အစကတည်းက စစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေ ရှိနေတဲ့ ကချင်ပြည်နယ်မှာ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ပြည်တွင်းဒုက္ခသည် ငါးသောင်းကျော် တိုးလာခဲ့တဲ့အတွက် အခုဆိုရင် ဒုက္ခသည်စုစုပေါင်း တစ်သိန်းခွဲကျော်အထိ ရှိသွားပြီလို့ ကချင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံး (KWAT) က ပြောပါတယ်။ ဒုက္ခသည်တွေ ထက်ဝက်ကျော်များလာတဲ့အတွက် အခြေခံစားနပ်ရိက္ခာနဲ့ လူသားချင်းစာနာမှုအကူအညီတွေ အရေးပေါ်လိုအပ်နေကြပါတယ်။ KIO ထိန်းချုပ်နယ်မြေမှာရော အစိုးရထိန်းချုပ်နယ်မြေတွေကြားက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ လုံခြုံရေးစိတ်မချရတဲ့ အခြေအနေမှာ ဒုက္ခသည်တွေကို နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းက မေ့မထားဖို့လည်း သူတို့က တိုက်တွန်းပါတယ်။ ကချင်ပြည်နယ်ထဲက ဒုက္ခသည်တွေ လက်ရှိရင်ဆိုင်နေရတဲ့ အခြေအနေတွေကိုသိနိုင်ဖို့ (KWAT) ကချင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံး တွဲဖက်အတွင်းရေးမှူး San Htoi ကို ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းက မဆုမွန်က ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။
San Htoi ။ ။ ကျမတို့ ကချင်ဒေသမှာ ဒီစစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေက တစ်သိန်းက - ၂၀၁၁ စစ်ပြန်ဖြစ်လာကတည်းက ရှိနေတဲ့ဒုက္ခသည်တွေ ဖြစ်တယ်။ အခု စစ်အာဏာသိမ်းပြီးတဲ့နောက်ပိုင်း ၂၀၂၁ နောက်ပိုင်းမှာ တိုးလာတာကလည်း ငါးသောင်းအထက် ရှိတယ်။ ကျမတို့ လက်လှမ်းမှီသလောက် စာရင်းအရ တိုးလာတဲ့သူတွေရောဆိုရင် ဒီကချင်ဒေသမှာ တစ်သိန်းငါးသောင်း၊ တစ်သိန်းခြောက်သောင်း ဝန်းကျင်လောက်အထိကို ရှိတယ်။ အရင်တုန်းကလို ကူညီနိုင်တဲ့အနေအထားကလည်း မရှိတော့ အရမ်းဒုက္ခ ဖြစ်တယ် အခုအသစ်တိုးလာတဲ့ ဒုက္ခသည်ကို ပြောတာပေါ့နော်။ လက်ရှိရှိနေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေအတွက်ကလည်း အခက်အခဲက အများကြီးရှိတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် အာဏာသိမ်းပြီးတဲ့နောက်ပိုင်းမှာ ပိုဆိုးလာတယ်။ ၂၀၁၆ NLD အစိုးရဖြစ်တုန်းကလည်း ကချင်ဒေသမှာ ဒုက္ခသည်တွေကို ကူညီနေတဲ့ဟာတွေကို လျှော့ချထားပြီးသား။ အဲ့သလိုလျှော့ချလိုက်တဲ့အတွက် ကချင်ဒုက္ခသည်တွေ အများကြီးဒုက္ခရောက်ခဲ့တယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ ဒီအာဏာသိမ်းမှုက ပြန်ဖြစ်တယ်ဆိုတော့ သူတို့ကို ကူညီတဲ့အကူအညီတွေက မရှိသလောက်ကို ဖြစ်သွားတယ်။ အခုအခြေအနေက ပိုကိုဆိုးဝါးသွားတယ် အခုလောလောဆယ် ဒီနိုင်ငံရေးအခြေအနေမှာ ကိုယ့်ရဲ့ဒေသကိုပြန်ဖို့ တာဆူနေပေမဲ့ ပြန်ဖို့မရေရာတဲ့ အခြေအနေမှာ Camp ထဲမှာ ဒုက္ခတွေက အများကြီးရှိနေပါတယ်ရှင့်။
မဆုမွန် ။ ။ အရင်တုန်းကဆိုရင် KIO/KIA ထိန်းချုပ်နယ်မြေမှာရှိတဲ့ ကချင်စစ်ပြေး ဒုက္ခသည်စခန်းဆိုပြီး ရှိတယ်။ နောက် အစိုးရထိန်းချုပ်နယ်မြေထဲမှာရှိတဲ့ ကချင်စစ်ပြေးဒုက္ခသည်စခန်းဆိုပြီး ရှိခဲ့တယ်ပေါ့နော်။ အခုလက်ရှိ စစ်အာဏာသိမ်းထားတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့မြောက်ပိုင်း ကချင်ပြည်နယ်ထဲမှာ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ ရှိနေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေပေါ့။ အထူးသဖြင့် ကချင်ပြည်သူတွေရဲ့ အဓိက လုံခြုံရေးအခြေအနေ အနေအထားကရော ဘယ်လောက်အထိမှ အခက်အခဲတွေ ရှိကြလဲ။ သူတို့အတွက် စားနပ်ရိက္ခာပိုင်းမှာလည်း အခက်အခဲရှိသလို သူတို့အတွက် လုံခြုံရေးအနေအထားကရော ဘယ့်လောက်အထိ စိန်ခေါ်မှုတွေရှိနေပါလဲရှင့်။
San Htoi ။ ။ လုံခြုံရေးကတော့ အရင်ကတည်းကကို စိုးရိမ်ရတဲ့အခြေအနေ ဖြစ်တယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ စစ်မြေပြင်မှာရှိနေကြရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေလိုကို ဖြစ်နေတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် စစ်တိုက်ကြတဲ့အခါ မြေပြင်စစ်ကိုပဲ သုံးတာမဟုတ်ဘူးလေ။ ဝေဟင်ကနေ လေယာဉ်နဲ့ဗုံးကြဲတာလိုမျိုး ဝေဟင်စစ်ဆင်ရေး လုပ်တာမျိုး ရှိတယ်။ ဒီဟာက အချိန်မရွေး ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲကမှာ KIO-KIA ထိန်းချုပ်နယ်မြေတွေထဲက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ အချိန်မရွေး ကျနိုင်တယ်။ ကျခဲ့ဖူးတဲ့အတွေ့အကြုံလည်း ရှိခဲ့တယ်ပေါ့။ ၂၀၁၇-၂၀၁၈ လောက်တုန်းက လိုင်ဇာဘက်က ဒုက္ခသည်စခန်းထဲမှာ ကျခဲ့ပြီး လူတွေ ဒဏ်ရာတွေရခဲ့တဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေလည်း ဖြစ်ခဲ့ဖူးတယ်။ ဆိုတော့ လုံခြုံရေးက စားဝတ်နေရေးအတွက်တင်မဟုတ် ကျန်းမာရေးအတွက်တင် မဟုတ်ဘူး ဒီအသက်အန္တရာယ် လုံခြုံရေးကလည်း အမြဲတမ်း ခြိမ်းခြောက်မှုကတော့ ရှိနေပါတယ်။
မဆုမွန် ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ရှင့်။ နောက်တခုက အရင် NLD အစိုးရလက်ထက်တုန်းက KBC ကချင်နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်အဖွဲ့ချုပ်က ဆရာတော် ခလမ်ဆွမ်ဆောင်တွေပါ ပါတယ်ပေါ့နော်။ ကချင်ခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ တွေ့ဆုံညှိနှိုင်းပြီး ကချင်ဒုက္ခသည်တွေတချို့ကို နေရပ်ပြန်ပို့ဖို့ အစီအစဉ်တွေ ရှိခဲ့တယ်။ အဲ့ဒီ့ လက်ရှိလုပ်ထားခဲ့တဲ့ အနေအထားတွေကရော ဒုက္ခသည်တွေပြန်နိုင်ဖို့ လုံခြုံစိတ်ချရတဲ့ အနေအထားရှိနေပြီလား။ နောက် မိုင်းရှင်းဖို့ ပြဿနာတွေကလည်း ရှိနေသေးတယ်ဆိုတော့ အခုလက်ရှိအနေအထားက သူတို့နေရပ်ရင်းကို ပြန်ဖို့အစီအစဉ်တွေက အဆင်ပြေနိုင်ပါ့မလားရှင့်။
San Htoi ။ ။ ဟုတ်တယ် နေရပ်ပြန်ရေးအတွက်ကိုတော့ KBC ကချင်အဖွဲ့အစည်းတွေကနေ စီစဉ်နေတာတွေတော့ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျမတို့ရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့လက်ရှိနိုင်ငံရေး အခြေအနေ စစ်ရေးအခြေအနေအရ ပြန်ဖို့အတွက်က ဒုက္ခတွေ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အခုနကပြောသလို Landmine ကိစ္စကလည်း ပြဿနာအများကြီး ရှိတယ်။ Landmine တွေကြောင့် လူ့အသက်တွေ သေခဲ့ရတာ ကျမတို့ KWAT က Documentary လုပ်ခဲ့တယ်။ တချို့ပြန်ကြတယ်။ ကြိုးစားပြီး ပြန်ကြတဲ့အချိန်မှာ ၂၀၁၀-၂၀၂၁ ကြားထဲမှာ Landmine က ပြဿနာတွေဖြစ်တယ်။ နောက် အဲ့ဒီ့နေရာတွေမှာ စစ်တပ်ရဲ့ Military Base တွေ ရှိတယ်။ ဆိုတော့ အချိန်မရွေး စစ်ပြန်ဖြစ်နိုင်တဲ့နေရာတွေ ဖြစ်တယ် အမြဲတမ်း စစ်ရေးတင်းမာနေတဲ့ ဒေသတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုတော့ ပြန်ဖို့အတွက်က လူတကာက ကိုယ့်အိမ်ကိုယ်ပြန်ချင်ကြတာချည်းပါပဲ ဒါပေမဲ့ နိုင်ငံရေးအခြေအနေအရ စစ်ရေးအခြေအနေအရ အများကြီး အခက်အခဲတွေကြားထဲမှာတော့ အခုလက်ရှိက တချို့ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ အစီအစဉ်အရ ပြန်နေကြတာတော့ ရှိတယ်။ သို့သော် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာတွေ Landmine တွေ စားဝတ်နေရေးကိစ္စတွေတော့ တောက်လျှောက်ရှိနေကြတာကို ကျမတို့သွားတွေ့ရတယ်။
မဆုမွန်။ ။ ဟုတ်ကဲ့ ဆိုတော့ ဆရာမပြောပြသလို ပထမ ဒုက္ခသည်က တစ်သိန်း ရှိတယ်။ နောက် စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်းမှာ ငါးသောင်းကျော် ရှိလာတယ်ဆိုတော့ စုစုပေါင်းက တစ်သိန်းခွဲ ရှိလာတယ်ပေါ့နော်။ IDP တွေ ဒုက္ခသည်တွေက။ ဆိုတော့ အခုပုံစံအတိုင်းဆို ပြန်ဖို့ကလည်း အဆင်မပြေသေးဘူး။ အခုလက်ရှိမှာ တချို့ ကျမလေ့လာမိသလောက် ကချင်ဒုက္ခသည် ပြည်သူတွေကပဲ သူတိုအတွက် ကိုယ်ပိုင်ဝင်ငွေရလာနိုင်မယ့် လက်မှုပစ္စည်းလေးတွေ လုပ်ရောင်းချပြီး သူတို့အတွက် စားနပ်ရိက္ခာတွေကို ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် ရှာဖွေစားသောက်တာလိုမျိုးလို ဘယ်လိုအစီအစဉ်တွေနဲ့ သူတို့ဘာတွေ လုပ်နေကြတာရှိလဲ နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါဦး။
San Htoi ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ အဓိကကတော့ စစ်ဖြစ်နေတဲ့ ကျမတို့ ကချင်ဒေသ တကြော့ပြန်စစ်ပွဲတွေ ဖြစ်လာတဲ့နောက်ပိုင်း ကချင်ဒုက္ခသည်တွေ အများကြီးဖြစ်လာတဲ့အချိန် နိုင်ငံတကာရဲ့အကူအညီက အစိုးရထိန်းချုပ်နယ်မြေတွေမှာတော့ အကူအညီတွေ ရကောင်းရနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒုက္ခသည်အများစုရှိနေတဲ့ KIO Control ဧရိယာမှာတော့ နိုင်ငံတကာမှာ ရှိတဲ့ကချင်အဖွဲ့အစည်းတွေ၊ နောက် မြန်မာနိုင်ငံက အဖွဲ့အစည်းတွေ ဝိုင်းပြီးကူညီထောက်ပံ့တာနဲ့ ရပ်တည်နေကြတယ် နောက် လက်မှုလုပ်ငန်းလေးတွေနဲ့လည်း လုပ်ကိုင်ရပ်တည်နေကြတာရှိတယ်။ ဒုက္ခသည်တွေအတွက် အသေးစားဝင်ငွေလေးတွေ Small Income တွေ ရလာဖို့ အဖွဲ့အစည်းတွေကတော့ ကြိုးစားပြီးမှ သင်ပေးတာတို့ ပံ့ပိုးပေးတာမျိုးတွေ တဘက်တလမ်းကနေ မိသားစုရဲ့စားဝတ်နေရေးကို ဖြေရှင်းလုပ်နေကြတာတွေ ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဆက်ပြီးတော့ အကူအညီတွေ အများကြီးဆက်ပေးဖို့လည်း လိုအပ်နေသေးပါတယ်ရှင့်။
မဆုမွန် ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ရှင့် ဆိုတော့ ကချင်အမျိုးသမီးအစည်းအရုံး (KWAT) အနေနဲ့ကရော မဆမ်ထွယ်တို့ဘက်ကရော ဒုက္ခသည်တွေအတွက် အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီးတွေနဲ့ကလေးငယ်လေးတွေအတွက် ဘာအစီအစဉ်တွေ ဆောင်ရွက်ပေးနေတာမျိုးရှိပါလဲရှင့်။
San Htoi ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ရှင့်။ KWAT အနေနဲ့က အဓိက မိုင်ဂျာယန်ဘက်ပေါ့နော်။ KIO/KIA Control ဧရိယာအောက်မှာရှိတဲ့ မိုင်ဂျာယန်ဘက်မှာ ဒုက္ခသည်တွေအတွက် ကျန်းမာရေးအစီအစဉ်တွေမှာ ဝိုင်းဝန်းပံ့ပိုးကူညီပေးနေတာတွေ ရှိတယ်။ ဆေးကုတာလည်းလုပ်တယ်။ တဘက်မှာလည်း အမျိုးသမီးတွေအတွက် လိုအပ်တဲ့ အာဟာရ လိုအပ်ချက်ရှိတာတွေကလည်း မကြာခဏလုပ်ပေးနေတာတွေ ရှိတယ် နောက်ပြီး အသစ် အသစ်ရောက်လာတဲ့ဒုက္ခသည်တွေကို Emergency Support လုပ်ပေးနေတာတွေရှိတယ်။ အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီးတွေနဲ့ကလေးတွေအတွက် ပြီးလို့ရှိရင် အသက်ကြီးတဲ့သူတွေအတွက် လိုအပ်တာတွေ ပံ့ပိုးပေးတယ် အဓိကကတော့ အမျိုးသမီးတွေ အသုံးအဆောင်နဲ Hygiene Kits တွေကို ကူညီနေတာတွေ ရှိတယ်။ တဘက်ကလည်း နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းတွေကို ဒုက္ခသည်တွေကို မမေ့မလျော့ကူညီပေးဖို့ Advocacy လုပ်နေတာတွေလည်း ရှိပါတယ်။
မဆုမွန်။ ။ ဟုတ်ကဲ့ နောက်ဆုံးမေးချင်တာကတော့ အခုဆိုရင် ကမ္ဘာ့ဒုက္ခသည်များနေ့လည်း ရောက်တော့မယ် ကမ္ဘာပေါ်မှာ အခုနှစ်မှာ ဒုက္ခသည်တွေ အများကြီးပိုပြီးတော့မှ တိုးပွားလာနေတာလည်း ရှိတယ်။ အထူးသဖြင့် ကချင်ဒုက္ခသည်တွေအတွက်ပေါ့နော် ကမ္ဘာ့ဒုက္ခသည်များနေ့မှာ ကချင်ဒုက္ခသည်တွေအတွက် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းအပါအဝင် တာဝန်ယူထားတဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေအားလုံးကို မဆမ်ထွယ် ဘာတောင်းဆိုချင်တာရှိလဲ ဒုက္ခသည်တွေအတွက် ဘာဆုတောင်းပေးချင်တာရှိပါလဲရှင်။
San Htoi ။ ။ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ကပ်ရောဂါဆိုးကြီးနဲ့လည်း ကြုံနေရတဲ့အခြေအနေမှာ ပြီးလို့ရှိရင် စီးပွားရေးကလည်း ကမ္ဘာမှာပါ ကျဆင်းလာနေတဲ့အခြေအနေ အရမ်းကိုမှ ခက်ခဲလာနေတဲ့အနေအထားကြားထဲမှာမှ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ နေနေကြရတယ်။ ပြေးလွှားပုန်းအောင်းနေကြရတဲ့ ဒုက္ခရောက်နေကြရတဲ့ ပြည်သူတွေ ကျန်းမာအောင်နေကြပါ ပြီးတော့ အားတင်းကြပြီးမှ အသက်ရှင်အောင် နေထိုင်ကြပါလို့ ကျမ ဆုတောင်းပေးချင်တယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းကိုရော ပြောချင်တာ ကျမတို့ဟာ ငြိမ်းချမ်းတဲ့ဆက်ဆံရေးတွေ အပြုအမူတွေနဲ့ မူပေါ်လစီတွေအရ လူသားတွေကို ကူညီနိုင်တဲ့အစီအစဉ်တွေကိုလည်း တစိုက်မတ်မတ် လုပ်ဆောင်ပေးဖို့ကိုလည်း ကျမ တောင်းဆိုချင်ပါတယ်ရှင်။
မဆုမွန် ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ အခုလို ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းကို အချိန်ပေးပြီးဖြေဆိုပေးတဲ့အတွက် ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ရှင်။
San Htoi ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ပါရှင် ဗွီအိုအေကိုလည်း ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ဖျားပိုင်း ကချင်ပြည်နယ်ထဲမှာ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) လက်အောက်ခံ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ် (KIA) နဲ့ မြန်မာအစိုးရ စစ်တပ်တို့ကြား ၁၉၉၄ မှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲခဲ့ပေမဲ့ ၂၀၁၁ ခုနှစ်မှာ တိုက်ပွဲတွေဖြစ်နေတာ ဒီနေ့အထိ ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်ပွဲတွေကြောင့် အိုးအိမ်စွန့် ထွက်ပြေးရတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်မပြန်နိုင်ကြသေးချိန် စစ်အာဏာသိမ်းလို့ နောက်ထပ် ဒုက္ခသည် ၅ သောင်း ထပ်တိုးလာခဲ့တာပါ။ အခုလောလောဆယ် ၁ သိန်းခွဲကျော်လောက် ရှိနေတဲ့ ကချင်စစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေအနေနဲ့ နေရပ်ပြန်နိုင်ဖို့ အခြေအနေလည်း အလှမ်းဝေးနေပါသေးတယ်ရှင်။
=== Unicode ====
အစကတညျးက စဈပွေးဒုက်ခသညျတှေ ရှိနတေဲ့ ကခငြျပွညျနယျမှာ စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျ ပွညျတှငျးဒုက်ခသညျ ငါးသောငျးကြောျ တိုးလာခဲ့တဲ့အတှကျ အခုဆိုရငျ ဒုက်ခသညျစုစုပေါငျး တဈသိနျးခှဲကြောျအထိ ရှိသှားပွီလို့ ကခငြျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံး (KWAT) က ပွောပါတယျ။ ဒုက်ခသညျတှေ ထကျဝကျကြောျမြားလာတဲ့အတှကျ အခွခေံစားနပျရိက်ခာနဲ့ လူသားခငြျးစာနာမှုအကူအညီတှေ အရေးပေါျလိုအပျနကွေပါတယျ။ KIO ထိနျးခြုပျနယျမွမှောရော အစိုးရထိနျးခြုပျနယျမွတှေကွေားက ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော လုံခွုံရေးစိတျမခရြတဲ့ အခွအေနမှော ဒုက်ခသညျတှကေို နိုငျငံတကာအသိုငျးအဝိုငျးက မေ့မထားဖို့လညျး သူတို့က တိုကျတှနျးပါတယျ။ ကခငြျပွညျနယျထဲက ဒုက်ခသညျတှေ လကျရှိရငျဆိုငျနရေတဲ့ အခွအေနတှေကေိုသိနိုငျဖို့ (KWAT) ကခငြျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံး တှဲဖကျအတှငျးရေးမှူး San Htoi ကို ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးက မဆုမှနျက ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။
San Htoi ။ ။ ကမြတို့ ကခငြျဒသေမှာ ဒီစဈပွေးဒုက်ခသညျတှကေ တဈသိနျးက - ၂၀၁၁ စဈပွနျဖွဈလာကတညျးက ရှိနတေဲ့ဒုက်ခသညျတှေ ဖွဈတယျ။ အခု စဈအာဏာသိမျးပွီးတဲ့နောကျပိုငျး ၂၀၂၁ နောကျပိုငျးမှာ တိုးလာတာကလညျး ငါးသောငျးအထကျ ရှိတယျ။ ကမြတို့ လကျလှမျးမှီသလောကျ စာရငျးအရ တိုးလာတဲ့သူတှရေောဆိုရငျ ဒီကခငြျဒသေမှာ တဈသိနျးငါးသောငျး၊ တဈသိနျးခွောကျသောငျး ဝနျးကငြျလောကျအထိကို ရှိတယျ။ အရငျတုနျးကလို ကူညီနိုငျတဲ့အနအေထားကလညျး မရှိတော့ အရမျးဒုက်ခ ဖွဈတယျ အခုအသဈတိုးလာတဲ့ ဒုက်ခသညျကို ပွောတာပေါ့နောျ။ လကျရှိရှိနတေဲ့ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျကလညျး အခကျအခဲက အမြားကွီးရှိတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုရငျ အာဏာသိမျးပွီးတဲ့နောကျပိုငျးမှာ ပိုဆိုးလာတယျ။ ၂၀၁၆ NLD အစိုးရဖွဈတုနျးကလညျး ကခငြျဒသေမှာ ဒုက်ခသညျတှကေို ကူညီနတေဲ့ဟာတှကေို လြှော့ခထြားပွီးသား။ အဲ့သလိုလြှော့ခလြိုကျတဲ့အတှကျ ကခငြျဒုက်ခသညျတှေ အမြားကွီးဒုက်ခရောကျခဲ့တယျ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ ဒီအာဏာသိမျးမှုက ပွနျဖွဈတယျဆိုတော့ သူတို့ကို ကူညီတဲ့အကူအညီတှကေ မရှိသလောကျကို ဖွဈသှားတယျ။ အခုအခွအေနကေ ပိုကိုဆိုးဝါးသှားတယျ အခုလောလောဆယျ ဒီနိုငျငံရေးအခွအေနမှော ကိုယ့ျရဲ့ဒသေကိုပွနျဖို့ တာဆူနပေမေဲ့ ပွနျဖို့မရရောတဲ့ အခွအေနမှော Camp ထဲမှာ ဒုက်ခတှကေ အမြားကွီးရှိနပေါတယျရှင့ျ။
မဆုမှနျ ။ ။ အရငျတုနျးကဆိုရငျ KIO/KIA ထိနျးခြုပျနယျမွမှောရှိတဲ့ ကခငြျစဈပွေး ဒုက်ခသညျစခနျးဆိုပွီး ရှိတယျ။ နောကျ အစိုးရထိနျးခြုပျနယျမွထေဲမှာရှိတဲ့ ကခငြျစဈပွေးဒုက်ခသညျစခနျးဆိုပွီး ရှိခဲ့တယျပေါ့နောျ။ အခုလကျရှိ စဈအာဏာသိမျးထားတဲ့ မွနျမာနိုငျငံရဲ့မွောကျပိုငျး ကခငြျပွညျနယျထဲမှာ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ ရှိနတေဲ့ ဒုက်ခသညျတှပေေါ့။ အထူးသဖွင့ျ ကခငြျပွညျသူတှရေဲ့ အဓိက လုံခွုံရေးအခွအေနေ အနအေထားကရော ဘယျလောကျအထိမှ အခကျအခဲတှေ ရှိကွလဲ။ သူတို့အတှကျ စားနပျရိက်ခာပိုငျးမှာလညျး အခကျအခဲရှိသလို သူတို့အတှကျ လုံခွုံရေးအနအေထားကရော ဘယ့ျလောကျအထိ စိနျခေါျမှုတှရှေိနပေါလဲရှင့ျ။
San Htoi ။ ။ လုံခွုံရေးကတော့ အရငျကတညျးကကို စိုးရိမျရတဲ့အခွအေနေ ဖွဈတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ စဈမွပွေငျမှာရှိနကွေရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှလေိုကို ဖွဈနတေယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုရငျ စဈတိုကျကွတဲ့အခါ မွပွေငျစဈကိုပဲ သုံးတာမဟုတျဘူးလေ။ ဝဟေငျကနေ လယောဉျနဲ့ဗုံးကွဲတာလိုမြိုး ဝဟေငျစဈဆငျရေး လုပျတာမြိုး ရှိတယျ။ ဒီဟာက အခြိနျမရှေး ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲကမှာ KIO-KIA ထိနျးခြုပျနယျမွတှေထေဲက ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ အခြိနျမရှေး ကနြိုငျတယျ။ ကခြဲ့ဖူးတဲ့အတှေ့အကွုံလညျး ရှိခဲ့တယျပေါ့။ ၂၀၁၇-၂၀၁၈ လောကျတုနျးက လိုငျဇာဘကျက ဒုက်ခသညျစခနျးထဲမှာ ကခြဲ့ပွီး လူတှေ ဒဏျရာတှရေခဲ့တဲ့ အဖွဈအပကြျတှလေညျး ဖွဈခဲ့ဖူးတယျ။ ဆိုတော့ လုံခွုံရေးက စားဝတျနရေေးအတှကျတငျမဟုတျ ကနြျးမာရေးအတှကျတငျ မဟုတျဘူး ဒီအသကျအန်တရာယျ လုံခွုံရေးကလညျး အမွဲတမျး ခွိမျးခွောကျမှုကတော့ ရှိနပေါတယျ။
မဆုမှနျ ။ ။ ဟုတျကဲ့ရှင့ျ။ နောကျတခုက အရငျ NLD အစိုးရလကျထကျတုနျးက KBC ကခငြျနှဈခွငျးခရဈယာနျအဖှဲ့ခြုပျက ဆရာတောျ ခလမျဆှမျဆောငျတှပေါ ပါတယျပေါ့နောျ။ ကခငြျခေါငျးဆောငျတှနေဲ့ တှေ့ဆုံညှိနှိုငျးပွီး ကခငြျဒုက်ခသညျတှတေခြို့ကို နရေပျပွနျပို့ဖို့ အစီအစဉျတှေ ရှိခဲ့တယျ။ အဲ့ဒီ့ လကျရှိလုပျထားခဲ့တဲ့ အနအေထားတှကေရော ဒုက်ခသညျတှပွေနျနိုငျဖို့ လုံခွုံစိတျခရြတဲ့ အနအေထားရှိနပွေီလား။ နောကျ မိုငျးရှငျးဖို့ ပွူနာတှကေလညျး ရှိနသေေးတယျဆိုတော့ အခုလကျရှိအနအေထားက သူတို့နရေပျရငျးကို ပွနျဖို့အစီအစဉျတှကေ အဆငျပွနေိုငျပါ့မလားရှင့ျ။
San Htoi ။ ။ ဟုတျတယျ နရေပျပွနျရေးအတှကျကိုတော့ KBC ကခငြျအဖှဲ့အစညျးတှကေနေ စီစဉျနတောတှတေော့ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ကမြတို့ရဲ့ မွနျမာနိုငျငံရဲ့လကျရှိနိုငျငံရေး အခွအေနေ စဈရေးအခွအေနအေရ ပွနျဖို့အတှကျက ဒုက်ခတှေ ဖွဈနိုငျတယျ။ အခုနကပွောသလို Landmine ကိစ်စကလညျး ပွူနာအမြားကွီး ရှိတယျ။ Landmine တှကွေောင့ျ လူ့အသကျတှေ သခေဲ့ရတာ ကမြတို့ KWAT က Documentary လုပျခဲ့တယျ။ တခြို့ပွနျကွတယျ။ ကွိုးစားပွီး ပွနျကွတဲ့အခြိနျမှာ ၂၀၁၀-၂၀၂၁ ကွားထဲမှာ Landmine က ပွူနာတှဖွေဈတယျ။ နောကျ အဲ့ဒီ့နရောတှမှော စဈတပျရဲ့ Military Base တှေ ရှိတယျ။ ဆိုတော့ အခြိနျမရှေး စဈပွနျဖွဈနိုငျတဲ့နရောတှေ ဖွဈတယျ အမွဲတမျး စဈရေးတငျးမာနတေဲ့ ဒသေတှေ ဖွဈတယျဆိုတော့ ပွနျဖို့အတှကျက လူတကာက ကိုယ့ျအိမျကိုယျပွနျခငြျကွတာခညြျးပါပဲ ဒါပမေဲ့ နိုငျငံရေးအခွအေနအေရ စဈရေးအခွအေနအေရ အမြားကွီး အခကျအခဲတှကွေားထဲမှာတော့ အခုလကျရှိက တခြို့ဘာသာရေးအဖှဲ့အစညျးတှရေဲ့ အစီအစဉျအရ ပွနျနကွေတာတော့ ရှိတယျ။ သို့သောျ နောကျဆကျတှဲပွူနာတှေ Landmine တှေ စားဝတျနရေေးကိစ်စတှတေော့ တောကျလြှောကျရှိနကွေတာကို ကမြတို့သှားတှေ့ရတယျ။
မဆုမှနျ။ ။ ဟုတျကဲ့ ဆိုတော့ ဆရာမပွောပွသလို ပထမ ဒုက်ခသညျက တဈသိနျး ရှိတယျ။ နောကျ စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျးမှာ ငါးသောငျးကြောျ ရှိလာတယျဆိုတော့ စုစုပေါငျးက တဈသိနျးခှဲ ရှိလာတယျပေါ့နောျ။ IDP တှေ ဒုက်ခသညျတှကေ။ ဆိုတော့ အခုပုံစံအတိုငျးဆို ပွနျဖို့ကလညျး အဆငျမပွသေေးဘူး။ အခုလကျရှိမှာ တခြို့ ကမြလေ့လာမိသလောကျ ကခငြျဒုက်ခသညျ ပွညျသူတှကေပဲ သူတိုအတှကျ ကိုယျပိုငျဝငျငှရေလာနိုငျမယ့ျ လကျမှုပစ်စညျးလေးတှေ လုပျရောငျးခပြွီး သူတို့အတှကျ စားနပျရိက်ခာတှကေို ကိုယ့ျဘာသာကိုယျ ရှာဖှစေားသောကျတာလိုမြိုးလို ဘယျလိုအစီအစဉျတှနေဲ့ သူတို့ဘာတှေ လုပျနကွေတာရှိလဲ နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါဦး။
San Htoi ။ ။ ဟုတျကဲ့ အဓိကကတော့ စဈဖွဈနတေဲ့ ကမြတို့ ကခငြျဒသေ တကွော့ပွနျစဈပှဲတှေ ဖွဈလာတဲ့နောကျပိုငျး ကခငြျဒုက်ခသညျတှေ အမြားကွီးဖွဈလာတဲ့အခြိနျ နိုငျငံတကာရဲ့အကူအညီက အစိုးရထိနျးခြုပျနယျမွတှေမှောတော့ အကူအညီတှေ ရကောငျးရနိုငျတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒုက်ခသညျအမြားစုရှိနတေဲ့ KIO Control ဧရိယာမှာတော့ နိုငျငံတကာမှာ ရှိတဲ့ကခငြျအဖှဲ့အစညျးတှေ၊ နောကျ မွနျမာနိုငျငံက အဖှဲ့အစညျးတှေ ဝိုငျးပွီးကူညီထောကျပံ့တာနဲ့ ရပျတညျနကွေတယျ နောကျ လကျမှုလုပျငနျးလေးတှနေဲ့လညျး လုပျကိုငျရပျတညျနကွေတာရှိတယျ။ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ အသေးစားဝငျငှလေေးတှေ Small Income တှေ ရလာဖို့ အဖှဲ့အစညျးတှကေတော့ ကွိုးစားပွီးမှ သငျပေးတာတို့ ပံ့ပိုးပေးတာမြိုးတှေ တဘကျတလမျးကနေ မိသားစုရဲ့စားဝတျနရေေးကို ဖွရှေငျးလုပျနကွေတာတှေ ရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဆကျပွီးတော့ အကူအညီတှေ အမြားကွီးဆကျပေးဖို့လညျး လိုအပျနသေေးပါတယျရှင့ျ။
မဆုမှနျ ။ ။ ဟုတျကဲ့ရှင့ျ ဆိုတော့ ကခငြျအမြိုးသမီးအစညျးအရုံး (KWAT) အနနေဲ့ကရော မဆမျထှယျတို့ဘကျကရော ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ အထူးသဖွင့ျ အမြိုးသမီးတှနေဲ့ကလေးငယျလေးတှအေတှကျ ဘာအစီအစဉျတှေ ဆောငျရှကျပေးနတောမြိုးရှိပါလဲရှင့ျ။
San Htoi ။ ။ ဟုတျကဲ့ရှင့ျ။ KWAT အနနေဲ့က အဓိက မိုငျဂြာယနျဘကျပေါ့နောျ။ KIO/KIA Control ဧရိယာအောကျမှာရှိတဲ့ မိုငျဂြာယနျဘကျမှာ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ ကနြျးမာရေးအစီအစဉျတှမှော ဝိုငျးဝနျးပံ့ပိုးကူညီပေးနတောတှေ ရှိတယျ။ ဆေးကုတာလညျးလုပျတယျ။ တဘကျမှာလညျး အမြိုးသမီးတှအေတှကျ လိုအပျတဲ့ အာဟာရ လိုအပျခကြျရှိတာတှကေလညျး မကွာခဏလုပျပေးနတောတှေ ရှိတယျ နောကျပွီး အသဈ အသဈရောကျလာတဲ့ဒုက်ခသညျတှကေို Emergency Support လုပျပေးနတောတှရှေိတယျ။ အထူးသဖွင့ျ အမြိုးသမီးတှနေဲ့ကလေးတှအေတှကျ ပွီးလို့ရှိရငျ အသကျကွီးတဲ့သူတှအေတှကျ လိုအပျတာတှေ ပံ့ပိုးပေးတယျ အဓိကကတော့ အမြိုးသမီးတှေ အသုံးအဆောငျနဲ Hygiene Kits တှကေို ကူညီနတောတှေ ရှိတယျ။ တဘကျကလညျး နိုငျငံတကာအဖှဲ့အစညျးတှကေို ဒုက်ခသညျတှကေို မမေ့မလြော့ကူညီပေးဖို့ Advocacy လုပျနတောတှလေညျး ရှိပါတယျ။
မဆုမှနျ။ ။ ဟုတျကဲ့ နောကျဆုံးမေးခငြျတာကတော့ အခုဆိုရငျ ကမ်ဘာ့ဒုက်ခသညျမြားနေ့လညျး ရောကျတော့မယျ ကမ်ဘာပေါျမှာ အခုနှဈမှာ ဒုက်ခသညျတှေ အမြားကွီးပိုပွီးတော့မှ တိုးပှားလာနတောလညျး ရှိတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ကခငြျဒုက်ခသညျတှအေတှကျပေါ့နောျ ကမ်ဘာ့ဒုက်ခသညျမြားနေ့မှာ ကခငြျဒုက်ခသညျတှအေတှကျ နိုငျငံတကာအသိုငျးအဝိုငျးအပါအဝငျ တာဝနျယူထားတဲ့ တာဝနျရှိသူတှအေားလုံးကို မဆမျထှယျ ဘာတောငျးဆိုခငြျတာရှိလဲ ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ ဘာဆုတောငျးပေးခငြျတာရှိပါလဲရှငျ။
San Htoi ။ ။ ကမ်ဘာပေါျမှာ ကပျရောဂါဆိုးကွီးနဲ့လညျး ကွုံနရေတဲ့အခွအေနမှော ပွီးလို့ရှိရငျ စီးပှားရေးကလညျး ကမ်ဘာမှာပါ ကဆြငျးလာနတေဲ့အခွအေနေ အရမျးကိုမှ ခကျခဲလာနတေဲ့အနအေထားကွားထဲမှာမှ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ နနေကွေရတယျ။ ပွေးလှှားပုနျးအောငျးနကွေရတဲ့ ဒုက်ခရောကျနကွေရတဲ့ ပွညျသူတှေ ကနြျးမာအောငျနကွေပါ ပွီးတော့ အားတငျးကွပွီးမှ အသကျရှငျအောငျ နထေိုငျကွပါလို့ ကမြ ဆုတောငျးပေးခငြျတယျ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ နိုငျငံတကာအသိုငျးအဝိုငျးကိုရော ပွောခငြျတာ ကမြတို့ဟာ ငွိမျးခမြျးတဲ့ဆကျဆံရေးတှေ အပွုအမူတှနေဲ့ မူပေါျလစီတှအေရ လူသားတှကေို ကူညီနိုငျတဲ့အစီအစဉျတှကေိုလညျး တစိုကျမတျမတျ လုပျဆောငျပေးဖို့ကိုလညျး ကမြ တောငျးဆိုခငြျပါတယျရှငျ။
မဆုမှနျ ။ ။ ဟုတျကဲ့ အခုလို ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးကို အခြိနျပေးပွီးဖွဆေိုပေးတဲ့အတှကျ ကြေးဇူးတငျပါတယျရှငျ။
San Htoi ။ ။ ဟုတျကဲ့ပါရှငျ ဗှီအိုအကေိုလညျး ကြေးဇူးတငျပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမွောကျဖြားပိုငျး ကခငြျပွညျနယျထဲမှာ ကခငြျလှတျမွောကျရေးအဖှဲ့ (KIO) လကျအောကျခံ ကခငြျလှတျမွောကျရေးတပျ (KIA) နဲ့ မွနျမာအစိုးရ စဈတပျတို့ကွား ၁၉၉၄ မှာ အပဈအခတျရပျစဲခဲ့ပမေဲ့ ၂၀၁၁ ခုနှဈမှာ တိုကျပှဲတှဖွေဈနတော ဒီနေ့အထိ ဖွဈပါတယျ။ စဈပှဲတှကွေောင့ျ အိုးအိမျစှန့ျ ထှကျပွေးရတဲ့ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျမပွနျနိုငျကွသေးခြိနျ စဈအာဏာသိမျးလို့ နောကျထပျ ဒုက်ခသညျ ၅ သောငျး ထပျတိုးလာခဲ့တာပါ။ အခုလောလောဆယျ ၁ သိနျးခှဲကြောျလောကျ ရှိနတေဲ့ ကခငြျစဈပွေးဒုက်ခသညျတှအေနနေဲ့ နရေပျပွနျနိုငျဖို့ အခွအေနလေညျး အလှမျးဝေးနပေါသေးတယျရှငျ။