(Zawgyi/Unicode)
တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်ရဲ့ အများစုကို ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း တရုတ်ဘက်က အငြင်းပွားနေပေမယ်လို့လည်း ကမ ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးမှာ အဓိကကျတဲ့ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ပြင်ကို အသုံးပြုခွင့်ရရေး ဥရောပ သမဂ္ဂဘက်က အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံတွေနဲ့ ဆွေးနွေးနေပြီး မကြာခင်မှာ ဒီကိစ္စကို အရှိန်မြှင့်ပြီး စည်းရုံး ဆောင်ရွက်လာနိုင်တယ်လို့ သုံးသပ်သူတွေက ယူဆကြပါတယ်။ အာရှဒေသနဲ့ ပင်လယ်ပြင် ကုန်သွယ်ရေးကို ထိန်းထားနိုင်ရေးနဲ့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်မှာလည်း တခြား ကမ ္ဘာ ပင်လယ်ပြင်မှာလို နိုင်ငံတကာ ဥပဒေနဲ့ အညီ တသမတ်တည်းဖြစ်ရေး EU က မျှော်လင့်နေတဲ့ အကြောင်း Ralph Jennings ရဲ့ သတင်းဆောင်းပါးကို ဒီသီတင်းပတ် စီးပွားရေး အစီအစဉ်မှာ မသိင်္ဂ ီထိုက် တင်ပြထားပါတယ်။
အရှေ့တောင် အာရှ ၄ နိုင်ငံရဲ့ သီးသန့် စီးပွားရေးဇုံ အဖြစ် ကုလသမဂ္ဂက ပြဌာန်းပေးထားတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေ အပါအဝင် စတုရန်း ကီလိုမီတာ ၃ ဒသမ ၅ သန်း ကျယ်ဝန်းတဲ့ ပင်လယ်ပြင်ရဲ့ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကို တရုတ်က သူပိုင်ဆိုင်ကြောင်း ပြောဆိုနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အဖွဲ့ဝင် ၁၀ နိုင်ငံပါ အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံများ အသင်း ASEAN နဲ့ ဥရောပ သမဂ္ဂ EU ခေါင်းဆောင်တွေကြား သြဂုတ်လ အစောပိုင်းမှာ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့ကြပြီး လာမယ့် ၄ လအတွင်းမှာလည်း နှစ်ဘက် ထပ်ပြီး တွေ့ဆုံ ဆွေးနွေးကြဖို့ ရှိနေပါတယ်။
အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံများ အသင်း ASEAN နဲ့ တခြား ဒေသတွင်းနဲ့ အင်အားကြီး နိုင်ငံများရဲ့ သီးသန့် ဆွေးနွေးပွဲတွေမှာ ၁၉၇၇ ခုနှစ် ကတည်းက ဥရောပ သမဂ္ဂက ပါဝင် ဆွေးနွေးနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဥရောပ ပြင်ပ ကုန်သွယ်ဘက်တွေထဲမှာ တရုတ်နဲ့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ပြီးရင် ASEAN ဟာ EU ရဲ့ တတိယမြောက် အကြီးဆုံးကုန်သွယ်ဘက်လည်း ဖြစ်ပြီး ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ်ကဆိုရင် ဒေါ်လာ ၂၂၁ ဘီလျံ ကုန်သွယ်မှု ရှိခဲ့ပါတယ်။ ရေကြောင်း ကုန်သွယ်မှု ပမာဏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းလောက်က အာရှကို ဖြတ်သန်းတာ ဖြစ်ပြီး ဒီထဲက သုံးပုံ တပုံကတော့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်ကို ဖြတ်သန်းရတာ ဖြစ်ကြောင်း ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးရေး အဖွဲ့က ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ ဥရောပကို သဘောၤတွေ ခုတ်မောင်းရာ လမ်းကြောင်း ဖြစ်တဲ့ အရှေ့ အာရှနဲ့ အိန္ဒိယ သမုဒ္ဓရာကို တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်က ချိတ်ဆက်ပေးတာ ဖြစ်ပါတယ်။
အင်ဒို ပစိတ်ဖိတ် ဒေသတွင်းမှာ ဥရောပ သမဂ္ဂရဲ့ အကျိုးစီးပွား ပတ်သက်မှုများစွာ ရှိပြီး ဒေသတွင်းမှာ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းကို အခြေခံပြီး ဆက်လက် ပွင့်လင်းမှု ရှိရေးကိုလည်း အလေးထားကြောင်း ပြီးခဲ့တဲ့ ဧပြီလက ထုတ်တဲ့ ဥရောပ သမဂ္ဂရဲ့ ကြေညာချက်မှာ ဖော်ပြပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း အင်ဒို ပစိဖိတ် ဒေသတွင်း လက်ရှိ အခင်းအကျင်း ဟာဆိုရင် ပထဝီ နိုင်ငံရေး အားပြိုင်မှုတွေ ပိုပြီး ပြင်းထန်လာစေပြီး ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ကုန်စည် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ကွင်းဆက်ကြီး အပေါ်မှာ ဖိအားတွေ ပိုများလာစေသလို နည်းပညာ၊ နိုင်ငံရေးနဲ့ လုံခြုံရေး ကဏ္ဍတွေမှာလည်း ပိုပြီး တင်းမာလာစေတယ်လို့လည်း EU ရဲ့ ကြေညာချက်မှာ ထပ်လောင်း ဖော်ပြပါတယ်။
ဥရောပ သမဂ္ဂ EU ဒါမှမဟုတ်လည်း EU အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတွေ အနေနဲ့တော့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် ပိုင်ဆိုင်မှု အငြင်းပွားမှု မရှိပါဘူး။ ASEAN အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတွေ ဖြစ်တဲ့ ဘရူနိုင်း၊ မလေးရှား၊ ဖိလစ်ပိုင်နဲ့ ဗီယက်နမ် နိုင်ငံတို့က သူတို့ ပိုင်ဆိုင်တယ်လို့ ပြောဆိုထားတဲ့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် အတွင်း ဒေသတွေက တရုတ်က သူ့ဘာသာ သတ်မှတ်ထားတဲ့ နယ်စပ် မျဉ်းတွေကို ကျော်လွန်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထိုင်ဝမ် ဘက်ကလည်း သူပိုင်တယ်လို့ ပြောဆိုနေတာပါ။ တရုတ်ဘက်က တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်အတွင်း ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း ပြောဆိုချက်တွေဟာ နိုင်ငံတကာ ကူးသန်းသွားလာရေး အပေါ် ခြိမ်းခြောက်လာနိုင်တဲ့ အလားအလာ အဖြစ် ရှုမြင်ပြီး ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီ၊ နောက် EU အဖွဲ့ဝင် မဟုတ်တဲ့ ဗြိတိန်နိုင်ငံတို့က လွန်ခဲ့တဲ့ တနှစ်ကျော်လောက်က ပူးတွဲ စာတမ်းတစောင်ပြုစု ထုတ်ပြန်ပြီး ကုလသမဂ္ဂထံ ပေးပို့ထားပါတယ်။ သြစတေးလျ နိုင်ငံ နယူးဆောက်သ်ဝေး တက္ကသိုလ်က အာရှရေးရာ ကျွမ်းကျင်သူ ပါမောက္ခ Carl Thayer ကတော့ အခုလို သုံးသပ်ပါတယ်။
"ဒီကိစ္စက ရှင်းပါတယ်။ သူတို့က တသမတ်တည်း ဖြစ်နေစေချင်တာပါ။ ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ ဒီလို ဖြစ်မှဘဲ စီးပွားရေး လုပ်လို့ ရနိုင်တာပါ။ စွန့်စားရမှုလည်း လျော့နည်းသွားစေပါတယ်။"
ဥရောပ သမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံ တချို့ရဲ့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် အရေး အပေါ် ရပ်တည်ချက်တွေက သူတို့ရဲ့ အနောက် မဟာမိတ် ဖြစ်တဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ရပ်တည်ချက်ကို ထင်ဟပ်နေပါတယ်။ တရုတ်ကို သတိပေးချက် အနေနဲ့ တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင်ကို အမေရိကန်က စစ်သဘောၤတွေ ပုံမှန် စေလွှတ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့်ဆိုရင် EU ဥရောပ သမဂ္ဂရဲ့ ဝက်ဘ်ဆိုက်မှာ ဖော်ပြထားချက်မှာ ဆိုရင် EU အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတွေနဲ့ အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံများ အသင်း ASEAN တို့ဟာဆိုရင် စည်းမျဉ်း ဥပဒေကို အခြေခံတဲ့ နိုင်ငံတကာ သတ်မှတ်ချက် မူတွေကို ကိုင်ဆွဲကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။
ဒီနှစ် အတွင်းမှာ ဥရောပ သမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတွေရဲ့ သဘောၤတွေ သွားလာ လှုပ်ရှားမှုတွေ ပိုပြီးများလာပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း အမေရိကန်ကို ထောက်ခံ ရပ်တည်မှုထက် နိုင်ငံတကာ ဥပဒေကို ပိုပြီး အာရုံစိုက် အလေးထားနေတာ ဖြစ်တယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက ပြောပါတယ်။ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ပြင် အရေး ပိုင်ဆိုင်မှု အငြင်းပွားမှုတွေက ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ပင်လယ်ပြင်ဆိုင်ရာ ဥပဒေ သဘောတူ စာချုပ်ကို ချိုးဖောက်မယ်ဆိုရင်တော့ ဥရောပ နိုင်ငံတွေ ဘက်ကလည်း တနိုင်ချင်းစီ အနေနဲ့ ဥရောပ ဒေသ ပင်လယ်ပြင်တွေကို ထိန်းချုပ်ရေး ဆောင်ရွက်လာမယ်လို့ ပြောသူကတော့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ဟာဝိုင်အီက Daniel K. Inouye အာရှပစိဖိတ် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ လေ့လာရေး ဌာနက ပါမောက္ခ Alexander Vuving ဖြစ်ပါတယ်။
နိုင်ငံ ဖြတ်ကျော် ရေကြောင်းသွားလာနိုင်ရေးကို ရည်ရွယ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂရဲ့ သဘောတူ စာချုပ်နဲ့ ပင်လယ်ရေကြောင်း သွားလာမှုနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ အထူး စီးပွားရေး ဇုံတွေ သတ်မှတ်ပေးတာ ဖြစ်သလို တခြား စည်းမျဉ်းတွေလည်း သတ်မှတ်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။
"အမေရိကန်ရဲ့ တရုတ်နဲ့ မဟာဗျူဟာမြောက် ယှဉ်ပြိုင်မှုမှာ ရပ်တည်ဖို့ထက် သူတို့ရဲ့ အဓိက စိတ်ဝင်စားမှုက နိုင်ငံတကာ ဥပဒေကို လေးစားလိုက်နာရေး၊ လွတ်လပ်စွာ ရေကြောင်းသွားလာရေးကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရေးပါ။"
တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် အတွင်းက ကျွန်းငယ်လေးတွေမှာ စစ်တပ် အသုံးပြုနိုင်ရေး အတွက် တရုတ်က မြေဖို့ နေတဲ့ ကိစ္စ၊ နောက် အထူး စီးပွားရေး ဇုံတွေ အနီးကနေ တရုတ်က ရေယာဉ်တွေ ဖြတ်သန်းနေတဲ့ ကိစ္စကို တောင်တရုတ် ပင်လယ်ပြင် ပိုင်ဆိုင်မှု အငြင်းပွားနေတဲ့ အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံတွေက ကန့်ကွက်နေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမယ့်လည်း အရှေ့တောင် အာရှ နိုင်ငံတွေရဲ့ အဓိက ကျတဲ့ ကုန်သွယ်ဘက် တရုတ်ကို အမျက်ဒေါသ ထွက်စေမယ့် အသုံးအနှုန်းမျိုးကိုတော့ ဒီနိုင်ငံတွေက သိပ်ပြီး မသုံးကြပါဘူး။ ဒီ ချဉ်းကပ်နည်းကို ဥရောပ သမဂ္ဂ EU ဘက်ကလည်း ထောက်ခံတယ်လို့ စကာၤပူ အခြေစိုက် S. Rajaratnam နိုင်ငံတကာ လေ့လာရေး ဌာနက တွဲဖက် ပါမောက္ခ Alan Chong က ပြောပါတယ်။ အာဆီယံနဲ့ EU အဖွဲ့ ၂ ခုလုံးက တရုတ်ကို ကုန်သွယ်ရေး အတွက်ပါ လိုလားတယ်လို့လည်း သူက ပြောပါတယ်။
"သူတို့က ASEAN နဲ့ တသားတည်း ဆောင်ရွက်လာနေပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲ ဆိုရင် တရုတ်နဲ့ ထိတွေ့ဆက်ဆံရေးရော၊ တရုတ်ကို ထိန်းညှိထားရေး အတွက်ရော လမ်းကြောင်း နှစ်သွယ် မူဝါဒကို ဆက်လက် ထိန်းထားနိုင်ရေး အတွက် ASEAN ရဲ့ ဆောင်ရွက်မှုက အသေချာဆုံးနဲ့ စိတ်ချရဆုံး နည်းလမ်း ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာကို သူတို့ နားလည်ထားလို့ ဖြစ်ပါတယ်။"
ASEAN ဘက်က သိမ်မွေ့တဲ့ အသုံးအနှုန်း သည်ပင်လျင် တရုတ် အစိုးရကို သတိပေးဖို့ လုံလောက်တယ်လို့လည်း တွဲဖက် ပါမောက္ခ Chong က ပြောပါတယ်။ EU နဲ့ ASEAN ကြား ဆွေးနွေးမှုတွေကနေ ထွက်လာမယ့် သဘောတူညီချက်တွေနဲ့ ပတ်သက်လို့တော့ တရုတ် အနေနဲ့ လူသိရှင်ကြား တောင်းဆို တုံ့ပြန်တာမျိုး ရှောင်ရှားနိုင်တယ်၊ ဒါပေမယ့်လည်း သီးသန့်သဘော စုံစမ်း မေးမြန်းမယ့် သဘော ရှိပါတယ်လို့လည်း တွဲဖက် ပါမောက္ခ Chong က ပြောပါတယ်။
................................................................................
တောငျတရုတျပငျလယျပွငျဒသေကုနျသှယျရေး EU မြှောျမှနျးမှု
(Unicode)
တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျရဲ့ အမြားစုကို ပိုငျဆိုငျကွောငျး တရုတျဘကျက အငွငျးပှားနပေမေယျလို့လညျး ကမ ်ဘာ့ကုနျသှယျရေးမှာ အဓိကကတြဲ့ တောငျတရုတျပငျလယျပွငျကို အသုံးပွုခှင့ျရရေး ဥရောပ သမဂ်ဂဘကျက အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံတှနေဲ့ ဆှေးနှေးနပွေီး မကွာခငျမှာ ဒီကိစ်စကို အရှိနျမွှင့ျပွီး စညျးရုံး ဆောငျရှကျလာနိုငျတယျလို့ သုံးသပျသူတှကေ ယူဆကွပါတယျ။ အာရှဒသေနဲ့ ပငျလယျပွငျ ကုနျသှယျရေးကို ထိနျးထားနိုငျရေးနဲ့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျမှာလညျး တခွား ကမ ်ဘာ ပငျလယျပွငျမှာလို နိုငျငံတကာ ဥပဒနေဲ့ အညီ တသမတျတညျးဖွဈရေး EU က မြှောျလင့ျနတေဲ့ အကွောငျး Ralph Jennings ရဲ့ သတငျးဆောငျးပါးကို ဒီသီတငျးပတျ စီးပှားရေး အစီအစဉျမှာ မသိငျ်ဂ ီထိုကျ တငျပွထားပါတယျ။
အရှေ့တောငျ အာရှ ၄ နိုငျငံရဲ့ သီးသန့ျ စီးပှားရေးဇုံ အဖွဈ ကုလသမဂ်ဂက ပွဌာနျးပေးထားတဲ့ အစိတျအပိုငျးတှေ အပါအဝငျ စတုရနျး ကီလိုမီတာ ၃ ဒသမ ၅ သနျး ကယြျဝနျးတဲ့ ပငျလယျပွငျရဲ့ ၉၀ ရာခိုငျနှုနျးကို တရုတျက သူပိုငျဆိုငျကွောငျး ပွောဆိုနတော ဖွဈပါတယျ။ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ အရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး အဖှဲ့ဝငျ ၁၀ နိုငျငံပါ အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံမြား အသငျး ASEAN နဲ့ ဥရောပ သမဂ်ဂ EU ခေါငျးဆောငျတှကွေား သွဂုတျလ အစောပိုငျးမှာ တှေ့ဆုံဆှေးနှေးခဲ့ကွပွီး လာမယ့ျ ၄ လအတှငျးမှာလညျး နှဈဘကျ ထပျပွီး တှေ့ဆုံ ဆှေးနှေးကွဖို့ ရှိနပေါတယျ။
အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံမြား အသငျး ASEAN နဲ့ တခွား ဒသေတှငျးနဲ့ အငျအားကွီး နိုငျငံမြားရဲ့ သီးသန့ျ ဆှေးနှေးပှဲတှမှော ၁၉၇၇ ခုနှဈ ကတညျးက ဥရောပ သမဂ်ဂက ပါဝငျ ဆှေးနှေးနတော ဖွဈပါတယျ။ ဥရောပ ပွငျပ ကုနျသှယျဘကျတှထေဲမှာ တရုတျနဲ့ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစု ပွီးရငျ ASEAN ဟာ EU ရဲ့ တတိယမွောကျ အကွီးဆုံးကုနျသှယျဘကျလညျး ဖွဈပွီး ပွီးခဲ့တဲ့ နှဈကဆိုရငျ ဒေါျလာ ၂၂၁ ဘီလြံ ကုနျသှယျမှု ရှိခဲ့ပါတယျ။ ရကွေောငျး ကုနျသှယျမှု ပမာဏ ၆၀ ရာခိုငျနှုနျးလောကျက အာရှကို ဖွတျသနျးတာ ဖွဈပွီး ဒီထဲက သုံးပုံ တပုံကတော့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျကို ဖွတျသနျးရတာ ဖွဈကွောငျး ကုလသမဂ်ဂရဲ့ ကုနျသှယျရေးနဲ့ ဖှံ့ဖွိုးရေး အဖှဲ့က ခန့ျမှနျးထားပါတယျ။ ဥရောပကို သဘောၤတှေ ခုတျမောငျးရာ လမျးကွောငျး ဖွဈတဲ့ အရှေ့ အာရှနဲ့ အိန်ဒိယ သမုဒ်ဓရာကို တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျက ခြိတျဆကျပေးတာ ဖွဈပါတယျ။
အငျဒို ပစိတျဖိတျ ဒသေတှငျးမှာ ဥရောပ သမဂ်ဂရဲ့ အကြိုးစီးပှား ပတျသကျမှုမြားစှာ ရှိပွီး ဒသေတှငျးမှာ စညျးမဉြျးစညျးကမျးကို အခွခေံပွီး ဆကျလကျ ပှင့ျလငျးမှု ရှိရေးကိုလညျး အလေးထားကွောငျး ပွီးခဲ့တဲ့ ဧပွီလက ထုတျတဲ့ ဥရောပ သမဂ်ဂရဲ့ ကွညောခကြျမှာ ဖောျပွပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး အငျဒို ပစိဖိတျ ဒသေတှငျး လကျရှိ အခငျးအကငြျး ဟာဆိုရငျ ပထဝီ နိုငျငံရေး အားပွိုငျမှုတှေ ပိုပွီး ပွငျးထနျလာစပွေီး ကုနျသှယျရေးနဲ့ ကုနျစညျ သယျယူပို့ဆောငျရေး ကှငျးဆကျကွီး အပေါျမှာ ဖိအားတှေ ပိုမြားလာစသေလို နညျးပညာ၊ နိုငျငံရေးနဲ့ လုံခွုံရေး ကဏ်ဍတှမှောလညျး ပိုပွီး တငျးမာလာစတေယျလို့လညျး EU ရဲ့ ကွညောခကြျမှာ ထပျလောငျး ဖောျပွပါတယျ။
ဥရောပ သမဂ်ဂ EU ဒါမှမဟုတျလညျး EU အဖှဲ့ဝငျ နိုငျငံတှေ အနနေဲ့တော့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ ပိုငျဆိုငျမှု အငွငျးပှားမှု မရှိပါဘူး။ ASEAN အဖှဲ့ဝငျ နိုငျငံတှေ ဖွဈတဲ့ ဘရူနိုငျး၊ မလေးရှား၊ ဖိလဈပိုငျနဲ့ ဗီယကျနမျ နိုငျငံတို့က သူတို့ ပိုငျဆိုငျတယျလို့ ပွောဆိုထားတဲ့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ အတှငျး ဒသေတှကေ တရုတျက သူ့ဘာသာ သတျမှတျထားတဲ့ နယျစပျ မဉြျးတှကေို ကြောျလှနျနတော ဖွဈပါတယျ။ ထိုငျဝမျ ဘကျကလညျး သူပိုငျတယျလို့ ပွောဆိုနတောပါ။ တရုတျဘကျက တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျအတှငျး ပိုငျဆိုငျကွောငျး ပွောဆိုခကြျတှဟော နိုငျငံတကာ ကူးသနျးသှားလာရေး အပေါျ ခွိမျးခွောကျလာနိုငျတဲ့ အလားအလာ အဖွဈ ရှုမွငျပွီး ပွငျသဈ၊ ဂြာမနီ၊ နောကျ EU အဖှဲ့ဝငျ မဟုတျတဲ့ ဗွိတိနျနိုငျငံတို့က လှနျခဲ့တဲ့ တနှဈကြောျလောကျက ပူးတှဲ စာတမျးတစောငျပွုစု ထုတျပွနျပွီး ကုလသမဂ်ဂထံ ပေးပို့ထားပါတယျ။ သွစတေးလြ နိုငျငံ နယူးဆောကျသျဝေး တက်ကသိုလျက အာရှရေးရာ ကြှမျးကငြျသူ ပါမောက်ခ Carl Thayer ကတော့ အခုလို သုံးသပျပါတယျ။
"ဒီကိစ်စက ရှငျးပါတယျ။ သူတို့က တသမတျတညျး ဖွဈနစေခေငြျတာပါ။ ဘာကွောင့ျလဲ ဆိုတော့ ဒီလို ဖွဈမှဘဲ စီးပှားရေး လုပျလို့ ရနိုငျတာပါ။ စှန့ျစားရမှုလညျး လြော့နညျးသှားစပေါတယျ။"
ဥရောပ သမဂ်ဂ အဖှဲ့ဝငျ နိုငျငံ တခြို့ရဲ့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ အရေး အပေါျ ရပျတညျခကြျတှကေ သူတို့ရဲ့ အနောကျ မဟာမိတျ ဖွဈတဲ့ အမရေိကနျရဲ့ ရပျတညျခကြျကို ထငျဟပျနပေါတယျ။ တရုတျကို သတိပေးခကြျ အနနေဲ့ တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျကို အမရေိကနျက စဈသဘောၤတှေ ပုံမှနျ စလှေှတျနတော ဖွဈပါတယျ။ ဥပမာအားဖွင့ျဆိုရငျ EU ဥရောပ သမဂ်ဂရဲ့ ဝကျဘျဆိုကျမှာ ဖောျပွထားခကြျမှာ ဆိုရငျ EU အဖှဲ့ဝငျ နိုငျငံတှနေဲ့ အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံမြား အသငျး ASEAN တို့ဟာဆိုရငျ စညျးမဉြျး ဥပဒကေို အခွခေံတဲ့ နိုငျငံတကာ သတျမှတျခကြျ မူတှကေို ကိုငျဆှဲကွောငျး ဖောျပွထားပါတယျ။
ဒီနှဈ အတှငျးမှာ ဥရောပ သမဂ်ဂ အဖှဲ့ဝငျ နိုငျငံတှရေဲ့ သဘောၤတှေ သှားလာ လှုပျရှားမှုတှေ ပိုပွီးမြားလာပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး အမရေိကနျကို ထောကျခံ ရပျတညျမှုထကျ နိုငျငံတကာ ဥပဒကေို ပိုပွီး အာရုံစိုကျ အလေးထားနတော ဖွဈတယျလို့ ကြှမျးကငြျသူတှကေ ပွောပါတယျ။ တောငျတရုတျပငျလယျပွငျ အရေး ပိုငျဆိုငျမှု အငွငျးပှားမှုတှကေ ကုလသမဂ်ဂရဲ့ ပငျလယျပွငျဆိုငျရာ ဥပဒေ သဘောတူ စာခြုပျကို ခြိုးဖောကျမယျဆိုရငျတော့ ဥရောပ နိုငျငံတှေ ဘကျကလညျး တနိုငျခငြျးစီ အနနေဲ့ ဥရောပ ဒသေ ပငျလယျပွငျတှကေို ထိနျးခြုပျရေး ဆောငျရှကျလာမယျလို့ ပွောသူကတော့ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစု ဟာဝိုငျအီက Daniel K. Inouye အာရှပစိဖိတျ လုံခွုံရေးဆိုငျရာ လေ့လာရေး ဌာနက ပါမောက်ခ Alexander Vuving ဖွဈပါတယျ။
နိုငျငံ ဖွတျကြောျ ရကွေောငျးသှားလာနိုငျရေးကို ရညျရှယျပွီး ကုလသမဂ်ဂရဲ့ သဘောတူ စာခြုပျနဲ့ ပငျလယျရကွေောငျး သှားလာမှုနဲ့ သကျဆိုငျတဲ့ နိုငျငံတှမှော အထူး စီးပှားရေး ဇုံတှေ သတျမှတျပေးတာ ဖွဈသလို တခွား စညျးမဉြျးတှလေညျး သတျမှတျထားတာ ဖွဈပါတယျ။
"အမရေိကနျရဲ့ တရုတျနဲ့ မဟာဗြူဟာမွောကျ ယှဉျပွိုငျမှုမှာ ရပျတညျဖို့ထကျ သူတို့ရဲ့ အဓိက စိတျဝငျစားမှုက နိုငျငံတကာ ဥပဒကေို လေးစားလိုကျနာရေး၊ လှတျလပျစှာ ရကွေောငျးသှားလာရေးကို ထိနျးသိမျးထားနိုငျရေးပါ။"
တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ အတှငျးက ကြှနျးငယျလေးတှမှော စဈတပျ အသုံးပွုနိုငျရေး အတှကျ တရုတျက မွဖေို့ နတေဲ့ ကိစ်စ၊ နောကျ အထူး စီးပှားရေး ဇုံတှေ အနီးကနေ တရုတျက ရယောဉျတှေ ဖွတျသနျးနတေဲ့ ကိစ်စကို တောငျတရုတျ ပငျလယျပွငျ ပိုငျဆိုငျမှု အငွငျးပှားနတေဲ့ အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံတှကေ ကန့ျကှကျနကွေတာ ဖွဈပါတယျ။
ဒါပမေယ့ျလညျး အရှေ့တောငျ အာရှ နိုငျငံတှရေဲ့ အဓိက ကတြဲ့ ကုနျသှယျဘကျ တရုတျကို အမကြျဒေါသ ထှကျစမေယ့ျ အသုံးအနှုနျးမြိုးကိုတော့ ဒီနိုငျငံတှကေ သိပျပွီး မသုံးကွပါဘူး။ ဒီ ခဉြျးကပျနညျးကို ဥရောပ သမဂ်ဂ EU ဘကျကလညျး ထောကျခံတယျလို့ စကာၤပူ အခွစေိုကျ S. Rajaratnam နိုငျငံတကာ လေ့လာရေး ဌာနက တှဲဖကျ ပါမောက်ခ Alan Chong က ပွောပါတယျ။ အာဆီယံနဲ့ EU အဖှဲ့ ၂ ခုလုံးက တရုတျကို ကုနျသှယျရေး အတှကျပါ လိုလားတယျလို့လညျး သူက ပွောပါတယျ။
"သူတို့က ASEAN နဲ့ တသားတညျး ဆောငျရှကျလာနပေါတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲ ဆိုရငျ တရုတျနဲ့ ထိတှေ့ဆကျဆံရေးရော၊ တရုတျကို ထိနျးညှိထားရေး အတှကျရော လမျးကွောငျး နှဈသှယျ မူဝါဒကို ဆကျလကျ ထိနျးထားနိုငျရေး အတှကျ ASEAN ရဲ့ ဆောငျရှကျမှုက အသခြောဆုံးနဲ့ စိတျခရြဆုံး နညျးလမျး ဖွဈနိုငျတယျဆိုတာကို သူတို့ နားလညျထားလို့ ဖွဈပါတယျ။"
ASEAN ဘကျက သိမျမှေ့တဲ့ အသုံးအနှုနျး သညျပငျလငြျ တရုတျ အစိုးရကို သတိပေးဖို့ လုံလောကျတယျလို့လညျး တှဲဖကျ ပါမောက်ခ Chong က ပွောပါတယျ။ EU နဲ့ ASEAN ကွား ဆှေးနှေးမှုတှကေနေ ထှကျလာမယ့ျ သဘောတူညီခကြျတှနေဲ့ ပတျသကျလို့တော့ တရုတျ အနနေဲ့ လူသိရှငျကွား တောငျးဆို တုံ့ပွနျတာမြိုး ရှောငျရှားနိုငျတယျ၊ ဒါပမေယ့ျလညျး သီးသန့ျသဘော စုံစမျး မေးမွနျးမယ့ျ သဘော ရှိပါတယျလို့လညျး တှဲဖကျ ပါမောက်ခ Chong က ပွောပါတယျ။