ကိုဗစ်ဒုတိယလှိုင်း ကာကွယ်ဆေးထုတ်လုပ်မှု

ကိုဗစ်ဒုတိယလှိုင်း ကာကွယ်ဆေးထုတ်လုပ်မှု

ကိုဗစ်နိုင်တင်းရောဂါ တကျော့ပြန်ကူးစက်မှုအတွက် စိုးရိမ်နေကြချိန်မှာ နိုင်ငံတကာမှာတော့ ကာကွယ်ဆေးထုတ်လုပ်နိုင်ရေး အထူးအာရုံစိုက် လုပ်နေပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ မျိုးဗီဇပြောင်းလဲပုံကို သေချာသိရှိဖို့ အရေးကြီးတာပါ။ အဏုဇီဝဗေဒပညာရှင် မခင်ဇာဝင်းပြည့်, ကို ဒေါ်ခင်မျိုးသက် ဆက်သွယ်မေးမြန်းထားပါတယ်။

မေး ။ ။ ကိုဗစ်-၁၉ နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ အားလုံးက စိတ်ဝင်တစားဖြစ်နေတာက Second Wave ဒုတိယလှိုင်းဆိုတဲ့ စကားလုံးက ဘယ်ကနေ စပေါ်လာသလဲ။ အဲဒါကစပြီးတော့ နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ ဒုတိယလှိုင်းဆိုတာကတော့ စခဲ့တာ Reference အနေနဲ့ စပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ ၁၉၁၈ တုန်းက ဖြစ်ခဲ့တဲ့ influenza pandemic ကို အခြေခံပြီးတော့ ပြောတာပါ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ၁၉၁၈ တုန်းက စခဲ့တဲ့ဟာက ၁၉၁၈ မှာ ပထမဦးဆုံး စဖြစ်တုန်းက Spring နွေဦးရာသီမှာ စဖြစ်တယ်။ ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက် ပြန်ပြီးတော့ infection rate တွေက သေတဲ့နှုန်းတွေက ကျသွားခဲ့တယ်။ ကျသွားပြီးတဲ့နောက်မှ ၁၉၁၈ ဆောင်းဦးရာသီမှာ တစ်ခါပြန်တက်တယ်။ ပြီးမှ နောက်တစ်ခါပြန်ကျသွားတယ်။ အဲဒီနောက် ၁၉၁၉ မှာ တစ်ခါပြန်တက်လာပါတယ်။ အဲဒီ့ဟာက နှစ်နဲ့ချီပြီးတော့ ကြာသွားခဲ့ပြီး ပထမတစ်လှိုင်းတက်တယ်။ ပြန်ကျတယ်။ ဒုတိယတစ်လှိုင်းတက်တယ်။ ပြန်ကျတယ်။ တတိယတစ်လှိုင်းတက်တယ်။ ပြန်ကျတယ်။ အဲဒါတွေကိုပြောပြီးတော့ Reference အနေနဲ့ ပြောတာပါ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗစ်-၁၉ ဖြစ်နေတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ တချို့နိုင်ငံတွေမှာ အများကြီးတက်တယ်။ တက်ပြီးတော့ ပြန်ကျတယ်။ ကျပြီးတော့ ဘာမှမရှိတဲ့အချိန်မှာ ပြန်တက်လာတယ်ဆိုတော့ ဒုတိယလှိုင်းကို မြန်မာနိုင်ငံက လူတွေကလည်း စိုးရိမ်နေကြတယ်။ အခုလိုမျိုး ဒုတိယလှိုင်းက ကိုဗစ်-၁၉ အတွက်ကို တကယ်ပဲ ၁၉၁၈ မှာ ဖြစ်တဲ့ တုပ်ကွေးရောဂါနဲ့ ပတ်သက်လို့ ဘယ်လိုမျိုးနဲ့ ပုံစံတူပါသလား။ အဲဒါကို ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ တူပါသလားဆိုတော့ အခုလက်ရှိဖြစ်နေတဲ့ အနေအထားကို ကြည့်ရတာကတော့ တိုက်ရိုက်ကြီး သေသေချာချာ၊ တိတိပပ တူတယ်လို့တော့ ပြောလို့တော့ မရပါဘူး။ ဒုတိယလှိုင်းဆိုတာက ဗိယက်နမ်လို တိုင်းပြည်မျိုး၊ တရုတ်ပြည်ပတိုင်းပြည်မျိုးတောင် မဟုတ်လို့ရှိရင် နယူးဇီလန်လို့ တိုင်းပြည်မျိုး၊ သူတို့တွေမှာ Zero အထိ ဖြစ်သွားပြီးတော့မှ တဖန်ပြန်ပြီးတော့ တက်လာတယ်။ တစ်ခါပြန်ပြီးတော့ တွေ့ရတယ်။ ဒါမျိုးကိုတော့ Second Wave ဆိုပြီးတော့ ပြောလို့ရတယ်။ အမေရိကန်လို တိုင်းပြည်မျိုး၊ UK လို တိုင်းပြည်မျိုးတွေမှာဆိုရင်တော တက်နေတာကနေ ပြန်ကျသွားတဲ့ Base က ရေပြင်ညီမျဉ်းနဲ့ မညီသေးတဲ့အတွက် ပထမလှိုင်းမှာပဲ ရှိနေသေးတာလား။ နောက်တစ်လှိုင်း ဘယ်တော့လာမလဲဆိုတာကို မသိသေးဘူး။ သေသေချာချာ ဒီဟာတစ်ခုလုံးကို ပုံသေဆွဲပြောလို့ မရသေးဘူး ဖြစ်နေပါတယ်။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗစ်-၁၉ မှာ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ဒီလိုမျိုး အတက်အကျတွေ ဖြစ်တာပေါ့။ ကူးစက်တာတွေက တန့်သွားတာတွေ၊ ပိုပြီးတော့ ကူးလာတာတွေ။ အဲဒါတွေက ဘယ်အပေါ်မှာ အခြေခံသလဲ။ နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ လူတွေရဲ့ ပြုမှုပုံပေါ်မှာလည်း မူတည်နေသလိုမျိုး။ ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ မျိုးဗီဇာပြောင်းလဲမှုပေါ်မှာလည်း မူတည်ပါတယ်။ အခု သိထားတဲ့အရတော့ တရုတ်ပြည်သူသမ္မတနိုင်ငံမှာ စစချင်းဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ ဥရောပဘက်မှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေဆို mutation တွေ ရှိတယ်။ ဒါကြောင့် အီတလီ၊ စပိန်တို့မှာ ကူးစက်နှုန်း၊ သေနှုန်းတွေ အရမ်းကိုများခဲ့တယ်။ အခုဆိုရင် ဘရာဇီးမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ဗိုင်းရပ်စ်ဆိုရင် mutation ရှိသလား၊ မျိုးဗီဇ ဘယ်လိုပြောင်းလဲသွားသလဲဟာကို လေ့လာနေတုန်းပဲ။ ဒါတွေက ဘယ်လိုထပ်ပြီးတော့ ပြောင်းလဲမလား၊ မပြောင်းလဲဘူးဆိုတာတွေကို ထုတ်ပြန်ချက် မရှိသေးဘူး။ မျိုးဗီဇ ပြောင်းလဲမှုပေါ်မှာလဲ မူတည်ပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့ လူတွေရဲ့ အပြုအမှု၊ အနေအထိုင်ပေါ်မှာလဲ မူတည်ပါတယ်။

မေး ။ ။ လူတွေရဲ့ အပြုအမှုကတော့ အကုန်လုံး သိကြတယ်။ ခြောက်ပေကွာ အနည်းဆုံး ခပ်ခွါခွါ နေကြပါ။ လက်ဆေးပါ။ တကိုယ်ရည် သန့်ရှင်းမှုတို့ဘာတို့။ အခု mutation လို့ပြောတဲ့ မျိုးဗီဇ ပြောင်းလဲတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ နည်းနည်းရှင်းပြပေးပါအုံး။

ဖြေ ။ ။ မျိုးဗီဇ ပြောင်းလဲတယ်ဆိုတာက အခုအချိန်ထိတော့ စပြီးတွေ့ခဲ့တဲ့ ကိုဗစ်-၁၉ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် သူနဲ့ မျိုးဗီဇတူတဲ့ ၉၆.၄ ရာခိုင်နှုန်းတူတဲ့ဟာက Horseshoe မြင်းခွါပုံစံရှိတဲ့ လင်းနို့မှာတွေ့ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ ၉၆.၄ ရာခိုင်နှုန်း မျိုးဗီဇာ တူတယ်။ အဲဒီကနေ ကျန်တဲ့ ၃.၆ ရာခိုင်နှုန်းလောက်သာ နည်းနည်းကွဲသွားတယ်။ ကွဲသွားတဲ့အထဲမှာ အဓိကတွေ့ရတာကတော့ receptor ကြက်မောက်သီးဆိုရင် သူ့ရဲ့ထိပ်က အမွှေးလေးမှာရှိတဲ့ဟာလိုမျိုး ကြက်မောက်သီးပုံစံမျိုးတွက်မယ် - ဗိုင်းရပ်စက ကြက်မောက်သီးဆိုပြီး ပြောမယ်ဆိုရင် သူ့ရဲ့ထိပ်က အမွှေးလေးက receptor ကို လာထိမယ်။ လာထိပြီးတော့ ပြန်ခွါလို့မရတဲ့ ပေါင်းစပ်ချင်းနဲ့ ပေါင်းပြီးတော့ -- ဝင်တယ်။ အဲဒီဟာမှာ အဓိကကွဲသွားတာ - အဲဒီကွဲသွားတာက မျိုးဗီဇတဆင့် ပြောင်းသွားတယ်။ ပြောင်းသွားပြီးတော့ စစချင်းတွေ့ခဲ့တဲ့ တရုတ်ပြည်မက မျိုးဗီဇ sequences ကို ဒီလောက်တူတယ်ဆိုပြီးတော့ တွက်ကြတယ်။ ပြီးတော့ ဥရောပက တွေ့ခဲ့တဲ့ လူတွေဆီကနေရတဲ့ - လူနာတွေဆီက မျိုးဗီဇနဲ့ တရုတ်ပြည်မက မျိုးဗီဇတို့ကို တစ်ခါပြန်ပြီးတော့ ပြန်ယှဉ်တဲ့အချိန်မှာတော့ ပြောင်းလဲမှုလေးတွေ ရှိတယ်။ တစ်ခုပဲ … အဲဒီပြောင်းလဲမှု တစ်ခုက သူ့ရဲ့ပူးပေါင်းနိုင်မှုနဲ့ ပြန့်နိုင်စွမ်းအားကို ပိုပြီးတော့ တိုးစေတယ်ဆိုပြီးတော့ ခန့်မှန်းကြတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ သူတို့ရဲ့ ပြန့်ပွားတဲ့နှုန်းက ဥရောပက ပြန့်ပွားတဲ့နှုန်းက တရုတ်ပြည်မက ပြန့်ပွားတဲ့နှုန်းထက် အဆမတန်ပိုပြီးတော့ များသွားတယ်။ ဒါကြောင့် ထပ်ပြီးတော့ ပြောင်းလဲအုံးမလားဆိုတဲ့ဟာကိုတော့ ကျမတို့လည်း လေ့လာနေတုန်းပဲ။ သိပ္ပံပညာရှင်တွေလည်း လေ့လာနေတုန်းပါပဲ။ တချိန်တည်းမှာပဲ တွေ့တဲ့ -- ကို target လုပ်တာက အထိရောက်ဆုံး ဖြစ်တဲ့အတွက် တော်တော်များများက ကာကွယ်ဆေးတွေနဲ့ ကုသနေကြတယ်။

မေး ။ ။ Mutation ကလဲ သိပ်အရေးကြီးတယ်ပေါ့။ ဒီရောဂါ ကူးစက်ပျံ့နံှ့တဲ့နေရာမှာ အရမ်းအရေးကြီးတယ်ပေါ့။ ကိုဗစ်-၁၉ နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ အခုမှ လေ့လာနေတဲ့အချိန်မျိုးမှာ ဒီရောဂါကြောင့် လူတွေသေနေတာ၊ ကူးစက်မှုများနေတာတွေ ဖြစ်တယ်။ ဒါကိုတားဆီးဖို့အတွက် ကာကွယ်ဆေးတွေ ထုတ်နေကြတယ်။ အခု ဒုတိယလှိုင်း လာနေတယ်ဆိုရင် ပိုဆိုးမှာကို လူတွေက စိုးရိမ်နေကြတယ်။ စိုးရိမ်နေကြတဲ့ အခြေအနေမှာ ကာကွယ်ဆေး ထုတ်နိုင်တဲ့ အနေအထားကို ပြောပြပေးပါ။ ဘယ်လို အခြေအနေ ရှိနေသလဲ။ နောက်ဆုံးသိရသလောက် ပြောပြပေးပါ။

ဖြေ ။ ။ ဇူလိုင် (၃၁) ရက်နေ့ ထုတ်ပြန်ချက်အရတော့ အနယ်နယ်အရပ်ရပ်၊ နိုင်ငံအသီးသီးကနေ လူတွေနဲ့ စပြီးတော့ စမ်းသပ်နေတယ်။ Phase 2, 3, ဒါမှမဟုတ် Phase 3 စမ်းသပ်နေတယ်ဆိုတဲ့ဟာက စုစုပေါင်း (၂၆) ခု ရှိပါတယ်။ ကျန်တဲ့ နောက်လာမယ့် သြဂုတ် - စက်တင်ဘာမှာလဲ ဆက်ပြီးတော့ လူတွေနဲ့စမ်းဖို့ ထွက်လာမယ့်ဆေးတွေ ရှိနေပါသေးတယ်။ ဆိုတော့ ဒီလို vaccine candidates ကာကွယ်ဆေးထိုးခံမယ့် အလောင်းအလျာတွေကတော့ ရာနဲ့ချီပြီးတော့၊ တစ်ရာကျော် ရှိပါတယ်။

မေး ။ ။ ဒီတစ်ရာလောက် လူတွေအများကြီး ဝိုင်းကြိုးစားနေတော့ အများကြီးထွက်လာတယ်။ ထွက်လာတဲ့အထဲက တကယ်တမ်း အားထားရမယ့်ဥစ္စာတွေ ဘယ်နှစ်ခုလောက် ရှိမယ်လို့ သိရသလဲ။

ဖြေ ။ ။ တကယ်တမ်း အားထားရမယ့်ဟာဆိုတော့ ကျမ ဒီအပတ် US ဘက်ကဟာတွေကို ပိုပြီးတော့ ဖတ်မိတယ်ဆိုတော့ US ဘက်မှာဆိုရင်တော့ အခု အလားအလာကောင်းမယ့်ဟာက Moderna, Johnson and Johnson ရှိမယ်။ Pfizer နဲ့ … လည်း ရှိမယ်။ အဲဒီကနေ သူတို့တွေက အလားအလာ အကောင်းဆုံးဆိုပြီးတော့ Scientists တွေ ပြောနေတဲ့ဟာကတော့ Moderna Therapeutics ဖြစ်ပြီး၊ သူက US မှာ ထုတ်ပြီး၊ US ကုမ္ပဏီတွေ ထုတ်တဲ့အထဲမှာ သူကတော့ အလားအလာ တော်တော်လေး မျှော်လင့်ချက် ရှိနေတယ်။ အလားအလာ အတော်လေးကောင်းတယ်ဆိုတဲ့ ဆေးတစ်ခုပေါ့။ သူကတော့ MRNA ကို အခြေခံပြီးတော့ ထုတ်တဲ့ဆေးပေါ့။ သူတို့က ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ … အပိုင်းတစ်ခုကို ကြည့်လိုက်တယ်။ ကွန်ပြူတာနဲ့ ပုံဖော်ပြီးတော့ အဲဒီဟာကို အပိုင်းလေးကို target လုပ်ပြီးတော့ ဒီဟာလေးကို cell ထဲမှာ အရင်ထည့်တယ်။ အဲဒါလေးတွေလုပ်ပြီးရင် သတ္တဝါတွေနဲ့ စမ်းတယ်။ မျောက်နဲ့စမ်းတယ်။ ကြွက်နဲ့စမ်းတယ်။ အဲဒါမျိုးတွေ လုပ်ခဲ့ပြီးနောက်မှ ဒီအပိုင်းအစလေးက သတ္တဝါထဲမှာဆိုရင် သူတို့ရဲ့ ခုခံအားကို ဘယ်လောက် တိုးပွားနိုင်စေမလဲဆိုတာကို သူတို့က အဆင့်ဆင့် ပြန်ပြီးတော့ လေ့လာထားတာဖြစ်တယ်။

မေး ။ ။ အခု ကိုဗစ်-၁၉ ဖြစ်တဲ့လူတွေဆီကနေ သွေးရည်ကြည်ကို ယူပြီးတော့ စမ်းတယ်လို့ ပြောတယ်။ အဲဒါလေး နည်းနည်းပြောပြပေးပါ။ ဘာကြောင့် သွေးရည်ကြည်ယူပြီးတော့ စမ်းတာပါလဲ။

ဖြေ ။ ။ အရမ်းကောင်းတဲ့ မေးခွန်းပါ။ သွေးရည်ကြည်ကို ယူပြီးတော့ စမ်းတယ်ဆိုတဲ့ဟာက သူ့ရဲ့ သွေးရည်ကြည့်ကုထုံနဲ့ အဓိကသဘောတရား နိယာမက ဘာကိုသွားပြီး အခြေခံထားသလဲဆိုရင် ဗိုင်းရပ်စ်က ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို ဝင်တယ်။ ဒီလူတစ်ယောက်သည် ဒီဗိုင်းရပ်စ်ကို ခုခံနိုင်တဲ့ သူ့ရဲ့ ခုခံအားကနေ ဗိုင်းရပ်စ်ကို ထုတ်ယူထုတ်။ ဥပမာပြောရမယ်ဆိုရင် အစောကပြောတဲ့ ကြက်မောက်သီးကလေးဆိုရင် ကြက်မောက်သီးရဲ့အမွှေးလေးတွေကို Target လုပ်နိုင်တယ်။ အဲဒါလေးကတော့ ချေးဖျက်နိုင်တယ်။ ဒီဗိုင်းရပ်စ်ကို ချေဖျက်နိုင်တယ်။ အဲဒီ ခုခံအားထွက်သွားတဲ့ဟာသည် အဲဒီခုခံအားကို သူတို့က သွေးရည်ကြည်က ခွဲထုတ်ယူပြီးတော့ Anti-body လို့ ခေါ်မှာပဲ သွေးရည်ကြည်က ပြုလုပ်ယူပြီးတော့ အဲဒီသွေးရည်ကြည်နဲ့ အစားထိုးကုတာပါ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗစ်-၁၉ နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ကာကွယ်ဆေးတွေ ထုတ်နိုင်ဖို့လဲ ကြိုးစားနေတယ်။ အလားအလာ ရှိနေတာတွေလည်း တွေ့နေရတယ်။ ဒီအချိန်မှာလဲ ဒုတိယလှိုင်း Second Wave လာမယ်ဆိုတာကိုလဲ လူတိုင်းက စိုးရိမ်နေကြတယ်။ ဒါနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ဘာတွေသတိထားသင့်သလဲဆိုတာကို နည်းနည်းလေး ပြောပြပေးပါ။။

ဖြေ ။ ။ အခုက စောစောက ကျမတို့ ပြောခဲ့သလိုပါပဲ … တချို့တိုင်းပြည်တွေမှာက ပထမလှိုင်း၊ ဒုတိယလှိုင်း၊ အဲဒီလိုမျိုး ပုံစံမျိုးနဲ့ သွားနေတဲ့ ပထမတစ်ခု တက်သွားတယ်။ ပြီးတော့ ကျသွားပြီနောက် ဒုတိယအကြိမ် ပြန်တက်လာတယ်။ ဒါမျိုး ပုံစံကို ဝင်နေတဲ့ - တချို့တိုင်းပြည် ခန္ဓာကိုယ် ဥပမာ US, Singapore တို့မှာ အတက်တွေပဲ ရှိနေတယ်ဆိုတော့ ပထမလှိုင်းထဲမှာပဲ ရှိနေတာလား။ ဘယ်လိုမျိုး ဖြစ်အုံးမလဲဆိုတာကို မသိသေးဘူး။ အဲဒဲကြောင့်လဲ ဗမာပြည်က ပထမလှိုင်းထဲမှာ ရှိနေသေးတာလား။ ဘယ်လိုမျိုး သွားမလဲဆိုတာကို ပြောလို့မရသေးဘူး။ အခုကတော့ တဖြည်းဖြည်းတက်တဲ့ဟာက ခုန်ခုန်ပြီးတော့ ဥပမာ အိန္ဒိယလို ခုန်ခုန်ပြီး တက်သွားတာမျိုး မဟုတ်ဘဲနဲ့ တစ်ယောက်၊ နှစ်ယောက် များတဲ့အချိန်ဆိုရင် ဆယ်ယောက် အဲဒီလောက်ပဲ ပတ်ဝန်းကျင်က အဲဒီလောက်ပဲ တက်နေတယ်ဆိုရင်တော့ ထိန်းလို့ရနေသေးတယ် ဖြစ်နေသေးပေမယ့် ပြည်သူတွေအနေနဲ့လဲ တအားကြီး ငါတို့မဖြစ်ပါဘူးဆိုပြီးတော့ အဲဒီလိုမျိုးတွေးပြီး မပေါ့ဆသင့်ပါဘူး။ အနည်းဆုံးတော့ အထူးသဖြင့် အသက် (၆၀) (၆၅) အထက် လူကြီးတွေ၊ ရောဂါအခံရှိတဲ့ ဘယ်အရွယ်မဆို လူတွေဆိုရင်တော့ လူစုလူဝေးကို ရှောင်ကျဉ်ရမယ်။ မရှောင်နိုင်ဘူးဆိုရင်တောင်မှ ခပ်ခွါခွါဆက်နေရမယ်။ နောက်ပြီးတော့ အပြင်သွားတဲ့အခါကျရင် နှားခေါင်းစည်းလေးတွေ ဝတ်သွားရမယ်။ အဲဒီလိုမျိုး အဓိကတော့ လူစုလူဝေး ရှောင်းရှားရမယ်။ ဒါမျိုးတွေ တကိုယ်ရည် သန့်ရှင်းရေးနဲ့ သန့်သန့်ရှင်းရှင်း ဆက်ပြီးတော့ နေရင်တော့ …

မေး ။ ။ ဒုတိယလှိုင်းကို ကာကွယ်ဖို့

ဖြေ ။ ။ ကိုယ့်အတွက်ကိုယ် အလေးထားရတဲ့အတွက်နဲ့ ချစ်တဲ့ခင်တဲ့လူတွေအတွက် တခါတည်း ကာကွယ်ပေးဖို့

မေး ။ ။ ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။ မခင်ဇာဝင်းပြည့်။

ဖြေ ။ ။ အခုလို ပါဝင်ဆွေးနွေးခွင့်ရတဲ့အတွက်လဲ ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။

==Unicode ===

ကိုဗဈနိုငျတငျးရောဂါ တကြော့ပွနျကူးစကျမှုအတှကျ စိုးရိမျနကွေခြိနျမှာ နိုငျငံတကာမှာတော့ ကာကှယျဆေးထုတျလုပျနိုငျရေး အထူးအာရုံစိုကျ လုပျနပေါတယျ။ ဒီနရောမှာ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈရဲ့ မြိုးဗီဇပွောငျးလဲပုံကို သခြောသိရှိဖို့ အရေးကွီးတာပါ။ အဏုဇီဝဗဒေပညာရှငျ မခငျဇာဝငျးပွည့ျ, ကို ဒေါျခငျမြိုးသကျ ဆကျသှယျမေးမွနျးထားပါတယျ။

မေး ။ ။ ကိုဗဈ-၁၉ နဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ အားလုံးက စိတျဝငျတစားဖွဈနတောက Second Wave ဒုတိယလှိုငျးဆိုတဲ့ စကားလုံးက ဘယျကနေ စပေါျလာသလဲ။ အဲဒါကစပွီးတော့ နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ ဒုတိယလှိုငျးဆိုတာကတော့ စခဲ့တာ Reference အနနေဲ့ စပွောရမယျဆိုရငျတော့ ၁၉၁၈ တုနျးက ဖွဈခဲ့တဲ့ influenza pandemic ကို အခွခေံပွီးတော့ ပွောတာပါ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ၁၉၁၈ တုနျးက စခဲ့တဲ့ဟာက ၁၉၁၈ မှာ ပထမဦးဆုံး စဖွဈတုနျးက Spring နှေဦးရာသီမှာ စဖွဈတယျ။ ဖွဈပွီးတဲ့နောကျ ပွနျပွီးတော့ infection rate တှကေ သတေဲ့နှုနျးတှကေ ကသြှားခဲ့တယျ။ ကသြှားပွီးတဲ့နောကျမှ ၁၉၁၈ ဆောငျးဦးရာသီမှာ တဈခါပွနျတကျတယျ။ ပွီးမှ နောကျတဈခါပွနျကသြှားတယျ။ အဲဒီနောကျ ၁၉၁၉ မှာ တဈခါပွနျတကျလာပါတယျ။ အဲဒီ့ဟာက နှဈနဲ့ခြီပွီးတော့ ကွာသှားခဲ့ပွီး ပထမတဈလှိုငျးတကျတယျ။ ပွနျကတြယျ။ ဒုတိယတဈလှိုငျးတကျတယျ။ ပွနျကတြယျ။ တတိယတဈလှိုငျးတကျတယျ။ ပွနျကတြယျ။ အဲဒါတှကေိုပွောပွီးတော့ Reference အနနေဲ့ ပွောတာပါ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗဈ-၁၉ ဖွဈနတောနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ တခြို့နိုငျငံတှမှော အမြားကွီးတကျတယျ။ တကျပွီးတော့ ပွနျကတြယျ။ ကပြွီးတော့ ဘာမှမရှိတဲ့အခြိနျမှာ ပွနျတကျလာတယျဆိုတော့ ဒုတိယလှိုငျးကို မွနျမာနိုငျငံက လူတှကေလညျး စိုးရိမျနကွေတယျ။ အခုလိုမြိုး ဒုတိယလှိုငျးက ကိုဗဈ-၁၉ အတှကျကို တကယျပဲ ၁၉၁၈ မှာ ဖွဈတဲ့ တုပျကှေးရောဂါနဲ့ ပတျသကျလို့ ဘယျလိုမြိုးနဲ့ ပုံစံတူပါသလား။ အဲဒါကို ပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ တူပါသလားဆိုတော့ အခုလကျရှိဖွဈနတေဲ့ အနအေထားကို ကွည့ျရတာကတော့ တိုကျရိုကျကွီး သသေခြောခြာ၊ တိတိပပ တူတယျလို့တော့ ပွောလို့တော့ မရပါဘူး။ ဒုတိယလှိုငျးဆိုတာက ဗိယကျနမျလို တိုငျးပွညျမြိုး၊ တရုတျပွညျပတိုငျးပွညျမြိုးတောငျ မဟုတျလို့ရှိရငျ နယူးဇီလနျလို့ တိုငျးပွညျမြိုး၊ သူတို့တှမှော Zero အထိ ဖွဈသှားပွီးတော့မှ တဖနျပွနျပွီးတော့ တကျလာတယျ။ တဈခါပွနျပွီးတော့ တှေ့ရတယျ။ ဒါမြိုးကိုတော့ Second Wave ဆိုပွီးတော့ ပွောလို့ရတယျ။ အမရေိကနျလို တိုငျးပွညျမြိုး၊ UK လို တိုငျးပွညျမြိုးတှမှောဆိုရငျတော တကျနတောကနေ ပွနျကသြှားတဲ့ Base က ရပွေငျညီမဉြျးနဲ့ မညီသေးတဲ့အတှကျ ပထမလှိုငျးမှာပဲ ရှိနသေေးတာလား။ နောကျတဈလှိုငျး ဘယျတော့လာမလဲဆိုတာကို မသိသေးဘူး။ သသေခြောခြာ ဒီဟာတဈခုလုံးကို ပုံသဆှေဲပွောလို့ မရသေးဘူး ဖွဈနပေါတယျ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗဈ-၁၉ မှာ ဗိုငျးရပျဈပိုးနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ဒီလိုမြိုး အတကျအကတြှေ ဖွဈတာပေါ့။ ကူးစကျတာတှကေ တန့ျသှားတာတှေ၊ ပိုပွီးတော့ ကူးလာတာတှေ။ အဲဒါတှကေ ဘယျအပေါျမှာ အခွခေံသလဲ။ နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ လူတှရေဲ့ ပွုမှုပုံပေါျမှာလညျး မူတညျနသေလိုမြိုး။ ဗိုငျးရပျဈရဲ့ မြိုးဗီဇာပွောငျးလဲမှုပေါျမှာလညျး မူတညျပါတယျ။ အခု သိထားတဲ့အရတော့ တရုတျပွညျသူသမ်မတနိုငျငံမှာ စစခငြျးဖွဈခဲ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈနဲ့ ဥရောပဘကျမှာဖွဈခဲ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈတှဆေို mutation တှေ ရှိတယျ။ ဒါကွောင့ျ အီတလီ၊ စပိနျတို့မှာ ကူးစကျနှုနျး၊ သနှေုနျးတှေ အရမျးကိုမြားခဲ့တယျ။ အခုဆိုရငျ ဘရာဇီးမှာ ဖွဈခဲ့တဲ့ဗိုငျးရပျဈဆိုရငျ mutation ရှိသလား၊ မြိုးဗီဇ ဘယျလိုပွောငျးလဲသှားသလဲဟာကို လေ့လာနတေုနျးပဲ။ ဒါတှကေ ဘယျလိုထပျပွီးတော့ ပွောငျးလဲမလား၊ မပွောငျးလဲဘူးဆိုတာတှကေို ထုတျပွနျခကြျ မရှိသေးဘူး။ မြိုးဗီဇ ပွောငျးလဲမှုပေါျမှာလဲ မူတညျပါတယျ။ နောကျပွီးတော့ လူတှရေဲ့ အပွုအမှု၊ အနအေထိုငျပေါျမှာလဲ မူတညျပါတယျ။

မေး ။ ။ လူတှရေဲ့ အပွုအမှုကတော့ အကုနျလုံး သိကွတယျ။ ခွောကျပကှော အနညျးဆုံး ခပျခှါခှါ နကွေပါ။ လကျဆေးပါ။ တကိုယျရညျ သန့ျရှငျးမှုတို့ဘာတို့။ အခု mutation လို့ပွောတဲ့ မြိုးဗီဇ ပွောငျးလဲတာနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ နညျးနညျးရှငျးပွပေးပါအုံး။

ဖွေ ။ ။ မြိုးဗီဇ ပွောငျးလဲတယျဆိုတာက အခုအခြိနျထိတော့ စပွီးတှေ့ခဲ့တဲ့ ကိုဗဈ-၁၉ ဗိုငျးရပျဈပိုးသညျ သူနဲ့ မြိုးဗီဇတူတဲ့ ၉၆.၄ ရာခိုငျနှုနျးတူတဲ့ဟာက Horseshoe မွငျးခှါပုံစံရှိတဲ့ လငျးနို့မှာတှေ့ခဲ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈနဲ့ ၉၆.၄ ရာခိုငျနှုနျး မြိုးဗီဇာ တူတယျ။ အဲဒီကနေ ကနြျတဲ့ ၃.၆ ရာခိုငျနှုနျးလောကျသာ နညျးနညျးကှဲသှားတယျ။ ကှဲသှားတဲ့အထဲမှာ အဓိကတှေ့ရတာကတော့ receptor ကွကျမောကျသီးဆိုရငျ သူ့ရဲ့ထိပျက အမှှေးလေးမှာရှိတဲ့ဟာလိုမြိုး ကွကျမောကျသီးပုံစံမြိုးတှကျမယျ - ဗိုငျးရပျစက ကွကျမောကျသီးဆိုပွီး ပွောမယျဆိုရငျ သူ့ရဲ့ထိပျက အမှှေးလေးက receptor ကို လာထိမယျ။ လာထိပွီးတော့ ပွနျခှါလို့မရတဲ့ ပေါငျးစပျခငြျးနဲ့ ပေါငျးပွီးတော့ -- ဝငျတယျ။ အဲဒီဟာမှာ အဓိကကှဲသှားတာ - အဲဒီကှဲသှားတာက မြိုးဗီဇတဆင့ျ ပွောငျးသှားတယျ။ ပွောငျးသှားပွီးတော့ စစခငြျးတှေ့ခဲ့တဲ့ တရုတျပွညျမက မြိုးဗီဇ sequences ကို ဒီလောကျတူတယျဆိုပွီးတော့ တှကျကွတယျ။ ပွီးတော့ ဥရောပက တှေ့ခဲ့တဲ့ လူတှဆေီကနရေတဲ့ - လူနာတှဆေီက မြိုးဗီဇနဲ့ တရုတျပွညျမက မြိုးဗီဇတို့ကို တဈခါပွနျပွီးတော့ ပွနျယှဉျတဲ့အခြိနျမှာတော့ ပွောငျးလဲမှုလေးတှေ ရှိတယျ။ တဈခုပဲ … အဲဒီပွောငျးလဲမှု တဈခုက သူ့ရဲ့ပူးပေါငျးနိုငျမှုနဲ့ ပွန့ျနိုငျစှမျးအားကို ပိုပွီးတော့ တိုးစတေယျဆိုပွီးတော့ ခန့ျမှနျးကွတယျ။ ဒါကွောင့ျမို့ သူတို့ရဲ့ ပွန့ျပှားတဲ့နှုနျးက ဥရောပက ပွန့ျပှားတဲ့နှုနျးက တရုတျပွညျမက ပွန့ျပှားတဲ့နှုနျးထကျ အဆမတနျပိုပွီးတော့ မြားသှားတယျ။ ဒါကွောင့ျ ထပျပွီးတော့ ပွောငျးလဲအုံးမလားဆိုတဲ့ဟာကိုတော့ ကမြတို့လညျး လေ့လာနတေုနျးပဲ။ သိပ်ပံပညာရှငျတှလေညျး လေ့လာနတေုနျးပါပဲ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ တှေ့တဲ့ -- ကို target လုပျတာက အထိရောကျဆုံး ဖွဈတဲ့အတှကျ တောျတောျမြားမြားက ကာကှယျဆေးတှနေဲ့ ကုသနကွေတယျ။

မေး ။ ။ Mutation ကလဲ သိပျအရေးကွီးတယျပေါ့။ ဒီရောဂါ ကူးစကျပြံ့နံှ့တဲ့နရောမှာ အရမျးအရေးကွီးတယျပေါ့။ ကိုဗဈ-၁၉ နဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ အခုမှ လေ့လာနတေဲ့အခြိနျမြိုးမှာ ဒီရောဂါကွောင့ျ လူတှသေနေတော၊ ကူးစကျမှုမြားနတောတှေ ဖွဈတယျ။ ဒါကိုတားဆီးဖို့အတှကျ ကာကှယျဆေးတှေ ထုတျနကွေတယျ။ အခု ဒုတိယလှိုငျး လာနတေယျဆိုရငျ ပိုဆိုးမှာကို လူတှကေ စိုးရိမျနကွေတယျ။ စိုးရိမျနကွေတဲ့ အခွအေနမှော ကာကှယျဆေး ထုတျနိုငျတဲ့ အနအေထားကို ပွောပွပေးပါ။ ဘယျလို အခွအေနေ ရှိနသေလဲ။ နောကျဆုံးသိရသလောကျ ပွောပွပေးပါ။

ဖွေ ။ ။ ဇူလိုငျ (၃၁) ရကျနေ့ ထုတျပွနျခကြျအရတော့ အနယျနယျအရပျရပျ၊ နိုငျငံအသီးသီးကနေ လူတှနေဲ့ စပွီးတော့ စမျးသပျနတေယျ။ Phase 2, 3, ဒါမှမဟုတျ Phase 3 စမျးသပျနတေယျဆိုတဲ့ဟာက စုစုပေါငျး (၂၆) ခု ရှိပါတယျ။ ကနြျတဲ့ နောကျလာမယ့ျ သွဂုတျ - စကျတငျဘာမှာလဲ ဆကျပွီးတော့ လူတှနေဲ့စမျးဖို့ ထှကျလာမယ့ျဆေးတှေ ရှိနပေါသေးတယျ။ ဆိုတော့ ဒီလို vaccine candidates ကာကှယျဆေးထိုးခံမယ့ျ အလောငျးအလြာတှကေတော့ ရာနဲ့ခြီပွီးတော့၊ တဈရာကြောျ ရှိပါတယျ။

မေး ။ ။ ဒီတဈရာလောကျ လူတှအေမြားကွီး ဝိုငျးကွိုးစားနတေော့ အမြားကွီးထှကျလာတယျ။ ထှကျလာတဲ့အထဲက တကယျတမျး အားထားရမယ့ျဥစ်စာတှေ ဘယျနှဈခုလောကျ ရှိမယျလို့ သိရသလဲ။

ဖွေ ။ ။ တကယျတမျး အားထားရမယ့ျဟာဆိုတော့ ကမြ ဒီအပတျ US ဘကျကဟာတှကေို ပိုပွီးတော့ ဖတျမိတယျဆိုတော့ US ဘကျမှာဆိုရငျတော့ အခု အလားအလာကောငျးမယ့ျဟာက Moderna, Johnson and Johnson ရှိမယျ။ Pfizer နဲ့ … လညျး ရှိမယျ။ အဲဒီကနေ သူတို့တှကေ အလားအလာ အကောငျးဆုံးဆိုပွီးတော့ Scientists တှေ ပွောနတေဲ့ဟာကတော့ Moderna Therapeutics ဖွဈပွီး၊ သူက US မှာ ထုတျပွီး၊ US ကုမ်ပဏီတှေ ထုတျတဲ့အထဲမှာ သူကတော့ အလားအလာ တောျတောျလေး မြှောျလင့ျခကြျ ရှိနတေယျ။ အလားအလာ အတောျလေးကောငျးတယျဆိုတဲ့ ဆေးတဈခုပေါ့။ သူကတော့ MRNA ကို အခွခေံပွီးတော့ ထုတျတဲ့ဆေးပေါ့။ သူတို့က ဗိုငျးရပျဈရဲ့ … အပိုငျးတဈခုကို ကွည့ျလိုကျတယျ။ ကှနျပွူတာနဲ့ ပုံဖောျပွီးတော့ အဲဒီဟာကို အပိုငျးလေးကို target လုပျပွီးတော့ ဒီဟာလေးကို cell ထဲမှာ အရငျထည့ျတယျ။ အဲဒါလေးတှလေုပျပွီးရငျ သတ်တဝါတှနေဲ့ စမျးတယျ။ မြောကျနဲ့စမျးတယျ။ ကွှကျနဲ့စမျးတယျ။ အဲဒါမြိုးတှေ လုပျခဲ့ပွီးနောကျမှ ဒီအပိုငျးအစလေးက သတ်တဝါထဲမှာဆိုရငျ သူတို့ရဲ့ ခုခံအားကို ဘယျလောကျ တိုးပှားနိုငျစမေလဲဆိုတာကို သူတို့က အဆင့ျဆင့ျ ပွနျပွီးတော့ လေ့လာထားတာဖွဈတယျ။

မေး ။ ။ အခု ကိုဗဈ-၁၉ ဖွဈတဲ့လူတှဆေီကနေ သှေးရညျကွညျကို ယူပွီးတော့ စမျးတယျလို့ ပွောတယျ။ အဲဒါလေး နညျးနညျးပွောပွပေးပါ။ ဘာကွောင့ျ သှေးရညျကွညျယူပွီးတော့ စမျးတာပါလဲ။

ဖွေ ။ ။ အရမျးကောငျးတဲ့ မေးခှနျးပါ။ သှေးရညျကွညျကို ယူပွီးတော့ စမျးတယျဆိုတဲ့ဟာက သူ့ရဲ့ သှေးရညျကွည့ျကုထုံနဲ့ အဓိကသဘောတရား နိယာမက ဘာကိုသှားပွီး အခွခေံထားသလဲဆိုရငျ ဗိုငျးရပျဈက ခန်ဓာကိုယျထဲကို ဝငျတယျ။ ဒီလူတဈယောကျသညျ ဒီဗိုငျးရပျဈကို ခုခံနိုငျတဲ့ သူ့ရဲ့ ခုခံအားကနေ ဗိုငျးရပျဈကို ထုတျယူထုတျ။ ဥပမာပွောရမယျဆိုရငျ အစောကပွောတဲ့ ကွကျမောကျသီးကလေးဆိုရငျ ကွကျမောကျသီးရဲ့အမှှေးလေးတှကေို Target လုပျနိုငျတယျ။ အဲဒါလေးကတော့ ခြေးဖကြျနိုငျတယျ။ ဒီဗိုငျးရပျဈကို ခြဖေကြျနိုငျတယျ။ အဲဒီ ခုခံအားထှကျသှားတဲ့ဟာသညျ အဲဒီခုခံအားကို သူတို့က သှေးရညျကွညျက ခှဲထုတျယူပွီးတော့ Anti-body လို့ ခေါျမှာပဲ သှေးရညျကွညျက ပွုလုပျယူပွီးတော့ အဲဒီသှေးရညျကွညျနဲ့ အစားထိုးကုတာပါ။

မေး ။ ။ ဆိုတော့ ကိုဗဈ-၁၉ နဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ ကာကှယျဆေးတှေ ထုတျနိုငျဖို့လဲ ကွိုးစားနတေယျ။ အလားအလာ ရှိနတောတှလေညျး တှေ့နရေတယျ။ ဒီအခြိနျမှာလဲ ဒုတိယလှိုငျး Second Wave လာမယျဆိုတာကိုလဲ လူတိုငျးက စိုးရိမျနကွေတယျ။ ဒါနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ မွနျမာနိုငျငံက ဘာတှသေတိထားသင့ျသလဲဆိုတာကို နညျးနညျးလေး ပွောပွပေးပါ။။

ဖွေ ။ ။ အခုက စောစောက ကမြတို့ ပွောခဲ့သလိုပါပဲ … တခြို့တိုငျးပွညျတှမှောက ပထမလှိုငျး၊ ဒုတိယလှိုငျး၊ အဲဒီလိုမြိုး ပုံစံမြိုးနဲ့ သှားနတေဲ့ ပထမတဈခု တကျသှားတယျ။ ပွီးတော့ ကသြှားပွီနောကျ ဒုတိယအကွိမျ ပွနျတကျလာတယျ။ ဒါမြိုး ပုံစံကို ဝငျနတေဲ့ - တခြို့တိုငျးပွညျ ခန်ဓာကိုယျ ဥပမာ US, Singapore တို့မှာ အတကျတှပေဲ ရှိနတေယျဆိုတော့ ပထမလှိုငျးထဲမှာပဲ ရှိနတောလား။ ဘယျလိုမြိုး ဖွဈအုံးမလဲဆိုတာကို မသိသေးဘူး။ အဲဒဲကွောင့ျလဲ ဗမာပွညျက ပထမလှိုငျးထဲမှာ ရှိနသေေးတာလား။ ဘယျလိုမြိုး သှားမလဲဆိုတာကို ပွောလို့မရသေးဘူး။ အခုကတော့ တဖွညျးဖွညျးတကျတဲ့ဟာက ခုနျခုနျပွီးတော့ ဥပမာ အိန်ဒိယလို ခုနျခုနျပွီး တကျသှားတာမြိုး မဟုတျဘဲနဲ့ တဈယောကျ၊ နှဈယောကျ မြားတဲ့အခြိနျဆိုရငျ ဆယျယောကျ အဲဒီလောကျပဲ ပတျဝနျးကငြျက အဲဒီလောကျပဲ တကျနတေယျဆိုရငျတော့ ထိနျးလို့ရနသေေးတယျ ဖွဈနသေေးပမေယ့ျ ပွညျသူတှအေနနေဲ့လဲ တအားကွီး ငါတို့မဖွဈပါဘူးဆိုပွီးတော့ အဲဒီလိုမြိုးတှေးပွီး မပေါ့ဆသင့ျပါဘူး။ အနညျးဆုံးတော့ အထူးသဖွင့ျ အသကျ (၆၀) (၆၅) အထကျ လူကွီးတှေ၊ ရောဂါအခံရှိတဲ့ ဘယျအရှယျမဆို လူတှဆေိုရငျတော့ လူစုလူဝေးကို ရှောငျကဉြျရမယျ။ မရှောငျနိုငျဘူးဆိုရငျတောငျမှ ခပျခှါခှါဆကျနရေမယျ။ နောကျပွီးတော့ အပွငျသှားတဲ့အခါကရြငျ နှားခေါငျးစညျးလေးတှေ ဝတျသှားရမယျ။ အဲဒီလိုမြိုး အဓိကတော့ လူစုလူဝေး ရှောငျးရှားရမယျ။ ဒါမြိုးတှေ တကိုယျရညျ သန့ျရှငျးရေးနဲ့ သန့ျသန့ျရှငျးရှငျး ဆကျပွီးတော့ နရေငျတော့ …

မေး ။ ။ ဒုတိယလှိုငျးကို ကာကှယျဖို့

ဖွေ ။ ။ ကိုယ့ျအတှကျကိုယျ အလေးထားရတဲ့အတှကျနဲ့ ခစြျတဲ့ခငျတဲ့လူတှအေတှကျ တခါတညျး ကာကှယျပေးဖို့

မေး ။ ။ ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။ မခငျဇာဝငျးပွည့ျ။

ဖွေ ။ ။ အခုလို ပါဝငျဆှေးနှေးခှင့ျရတဲ့အတှကျလဲ ကြေးဇူးအမြားကွီးတငျပါတယျ။