(Zawgyi / Unicode)
နှစ်ဖက် တိုက်ပွဲတွေ ပြင်းထန်လာတဲ့ ယီမင်နိုင်ငံမှာ အရပ်သားတွေနဲ့ အရပ်သား ပစ်မှတ်တွေကို အကြောင်းမဲ့ တိုက်ခိုက်နေကြတာက စစ်ရာဇဝတ်မှု မြောက်စေတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးရုံးက စစ်ပွဲမှာ ပါဝင်နေသူ အားလုံးကို သတိပေးလိုက်ပါတယ်။ ဂျီနီဗာမြို့ကနေ Lisa Schlein ပေးပို့လာတဲ့သတင်းကို ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင် ပြောပြမှာပါ။
ယီမင်နိုင်ငံမှာ ဒီလထဲ နှစ်ဖက် အပြန်အလှန် တိုက်ခိုက်မှုတွေ တိုးလာနေတာပါ။ အီရန်က ထောက်ခံမှုပေးထားတဲ့ ဟူသီသူပုန်တွေက ဒုံးကျည်တွေ၊ ဗုံးတင်ဆောင်ထားတဲ့ ဒရုန်းယာဉ်တွေနဲ့ UAE အာရပ်စော်ဘွားများပြည်ထောင်စုကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ချိန်ကစပြီး တိုက်ပွဲတွေ ပြင်းထန်လာပါတယ်။ ဒီတိုက်ပွဲအတွင်း လူ ၃ ဦး သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီတိုက်ခိုက်မှုကို လက်တုံ့ပြန်တဲ့အနေနဲ့ အစိုးရ ထောက်ခံမှုပေးထားတဲ့ ဆော်ဒီဦးဆောင်သော ညွန့်ပေါင်းတပ်က ယီမင်မြို့တော် Sanaa ကို ပြန်လည်တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး မိသားစုတခုတည်းမှာတင် အနည်းဆုံး ၅ ဦး သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ အဆုံးမသတ်နိုင်သေးတဲ့ ၇ နှစ်ကြာ စစ်ပွဲအတွင်း ဒီလို ရမ်းသမ်းပစ်ခတ်မှုကြောင့် နောက်ထပ် ယီမင် အရပ်သားသေဆုံးမှု တိုးလာမှာကို ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးရုံးက စိုးရိမ်နေပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ရက်ပိုင်းထဲ နှစ်ဖက်တပ်တွေရဲ့ ဒါဇင်နဲ့ချီတဲ့ လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှု၊ အမြောက်နဲ့ပါ ပစ်ခတ်မှုတွေကို ကြည့်ရင် အရပ်သားတွေ ဘေးကင်းလုံခြုံရေးကို ထည့်မတွက်ဘူးဆိုတာ သိသာလှတယ်လို့ ကုလ လူ့အခွင့်အရေးရုံး ပြောခွင့်ရ အမျိုးသမီး Ravina Shamdasani က ပြောပါတယ်။
"ဒီတိုက်ခိုက်မှုတွေက အရပ်သားပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို ပျက်စီးဆုံးရှုံးစေသလို မရှိမဖြစ် အရေးပါတဲ့ ဆက်သွယ်ရေး တာဝါလို၊ ရေသိုလှောင်ကန်လို၊ Sanaa နဲ့ Taizz မြို့တွေက ဆေးရုံလို နေရာမျိုးကိုပါ ပျက်စီးစေခဲ့ပါတယ်။ ရှေ့တန်းတပ်ဖွဲ့တွေ အလျင်အမြန် ရွှေ့ပြောင်းသွားချိန်မှာ ကျန်ခဲ့တဲ့ မြေမြှုပ်မိုင်းတွေကြောင့် အရပ်သားတွေအတွက် အန္တရာယ် ရှိနေတာပါ။"
ဟူသီသူပုန်တွေနဲ့ ဆော်ဒီ ညွန့်ပေါင်းတပ်ဖွဲ့တွေကြား စစ်ပွဲတွေ ဖြစ်လာချိန်ကစလို့ ပျက်စီးရေးကိုသာ ဦးတည်စေတဲ့ အပြန်အလှန် တိုက်ခိုက်မှုတွေကို ရပ်သင့်ပြီလို့ Shamdasani က နှစ်ဖက်စလုံးကို အလေးအနက် မေတ္တာရပ်ခံလိုက်ပါတယ်။ လတ်တလော တိုက်ပွဲအတွင်း အရပ်သား ၁၁ ဦး သေဆုံးပြီး ၁၂ ဦး ဒဏ်ရာရသွားသလို အရပ်သွားနဲ့ဆိုင်တဲ့ အခြေခံ အဆောက်အဦတွေ အကြီးကျယ် ပျက်စီးခဲ့ရပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့တွေ ကောက်ခံထားတဲ့ စာရင်းအရ ဇန်နဝါရီလထဲ ဆော်ဒီဦးဆောင်တဲ့ ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ရဲ့ လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှုပေါင်း ၉၀၀ ဝန်းကျင်ရှိပါတယ်။ ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံဘက် ချိန်ဆပြီး ဒရုန်းယာဉ်နဲ့ အနည်းဆုံး ၁၀ ကြိမ် ဒီလထဲ တိုက်ခိုက်ခဲ့တယ်လို့ ဟူသီသူပုန်တွေက ပြောပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့လကဆိုရင် အကြိမ် ၃၀ ကျော်ရှိတာပါ။ ဒီသူပုန်တွေဟာ ဈေးချိုတဲ့ ဒရုန်းယာဉ်တွေနဲ့ ဖောက်ခွဲရေးပစ္စည်းတွေတင်ပြီး ပစ်မှတ်ကို လိုက်တိုက်ခိုက်နေပါတယ်။
အခုလို အပြန်လှန် တိုက်ခိုက်မှုအတွင်း အရပ်သားတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို မထိခိုက်စေဖို့၊ ဘေးကင်းလုံခြုံစေဖို့ သတိနဲ့ဆောင်ရွက်ကြဖို့ ကုလ လူ့အခွင့်အရေးရုံးက တောင်းဆိုနေတာပါ။ မေတ္တာရပ်ခံနေတယ် ဆိုပေမယ့် နိုင်ငံတကာ ဥပဒေအရ ဒါဟာ မဖြစ်မနေ လိုက်နာရမယ့်အချက် ဖြစ်တယ်လို့ Shamdasani က ပြောပါတယ်။
"ဒီပဋိပက္ခနဲ့ သက်ဆိုင်နေတဲ့ အဖွဲ့အစည်းအားလုံး တွေ့ဆုံဆွေးနွေးဖို့ လိုပါတယ်။ စစ်ရေးဆိုင်ရာ ပစ်မှတ်တွေကိုသာ ရွေးချယ်တိုက်ခိုက်မယ်ဆိုတဲ့ အပြန်အလှန် သဘောတူညီမှုမျိုး ထားရှိဖို့ လိုပါတယ်။ စစ်ရေးနဲ့မဆိုင်တဲ့ နေရာမျိုးကို လက်ရှောင်ရပါလိမ့်မယ်။ တိုက်ခိုက်မှုတွေမှာလည်း အင်အားအလွန်အကျွံ မသုံးမိဖို့ လိုပါတယ်။ နိုင်ငံတကာရဲ့ သတ်မှတ်ချက် စည်းမျည်းတွေကို မလိုက်နာဘဲ ပျက်ကွက်မယ်ဆိုရင် ဒါက စစ်ရာဇဝတ်မှု မြောက်ပါတယ်။"
၂၀၁၅ မတ်လက စခဲ့တဲ့ ယီမင်ပြည်တွင်းစစ်အတွင်း လူ့အသက်ပေါင်း ၃၈၀,၀၀၀ လောက် သေဆုံးခဲ့ရပြီး သူတို့ထဲက ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းဟာ စစ်လက်နက်ထိမှန် သေဆုံးရတာမျိုး မဟုတ်ဘဲ စစ်ဘေးဒဏ်ရဲ့ နောက်ဆက်တွဲ သောက်ရေပြတ်လပ်မှု၊ ကူးစက်ရောဂါနဲ့ ငတ်မွတ်မှုတွေကြောင့် သေဆုံးခဲ့တာမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ ယီမင်ဟာ ကမ္ဘာ့အဆိုးဝါးဆုံး စာနာမှု အကျပ်အတည်းကို ဆက်ကြုံနေရပြီး လူဦးရေ သန်း ၃၀ ကျော်မှာ သန်း ၂၀ ကျော်က အရေးပေါ်အကူအညီ လိုအပ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
----------------------
(Unicode)
ပဋိပက်ခအတှငျး အရပျသားပဈမှတျကို ပဈခတျခွငျး စဈရာဇဝတျမှု မွောကျနိုငျ
နှဈဖကျ တိုကျပှဲတှေ ပွငျးထနျလာတဲ့ ယီမငျနိုငျငံမှာ အရပျသားတှနေဲ့ အရပျသား ပဈမှတျတှကေို အကွောငျးမဲ့ တိုကျခိုကျနကွေတာက စဈရာဇဝတျမှု မွောကျစတေယျလို့ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးရုံးက စဈပှဲမှာ ပါဝငျနသေူ အားလုံးကို သတိပေးလိုကျပါတယျ။ ဂြီနီဗာမွို့ကနေ Lisa Schlein ပေးပို့လာတဲ့သတငျးကို ကိုဉာဏျဝငျးအောငျ ပွောပွမှာပါ။
ယီမငျနိုငျငံမှာ ဒီလထဲ နှဈဖကျ အပွနျအလှနျ တိုကျခိုကျမှုတှေ တိုးလာနတောပါ။ အီရနျက ထောကျခံမှုပေးထားတဲ့ ဟူသီသူပုနျတှကေ ဒုံးကညြျတှေ၊ ဗုံးတငျဆောငျထားတဲ့ ဒရုနျးယာဉျတှနေဲ့ UAE အာရပျစောျဘှားမြားပွညျထောငျစုကို တိုကျခိုကျခဲ့ခြိနျကစပွီး တိုကျပှဲတှေ ပွငျးထနျလာပါတယျ။ ဒီတိုကျပှဲအတှငျး လူ ၃ ဦး သဆေုံးခဲ့ပါတယျ။
အဲဒီတိုကျခိုကျမှုကို လကျတုံ့ပွနျတဲ့အနနေဲ့ အစိုးရ ထောကျခံမှုပေးထားတဲ့ ဆောျဒီဦးဆောငျသော ညှန့ျပေါငျးတပျက ယီမငျမွို့တောျ Sanaa ကို ပွနျလညျတိုကျခိုကျခဲ့ပွီး မိသားစုတခုတညျးမှာတငျ အနညျးဆုံး ၅ ဦး သဆေုံးခဲ့ပါတယျ။ အဆုံးမသတျနိုငျသေးတဲ့ ၇ နှဈကွာ စဈပှဲအတှငျး ဒီလို ရမျးသမျးပဈခတျမှုကွောင့ျ နောကျထပျ ယီမငျ အရပျသားသဆေုံးမှု တိုးလာမှာကို ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးရုံးက စိုးရိမျနပေါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ရကျပိုငျးထဲ နှဈဖကျတပျတှရေဲ့ ဒါဇငျနဲ့ခြီတဲ့ လကွေောငျးတိုကျခိုကျမှု၊ အမွောကျနဲ့ပါ ပဈခတျမှုတှကေို ကွည့ျရငျ အရပျသားတှေ ဘေးကငျးလုံခွုံရေးကို ထည့ျမတှကျဘူးဆိုတာ သိသာလှတယျလို့ ကုလ လူ့အခှင့ျအရေးရုံး ပွောခှင့ျရ အမြိုးသမီး Ravina Shamdasani က ပွောပါတယျ။
"ဒီတိုကျခိုကျမှုတှကေ အရပျသားပိုငျဆိုငျမှုတှကေို ပကြျစီးဆုံးရှုံးစသေလို မရှိမဖွဈ အရေးပါတဲ့ ဆကျသှယျရေး တာဝါလို၊ ရသေိုလှောငျကနျလို၊ Sanaa နဲ့ Taizz မွို့တှကေ ဆေးရုံလို နရောမြိုးကိုပါ ပကြျစီးစခေဲ့ပါတယျ။ ရှေ့တနျးတပျဖှဲ့တှေ အလငြျအမွနျ ရှှေ့ပွောငျးသှားခြိနျမှာ ကနြျခဲ့တဲ့ မွမွှေုပျမိုငျးတှကွေောင့ျ အရပျသားတှအေတှကျ အန်တရာယျ ရှိနတောပါ။"
ဟူသီသူပုနျတှနေဲ့ ဆောျဒီ ညှန့ျပေါငျးတပျဖှဲ့တှကွေား စဈပှဲတှေ ဖွဈလာခြိနျကစလို့ ပကြျစီးရေးကိုသာ ဦးတညျစတေဲ့ အပွနျအလှနျ တိုကျခိုကျမှုတှကေို ရပျသင့ျပွီလို့ Shamdasani က နှဈဖကျစလုံးကို အလေးအနကျ မတေ်တာရပျခံလိုကျပါတယျ။ လတျတလော တိုကျပှဲအတှငျး အရပျသား ၁၁ ဦး သဆေုံးပွီး ၁၂ ဦး ဒဏျရာရသှားသလို အရပျသှားနဲ့ဆိုငျတဲ့ အခွခေံ အဆောကျအဦတှေ အကွီးကယြျ ပကြျစီးခဲ့ရပါတယျ။
လူ့အခှင့ျအရေးအဖှဲ့တှေ ကောကျခံထားတဲ့ စာရငျးအရ ဇနျနဝါရီလထဲ ဆောျဒီဦးဆောငျတဲ့ ညှန့ျပေါငျးအဖှဲ့ရဲ့ လကွေောငျးတိုကျခိုကျမှုပေါငျး ၉၀၀ ဝနျးကငြျရှိပါတယျ။ ဆောျဒီအာရဗေနြိုငျငံဘကျ ခြိနျဆပွီး ဒရုနျးယာဉျနဲ့ အနညျးဆုံး ၁၀ ကွိမျ ဒီလထဲ တိုကျခိုကျခဲ့တယျလို့ ဟူသီသူပုနျတှကေ ပွောပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့လကဆိုရငျ အကွိမျ ၃၀ ကြောျရှိတာပါ။ ဒီသူပုနျတှဟော ဈေးခြိုတဲ့ ဒရုနျးယာဉျတှနေဲ့ ဖောကျခှဲရေးပစ်စညျးတှတေငျပွီး ပဈမှတျကို လိုကျတိုကျခိုကျနပေါတယျ။
အခုလို အပွနျလှနျ တိုကျခိုကျမှုအတှငျး အရပျသားတှနေဲ့ သူတို့ရဲ့ ပိုငျဆိုငျမှုတှကေို မထိခိုကျစဖေို့၊ ဘေးကငျးလုံခွုံစဖေို့ သတိနဲ့ဆောငျရှကျကွဖို့ ကုလ လူ့အခှင့ျအရေးရုံးက တောငျးဆိုနတောပါ။ မတေ်တာရပျခံနတေယျ ဆိုပမေယ့ျ နိုငျငံတကာ ဥပဒအေရ ဒါဟာ မဖွဈမနေ လိုကျနာရမယ့ျအခကြျ ဖွဈတယျလို့ Shamdasani က ပွောပါတယျ။
"ဒီပဋိပက်ခနဲ့ သကျဆိုငျနတေဲ့ အဖှဲ့အစညျးအားလုံး တှေ့ဆုံဆှေးနှေးဖို့ လိုပါတယျ။ စဈရေးဆိုငျရာ ပဈမှတျတှကေိုသာ ရှေးခယြျတိုကျခိုကျမယျဆိုတဲ့ အပွနျအလှနျ သဘောတူညီမှုမြိုး ထားရှိဖို့ လိုပါတယျ။ စဈရေးနဲ့မဆိုငျတဲ့ နရောမြိုးကို လကျရှောငျရပါလိမ့ျမယျ။ တိုကျခိုကျမှုတှမှောလညျး အငျအားအလှနျအကြှံ မသုံးမိဖို့ လိုပါတယျ။ နိုငျငံတကာရဲ့ သတျမှတျခကြျ စညျးမညြျးတှကေို မလိုကျနာဘဲ ပကြျကှကျမယျဆိုရငျ ဒါက စဈရာဇဝတျမှု မွောကျပါတယျ။"
၂၀၁၅ မတျလက စခဲ့တဲ့ ယီမငျပွညျတှငျးစဈအတှငျး လူ့အသကျပေါငျး ၃၈၀,၀၀၀ လောကျ သဆေုံးခဲ့ရပွီး သူတို့ထဲက ၆၀ ရာခိုငျနှုနျးဟာ စဈလကျနကျထိမှနျ သဆေုံးရတာမြိုး မဟုတျဘဲ စဈဘေးဒဏျရဲ့ နောကျဆကျတှဲ သောကျရပွေတျလပျမှု၊ ကူးစကျရောဂါနဲ့ ငတျမှတျမှုတှကွေောင့ျ သဆေုံးခဲ့တာမြိုး ဖွဈပါတယျ။ ယီမငျဟာ ကမ်ဘာ့အဆိုးဝါးဆုံး စာနာမှု အကပြျအတညျးကို ဆကျကွုံနရေပွီး လူဦးရေ သနျး ၃၀ ကြောျမှာ သနျး ၂၀ ကြောျက အရေးပေါျအကူအညီ လိုအပျနတော ဖွဈပါတယျ။
