Covid 19 ရောဂါပိုးကူးစက်မှု ရှိမရှိ စမ်းသပ်နည်း

Covid 19 ရောဂါပိုးကူးစက်မှု ရှိမရှိ စမ်းသပ်နည်း

(Zawgyi/Unicode)

(ZAWGYI)

ဒီတပတ်တော့ Covid 19 ရောဂါပိုး အကူးစက်ခံရမှု ရှိမရှိ စမ်းသပ်စစ်ဆေးမှုတွေ ဘယ်လို လုပ်ရတယ် ဆိုတာကို အမေရိကန်နိုင်ငံ UTMB တက်ဆက်စ် ဆေးတက္ကသိုလ် Galveston မှာရှိတဲ့ အဏုဇီဝဗေဒ ဓါတ်ခွဲခန်းက ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေးကို မေးမြန်းပြီး တင်ပြပေးမှာပါ။

မနှစ်က နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံက စတင်ခဲ့တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါအတွက် (PHEIC - Public Health Emergency of International Concern) အရေးပေါ်အခြေနေအဖြစ် WHO ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ကြီးက ၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီ ၃၀ မှာ သတ်မှတ်လိုက်ပြီး မတ်လ ၁၁ ရက်နေမှာတော့ ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါအဖြစ် ကြေညာခဲ့တာပါ။ ဧပြီလ ၂၃ ရက်နေ့မှာတော့ ကမ္ဘာတလွှား နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၅ နိုင်ငံမှာ ရောဂါအကူးစက်ခံရသူ ၂.၆၉ သန်းကျော်နဲ့ သေဆုံးရသူက တသိန်း၈သောင်း ၈ ထောင်ကျော် ရှိနေပါပြီ။ ဒါပေမယ့် ပြန်သက်သာလာသူကလည်း ၇ သိန်း၄ သောင်း နီးပါးရှိနေပါတယ်။

ဒီကပ်ရောဂါဒဏ်ကို အဆိုးဝါးဆုံး ခံနေရတဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာတော့ နှစ်စဉ် ဓါတ်ခွဲခန်းပညာရှင်တွေရဲ့ ကျေးဇူးကိုဂုဏ်ပြုတဲ့ သီတင်းပတ် (National Medical Laboratory Professionals Week) သတ်မှတ်ထားပြီး ဒီနှစ် ၂၀၂၀ အတွက်တော့ ဧပြီလ ၁၉ ရက်ကနေ ၂၅ ရက်နေ့ အထိဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနှစ်ဆန်းကစပြီး Covid 19 ကပ်ရောဂါဆိုးကြောင့် ဝေဒနာရှင်တွေနဲ့အတူ စိတ်မောလူမော ဖြစ်ကြရတဲ့ ဆေးဝန်ထမ်းတွေ ထဲမှာ ဓါတ်ခွဲခန်းပညာရှင်တွေကလည်းပါပါတယ်။

ဒီဓါတ်ခွဲခန်းပညာရှင်တွေဟာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါရှင်တွေနဲ့တိုက်ရိုက် မထိတွေ့ရပေမယ့် ရောဂါပိုးရှိမရှိစမ်းသပ်ဖို့ ယူထားတဲ့ ဇီဝနမူနာတွေနဲ့ ထိတွေ့ဆက်ဆံရတာကြောင့် အန္တရာယ်ကြီးပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဓါတ်ခွဲခန်းတွေမှာ လိုက်နာရမယ့် စည်းမျဉ်းတွေကို လိုက်နာပြီး စစ်ဆေးပေးနေတယ်လို့ ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေးက ပြောပါတယ်။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“ပြောရမယ် ဆိုလို့ရှိရင်တော့ frontline မှာ နမူနာ sample တွေနဲ့ တွေ့တယ်။ covid 19 ဗိုင်းရပ်စ် ပါနိုင်တဲ့ specimen နမူနာတွေ အကုန်လုံးနဲ့ တွေ့တာပေါ့နော်။ ဒီမှာဆိုရင် ဓါတ်ခွဲခန်းမှာ ချထားတဲ့ စည်းကမ်းအတိုင်း သွားတယ်။ ဓါတ်ခွဲခန်းမှာ standard precaution အရ လက်အိတ် မဝတ်မနေရ သတ်မှတ်ထားတယ်။ နောက် biosafety cabinet ဆိုတာ ရှိတယ်။ နမူနာ sample အတွက်ရော ဝန်းကျင် environmental အတွက်ရော အန္တရာယ်ကင်းဖို့ လုပ်ထားတဲ့ နေရာ။ Biosafety Level 2 - ဇီဝနမူနာအတွက် စိတ်ချရတဲ့ အဆင့် ၂ ရှိတဲ့ အဲဒီနေရာထဲမှာ ဒီနမူနာတွေကို စမ်းသပ်ရတယ်။ ကိုင်တွယ်ရတယ်။”

အခုလို စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုလုပ်ဖို့ အတွက် ရောဂါလက္ခဏာပြနေတဲ့ လူနာတွေဆီကဖြစ်စေ ဘာရောဂါလက္ခဏာမှ မပြတဲ့ လူတွေဆီကဖြစ်စေ ဇီဝနမူနာကို ယူတဲ့အခါ ဘယ်လိုနမူနာမျိုးကို ယူရတာပါလဲ။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“Nasopharyngeal (NP) လို့ ခေါ်တာပေါ့နော်။ ဒီနှာခေါင်းကနေ လုံးဝအတွင်းပိုင်းအထိ ဝါဂွမ်းတံနဲ့ အဆုံးအထိထိုးရတယ်။ အဲဒီဟာက အဓိကယူရတယ်။ အဲဒီဟာကပဲ FDA ကနေပြီးတော့ ခွင့်ပြုထားတဲ့ နမူနာပေါ။ ဒါပေမယ့် တချို့က ကျတော့ ဒီအာခေါင်ကနေပြီးတော့လည်း ယူကြတယ်။ ဒါကိုလည်း FDA ကနေပြီးတော့ ချွင်းချက် နဲနဲ ပေးထားတယ်။ အဲဒီ ၂ ခုပဲ အဓိကက၊ ဒီဟာက အဆုတ်လမ်းကြောင်းရဲ့ အပေါ်ပိုင်း နမူနာကိုပဲ ယူလို့ ရတယ်ပေါ့နော်။ အောက်ပိုင်း အတွက်ကို ကျတော့ FDA ကရော CDC ကရော ခွင့်မပြုထားသေးဘူး။ ဒီ ဓါတ်ခွဲခန်းတွေမှာ ဥပဒေနဲ့ ညီဖို့အတွက်ကို အဲဒီ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းရဲ့ အပေါ်ပိုင်းကိုပဲ ယူကြတာ ပေါ့နော်။ ဒီနှာခေါင်းရယ်၊ ပါးစပ်ဆိုရင် ဟိုးအတွင်းဆုံး အာခေါင် အတွင်းဆုံးရယ်။ များသောအားဖြင့်က နှာခေါင်းပဲ ယူကြတာ ပေါ့နော်။”

covid 19 ရောဂါအတွက် ဇီဝနမူနာယူပြီး စမ်းသပ်စစ်ဆေးမှု တွေ လုပ်တဲ့အခါ ဒီရောဂါအတွက် ပိုးရှိမရှိ တိုက်ရိုက်စစ်ဆေးတာက အဓိကအားဖြင့် တနည်းပဲ ရှိတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“အဓိက main နည်းလမ်းကကျတော့ တခုပဲ ရှိတာပေါ့နော်။ တခုပဲ ရှိတယ်ဆိုတာက ဒီဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ နျူကလစ် အက်ဆစ် nucleic acid ကို အဲဒါက genetic material မျိုးဗီဇဆိုင်ရာ ပစ္စည်းပေါ့နော်။ အဲဒါကို စမ်းသပ်ရတဲ့နည်း။ ဒီတနည်းပဲ ရှိတယ်။ နည်းက တနည်းထဲပဲ ဒါပေမယ့် form ကအမျိုးမျိုးပဲ။ ပုံစံတွေက အမျိုးမျိုးပေါ့နော်။”

covid 19 ရောဂါအတွက် WHO ကချထားပေးတဲ့ စံ - စမ်းသပ်စစ်ဆေးမှုက (real- time reverse transcription polymerase chain reaction) rRT-PCR နည်းပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို ရောဂါပိုးရှိမရှို တိုက်ရိုက်စမ်းသပ်နိုင်သလို အခုအခါမှာ ရောဂါပိုးကို ခုခံကာကွယ်ဖို့ ကိုယ်ထဲက ကိုယ်ခံအား ထုတ်ပေးမှု ရှိမရှိကိုပါ စမ်းသပ်ပြီး ဒီရောဂါပိုးကို ခြေရာကောက်နိုင်တယ်လို့လည်း ပြောပါတယ်။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“ဒီရောဂါရှိမရှိကို အတိအကျ စမ်းသပ်နိုင်တာက အခုပြောတဲ့ rRT-PCR နည်းက တော့ ရှိလား မရှိလား အတိအကျ စမ်းသပ်တာ။ နောက်တခုကတော့ ဒီရောဂါရလို့ ကိုယ်ခံအား ထွက်လာတဲ့ antibody စမ်းတာ serology test လို့ခေါ်တာ ပေါ့နော်။ serology test ဆိုတာက Covid ရှိမရှိကို မပြောနိုင်ဘူး။ အကယ်ရ ျ် antibody ရှိတယ် ဆိုရင်၊ ဒါရှိတာက အရင်က Covid ပိုး ရှိခဲ့တာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ လက်ရှိမှာ Covid ဖြစ်နေတာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ် ပေါ့နော်။”

အခုလို ကိုယ်ခံအားထုတ်ပေးမှု ရှိမရှိကို စမ်းသပ်တာကို serology test လုပ်တယ်လို့ခေါ်ပါတယ်။ ဒီလိုစစ်ဆေးတာဟာ covid 19 ရောဂါလက္ခဏာ မပြတဲ့ သူတွေကို စမ်းသပ်ရာမှာ သိပ်ကို အသုံးဝင် သလို အဖြေထုတ်ဖို့ လည်း မြန်ပြီး လွယ်လည်း လွယ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“များသောအားဖြင့် ရောဂါလက္ခဏာ မပြတဲ့လူတွေ အတွက် တော့ သိပ်အသုံးဝင်တာပေါ့။ ဘာလို့လည်း ဆိုတော့ ရောဂါလက္ခဏာ မရှိတဲ့ မပြတဲ့ လူတွေကို ရောဂါပိုး ရှိလားဆိုပြီးတော့ reagent တွေ test စမ်းတဲ့ kits ပစ္စည်းတွေ အရမ်းကို ရှားပါးနေတဲ့ အချိန်မှာ antibody ကို မြန်မြန်လေး စစ်လိုက်တဲ့ အခါ antibody ထွက်လာပြီ ဆိုရင် ရောဂါပိုး ရှိမရှိတော့ မသိဘူး။ ဒါပေမယ့် သူ့မှာ ကိုယ်ခံအား ရှိနေတယ် ဆိုတာကို သိတယ်။ သူက လွယ်လည်းလွယ်တယ်ပေါ့နော်။ antibody က ဒီသွေးထဲမှာပဲ လှည့်နေတာ ဆိုတော့။ သွေးဖေါက်ပြီးတော့ စစ်တာပေါ့နော်။ အဲဒီလိုဆိုရင် lab ကြီးရင်ကြီးသလို ချက်ချင်းပဲ အဖြေထွက်လာတယ်။ မြန်လည်းမြန်တယ်။ nucleic acid အဲ့ဒီ rRT-PCR ကို သုံးပြီးတော့ စစ်တဲ့နည်း ထက်စာလို့ ရှိရင် ဒီ Serology test ကတော့ လုံးဝမြန်တယ်။”

နောက်တနည်းက cat scan လို့ ခေါ်တဲ့ ဓါတ်မှန်ရိုက်တဲ့နည်းဖြစ်ပါတယ်။

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေး။ ။“ဓါတ်မှန်ရိုက်တဲ့ အပိုင်းကျတော့ clinical imaging အပိုင်း ဖြစ်သွားတယ် ပေါ့နော်။ ဒါက အဆုတ်နဲ့ ဆိုင်တဲ့ technologists ပညာရှင်တွေ၊ x rays နဲ့ ဆိုင်တဲ့ technologists ပညာရှင်တွေ၊ သူတို့က နေပြီးတော့ ရိုက်တာတွေပေါ့။ viral ဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် ဖြစ်တဲ့ နမိုးနီးယား အဆုတ်ယောင်ရောဂါတွေ၊ covid ကြောင့် ရတဲ့ ရောဂါဆိုရင် ဒီ ရင်ဘတ်ကို ရိုက်တဲ့ အိပ်စရေး chest x- ray မှာရော CT မှာရော သူတို့ က သိပ်သိသာတဲ့ လက္ခဏာကို ကြည့်ကြတာပေါ့နော်။ ဒါပေမယ့် တခုရှိတာက ဒီ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကလည်း ၊ ကိုရိုနာအမျျိုးစား family ထဲမှာပါတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ တခု ဖြစ်တာကြောင့် တချို့ကျတော့ လက္ခဏာတွေက တူနေမယ် ပေါ့နော်။ အိပ်စရေး ပေါ်မှာ၊ ဒီဗိုင်းရပ်စ် ကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဟိုဗိုင်းရပ်စ် ကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒီလို ပုံစံမျိုး ဖြစ်နေတဲ့ အတွက် အတိအကျကြီး၊ လုံးဝပြောလို့ မရဘူး။ ဒါပေမယ့် ဒီအိပ်စရေး ပေါ်ကို ကြည့်ပြီးတော့၊ ဒီဟာက ဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် ဖြစ်တဲ့ နမိုးနီးယား ဖြစ်နေပုံရတယ်၊ ပိုပြီး တိတိကျကျ သိရအောင် microbiology lab တွေကို နမူနာ ပို့ရအောင်ဆိုပြီး ဒီ များသောအားဖြင့် အဲဒီလိုမျိုး လူနာတွေ အိပ်စရေး ရိုက်တဲ့ အဆင့် ရောက်ပြီဆို rRT-PCR နည်းကို သုံးပြီးတော့ ဗိုင်းရပ်စ်ကို ရှာတဲ့ နည်းနဲ့ စမ်းဖို့ ပို့ကြတာ များတယ်။ ဒါက အတည်ပြုချက် ရယူတာပေါ့နော်။ confirmation လို့ခေါ်တာပေါ့နော်။ လူနာက ဆေးရုံကို လာမယ်။ ချောင်းဆိုတယ် ဘာညာ ဆို အိပ်စရေး ရိုက်မယ်။ ပေါ်လာတယ်။ ဆိုရင် ဒါကို သေချာအောင် RT- PCR နည်းကို သုံးမယ်ဆိုပြီး တဆင့်ပြီးတဆင့်ပေါ့နော်။ အဖြေထုတ်တာပါ”

ဒေါက်တာဖြူမြတ်သွေးရဲ့ ပြောကြားချက်နဲ့ပဲ ဒီသီတင်းပတ်အတွက် သိပ္ဗံနဲ့ နည်းပညာကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားလိုက်ပါရစေ။

(UNICODE)

ဒီတပတျတော့ Covid 19 ရောဂါပိုး အကူးစကျခံရမှု ရှိမရှိ စမျးသပျစဈဆေးမှုတှေ ဘယျလို လုပျရတယျ ဆိုတာကို အမရေိကနျနိုငျငံ UTMB တကျဆကျဈ ဆေးတက်ကသိုလျ Galveston မှာရှိတဲ့ အဏုဇီဝဗဒေ ဓါတျခှဲခနျးက ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေးကို မေးမွနျးပွီး တငျပွပေးမှာပါ။

မနှဈက နှဈကုနျပိုငျးမှာ တရုတျနိုငျငံက စတငျခဲ့တဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါအတှကျ (PHEIC - Public Health Emergency of International Concern) အရေးပေါျအခွနေအေဖွဈ WHO ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ကွီးက ၂၀၂၀ ဇနျနဝါရီ ၃၀ မှာ သတျမှတျလိုကျပွီး မတျလ ၁၁ ရကျနမှောတော့ ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါအဖွဈ ကွညောခဲ့တာပါ။ ဧပွီလ ၂၃ ရကျနေ့မှာတော့ ကမ်ဘာတလှှား နိုငျငံပေါငျး ၁၈၅ နိုငျငံမှာ ရောဂါအကူးစကျခံရသူ ၂.၆၉ သနျးကြောျနဲ့ သဆေုံးရသူက တသိနျး၈သောငျး ၈ ထောငျကြောျ ရှိနပေါပွီ။ ဒါပမေယ့ျ ပွနျသကျသာလာသူကလညျး ၇ သိနျး၄ သောငျး နီးပါးရှိနပေါတယျ။

ဒီကပျရောဂါဒဏျကို အဆိုးဝါးဆုံး ခံနရေတဲ့ အမရေိကနျနိုငျငံမှာတော့ နှဈစဉျ ဓါတျခှဲခနျးပညာရှငျတှရေဲ့ ကြေးဇူးကိုဂုဏျပွုတဲ့ သီတငျးပတျ (National Medical Laboratory Professionals Week) သတျမှတျထားပွီး ဒီနှဈ ၂၀၂၀ အတှကျတော့ ဧပွီလ ၁၉ ရကျကနေ ၂၅ ရကျနေ့ အထိဖွဈပါတယျ။ ဒီနှဈဆနျးကစပွီး Covid 19 ကပျရောဂါဆိုးကွောင့ျ ဝဒေနာရှငျတှနေဲ့အတူ စိတျမောလူမော ဖွဈကွရတဲ့ ဆေးဝနျထမျးတှေ ထဲမှာ ဓါတျခှဲခနျးပညာရှငျတှကေလညျးပါပါတယျ။

ဒီဓါတျခှဲခနျးပညာရှငျတှဟော ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါရှငျတှနေဲ့တိုကျရိုကျ မထိတှေ့ရပမေယ့ျ ရောဂါပိုးရှိမရှိစမျးသပျဖို့ ယူထားတဲ့ ဇီဝနမူနာတှနေဲ့ ထိတှေ့ဆကျဆံရတာကွောင့ျ အန်တရာယျကွီးပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ဓါတျခှဲခနျးတှမှော လိုကျနာရမယ့ျ စညျးမဉြျးတှကေို လိုကျနာပွီး စဈဆေးပေးနတေယျလို့ ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေးက ပွောပါတယျ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“ပွောရမယျ ဆိုလို့ရှိရငျတော့ frontline မှာ နမူနာ sample တှနေဲ့ တှေ့တယျ။ covid 19 ဗိုငျးရပျဈ ပါနိုငျတဲ့ specimen နမူနာတှေ အကုနျလုံးနဲ့ တှေ့တာပေါ့နောျ။ ဒီမှာဆိုရငျ ဓါတျခှဲခနျးမှာ ခထြားတဲ့ စညျးကမျးအတိုငျး သှားတယျ။ ဓါတျခှဲခနျးမှာ standard precaution အရ လကျအိတျ မဝတျမနရေ သတျမှတျထားတယျ။ နောကျ biosafety cabinet ဆိုတာ ရှိတယျ။ နမူနာ sample အတှကျရော ဝနျးကငြျ environmental အတှကျရော အန်တရာယျကငျးဖို့ လုပျထားတဲ့ နရော။ Biosafety Level 2 - ဇီဝနမူနာအတှကျ စိတျခရြတဲ့ အဆင့ျ ၂ ရှိတဲ့ အဲဒီနရောထဲမှာ ဒီနမူနာတှကေို စမျးသပျရတယျ။ ကိုငျတှယျရတယျ။”

အခုလို စဈဆေးစမျးသပျမှုလုပျဖို့ အတှကျ ရောဂါလက်ခဏာပွနတေဲ့ လူနာတှဆေီကဖွဈစေ ဘာရောဂါလက်ခဏာမှ မပွတဲ့ လူတှဆေီကဖွဈစေ ဇီဝနမူနာကို ယူတဲ့အခါ ဘယျနရောကနေ ယူရတာပါလဲ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“Nasopharyngeal (NP) လို့ ခေါျတာပေါ့နောျ။ ဒီနှာခေါငျးကနေ လုံးဝအတှငျးပိုငျးအထိ ဝါဂှမျးတံနဲ့ အဆုံးအထိထိုးရတယျ။ အဲဒီဟာက အဓိကယူရတယျ။ အဲဒီဟာကပဲ FDA ကနပွေီးတော့ ခှင့ျပွုထားတဲ့ နမူနာပေါ။ ဒါပမေယ့ျ တခြို့က ကတြော့ ဒီအာခေါငျကနပွေီးတော့လညျး ယူကွတယျ။ ဒါကိုလညျး FDA ကနပွေီးတော့ ခြှငျးခကြျ နဲနဲ ပေးထားတယျ။ အဲဒီ ၂ ခုပဲ အဓိကက၊ ဒီဟာက အဆုတျလမျးကွောငျးရဲ့ အပေါျပိုငျး နမူနာကိုပဲ ယူလို့ ရတယျပေါ့နောျ။ အောကျပိုငျး အတှကျကို ကတြော့ FDA ကရော CDC ကရော ခှင့ျမပွုထားသေးဘူး။ ဒီ ဓါတျခှဲခနျးတှမှော ဥပဒနေဲ့ ညီဖို့အတှကျကို အဲဒီ အသကျရှူလမျးကွောငျးရဲ့ အပေါျပိုငျးကိုပဲ ယူကွတာ ပေါ့နောျ။ ဒီနှာခေါငျးရယျ၊ ပါးစပျဆိုရငျ ဟိုးအတှငျးဆုံး အာခေါငျ အတှငျးဆုံးရယျ။ မြားသောအားဖွင့ျက နှာခေါငျးပဲ ယူကွတာ ပေါ့နောျ။”

covid 19 ရောဂါအတှကျ ဇီဝနမူနာယူပွီး စမျးသပျစဈဆေးမှု တှေ လုပျတဲ့အခါ ဒီရောဂါအတှကျ ပိုးရှိမရှိ တိုကျရိုကျစဈဆေးတာက အဓိကအားဖွင့ျ တနညျးပဲ ရှိတယျလို့ ပွောပါတယျ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“အဓိက main နညျးလမျးကကတြော့ တခုပဲ ရှိတာပေါ့နောျ။ တခုပဲ ရှိတယျဆိုတာက ဒီဗိုငျးရပျဈရဲ့ နြူကလဈ အကျဆဈ nucleic acid ကို အဲဒါက genetic material မြိုးဗီဇဆိုငျရာ ပစ်စညျးပေါ့နောျ။ အဲဒါကို စမျးသပျရတဲ့နညျး။ ဒီတနညျးပဲ ရှိတယျ။ နညျးက တနညျးထဲပဲ ဒါပမေယ့ျ form ကအမြိုးမြိုးပဲ။ ပုံစံတှကေ အမြိုးမြိုးပေါ့နောျ။”

covid 19 ရောဂါအတှကျ WHO ကခထြားပေးတဲ့ စံ - စမျးသပျစဈဆေးမှုက (real- time reverse transcription polymerase chain reaction) rRT-PCR နညျးပဲဖွဈပါတယျ။ ဒီလို ရောဂါပိုးရှိမရှို တိုကျရိုကျစမျးသပျနိုငျသလို အခုအခါမှာ ရောဂါပိုးကို ခုခံကာကှယျဖို့ ကိုယျထဲက ကိုယျခံအား ထုတျပေးမှု ရှိမရှိကိုပါ စမျးသပျပွီး ဒီရောဂါပိုးကို ခွရောကောကျနိုငျတယျလို့လညျး ပွောပါတယျ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“ဒီရောဂါရှိမရှိကို အတိအကြ စမျးသပျနိုငျတာက အခုပွောတဲ့ rRT-PCR နညျးက တော့ ရှိလား မရှိလား အတိအကြ စမျးသပျတာ။ နောကျတခုကတော့ ဒီရောဂါရလို့ ကိုယျခံအား ထှကျလာတဲ့ antibody စမျးတာ serology test လို့ခေါျတာ ပေါ့နောျ။ serology test ဆိုတာက Covid ရှိမရှိကို မပွောနိုငျဘူး။ အကယျရ ြျ antibody ရှိတယျ ဆိုရငျ၊ ဒါရှိတာက အရငျက Covid ပိုး ရှိခဲ့တာလညျး ဖွဈနိုငျတယျ။ လကျရှိမှာ Covid ဖွဈနတောလညျး ဖွဈနိုငျတယျ ပေါ့နောျ။”

အခုလို ကိုယျခံအားထုတျပေးမှု ရှိမရှိကို စမျးသပျတာကို serology test လုပျတယျလို့ခေါျပါတယျ။ ဒီလိုစဈဆေးတာဟာ covid 19 ရောဂါလက်ခဏာ မပွတဲ့ သူတှကေို စမျးသပျရာမှာ သိပျကို အသုံးဝငျ သလို အဖွထေုတျဖို့ လညျး မွနျပွီး လှယျလညျး လှယျတယျလို့ ပွောပါတယျ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“မြားသောအားဖွင့ျ ရောဂါလက်ခဏာ မပွတဲ့လူတှေ အတှကျ တော့ သိပျအသုံးဝငျတာပေါ့။ ဘာလို့လညျး ဆိုတော့ ရောဂါလက်ခဏာ မရှိတဲ့ မပွတဲ့ လူတှကေို ရောဂါပိုး ရှိလားဆိုပွီးတော့ reagent တှေ test စမျးတဲ့ kits ပစ်စညျးတှေ အရမျးကို ရှားပါးနတေဲ့ အခြိနျမှာ antibody ကို မွနျမွနျလေး စဈလိုကျတဲ့ အခါ antibody ထှကျလာပွီ ဆိုရငျ ရောဂါပိုး ရှိမရှိတော့ မသိဘူး။ ဒါပမေယ့ျ သူ့မှာ ကိုယျခံအား ရှိနတေယျ ဆိုတာကို သိတယျ။ သူက လှယျလညျးလှယျတယျပေါ့နောျ။ antibody က ဒီသှေးထဲမှာပဲ လှည့ျနတော ဆိုတော့။ သှေးဖေါကျပွီးတော့ စဈတာပေါ့နောျ။ အဲဒီလိုဆိုရငျ lab ကွီးရငျကွီးသလို ခကြျခငြျးပဲ အဖွထှေကျလာတယျ။ မွနျလညျးမွနျတယျ။ nucleic acid အဲ့ဒီ rRT-PCR ကို သုံးပွီးတော့ စဈတဲ့နညျး ထကျစာလို့ ရှိရငျ ဒီ Serology test ကတော့ လုံးဝမွနျတယျ။”

နောကျတနညျးက cat scan လို့ ခေါျတဲ့ ဓါတျမှနျရိုကျတဲ့နညျးဖွဈပါတယျ။

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေး။ ။“ဓါတျမှနျရိုကျတဲ့ အပိုငျးကတြော့ clinical imaging အပိုငျး ဖွဈသှားတယျ ပေါ့နောျ။ ဒါက အဆုတျနဲ့ ဆိုငျတဲ့ technologists ပညာရှငျတှေ၊ x rays နဲ့ ဆိုငျတဲ့ technologists ပညာရှငျတှေ၊ သူတို့က နပွေီးတော့ ရိုကျတာတှပေေါ့။ viral ဗိုငျးရပျဈကွောင့ျ ဖွဈတဲ့ နမိုးနီးယား အဆုတျယောငျရောဂါတှေ၊ covid ကွောင့ျ ရတဲ့ ရောဂါဆိုရငျ ဒီ ရငျဘတျကို ရိုကျတဲ့ အိပျစရေး chest x- ray မှာရော CT မှာရော သူတို့ က သိပျသိသာတဲ့ လက်ခဏာကို ကွည့ျကွတာပေါ့နောျ။ ဒါပမေယ့ျ တခုရှိတာက ဒီ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကလညျး ၊ ကိုရိုနာအမြြိုးစား family ထဲမှာပါတဲ့ ဗိုငျးရပျစ တခု ဖွဈတာကွောင့ျ တခြို့ကတြော့ လက်ခဏာတှကေ တူနမေယျ ပေါ့နောျ။ အိပျစရေး ပေါျမှာ၊ ဒီဗိုငျးရပျဈ ကွောင့ျလညျး ဖွဈနိုငျတယျ။ ဟိုဗိုငျးရပျဈ ကွောင့ျလညျး ဖွဈနိုငျတယျ။ အဲဒီလို ပုံစံမြိုး ဖွဈနတေဲ့ အတှကျ အတိအကကြွီး၊ လုံးဝပွောလို့ မရဘူး။ ဒါပမေယ့ျ ဒီအိပျစရေး ပေါျကို ကွည့ျပွီးတော့၊ ဒီဟာက ဗိုငျးရပျဈကွောင့ျ ဖွဈတဲ့ နမိုးနီးယား ဖွဈနပေုံရတယျ၊ ပိုပွီး တိတိကကြြ သိရအောငျ microbiology lab တှကေို နမူနာ ပို့ရအောငျဆိုပွီး ဒီ မြားသောအားဖွင့ျ အဲဒီလိုမြိုး လူနာတှေ အိပျစရေး ရိုကျတဲ့ အဆင့ျ ရောကျပွီဆို rRT-PCR နညျးကို သုံးပွီးတော့ ဗိုငျးရပျဈကို ရှာတဲ့ နညျးနဲ့ စမျးဖို့ ပို့ကွတာ မြားတယျ။ ဒါက အတညျပွုခကြျ ရယူတာပေါ့နောျ။ confirmation လို့ခေါျတာပေါ့နောျ။ လူနာက ဆေးရုံကို လာမယျ။ ခြောငျးဆိုတယျ ဘာညာ ဆို အိပျစရေး ရိုကျမယျ။ ပေါျလာတယျ။ ဆိုရငျ ဒါကို သခြောအောငျ RT- PCR နညျးကို သုံးမယျဆိုပွီး တဆင့ျပွီးတဆင့ျပေါ့နောျ။ အဖွထေုတျတာပါ”

ဒေါကျတာဖွူမွတျသှေးရဲ့ ပွောကွားခကြျနဲ့ပဲ ဒီသီတငျးပတျအတှကျ သိပ်ဗံနဲ့ နညျးပညာကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားလိုကျပါရစေ။