ရန်ကုန်မြေအောက်ရေ မခမ်းခြောက်စေဖို့ (အပိုင်း ၂ )

ရန်ကုန်လူထု ထက်ဝက်လောက် မှီခိုသုံးစွဲနေရတဲ့ မြေအောက်ရေ အရင်းအမြစ်ဖြစ်တဲ့ ရေချိုစိမ့်ဝင်နှုန်း ကျလာတာနဲ့အတူ ရေငံတွေ ဝင်လာလို့ ပျက်သွားတဲ့ တွင်းတွေ များလာနေပါတယ်။ ဒီတွင်းတွေ အခြေနေ ပြန်ကောင်းအောင်ရော လုပ်နိုင်ပါသလား။ မြေအောက်ရေ အရည်အသွေးကောင်းအောင် ဘယ်လိုထိန်းသိမ်းနိုင်ပါသလဲ။ မြန်မာနိုင်ငံ ရေအရင်းအမြစ် ကော်မတီ NWRC ရဲ့ မြေအောက်ရေ ဆိုင်ရာ အကြံပေး ဦးမြင့်သိန်းကို မေးမြန်းပြီး တင်ပြပေးမှာပါ။

ရန်ကုန်မြေအောက်ရေ မခမ်းခြောက်စေဖို့ (အပိုင်း ၂ )

မေး။ ။“မြေအောက်ရေ ရန်ကုန်မှာ အခြေနေဆိုးလာတာကို အခြေနေပြန်ကောင်းအောင် လုပ်လို့ ရပါသလားဆရာ။”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“အခြေနေ ပြန်ကောင်းအောင်က ငံနေတဲ့ မြေအောက်ရေကို ချိုအောင်လုပ်လို့ - ကျနော်တို့ မြန်မာပြည်အနေနဲ့တော့ မရဘူးဗျ။ တော်တော်ကြီးကို ခက်တယ်ဗျ။ နယ်သလန်လို နိုင်ငံမျိုးတောင်မှ ရေငံကို မတိုးအောင် သူဘာလုပ်ရသလဲ ဆိုတော့ ကြားခံတွင်းတွေ တူးတယ်။ နယ်သာလန်လည်း မြေအောက်ရေကို သုံးတယ်။ သူတို့လည်း sea shore က နိုင်ငံ တခုပဲ။ သူ့ရေချိုတွင်းထဲကို north sea က ရေငံမဝင်အောင်၊ ရေချိုတွင်းနဲ့ မြောက်ပင်လယ် ကြားထဲမှာ သူက တွင်းတူးလိုက်တယ်။ တွင်းတူးပြီး အဲဒီ တွင်းကရေကို မြောက်ပင်လယ်ထဲ ပြန်ထုတ်တယ်။ အဲဒီတော့ ရေငံက အဲဒီအထဲမှာပဲ cycle လည်နေတယ်။ အဲဒီတော့ ရေငံပြန့်နှံ့နှုန်းက ထိန်းထားတာပေါ့။ အဲဒီလို လုပ်လို့ရတယ်။”

“တကယ်လို့ ရေငံကို ရေချိုဖြစ်အောင် ဘယ်လို လုပ်လို့ ရသလဲ ဆိုတော့ ရေချိုချက်တဲ့ စက်ရုံတည်။ ထွက်လာတဲ့ ရေငံကို ကျနော်တို့ membrane (စစ်စရာ အလွှာပါး) တွေနဲ့ အခုခေတ် သုံးနေတဲ့ RO (Reverse Osmosis) - Membrane တို့ ဘာတို့ အဲဒါတွေနဲ့ စစ်ပြီးတော့မှ တနိုင်တပိုင် လုပ်လို့ ရတာပေါ့။ ဒါပေမယ့်လို့ ဒီ ကြည့်မြင်တိုင် အနောက်ဖက်ကမ်း မြို့သစ်မှာတော့ သူတို့ ုလုပ်ဖို့ အစီစဉ်တွေ ရှိတယ်။ နောက်တခါ ကျနော်တို့ - filtration system ရေစစ်တဲ့စံနစ်နဲ့ စည်ပင်သာယာ ရေပေး တာတွေ၊ ကျနော်တို့ ပေါက်တောဝတို့ ဘာတို့ ဆိုတာ။ ဟိုး အနောက်ဖက် ကျတာ ပေါ့လေ။ ရေဖြူတို့ ဘာတို့။ ဘာလို့လည်း ဆိုတော့ အဲဒီဘက်က တွင်းရေတွေကို ရေစုပ်တင် ပြီးတော့ ရေပေးဝေဖို့ လုပ်နေတယ်ပေါ့။ အဲဒါတွေကို ကျတော့ သူတို့က ကျနော်တို့ mass treatment (ထုနဲ့ထည်နဲ့ ရေသန့်အောင် လုပ်ပေးတာ) ခေါ်တာပေါ့။ ထုထည်လိုက်ပေါ့။ ရေဂါလံ တနေ့ကို သန်းချီပြီးတော့ ရေတွေကို မောင်းချတယ်။ နေနဲ့ တွေ့တယ်။ လေနဲ့တွေ့တယ်။ ပြီးတော့ သဲတွေထဲကို ဖြတ်တယ်။ ကျောက်စရစ်တွေထဲ ကိုဖြတ်တယ်။ အဲဒီကနေမှ ရေကြည်အောင် သန့်အောင်လုပ်တယ် ပေါ့ဗျာ။ အဲတော့ ဘာဖြစ်လာသလဲ ဆိုတော့ portable water ပေါ့။ သောက်သုံးရန် သင့်တော်တဲ့ အနေထားမှာ ရှိတဲ့ရေမျိုး ရနိုင်တယ်ပေါ့။”

“ဒါပေမယ့် ဒီ လိုအပ်တဲ့ အနေထားကတော့ ရန်ကုန် တမြို့လုံးမှာ ရှိတဲ့ လူတွေ အကုန်လုံးကို ပေးနိုင်လောက်အောင် ဆိုတာ ကျတော့၊ သူတို့ နေရာခွဲခွဲပြီး လုပ်ကြရမှာပေါ့။ တနေရာထဲ တစုထဲကနေ မလုပ်နိုင်ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ စည်ပင်မှာ ကိုပဲ စည်ပင်ရေကို ဖြည့်ပေးဖို့အတွက် စက်ရေတွင်းက စည်ပင်ကိုယ်တိုင်က တူးထားတာ ကိုက ၆၄၅ တွင်း ရှိနေတယ်။ အဲဒါကိုက တနေ့ကို ရေဂါလံ သန်း တရာကျော် ထုတ်နေတယ်။ အဲဒီထဲမှာ စက်ရုံ အလုပ်ရုံတွေပေးတာတွေ မပါသေးဘူး။ ပုဂ္ဂလိကထုတ်တာ ဆိုလို့ ရှိရင် တနေ့ကို အဲဒီထက် အများကြီးပဲ။ သပ်သပ်ကို ရေဂါလံ သန်း ၅၀- ၆၀ ကျော်ထုတ်သုံးနေတယ်။ တနေ့တနေ့ကို။ အဲဒီတော့ ထုတ်တဲ့ နှုန်းကတော့ နေ့တဒူဝ များတာပေါ့။ စောစောက မေးတဲ့ မေးခွန်းကို ပြောရရင် တော်တော်လေးကို ပညာရပ်ဆိုင်ရာနဲ့ မြေအောက်ရေ စီမံခန့်ခွဲမှု ဆိုင်ရာပေါ့ဗျာ။ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲမှုနဲ့ တွက်ချက်မှုတွေကို သေသေချာချာ စီမံကိန်း ပုံစံနဲ့ လုပ်မှ သိရမှာပေါ့။”

မေး။ ။“မြေအောက်ရေက ဒီလောက်အရေးပါတယ် ဆိုတာကို အများသိအောင် ဘယ်လိုလုပ်ပေးရမလဲဆရာ”

ဦမြင့်သိန်း။ ။“အဲဒီလို လူတွေ သိအောင် မြေအောက်ရေကို ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း ထုတ်ပါ။ အိမ်မှာ ရေတွင်း ရှိတယ် ဆိုရင် ကိုယ့်အိမ်က ရေတွင်းကို တနှစ်တခါ ရေစမ်းပါ။ ရေစမ်းသပ် စစ်ဆေးပါ။ အကြမ်းဖျင်း အနဲဆုံး pH စမ်းပါ။ ကလိုရိုဒ် စမ်းပါ။ ရေငံ ဘယ်လောက်ပါသလဲ TDS solid ဆိုတဲ့ ရေထဲမှာ ပျော်ဝင်နေတဲ့ ဓါတ်ဆားပါဝင်မှုနှုန်း အားလုံးရဲ့ ပမာဏ ဘယ်လောက် ရှိလဲ သိအောင် စမ်းသပ်ထားပါ။ နောက်တခါ ရေစေးလား၊ ရေသွက်လား၊ hardness ကိုစမ်းပါ။ သံဓါတ် ဘယ်လောက် ပါတယ်။ မပါဘူးလဲ။ မန်းဂနီးစ် Mangnese ပါလား မပါဘူးလား။ ဒါလေးတွေကို စမ်းသပ်ပါ။ နောက်တခါ အကြမ်းဖျင်း မြေအောက်ရေရဲ့ သောက်သုံးရန် သင့်တော်တဲ့ အဆင့် WHO standard ပေါ့။ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး အဖွဲ့က သတ်မှတ်ထားတဲ့ စံသတ်မှတ်ချက်ရယ်။ အခုဆိုရင် မြန်မာ့ကျန်းမာရေးဌာနက သတ်မှတ်ထားတဲ့ အဆင့်အတန်း ထွက်နေပါပြီ။ ဒါပေမယ့် လူထု လက်ထဲကိုတော့ သက်ရောက်မှု နဲသေးတယ်ပေါ့။ မရှိဘူး။”

မေး။ ။“အဲဒီလိုတွေ သိအောင် ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲ ဘယ်သူတွေက ပြောပေးမလဲ ဆရာ”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။”အဲဒီလို ပြောဖို့ အတွက် ဌာနဆိုင်ရာတွေ၊ ဒီလုပ်ငန်းကို လည်ပတ်နေတဲ့ ပညာရှင်တွေက ပြောရမှာ။ တွင်းတူးသမားက သူက တွင်းပဲတူးပေးတာ။ ရေထွက်ရင် ပြီးပြီ။ ပေးပိုက်ဆံဆိုပြီး သူက ရေတွင်းထားခဲ့တယ်။ ကိုယ့်တွင်းကို ကိုယ်ထိန်းလေ။ အဲဒီတော့ တွင်းပိုင်ရှင် မြေအောက်ရေ သုံးတဲ့သူက ခုန ကျနော် ပြောသလို ကိုယ့်ရေတွင်းကို ကိုယ် ဂရုစိုက်၊ ရေတွင်းနားမှာ toxic အဆိပ်အတောက် ဖြစ်စေမယ့် အရည်တွေ၊ ဆပ်ပြာရည်က အစ စိမ့်မဝင်အောင် သတိထား။ ကိုယ် ရေ တနေ့ ဘယ်လောက် ထုတ်သုံးသလဲ ဘာလဲ သတိထား။ နဲနဲလေး တဆင့်မြှင့်ပြီး နားလည်မယ် ဆိုရင်။ စတူးကတည်းက တွင်းသမားကို တွင်းရဲ့ မှတ်တမ်း ယူခိုင်း။ ရေဘယ်လောက် တူးသလဲ။ တွင်းအကျယ် ဘယ်လောက်တူးသလဲ။ ၄- လက်မလား၊ ၆- လက်မလား။ အနက်ပေက ဘယ်နှစ်ပေ တူးသလဲ။ ပေ ၂၀၀ လား။ သုံးရာလား။ ရေပိုက်။ ရေစစ် ရေဝင်တဲ့ ဇကာ ချထားတာက ဘယ်နှစ်ပေလဲ။ ဇကာ အထူက ဘယ်နှစ်လက်မလဲ။ ဒါတွေကို ကိုယ်က သိထားဖို့ အတွက်ကို တွင်းသမားတွေ ဆီမှာ မှတ်တမ်း မှတ်ရာ တောင်းရမယ်။ ကျနော် လုပ်တုန်းကတော့ အဲလို လုပ်ခဲ့တာပဲ။ အဲ အခုခေတ် တွင်းသမားတွေကျတော့ အဲလောက်ကို မလုပ်ကြဘူး။ မလုပ်တော့ သပွတ်အူ ဖြစ်နေတာပေါ့။”

“သုံးစွဲတဲ့သူကို ဘယ်လိုပညာပေးမလဲ ဆိုတော့ ခုန ကျနော် ပြောသလိုပဲ၊ နားလည်တဲ့ သူတွေ ပညာရှင်တွေ၊ ဒီလုပ်ငန်းမှာ လုပ်နိုင်မယ့် ဇလဘူမိ ပညာရှင်တွေကနေ ပါဝင် ပြီးတော့မှ ပညာပေးလေးတွေ လုပ်ရမယ်။ အစပျိုးရမယ်။ ကလေးတွေ၊ ကျောင်းတွေ၊ ရပ်ကွက်တွေကနေ နားလည်နိုင်အောင် လုပ်ရမယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ပြောရရင်တော့ မြေအောက်ရေ ဆိုတာက invisible ဗျ (မမြင်ရဘူး) ။ visible (မြင်ရအောင်) ဖြစ်လာအောင် ခုန ကျနော်ပြောသလို လုပ်ပေးရမယ်။ ဒါမှသူတို့က သိလာပြီး။ ဟ ဒါဆို ဒို့ မြေအောက်ရေက အရေးကြီးတာ ပါလား။ ကိုယ့်အိမ်ရဲ့ ရေတွင်းနားမှာ ဘေးအိမ်က နေပြီးတော့ သူဘာလုပ်လဲ။ ကိုယ့်အိမ်ကတော့ မျက်နှာစာမှာ ရေတွင်းတူးထားတယ်။ နောက်တအိမ်ရဲ့ နောက်ဖေး ဖြစ်နေရင် သူက အိမ်သာကျင်း တူးနေရင် ကိုယ့်ရေတွင်းမှာ ကြာလာရင် ထိခိုက်နိုင်တယ်။ အဲဒါဆိုရင် ကိုယ်က သိထားရမယ်။ နဲနဲလေး ကြိုတင် ပြင်ဆင်မှုတွေ လုပ်သင့်တာ ဆိုရင် လုပ်ရမယ်။ သူ့ကို သွားပြီးတော့တော့၊ အပြစ်တင်နေလို့ မရဘူး။ ဘာလို့လည်း ဆိုတော့ ဥပဒေမှ မရှိပဲနဲ့ဥစ္စာ။ ကျနော်တို့ မြန်မာပြည်မှာ က မြေအောက်ရေ ဥပဒေက အခုမှ လုပ်တုန်း ကိုင်တုန်း ဆိုတော့၊ မြန်မာပြည်မှာက ရေတွင်းတူးချင်တိုင်းတူး။ ထုတ်ချင်တာထုတ်။ အဲဒီလိုမျိုး အနေထားနဲ့ ပဲ ရှိနေတာကိုး။ အဲဒီတော့ ခုန သုံးတဲ့လူတွေ၊ တွင်းရှိတဲ့ လူတွေ၊ ဒီလိုမျိုးတွေ လုပ်တတ်လာအောင် အလေ့အကျင့်လေး လုပ်ပေးရမယ်။”

မေး။ ။“ဒါက ရန်ကုန်နဲ့ ပတ်သက်တာ ပေါ့နော်။”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“ရန်ကုန်ရော၊ နယ်ရော အတူတူပဲ။ မန္တလေးဆို ပိုဆိုးသေးတယ်။”

မေး။ ။“မြန်မာနိုင်ငံ တဝှမ်းလုံးမှာ သတိထားရမှာပေါ့နော်။”

ဦးမြင့်သိန်း။ ။“ဒါပေါ့ သတိထားသင့်တယ်။ လူတွေက ဘာလို့ သတိမထားသလဲဆိုတော့။ မြေအောက်ရေက မြင်မှ မမြင်ရတာ။ မြင်ရတဲ့ ရေတောင်မှ အမှတ်တမဲ့ တခါတလေ နေနေတာပဲ။ ဟို ချောင်းတွေ၊ မြောင်းတွေ ထဲမှာ အဆိပ် toxic တွေ ဝင်လာတယ်။ ဥပမာ လက်ပံတောင်းတောင်ကနေပြီးတော့ အက်ဆစ်ရေဆိုးတွေ ယမားချေင်းထဲ ကျတယ်။ ချင်းတွင်းမြစ်ထဲ ဝင်တယ်။ ဧရာဝတီထဲ ဒါက ဆက်စီးတယ်။ အဲ အဲ့ဒီမှာမှ ရေ အရောင် ပြောင်းလာတော့မှ သိတယ်။ ဒါ တောင် မြေပေါ်ရေက visible (မြင်သာတယ်) နော်။ မြေအောက်ရေက invisible - မမြင်နိုင်တဲ့ ရေ ဆိုတော့ မြင်မှ မမြင်ရတာ ဘယ်လိုလုပ် ကာကွယ်မလဲ၊ ဘယ်လိုလုပ် ထိန်းသိမ်းမလဲ ဆိုတာ သုံးတဲ့လူက ဒါ သဘာဝပဲ။ ပြောမှာပဲ။ ကျနော်လည်း ဒီလိုပြောခဲ့ဘူးတာတွေ တွေ့ခဲ့ကြုံခဲ့ဘူူးတယ်။”

ဇလဘူမိဗေဒ ပညာရှင် ဦးမြင့်သိန်းပါ။

(( UNICODE VERSION ))

ရနျကုနျလူထု ထကျဝကျလောကျ မှီခိုသုံးစှဲနရေတဲ့ မွအေောကျရေ အရငျးအမွဈဖွဈတဲ့ ရခြေိုစိမ့ျဝငျနှုနျး ကလြာတာနဲ့အတူ ရငေံတှေ ဝငျလာလို့ ပကြျသှားတဲ့ တှငျးတှေ မြားလာနပေါတယျ။ ဒီတှငျးတှေ အခွနေေ ပွနျကောငျးအောငျရော လုပျနိုငျပါသလား။ မွအေောကျရေ အရညျအသှေးကောငျးအောငျ ဘယျလိုထိနျးသိမျးနိုငျပါသလဲ။ မွနျမာနိုငျငံ ရအေရငျးအမွဈ ကောျမတီ NWRC ရဲ့ မွအေောကျရေ ဆိုငျရာ အကွံပေး ဦးမွင့ျသိနျးကို မေးမွနျးပွီး တငျပွပေးမှာပါ။

မေး။ ။“မွအေောကျရေ ရနျကုနျမှာ အခွနေဆေိုးလာတာကို အခွနေပွေနျကောငျးအောငျ လုပျလို့ ရပါသလားဆရာ။”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“အခွနေေ ပွနျကောငျးအောငျက ငံနတေဲ့ မွအေောကျရကေို ခြိုအောငျလုပျလို့ - ကနြောျတို့ မွနျမာပွညျအနနေဲ့တော့ မရဘူးဗြ။ တောျတောျကွီးကို ခကျတယျဗြ။ နယျသလနျလို နိုငျငံမြိုးတောငျမှ ရငေံကို မတိုးအောငျ သူဘာလုပျရသလဲ ဆိုတော့ ကွားခံတှငျးတှေ တူးတယျ။ နယျသာလနျလညျး မွအေောကျရကေို သုံးတယျ။ သူတို့လညျး sea shore က နိုငျငံ တခုပဲ။ သူ့ရခြေိုတှငျးထဲကို north sea က ရငေံမဝငျအောငျ၊ ရခြေိုတှငျးနဲ့ မွောကျပငျလယျ ကွားထဲမှာ သူက တှငျးတူးလိုကျတယျ။ တှငျးတူးပွီး အဲဒီ တှငျးကရကေို မွောကျပငျလယျထဲ ပွနျထုတျတယျ။ အဲဒီတော့ ရငေံက အဲဒီအထဲမှာပဲ cycle လညျနတေယျ။ အဲဒီတော့ ရငေံပွန့ျနှံ့နှုနျးက ထိနျးထားတာပေါ့။ အဲဒီလို လုပျလို့ရတယျ။”

“တကယျလို့ ရငေံကို ရခြေိုဖွဈအောငျ ဘယျလို လုပျလို့ ရသလဲ ဆိုတော့ ရခြေိုခကြျတဲ့ စကျရုံတညျ။ ထှကျလာတဲ့ ရငေံကို ကနြောျတို့ membrane (စဈစရာ အလှှာပါး) တှနေဲ့ အခုခတျေ သုံးနတေဲ့ RO (Reverse Osmosis) - Membrane တို့ ဘာတို့ အဲဒါတှနေဲ့ စဈပွီးတော့မှ တနိုငျတပိုငျ လုပျလို့ ရတာပေါ့။ ဒါပမေယ့ျလို့ ဒီ ကွည့ျမွငျတိုငျ အနောကျဖကျကမျး မွို့သဈမှာတော့ သူတို့ ုလုပျဖို့ အစီစဉျတှေ ရှိတယျ။ နောကျတခါ ကနြောျတို့ - filtration system ရစေဈတဲ့စံနဈနဲ့ စညျပငျသာယာ ရပေေး တာတှေ၊ ကနြောျတို့ ပေါကျတောဝတို့ ဘာတို့ ဆိုတာ။ ဟိုး အနောကျဖကျ ကတြာ ပေါ့လေ။ ရဖွေူတို့ ဘာတို့။ ဘာလို့လညျး ဆိုတော့ အဲဒီဘကျက တှငျးရတှေကေို ရစေုပျတငျ ပွီးတော့ ရပေေးဝဖေို့ လုပျနတေယျပေါ့။ အဲဒါတှကေို ကတြော့ သူတို့က ကနြောျတို့ mass treatment (ထုနဲ့ထညျနဲ့ ရသေန့ျအောငျ လုပျပေးတာ) ခေါျတာပေါ့။ ထုထညျလိုကျပေါ့။ ရဂေါလံ တနေ့ကို သနျးခြီပွီးတော့ ရတှေကေို မောငျးခတြယျ။ နနေဲ့ တှေ့တယျ။ လနေဲ့တှေ့တယျ။ ပွီးတော့ သဲတှထေဲကို ဖွတျတယျ။ ကြောကျစရဈတှထေဲ ကိုဖွတျတယျ။ အဲဒီကနမှေ ရကွေညျအောငျ သန့ျအောငျလုပျတယျ ပေါ့ဗြာ။ အဲတော့ ဘာဖွဈလာသလဲ ဆိုတော့ portable water ပေါ့။ သောကျသုံးရနျ သင့ျတောျတဲ့ အနထေားမှာ ရှိတဲ့ရမြေိုး ရနိုငျတယျပေါ့။”

“ဒါပမေယ့ျ ဒီ လိုအပျတဲ့ အနထေားကတော့ ရနျကုနျ တမွို့လုံးမှာ ရှိတဲ့ လူတှေ အကုနျလုံးကို ပေးနိုငျလောကျအောငျ ဆိုတာ ကတြော့၊ သူတို့ နရောခှဲခှဲပွီး လုပျကွရမှာပေါ့။ တနရောထဲ တစုထဲကနေ မလုပျနိုငျဘူး။ ဘာကွောင့ျလဲ ဆိုတော့ စညျပငျမှာ ကိုပဲ စညျပငျရကေို ဖွည့ျပေးဖို့အတှကျ စကျရတှေငျးက စညျပငျကိုယျတိုငျက တူးထားတာ ကိုက ၆၄၅ တှငျး ရှိနတေယျ။ အဲဒါကိုက တနေ့ကို ရဂေါလံ သနျး တရာကြောျ ထုတျနတေယျ။ အဲဒီထဲမှာ စကျရုံ အလုပျရုံတှပေေးတာတှေ မပါသေးဘူး။ ပုဂ်ဂလိကထုတျတာ ဆိုလို့ ရှိရငျ တနေ့ကို အဲဒီထကျ အမြားကွီးပဲ။ သပျသပျကို ရဂေါလံ သနျး ၅၀- ၆၀ ကြောျထုတျသုံးနတေယျ။ တနေ့တနေ့ကို။ အဲဒီတော့ ထုတျတဲ့ နှုနျးကတော့ နေ့တဒူဝ မြားတာပေါ့။ စောစောက မေးတဲ့ မေးခှနျးကို ပွောရရငျ တောျတောျလေးကို ပညာရပျဆိုငျရာနဲ့ မွအေောကျရေ စီမံခန့ျခှဲမှု ဆိုငျရာပေါ့ဗြာ။ ပညာရပျဆိုငျရာ စီမံခန့ျခှဲမှုနဲ့ တှကျခကြျမှုတှကေို သသေခြောခြာ စီမံကိနျး ပုံစံနဲ့ လုပျမှ သိရမှာပေါ့။”

မေး။ ။“မွအေောကျရကေ ဒီလောကျအရေးပါတယျ ဆိုတာကို အမြားသိအောငျ ဘယျလိုလုပျပေးရမလဲဆရာ”

ဦမွင့ျသိနျး။ ။“အဲဒီလို လူတှေ သိအောငျ မွအေောကျရကေို ထိနျးထိနျးသိမျးသိမျး ထုတျပါ။ အိမျမှာ ရတှေငျး ရှိတယျ ဆိုရငျ ကိုယ့ျအိမျက ရတှေငျးကို တနှဈတခါ ရစေမျးပါ။ ရစေမျးသပျ စဈဆေးပါ။ အကွမျးဖငြျး အနဲဆုံး pH စမျးပါ။ ကလိုရိုဒျ စမျးပါ။ ရငေံ ဘယျလောကျပါသလဲ TDS solid ဆိုတဲ့ ရထေဲမှာ ပြောျဝငျနတေဲ့ ဓါတျဆားပါဝငျမှုနှုနျး အားလုံးရဲ့ ပမာဏ ဘယျလောကျ ရှိလဲ သိအောငျ စမျးသပျထားပါ။ နောကျတခါ ရစေေးလား၊ ရသှေကျလား၊ hardness ကိုစမျးပါ။ သံဓါတျ ဘယျလောကျ ပါတယျ။ မပါဘူးလဲ။ မနျးဂနီးဈ Mangnese ပါလား မပါဘူးလား။ ဒါလေးတှကေို စမျးသပျပါ။ နောကျတခါ အကွမျးဖငြျး မွအေောကျရရေဲ့ သောကျသုံးရနျ သင့ျတောျတဲ့ အဆင့ျ WHO standard ပေါ့။ ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေး အဖှဲ့က သတျမှတျထားတဲ့ စံသတျမှတျခကြျရယျ။ အခုဆိုရငျ မွနျမာ့ကနြျးမာရေးဌာနက သတျမှတျထားတဲ့ အဆင့ျအတနျး ထှကျနပေါပွီ။ ဒါပမေယ့ျ လူထု လကျထဲကိုတော့ သကျရောကျမှု နဲသေးတယျပေါ့။ မရှိဘူး။”

မေး။ ။“အဲဒီလိုတှေ သိအောငျ ဘယျလိုလုပျရမလဲ ဘယျသူတှကေ ပွောပေးမလဲ ဆရာ”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။”အဲဒီလို ပွောဖို့ အတှကျ ဌာနဆိုငျရာတှေ၊ ဒီလုပျငနျးကို လညျပတျနတေဲ့ ပညာရှငျတှကေ ပွောရမှာ။ တှငျးတူးသမားက သူက တှငျးပဲတူးပေးတာ။ ရထှေကျရငျ ပွီးပွီ။ ပေးပိုကျဆံဆိုပွီး သူက ရတှေငျးထားခဲ့တယျ။ ကိုယ့ျတှငျးကို ကိုယျထိနျးလေ။ အဲဒီတော့ တှငျးပိုငျရှငျ မွအေောကျရေ သုံးတဲ့သူက ခုန ကနြောျ ပွောသလို ကိုယ့ျရတှေငျးကို ကိုယျ ဂရုစိုကျ၊ ရတှေငျးနားမှာ toxic အဆိပျအတောကျ ဖွဈစမေယ့ျ အရညျတှေ၊ ဆပျပွာရညျက အစ စိမ့ျမဝငျအောငျ သတိထား။ ကိုယျ ရေ တနေ့ ဘယျလောကျ ထုတျသုံးသလဲ ဘာလဲ သတိထား။ နဲနဲလေး တဆင့ျမွှင့ျပွီး နားလညျမယျ ဆိုရငျ။ စတူးကတညျးက တှငျးသမားကို တှငျးရဲ့ မှတျတမျး ယူခိုငျး။ ရဘေယျလောကျ တူးသလဲ။ တှငျးအကယြျ ဘယျလောကျတူးသလဲ။ ၄- လကျမလား၊ ၆- လကျမလား။ အနကျပကေ ဘယျနှဈပေ တူးသလဲ။ ပေ ၂၀၀ လား။ သုံးရာလား။ ရပေိုကျ။ ရစေဈ ရဝေငျတဲ့ ဇကာ ခထြားတာက ဘယျနှဈပလေဲ။ ဇကာ အထူက ဘယျနှဈလကျမလဲ။ ဒါတှကေို ကိုယျက သိထားဖို့ အတှကျကို တှငျးသမားတှေ ဆီမှာ မှတျတမျး မှတျရာ တောငျးရမယျ။ ကနြောျ လုပျတုနျးကတော့ အဲလို လုပျခဲ့တာပဲ။ အဲ အခုခတျေ တှငျးသမားတှကေတြော့ အဲလောကျကို မလုပျကွဘူး။ မလုပျတော့ သပှတျအူ ဖွဈနတောပေါ့။”

“သုံးစှဲတဲ့သူကို ဘယျလိုပညာပေးမလဲ ဆိုတော့ ခုန ကနြောျ ပွောသလိုပဲ၊ နားလညျတဲ့ သူတှေ ပညာရှငျတှေ၊ ဒီလုပျငနျးမှာ လုပျနိုငျမယ့ျ ဇလဘူမိ ပညာရှငျတှကေနေ ပါဝငျ ပွီးတော့မှ ပညာပေးလေးတှေ လုပျရမယျ။ အစပြိုးရမယျ။ ကလေးတှေ၊ ကြောငျးတှေ၊ ရပျကှကျတှကေနေ နားလညျနိုငျအောငျ လုပျရမယျ။ အငျ်ဂလိပျလို ပွောရရငျတော့ မွအေောကျရေ ဆိုတာက invisible ဗြ (မမွငျရဘူး) ။ visible (မွငျရအောငျ) ဖွဈလာအောငျ ခုန ကနြောျပွောသလို လုပျပေးရမယျ။ ဒါမှသူတို့က သိလာပွီး။ ဟ ဒါဆို ဒို့ မွအေောကျရကေ အရေးကွီးတာ ပါလား။ ကိုယ့ျအိမျရဲ့ ရတှေငျးနားမှာ ဘေးအိမျက နပွေီးတော့ သူဘာလုပျလဲ။ ကိုယ့ျအိမျကတော့ မကြျနှာစာမှာ ရတှေငျးတူးထားတယျ။ နောကျတအိမျရဲ့ နောကျဖေး ဖွဈနရေငျ သူက အိမျသာကငြျး တူးနရေငျ ကိုယ့ျရတှေငျးမှာ ကွာလာရငျ ထိခိုကျနိုငျတယျ။ အဲဒါဆိုရငျ ကိုယျက သိထားရမယျ။ နဲနဲလေး ကွိုတငျ ပွငျဆငျမှုတှေ လုပျသင့ျတာ ဆိုရငျ လုပျရမယျ။ သူ့ကို သှားပွီးတော့တော့၊ အပွဈတငျနလေို့ မရဘူး။ ဘာလို့လညျး ဆိုတော့ ဥပဒမှေ မရှိပဲနဲ့ဥစ်စာ။ ကနြောျတို့ မွနျမာပွညျမှာ က မွအေောကျရေ ဥပဒကေ အခုမှ လုပျတုနျး ကိုငျတုနျး ဆိုတော့၊ မွနျမာပွညျမှာက ရတှေငျးတူးခငြျတိုငျးတူး။ ထုတျခငြျတာထုတျ။ အဲဒီလိုမြိုး အနထေားနဲ့ ပဲ ရှိနတောကိုး။ အဲဒီတော့ ခုန သုံးတဲ့လူတှေ၊ တှငျးရှိတဲ့ လူတှေ၊ ဒီလိုမြိုးတှေ လုပျတတျလာအောငျ အလေ့အကငြ့ျလေး လုပျပေးရမယျ။”

မေး။ ။“ဒါက ရနျကုနျနဲ့ ပတျသကျတာ ပေါ့နောျ။”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“ရနျကုနျရော၊ နယျရော အတူတူပဲ။ မန်တလေးဆို ပိုဆိုးသေးတယျ။”

မေး။ ။“မွနျမာနိုငျငံ တဝှမျးလုံးမှာ သတိထားရမှာပေါ့နောျ။”

ဦးမွင့ျသိနျး။ ။“ဒါပေါ့ သတိထားသင့ျတယျ။ လူတှကေ ဘာလို့ သတိမထားသလဲဆိုတော့။ မွအေောကျရကေ မွငျမှ မမွငျရတာ။ မွငျရတဲ့ ရတေောငျမှ အမှတျတမဲ့ တခါတလေ နနေတောပဲ။ ဟို ခြောငျးတှေ၊ မွောငျးတှေ ထဲမှာ အဆိပျ toxic တှေ ဝငျလာတယျ။ ဥပမာ လကျပံတောငျးတောငျကနပွေီးတော့ အကျဆဈရဆေိုးတှေ ယမားခြငျေးထဲ ကတြယျ။ ခငြျးတှငျးမွဈထဲ ဝငျတယျ။ ဧရာဝတီထဲ ဒါက ဆကျစီးတယျ။ အဲ အဲ့ဒီမှာမှ ရေ အရောငျ ပွောငျးလာတော့မှ သိတယျ။ ဒါ တောငျ မွပေေါျရကေ visible (မွငျသာတယျ) နောျ။ မွအေောကျရကေ invisible - မမွငျနိုငျတဲ့ ရေ ဆိုတော့ မွငျမှ မမွငျရတာ ဘယျလိုလုပျ ကာကှယျမလဲ၊ ဘယျလိုလုပျ ထိနျးသိမျးမလဲ ဆိုတာ သုံးတဲ့လူက ဒါ သဘာဝပဲ။ ပွောမှာပဲ။ ကနြောျလညျး ဒီလိုပွောခဲ့ဘူးတာတှေ တှေ့ခဲ့ကွုံခဲ့ဘူူးတယျ။”

ဇလဘူမိဗဒေ ပညာရှငျ ဦးမွင့ျသိနျးပါ။