တောရိုင်း တိရိစ္ဆာန်ကနေ လူကိုကူးနိုင်တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး သုတေသန

03/20/20

(Zawgyi)

ဒီတပတ်တော့ လင်းနို့အပါအဝင် သဘာဝ တောရိုင်းသတ္တဝါတွေက လူတွေ အတွက် ဘယ်လို အန္တရာယ်တွေ ပေးနိုင်တယ် ဆိုတာကို တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်တွေကနေ လူကို ကူးစက်နိုင်တဲ့ ရောဂါပိုးတွေ အကြောင်း သုတေသနလုပ်နေတဲ့ ဒေါက်တာအောင်သန်းတိုးက ပြောပြပေး မှာပါ။

တောရိုင်း တိရိစ္ဆာန်ကနေ လူကိုကူးနိုင်တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး သုတေသန

ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ အဖြစ်သတ်မှတ်လိုက်တဲ့ Covid 19 ဟာ တရုတ်နိုင်ငံ ဝူဟန်ကနေ စတင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဝူဟန်ပင်လယ်စာဈေးမှာ ကြက်၊ ဝက်၊ အမဲလို စားနေကျ အသားငါးတွေ အပြင် လင်းနို့တွေ၊ မြွေတွေ၊ ကြောင်ကတိုးနဲ့ အခြားတောရိုင်း တိရစ္ဆာန် အစုံပါ ရောင်းချပါတယ်။ ၂၀၁၉ ဒီဇင်ဘာ ၃၁ ရက်နေ့မှာ တရုတ်နိုင်ငံမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ပိုးသစ် တွေ့ရကြောင်း တရုတ်အစိုးရက WHO ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးဌာနကို အကြောင်းကြားခဲ့ပြီး SARS CoV- 2 လို့ နံမယ်ပေးခဲ့ပါတယ်။

ဇန်နဝါရီလမှာ ဈေးအားလုံးကို ယာယီပိတ်လိုက်ပြီး တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်တွေ ဖမ်းဆီး ရောင်းချ၊ စားသောက်မှု မလုပ်ဖို့ပါ ယာယီပိတ်ပင်ခဲ့ပါတယ်။ ဖေဖေါ်ဝါရီလဆန်းမှာတော့ ချိုးဖေါက်တဲ့ လူ ၇၀၀ လောက်နဲ့ တောတိရိစ္ဆာန် ၄ သောင်းနီးပါးကိုပါ ဖမ်းဆီးအရေးယူ ပါတယ်။

ဘာကြောင့်ပါလဲ။ ၂၀၂၀ ဖေဖေါ်ဝါရီလ ၂၀ ရက်နေ့မှာ အကူးစက်ခံရသူ တသိန်း ၇ သောင်းလောက် ရှိလာပြီး ၆၆၀၀ ကျော်ကို သေဆုံးစေခဲ့တဲ့ Covid 19 ဖြစ်ပွါးမှုဟာ တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်တွေနဲ့ ဆက်နွယ်နေ တာကြောင့်လို့ ဒေါက်တာအောင်သန်းတိုးက ပြောပါတယ်။

” တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်တွေမှာလည်း သူတို့ဘာသာသူတို့ ဖြစ်နေတဲ့ ရောဂါတွေ ရှိတယ်။ Climate change တွေ စဖြစ်တဲ့အချိန်မှာ သူတို့တွေက ကျနော်တို့လူတွေရှိတဲ့ နေရာတွေရောက်လာတယ်။ ကျနော်တို့ လူတွေကလည်း လူဦးရေတိုးလာတာနဲ့အမျှ လယ်ယာတွေချဲ့ထွင်တယ်။ သူတို့တွေကို သွားဖမ်းတာတွေ ရှိတယ်။ တောရိုင်း တိရိစ္ဆာန်တွေ မှာမှ လူတွေကို ရောဂါကူးစက်နိုင်တဲ့ တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်တွေက နို့တိုက်သတ္တဝါ mammal တွေ ဖြစ်တယ်။ mammal တွေဆိုတော့ ကျနော်တို့နဲ့ Biology နည်းနည်းဆင်တဲ့အပိုင်း တွေ ရှိတယ်။ ကျနော်တို့ Wildlife Project မှာဆိုရင် လင်းနို့မှာ ဗိုင်းရပ်မျိုးစုံ ကိန်းအောင်း နေတတ်တယ်။ ရောဂါဗိုင်းရပ်တွေ ကိန်းအောင်နေတဲ့ လင်းနို့ကို ဖမ်းဆီးပြီးတော့ တခြားကျနော်တို့ ပုံမှန်စားနေကြ ကြက်တွေ၊ ဝက်တွေနဲ့ အနီးကပ်ထားတဲ့အချိန်မှာ ဘယ်လိုဖြစ်နိုင်သလဲဆိုရင် ဒါတွေကို ကျနော်တို့ စားမိတဲ့အခါလဲ ရောဂါဖြစ်လာနိုင်သလို လင်းနို့ကို တိုက်ရိုက်စားတဲ့အချိန်မှာလဲ ရောဂါတွေ ကူးလာနိုင်တယ်။ သေချာချက်မထားတဲ့ ဟင်းတွေကို စားတာဆိုလည်း ဖြစ်နိုင်သလိုသူတို့နဲ့တိုက်ရိုက် ထိတွေ့တာ အနီးကပ် နေလို့ ကူးလာတာတွေလည်း ဖြစ်တယ်။”

သုတေသနပညာရှင် ပါမောက္ခ Kristian Anderson ဦးဆောင်တဲ့ အမေရိကန် NIH ကျန်းမာရေးဌာန၊ ဥရောပနဲ့ Australia တက္ကသိုလ်တွေက သုတေသနပညာရှင်တွေက ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါဆိုး Covid 19 ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ဟာ လူဖန်တီးယူတာ မဟုတ်ပဲ သူ့ဖြစ်စဉ် origin ဟာ သဘာဝ အလျှောက် ဖြစ်လာတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ဖြစ်ကြောင်း သူတို့ရဲ့ တွေ့ရှိချက်ကို တင်ပြခဲ့ကြပါတယ်။

မျိုးဗီဇဆိုင်ရာ သူတို့ရဲ့ လေ့လာချက်အရ SARS CoV- 2 ဒါမှမဟုတ် 2019-nCoV မှာဖြစ်စဉ် ၂ မျိုးရှိနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းပါတယ်။

ဒီဲဖြစ်စဉ် ၂ မျိုးထဲက တမျိုးက အရင်ကဖြစ်ခဲ့ဘူးတဲ့ တရုတ်နိုင်ငံမှာစတင်တဲ့ ကြောင်ကတိုး လိုအကောင် ကနေ ကူးတဲ့ SARS ရောဂါဟာတို့ ဆော်ဒီအာရေဗျက စတင်တဲ့ ကုလားအုပ်ကနေ ကူးတဲ့ MARS ရောဂါတို့လို လူဆီကို တခြားသတ္တဝါ ဆီကနေကူးပြီး အသွင်ပြောင်းလာတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကလာကြောင်းနဲ့ အခုဖြစ်ပွါးနေတဲ့ 2019-nCoV ဒါမှမဟုတ် SARS CoV- 2 ဟာ လင်းနို့တွေမှာ ရှိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ သိပ်ကိုတူတယ် လို့ပြော ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် လင်းနို့ကနေ လူကို တိုက်ရိုက်ကူးတယ်ဆိုတဲ့ အထောက်ထား မတွေ့ရ သေးဘူးလို့ဆိုပါတယ်။

ဖြစ်စဉ်နောက်တမျိုးနဲ့ ဖြစ်လာတဲ့ဗိုင်းရပ်စ်ကတော့ ဥပမာ အာရှနဲ့ အာဖရိက တွေမှာ တွေ့ရတဲ့ သင်းခွေချပ်တွေမှာ တွေ့ရတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်က SARS CoV- 2 နဲ့ သိပ်တူပြီး လူဆီကို တိုက်ရိုက် ဒါမှမဟုတ် ကြောင်ကတိုးလို အကောင်ကနေတဆင့် ကူးတာ ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ လည်း ဖေါ်ပြထားပါတယ်။

တောတောင်ထူထပ်တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း သဘာဝတောရိုင်း တိရိစ္ဆာန်တွေကနေ လူကို ကူးစက်တဲ့ ရောဂါပိုးတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အချက်အလက်တွေ ကောက်ယူနေတယ်လို့ ဒေါက်တာအောင်သန်းတိုးက ပြောပါတယ်။

“ကျနော်တို့ လုပ်တဲ့ ပရောဂျက်က ငါးနှစ် ပရောဂျက်ပေါ့နော်။ ဒီနှစ်ဆိုရင် သုတေသနလုပ်တဲ့ နောက်ဆုံးနှစ်။ နောက်နှစ်ဆိုရင် research က ရတဲ့ အဖြေတွေကို အကုန်လုံး ပြန်ပြီး publish လုပ်မှာပေါ့နော်။ ကျနော်တို့ ပရောဂျက်က ၂ ပိုင်း။ တိရိစ္ဆာန် (နုမူုနာ) တွေကိုလည်း တောကောင်တွေ ဆီကနေ sample ယူတယ်။ ပရောဂျက် အနေနဲ့ ကတော့ တောကောင်တွေကို အမဲလိုက်ဖို့ အတွက် အားမပေးဘူး။ ဒါပေမယ့် တောကောင်လိုက်ထားတဲ့ (အမဲလိုက်ထားတဲ့) ဆီကနေ ရတဲ့ အသားစတွေကို ယူပြီး ကျနော်တို့ စစ်ဆေးတာတွေ ရှိတယ်။”

“ကျနော်တို့က အဓိက လူတွေမှာ ဘာတွေ ရောဂါတွေ ဖြစ်နေသလဲ သိချင်တော့ ကျနော်တို့ လူတွေဆီကနေ sample နမူနာတွေ အများကြီးယူတယ်။ သွေးတွေ၊ ပါးစောင်က နမူနာတွေ အများကြီးယူရတယ်။အဲဒါအတွက် results ရလဒ်တွေကတော့ အသစ်တွေပါ။ ကျနော်တို့ မမျှော်မှန်းထားတာတွေ ဖြစ်လာမလားဆိုတာတော့ မပြောတတ်သေးဘူးပေါ့နော်။ ပရောဂျက်က မပြီးသေးဘူး ဆိုပေမယ့် ကျနော်တို့ရတဲ့ လူက ရတဲ့ နမူနာတွေဆိုရင် တောနက်ထဲမှာ လုပ်နေတဲ့ လူတွေ၊ တောနက်ထဲကနေ မြို့ပေါ်တက်တဲ့ လူတွေ ဆိုတော့ စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတဲ့ အဖြေတော့ ထွက်လာမယ် ထင်တယ်”

အခုလို အဖြေထုတ်မပေးနိုင်သေး ပေမယ့် တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်တွေဆီက ရောဂါပိုးတွေ လူတွေကို ကူးစက်ပြီး အန္ဆပေးနိုင်တဲ့ အတွက် သတိထားကြဖို့လည်း တိုက်တွန်းပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အန္ဆရာယ်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး လင်းနို့ချေးကို စီးပွါးဖြစ်ထုတ်နေတဲ့ လုပ်ငန်းက လူတွေကို ပညာပေးဖို့လိုနေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

“ကျနော့် ပရောဂျက်က အရင်တုန်းကလည်း ဒီလိုပဲ တိရိစ္ဆာန်ကနေ လူကိုကူးတဲ့ ပရောဂျက် တခုမှာ လုပ်ဖူးတဲ့ တွေ့တဲ့ observation တခု မြင်တွေ့ရတာကို ပြောပြချင်ပါတယ်။ ကျနော်တို့ ဖားအံမှာ လင်းနို့ဂူ ဆိုတာ ရှိတယ်။ လင်းနို့ဂူက တိုးရစ်တွေကို ဆွဲဆောင်နိုင်တဲ့ နေရာတခု။ လင်းနို့ဂူဆိုတာ ကျနော်တို့တံတားအောက်ကနေ ဘုန်းကြီးကျောင်း ကနေ တဆင့်သွားရတယ်။ ဂူထဲမှာ ဆိုရင် လင်းနို့ပေါင်း သန်းချီရှိတဲ့။ အဲဒီဂူကို ပုဒ်ဖြတ်ငှါးပြီးတော့ လင်းနို့ချေး ထုတ်တယ် ခင်ဗျ။ လင်းနို့ချေးကနေ ဓါတ်မြေသြဇာတို့ တခြားသုံးလို့ ရတဲ့ နေရာတို့ အတွက် လင်းနို့ချေးကို ကောက်ကြတယ်။ ကောက်တဲ့ အလုပ်သမတွေ ရှိတယ်။ ဒီအလုပ်သမတွေက ဘုန်းကြီးကျောင်းနားမှာပဲ နေတာ။ သူတို့တွေအဲဒီလို ကောက်တဲ့အခါ ကိုယ်ပေါ်မှာ အကာအကွယ် ဘာမှ ဝတ်သွားတာ မရှိဘူး။ ပုံမှန်ဝတ်နေကျ အကျီရယ် ထမီရယ်ပဲ ဖိနပ်တောင် မပါဘူးဗျ။ ဖိနပ်မပါပဲ ဒီအတိုင်းဝင်ကြတယ်။ တကယ်လို့ လင်းနို့ သန်းချီမှာ ရောဂါ တခုခုသာ ရှိခဲ့မယ် ဆိုရင်၊ နောက်ပြီးတော့ ဒီလင်းနို့ချေး သွားကောက်တဲ့ အချိန်မှာ ခြေထောက်မှာ ကွဲရာရှရာ တခုခု ရှိခဲ့မယ် ဆိုရင် ရောဂါကူးလာနိုင်တယ်။ အဲဒီကနေ တဆင့် သူ့မိသားစု၊ တဆင့်တခြားလုူတွေဆီကို ကူးလာနိုင်တယ်။ အဲဒီလို ကျနော်တို့ ဆီမှာလည်း အားနည်းချက်တွေ ရှိနေတယ်။ အဲဒီလို တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်တွေနဲ့ ထိတွေ့တဲ့ သူတွေက ပိုသတိထားဖို့ လိုတယ်”

ဒေါက်တာအောင်သန်းတိုးရဲ့ ပြောကြားချက်နဲ့ပဲ ဒီသီတင်းပတ်အတွက် သိပ္ဗံနဲ့ နည်းပညာကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားလိုက်ပါရစေ။

(Unicode)

03/20/20

ဒီတပတျတော့ လငျးနို့အပါအဝငျ သဘာဝ တောရိုငျးသတ်တဝါတှကေ လူတှေ အတှကျ ဘယျလို အန်တရာယျတှေ ပေးနိုငျတယျ ဆိုတာကို တောရိုငျးတိရိစ်ဆာနျတှကေနေ လူကို ကူးစကျနိုငျတဲ့ ရောဂါပိုးတှေ အကွောငျး သုတသေနလုပျနတေဲ့ ဒေါကျတာအောငျသနျးတိုးက ပွောပွပေး မှာပါ။

ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါ အဖွဈသတျမှတျလိုကျတဲ့ Covid 19 ဟာ တရုတျနိုငျငံ ဝူဟနျကနေ စတငျခဲ့တာ ဖွဈပါတယျ။ ဝူဟနျပငျလယျစာဈေးမှာ ကွကျ၊ ဝကျ၊ အမဲလို စားနကြေ အသားငါးတှေ အပွငျ လငျးနို့တှေ၊ မွှတှေေ၊ ကွောငျကတိုးနဲ့ အခွားတောရိုငျး တိရစ်ဆာနျ အစုံပါ ရောငျးခပြါတယျ။ ၂၀၁၉ ဒီဇငျဘာ ၃၁ ရကျနေ့မှာ တရုတျနိုငျငံမှာ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ပိုးသဈ တှေ့ရကွောငျး တရုတျအစိုးရက WHO ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးဌာနကို အကွောငျးကွားခဲ့ပွီး SARS CoV- 2 လို့ နံမယျပေးခဲ့ပါတယျ။

ဇနျနဝါရီလမှာ ဈေးအားလုံးကို ယာယီပိတျလိုကျပွီး တောရိုငျးတိရိစ်ဆာနျတှေ ဖမျးဆီး ရောငျးခြ၊ စားသောကျမှု မလုပျဖို့ပါ ယာယီပိတျပငျခဲ့ပါတယျ။ ဖဖေေါျဝါရီလဆနျးမှာတော့ ခြိုးဖေါကျတဲ့ လူ ၇၀၀ လောကျနဲ့ တောတိရိစ်ဆာနျ ၄ သောငျးနီးပါးကိုပါ ဖမျးဆီးအရေးယူ ပါတယျ။

ဘာကွောင့ျပါလဲ။ ၂၀၂၀ ဖဖေေါျဝါရီလ ၂၀ ရကျနေ့မှာ အကူးစကျခံရသူ တသိနျး ၇ သောငျးလောကျ ရှိလာပွီး ၆၆၀၀ ကြောျကို သဆေုံးစခေဲ့တဲ့ Covid 19 ဖွဈပှါးမှုဟာ တောရိုငျးတိရိစ်ဆာနျတှနေဲ့ ဆကျနှယျနေ တာကွောင့ျလို့ ဒေါကျတာအောငျသနျးတိုးက ပွောပါတယျ။

” တောရိုငျးတိရစ်ဆာနျတှမှောလညျး သူတို့ဘာသာသူတို့ ဖွဈနတေဲ့ ရောဂါတှေ ရှိတယျ။ Climate change တှေ စဖွဈတဲ့အခြိနျမှာ သူတို့တှကေ ကနြောျတို့လူတှရှေိတဲ့ နရောတှရေောကျလာတယျ။ ကနြောျတို့ လူတှကေလညျး လူဦးရတေိုးလာတာနဲ့အမြှ လယျယာတှခြေဲ့ထှငျတယျ။ သူတို့တှကေို သှားဖမျးတာတှေ ရှိတယျ။ တောရိုငျး တိရိစ်ဆာနျတှေ မှာမှ လူတှကေို ရောဂါကူးစကျနိုငျတဲ့ တောရိုငျးတိရစ်ဆာနျတှကေ နို့တိုကျသတ်တဝါ mammal တှေ ဖွဈတယျ။ mammal တှဆေိုတော့ ကနြောျတို့နဲ့ Biology နညျးနညျးဆငျတဲ့အပိုငျး တှေ ရှိတယျ။ ကနြောျတို့ Wildlife Project မှာဆိုရငျ လငျးနို့မှာ ဗိုငျးရပျမြိုးစုံ ကိနျးအောငျး နတေတျတယျ။ ရောဂါဗိုငျးရပျတှေ ကိနျးအောငျနတေဲ့ လငျးနို့ကို ဖမျးဆီးပွီးတော့ တခွားကနြောျတို့ ပုံမှနျစားနကွေ ကွကျတှေ၊ ဝကျတှနေဲ့ အနီးကပျထားတဲ့အခြိနျမှာ ဘယျလိုဖွဈနိုငျသလဲဆိုရငျ ဒါတှကေို ကနြောျတို့ စားမိတဲ့အခါလဲ ရောဂါဖွဈလာနိုငျသလို လငျးနို့ကို တိုကျရိုကျစားတဲ့အခြိနျမှာလဲ ရောဂါတှေ ကူးလာနိုငျတယျ။ သခြောခကြျမထားတဲ့ ဟငျးတှကေို စားတာဆိုလညျး ဖွဈနိုငျသလိုသူတို့နဲ့တိုကျရိုကျ ထိတှေ့တာ အနီးကပျ နလေို့ ကူးလာတာတှလေညျး ဖွဈတယျ။”

သုတသေနပညာရှငျ ပါမောက်ခ Kristian Anderson ဦးဆောငျတဲ့ အမရေိကနျ NIH ကနြျးမာရေးဌာန၊ ဥရောပနဲ့ Australia တက်ကသိုလျတှကေ သုတသေနပညာရှငျတှကေ ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါဆိုး Covid 19 ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ဟာ လူဖနျတီးယူတာ မဟုတျပဲ သူ့ဖွဈစဉျ origin ဟာ သဘာဝ အလြှောကျ ဖွဈလာတဲ့ ဗိုငျးရပျဈပိုး ဖွဈကွောငျး သူတို့ရဲ့ တှေ့ရှိခကြျကို တငျပွခဲ့ကွပါတယျ။

မြိုးဗီဇဆိုငျရာ သူတို့ရဲ့ လေ့လာခကြျအရ SARS CoV- 2 ဒါမှမဟုတျ 2019-nCoV မှာဖွဈစဉျ ၂ မြိုးရှိနိုငျတယျလို့ ခန့ျမှနျးပါတယျ။

ဒီဲဖွဈစဉျ ၂ မြိုးထဲက တမြိုးက အရငျကဖွဈခဲ့ဘူးတဲ့ တရုတျနိုငျငံမှာစတငျတဲ့ ကွောငျကတိုး လိုအကောငျ ကနေ ကူးတဲ့ SARS ရောဂါဟာတို့ ဆောျဒီအာရဗေကြ စတငျတဲ့ ကုလားအုပျကနေ ကူးတဲ့ MARS ရောဂါတို့လို လူဆီကို တခွားသတ်တဝါ ဆီကနကေူးပွီး အသှငျပွောငျးလာတဲ့ ဖွဈစဉျကလာကွောငျးနဲ့ အခုဖွဈပှါးနတေဲ့ 2019-nCoV ဒါမှမဟုတျ SARS CoV- 2 ဟာ လငျးနို့တှမှော ရှိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈနဲ့ သိပျကိုတူတယျ လို့ပွော ပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ လငျးနို့ကနေ လူကို တိုကျရိုကျကူးတယျဆိုတဲ့ အထောကျထား မတှေ့ရ သေးဘူးလို့ဆိုပါတယျ။

ဖွဈစဉျနောကျတမြိုးနဲ့ ဖွဈလာတဲ့ဗိုငျးရပျဈကတော့ ဥပမာ အာရှနဲ့ အာဖရိက တှမှော တှေ့ရတဲ့ သငျးခှခေပြျတှမှော တှေ့ရတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈက SARS CoV- 2 နဲ့ သိပျတူပွီး လူဆီကို တိုကျရိုကျ ဒါမှမဟုတျ ကွောငျကတိုးလို အကောငျကနတေဆင့ျ ကူးတာ ဖွဈနိုငျတယျလို့ လညျး ဖေါျပွထားပါတယျ။

တောတောငျထူထပျတဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာလညျး သဘာဝတောရိုငျး တိရိစ်ဆာနျတှကေနေ လူကို ကူးစကျတဲ့ ရောဂါပိုးတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး အခကြျအလကျတှေ ကောကျယူနတေယျလို့ ဒေါကျတာအောငျသနျးတိုးက ပွောပါတယျ။

“ကနြောျတို့ လုပျတဲ့ ပရောဂကြျက ငါးနှဈ ပရောဂကြျပေါ့နောျ။ ဒီနှဈဆိုရငျ သုတသေနလုပျတဲ့ နောကျဆုံးနှဈ။ နောကျနှဈဆိုရငျ research က ရတဲ့ အဖွတှေကေို အကုနျလုံး ပွနျပွီး publish လုပျမှာပေါ့နောျ။ ကနြောျတို့ ပရောဂကြျက ၂ ပိုငျး။ တိရိစ်ဆာနျ (နုမူုနာ) တှကေိုလညျး တောကောငျတှေ ဆီကနေ sample ယူတယျ။ ပရောဂကြျ အနနေဲ့ ကတော့ တောကောငျတှကေို အမဲလိုကျဖို့ အတှကျ အားမပေးဘူး။ ဒါပမေယ့ျ တောကောငျလိုကျထားတဲ့ (အမဲလိုကျထားတဲ့) ဆီကနေ ရတဲ့ အသားစတှကေို ယူပွီး ကနြောျတို့ စဈဆေးတာတှေ ရှိတယျ။”

“ကနြောျတို့က အဓိက လူတှမှော ဘာတှေ ရောဂါတှေ ဖွဈနသေလဲ သိခငြျတော့ ကနြောျတို့ လူတှဆေီကနေ sample နမူနာတှေ အမြားကွီးယူတယျ။ သှေးတှေ၊ ပါးစောငျက နမူနာတှေ အမြားကွီးယူရတယျ။အဲဒါအတှကျ results ရလဒျတှကေတော့ အသဈတှပေါ။ ကနြောျတို့ မမြှောျမှနျးထားတာတှေ ဖွဈလာမလားဆိုတာတော့ မပွောတတျသေးဘူးပေါ့နောျ။ ပရောဂကြျက မပွီးသေးဘူး ဆိုပမေယ့ျ ကနြောျတို့ရတဲ့ လူက ရတဲ့ နမူနာတှဆေိုရငျ တောနကျထဲမှာ လုပျနတေဲ့ လူတှေ၊ တောနကျထဲကနေ မွို့ပေါျတကျတဲ့ လူတှေ ဆိုတော့ စိတျဝငျစားစရာ ကောငျးတဲ့ အဖွတေော့ ထှကျလာမယျ ထငျတယျ”

အခုလို အဖွထေုတျမပေးနိုငျသေး ပမေယ့ျ တောရိုငျးတိရိစ်ဆာနျတှဆေီက ရောဂါပိုးတှေ လူတှကေို ကူးစကျပွီး အန်ဆပေးနိုငျတဲ့ အတှကျ သတိထားကွဖို့လညျး တိုကျတှနျးပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ ဗိုငျးရပျဈပိုး အန်ဆရာယျနဲ့ ပတျသကျပွီး လငျးနို့ခြေးကို စီးပှါးဖွဈထုတျနတေဲ့ လုပျငနျးက လူတှကေို ပညာပေးဖို့လိုနတေယျလို့ ပွောပါတယျ။

“ကနြော့ျ ပရောဂကြျက အရငျတုနျးကလညျး ဒီလိုပဲ တိရိစ်ဆာနျကနေ လူကိုကူးတဲ့ ပရောဂကြျ တခုမှာ လုပျဖူးတဲ့ တှေ့တဲ့ observation တခု မွငျတှေ့ရတာကို ပွောပွခငြျပါတယျ။ ကနြောျတို့ ဖားအံမှာ လငျးနို့ဂူ ဆိုတာ ရှိတယျ။ လငျးနို့ဂူက တိုးရဈတှကေို ဆှဲဆောငျနိုငျတဲ့ နရောတခု။ လငျးနို့ဂူဆိုတာ ကနြောျတို့တံတားအောကျကနေ ဘုနျးကွီးကြောငျး ကနေ တဆင့ျသှားရတယျ။ ဂူထဲမှာ ဆိုရငျ လငျးနို့ပေါငျး သနျးခြီရှိတဲ့။ အဲဒီဂူကို ပုဒျဖွတျငှါးပွီးတော့ လငျးနို့ခြေး ထုတျတယျ ခငျဗြ။ လငျးနို့ခြေးကနေ ဓါတျမွသွေဇာတို့ တခွားသုံးလို့ ရတဲ့ နရောတို့ အတှကျ လငျးနို့ခြေးကို ကောကျကွတယျ။ ကောကျတဲ့ အလုပျသမတှေ ရှိတယျ။ ဒီအလုပျသမတှကေ ဘုနျးကွီးကြောငျးနားမှာပဲ နတော။ သူတို့တှအေဲဒီလို ကောကျတဲ့အခါ ကိုယျပေါျမှာ အကာအကှယျ ဘာမှ ဝတျသှားတာ မရှိဘူး။ ပုံမှနျဝတျနကြေ အကြီရယျ ထမီရယျပဲ ဖိနပျတောငျ မပါဘူးဗြ။ ဖိနပျမပါပဲ ဒီအတိုငျးဝငျကွတယျ။ တကယျလို့ လငျးနို့ သနျးခြီမှာ ရောဂါ တခုခုသာ ရှိခဲ့မယျ ဆိုရငျ၊ နောကျပွီးတော့ ဒီလငျးနို့ခြေး သှားကောကျတဲ့ အခြိနျမှာ ခွထေောကျမှာ ကှဲရာရှရာ တခုခု ရှိခဲ့မယျ ဆိုရငျ ရောဂါကူးလာနိုငျတယျ။ အဲဒီကနေ တဆင့ျ သူ့မိသားစု၊ တဆင့ျတခွားလုူတှဆေီကို ကူးလာနိုငျတယျ။ အဲဒီလို ကနြောျတို့ ဆီမှာလညျး အားနညျးခကြျတှေ ရှိနတေယျ။ အဲဒီလို တောရိုငျးတိရိစ်ဆာနျတှနေဲ့ ထိတှေ့တဲ့ သူတှကေ ပိုသတိထားဖို့ လိုတယျ”

ဒေါကျတာအောငျသနျးတိုးရဲ့ ပွောကွားခကြျနဲ့ပဲ ဒီသီတငျးပတျအတှကျ သိပ်ဗံနဲ့ နညျးပညာကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားလိုကျပါရစေ။