရှေ့ထှကျ လိုကျပါ ကူညီပေးမယ့ျသူတှေ ရှိပါတယျ။ သူတို့က လိုအပျတာတှကေို လိုကျပါကူညီပေးပါတယျ။ ဒါက တပိုငျးပါ။ တဘကျမှာလညျး သူ့အနနေဲ့ တရားရေးဆိုငျရာ ကြှမျးကငြျတဲ့ အရပျဘကျ ပညာရှငျ ငှားရမျးခငြျတယျ ဆိုရငျလညျး ရပါတယျ။ စဈဘကျက ဥပဒအေကြိုးဆောငျပဲ ရယူမယျဆိုရငျလညျး ရပါတယျ။”

လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားခံရပွီး အခွအေနတေခုကို ဆိုးဆိုးရှားရှား ဖွတျသနျးခဲ့ရတဲ့အတှကျ PTSD လို့ခေါျတဲ့ စိတျဖိစီးမှုဝဒေနာ ခံစားရတဲ့ အခွအေနမြေိုး ဖွဈလာရငျရော ဘယျလိုကိုငျတှယျပါသလဲ။

“လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှုကွောင့ျပဲဖွဈဖွဈ၊ တိုကျပှဲတှအေတှငျး ကွုံတှေ့ရတဲ့ အဖွဈဆိုးတှကွေောင့ျပဲဖွဈဖွဈ စိတျဖိစီးမှုဝဒေနာ PTSD ဖွဈလာတယျဆိုရငျတော့ ဒီအတှကျ လိုအပျတဲ့အကူအညီတှေ ပေးတာကတော့ အတူတူပါပဲ။ စိတျဖိစီးမှုဝဒေနာ ခံစားရတဲ့သူတိုငျးအတှကျ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ကနြျးမာရေး ပွုစုစောင့ျရှောကျမှုတှနေဲ့ တခွားလိုအပျတဲ့ အထောကျအပံ့ေ့တှ ပေးပါတယျ။”

ဧပွီလ ၃၀ ရကျနေ့က ထုတျပွနျတဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှုဖွဈရပျတှနေဲ့ပတျသကျတဲ့ ပငျတဂှနျစဈဌာနခြုပျရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈ အစီရငျခံစာအရဆိုရငျ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈအတှငျး အမရေိကနျစဈတပျမှာ ဒီလိုဖွဈရပျပေါငျး ၇,၈၂၅ ခု ရှိခဲ့တယျလိုပွောပါတယျ။ ဒီဖွဈရပျတှထေဲက ဘယျနှဈရာခိုငျနှုနျးလောကျ ဖွရှေငျးကိုငျတှယျနိုငျခဲ့ပွီးပါပွီလဲ။

“အဲ့ဒါတော့ ကမြ အတိအကြ မသိပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့ဝငျတိုငျးဟာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှုတှေ မရှိတဲ့ ပတျဝနျးကငြျမှာ ကောငျးကောငျး နထေိုငျ အလုပျ လုပျနိုငျခှင့ျ ရှိရပါမယျ။ ဒါပမေဲ့ စိတျမကောငျးစရာကတော့ ဒီလို ဖွဈရပျတှေ ရှိနသေေးတာပါ။ ဒီလိုဖွဈရပျကွုံရသူတိုငျးက တရားဝငျ တိုငျကွားတမြိုး မရှိတဲ့ အတှကျလညျး ဒီဖွဈရပျတှနေဲ့ပတျသကျလို့ စာရငျးအတိအကြ သိရဖို့ခကျပါတယျ။”

စဈတပျအတှငျးမှာ လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားခံရတာကွုံရတယျလို့ ပွောတဲ့ စဈမှုထမျးတယောကျနဲ့ သိပျမကွာခငျတုနျးကပဲ ကမြ ဆကျသှယျ စကားပွောခှင့ျရခဲ့တာ ရှိပါတယျ။ သူပွောတဲ့အထဲမှာ ခံရသူအမြားစုဟာ တိုငျကွားဖို့ လကျတှန့ျကွတယျပွောပါတယျ။ အဓိက ကတော့ သူတို့တိုငျကွားပမေဲ့ မ ြှတတဲ့ တရားစီရငျမှု မရဘဲ လကျတုံ့ပွနျခံရမှာကို ပိုပွီးတော့ စိုးရိမျရတယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဆိုတော့ ဒါတှကေိုကွည့ျရငျ စဈတပျရဲ့တရားစီရငျရေးစနဈကို လူတှကေ ယုံကွညျမှုကငျးမဲ့လာတဲ့ သဘောပါလား။

“သူတို့ ဘာကွောင့ျ တရားဝငျ မတိုငျကွားတာလဲ ဆိုတာ တယောကျခငြျးစီရဲ့ အခွအေနကေို ကမြ ခန့ျမှနျးပွောလို့ မရပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့အနနေဲ့ကတော့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားမှု ကွုံရရငျ တရားဝငျ အသိပေးတိုငျကွားတာမြိုး ဖွဈစခေငြျပါတယျ။ ဒါမှသာ အပွဈရှိသူကို ဖောျထုတျ အရေးယူနိုငျမှာပါ။ တိုငျကွားမှုမရှိဘဲ အရေးယူလို့မရပါဘူး။ မရိနျးတပျဖှဲ့အနနေဲ့ကတော့ ရှေ့တနျး တိုကျခိုကျမှုတှမှော၊ လုပျငနျးခှငျမှာ တယောကျနဲ့တယောကျ အပွနျအလှနျ ယုံကွညျမှုရှိပွီး စညျးလုံးညီညှတျနဖေို့ သိပျအရေးကွီးပါတယျ။ ဒါမှသာ တိုငျးပွညျကပေးအပျတဲ့ တာဝနျကို ထိထိရောကျရောကျ ထမျးဆောငျနိုငျမှာဖွဈပါတယျ။ ဒါတှကေို ထိခိုကျနိုငျမယ့ျ အခွအေနကေို မရိနျးတပျဖှဲ့က မလိုလားပါဘူး။”

ဒါပမေဲ့ ဒီလိုဖွဈရပျမြိုးတှေ ကွုံရတဲ့သူအတှကျကလညျး အလှယျတကူ ထုတျပွောဖို့၊ တိုငျကွားဖို့ဆိုတာ ခကျနိုငျပါတယျ။ သူတို့တှအေတှကျ စိုးရိမျမှုမရှိ ရှေ့ထှကျပွောရဲလာအောငျ အဲ့ဒီလိုပွောလို့ သူတို့အတှကျ နဈနာမှုမဖွဈစရေပါဘူး၊ လကျတုံ့ပွနျမှုတှေ မကွုံစရေဘူး ဆိုတာမြိုး အာမခံပေးနိုငျပေးတဲ့ အားပေးတိုကျတှနျးမှုတှရေော ရှိပါသလား။ ဒီအတှကျ လုံလောကျတဲ့ ဆောငျရှကျမှုတှေ မရှိတာရော မဖွဈနိုငျဘူးလားရှင့ျ။

“ကမြတို့ရဲ့ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ နှောကျယှကျစောျကားမှု တိုကျဖကြျရေး အစီအစဉျက ထိရောကျတဲ့အစီအစဉျတခုလို့ ယုံကွညျလကျခံထားပါတယျ။ လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှုတှေ မဖွဈရအောငျ ကွိုတငျ ကာကှယျတဲ့ အစီအစဉျတှေ ရှိသလို၊ မရိနျးတပျဖှဲ့ဝငျတိုငျး နှဈစဉျ မဖွဈမနေ တကျရတဲ့ သငျတနျးတှေ ရှိပါတယျ။ ကိုယျတာဝနျထမျးဆောငျတဲ့ ရာထူး၊ လုပျငနျးခှငျပေါျ မူတညျပွီး လိုအပျတဲ့ သကျဆိုငျရာ သငျတနျးတှကေို မဖွဈမနေ တကျရပါတယျ။ ဗိုလျမှူးကွီး တယောကျ တကျရတဲ့သငျတနျးနဲ့ ဗိုလျခြုပျကွီးတယောကျ တကျရတဲ့သငျတနျး အနညျးငယျ ကှာတာ ရှိပမေဲ့ အားလုံးကတော့ သူ့ရာထူး လုပျငနျးခှငျအလိုကျ မဖွဈမနေ ဒီသငျတနျးတှကေို တကျသှားကွရမှာပါ။ ကမြ ကိုယျတိုငျလညျး သိပျမကွာခငျကပဲ ဗိုလျကွီးတှေ အတှကျ သငျတနျး မဖွဈမနေ တကျရပါတယျ။ မရိနျးတပျဖှဲ့ထဲမှာတော့ ပွောဖို့ခကျခဲတယျဆိုတဲ့ အကွောငျးအရာတှကေိုပါ စိုးရိမျ ကွောကျရှံ့မှု မရှိ ပွောနိုငျတဲ့ အလေ့အကငြ့ျ ဖွဈလာအောငျ ဖနျတီးပေးပါတယျ။ ကိုယ့ျမှာ ဆိုးရှားတဲ့ အတှေ့အကွုံတှေ ခံစားရတယျဆိုရငျ အဲ့ဒီလူတှေ လိုအပျတဲ့ ပွုစုစောင့ျရှောကျမှုတှေ၊ ကူညီထောကျပံ့မှုတှေ ရရှိအောငျ လုပျပေးတဲ့ အစီအစဉျတှေ အခိုငျအမာရှိပါတယျ။”

လိငျပိုငျးဆိုငျရာ အကွမျးဖကျမှုတှေ၊ မတရားပွုကငြ့ျမှုတှေ အမြားစုကိုကွည့ျရငျ အမြိုးသမီးစဈမှုထမျးတှေ ကွုံရတာ ပိုမြားပါတယျ။ အဲ့ဒါ ဘာကွောင့ျပါလဲ။ ဒါကို ဘယျလို တားဆီးနိုငျပါမလဲရှင့ျ။

“ဒီပွူနာ ကတော့ စဈဘကျလုပျငနျးခှငျတှမှောတငျ ဖွဈနတေဲ့ကိစ်စ မဟုတျပါဘူး။ ဒါနဲ့ပတျသကျတဲ့ အခကြျအလကျတှကေို ကွည့ျရငျ အရပျဘကျ လုပျငနျးခှငျတှမှောလညျး အမြိုးသမီးတှဟော လိငျပိုငျးဆိုငျရာ စောျကားမှုတှကေို အမြားဆုံးကွုံရသူတှေ ဖွဈပါတယျ။ စဈဘကျခေါငျးဆောငျတှေ၊ မရိနျးတပျဖှဲ့ခေါငျးဆောငျတှေ ကတော့ ဒါကို လုံး၀ မရှိစခေငြျပါဘူး။ ဒါတှကေ ကမြပွောခဲ့သလိုပဲ ကမြတို့လုပျငနျးခှငျအတှကျ အရေးကွီးတဲ့ အပွနျအလှနျ ယုံကွညျမှုနဲ့ စညျးလုံးညီညှတျမှုကို နညျးမြိုးစုံနဲ့ ထိခိုကျစလေို့ပါပဲ။ ခုထိ ဒီအခွအေနတှေေ အပွီးတိုငျ ရပျတန့ျသှားအောငျ မလုပျနိုငျသေးတာကတော့ တကယ့ျကို စိတျမကောငျးစရာပါ။ ကိုငျတှယျရခကျခဲတဲ့ ကိစ်စဖွဈတာမို့လညျး ဒါကို ကွိုတငျ ကာကှယျနိုငျမယ့ျနညျးလမျးတှေ၊ မတရားပွုခံရသူအတှကျ တရားမ ြှတမှု ရစဖေို့အတှကျ အစီအစဉျတှေ၊ သငျတနျးတှကေို ဘကျပေါငျးစုံကနေ အလေးအနကျထား လုပျဆောငျနပေါတယျ။ ဒီအတိုငျး အခိုငျအမာ ဆကျလုပျသှားမယျဆိုရငျ အပွောငျးအလဲတှေ ပိုပွီး ဖွဈလာမှာပါ။”