အခုတလော မီဒီယာတွေမှာ နယ်စပ်ဒေသ ကုန်သွယ်ရေးကို အမေရိကန်ဒေါ်လာနဲ့ အရောင်းအဝယ် လုပ်ရမယ်လို့ စစ်ကောင်စီက သတ်မှတ်လိုက်တဲ့ သတင်းတွေ အတော်လေးတွေ့ရပါတယ်။
ဧရာဝတီသတင်းဌာနကတော့ "တရုတ်နယ်စပ်လည်း ဒေါ်လာနှင့် ကုန်သွယ်ရန် စစ်ကောင်စီ ပြန်သတ်မှတ်"၊ Myanmar Now က "နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေးတွင် ဒေါ်လာပြန်သုံးရန် စစ်ကောင်စီသတ်မှတ်"၊ VOA ကလည်း "ကန်ဒေါ်လာပြန်သုံးရမယ့် တရုတ်မြန်မာနယ်စပ် ကုန်သွယ်ရေး" လို့ ခေါင်းစဉ် အသီးသီးပေးပြီး ရေးကြပါတယ်။ Myanmar Now ကတော့ အခုလို မှတ်ချက်ပေးပါတယ်။"မြန်မာနိုင်ငံ၏ အကြီးဆုံး နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းနှစ်ခုတွင် တရုတ်ယွမ်နှင့် ထိုင်းဘတ်ငွေ တိုက်ရိုက်ပေးချေခြင်းဖြင့် အမေရိကန်ဒေါ်လာ လွှမ်းမိုးမှု လျှော့ချမည့် စစ်ကောင်စီရည်မှန်းချက်မှာ မအောင်မမြင် ဖြစ်နေသည်"
စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်းမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာကို မှီခိုမှုလျှော့ချဖို့ ရည်ရွယ်ကာ တရုတ်နယ်စပ်မှာ ယွမ်နဲ့ ကျပ်၊ ထိုင်းနယ်စပ်မှာ ဘတ်နဲ့ ကျပ်တို့ကို ဒေါ်လာအစား အသုံးပြုပေးချေရန် ၂၀၂၁ ဒီဇင်ဘာနဲ့ ၂၀၂၂ မတ်လတွေအတွင်းက ညွှန်ကြားခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုအခါမှာတော့ ဒေါ်လာသုံးရမယ်လို့ စစ်ကောင်စီက ဇူလိုင် ၂ ရက်နေ့က ပြန်လည်သတ်မှတ်ခဲ့ပြန်ပါတယ်။
သတင်းတွေအားလုံးမှာ တွေ့ရတာကတော့ ဗဟိုဘဏ်ရဲ့ ဒေါ်လာနဲ့ကျပ် ငွေလဲနှုန်း ၁၈၅၀ ကျပ်လို့ ပုံသေသတ်မှတ်ထားတာဟာ ကုန်သည်တွေအတွက် ကုန်သွယ်ရာမှာ ကြီးမားတဲ့ အခက်အခဲ၊ အဟန့်အတား ဖြစ်နေတယ်ဆိုတာပါပဲ။ တကယ့်ဈေးကွက်ပေါက်ဈေးက အမေရိကန်တစ်ဒေါ်လာကို ၂၂၀၀ ကျပ် ဝန်းကျင်ရှိနေတာပါ။ ဒီတော့ ဗဟိုဘဏ်သတ်မှတ်တဲ့ ဈေးနှုံးနဲ့ အမှန်တကယ်ဈေးနဲ့က တစ်ဒေါ်လာကို ၃၅၀ ကျပ်လောက် ကွာဟနေပါတယ်။
ဒါ့အပြင် ကုန်သည်တွေ ရလာတဲ့ ပို့ကုန်ဝင်ငွေကို ဗဟိုဘဏ်က ၁၈၅၀ ကျပ်နဲ့ ဖြတ်ယူထားပေမဲ့ ကုန်သည်တွေ သွင်းကုန်အတွက် ဒေါ်လာပြန်ဝယ်တဲ့အခါမှာတော့ ဗဟိုဘဏ်က လိုသလောက် ပြန်မရောင်းပေးတဲ့အပြင် ဝယ်ရင်လည်း ချက်ချင်းမရပါဘူးလို့ သိရပါတယ်။ စာရွက်စာတမ်းအထောက်အထားတွေ အဆင့်ဆင့်တင်ရတော့ အချိန်ကြာပြန်ပါတယ်။ ဒီအကြောင်းကို ဧရာဝတီသတင်းဌာနမှာ ဇူလိုင် ၅ ရက်နေ့က ဖော်ပြတဲ့ သတင်းဆောင်းပါးမှာ ကုန်သည်တစ်ဦးက အခုလိုပြောထားတာ တွေ့ရပါတယ်။
"ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ စစ်ကောင်စီက ဒေါ်လာ လိုသလောက် ပြန်မရောင်းပေးနိုင်ဘူး။ ကျနော်တို့ ရောင်းလိုက်တဲ့ ပစ္စည်းက ဒေါ်လာနဲ့ သတ်မှတ်လို့ သူ့ဆီ ဒေါ်လာရောက်သွားပေမဲ့ ကျနော်တို့ ဒေါ်လာလိုလို့ ပြန်ဝယ်ရင် မရတော့ အပြင်ကဈေးနဲ့ ဝယ်ရတယ်။ အပြင်မှာက ၁ ဒေါ်လာ ၂၁၉၀ ကျပ် ဖြစ်နေတယ်။ အဲဒီတော့ တင်ပို့တဲ့သူက လုပ်တိုင်းရှုံး ဖြစ်နေတာပေါ့” သွင်းကုန်၊ ပို့ကုန်လုပ်ငန်းရှင်တွေအနေနဲ့ တစ်ဒေါ်လာတန်ဖိုး ကုန်သွယ်တိုင်း ၃၅၀ကျပ် အရှူံးပေါ်နေတဲ့ သဘောဖြစ်နေတာ တွေ့ရပါတယ်။ဒါ့အပြင် ပို့ကုန်ရငွေများ ဘဏ်စာရင်းသို့ ၄၅ ရက်အတွင်း ဝင်ရောက်ရ မယ်လို့လဲ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ကန့်သတ်ထားပါတယ်။ ပို့ကုန်ရငွေများကို ဒေါ်လာနဲ့ သတ်မှတ်လိုက်ပြီးနောက်ပိုင်း ဝင်လာမယ့် ရောင်းရငွေအပေါ်မှာ အခွန် ၅ ရာခိုင်နှုန်း (ကုန်သွယ်ခွန်) နဲ့ ၂ ရာခိုင်နှုန်း (ဝင်ငွေခွန်) တို့ကို ဒေါ်လာနဲ့ ဖြတ်ထားပြီး ကျန်ငွေကို ကုန်သည်ထံ တစ်ဒေါ်လာ ၁၈၅၀ ကျပ်နှုန်းနဲ့သာ ကျပ်ငွေ ထုတ်ပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ သွင်းကုန်တွေ ကန့်သတ်နေတာလည်း ရှိပါတယ်။ သိသာတဲ့ သွင်းကုန်ကန့်သတ်မှုကတော့ မော်တော်ကား တင်သွင်းတာနဲ့ မရှိမဖြစ် လိုအပ်တာမဟုတ်တဲ့ မော်တော်ကား အပိုပစ္စည်းတွေကို ပိတ်ပင်လိုက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ပြည်တွင်းမှာ ကားဈေးတွေ မြင့်တက်လာမှာကို စိုးရိမ်နေကြပါတယ်။
ဗဟိုဘဏ်ရဲ့ ဒေါ်လာနဲ့ကျပ်ငွေ လဲလှယ်ရေး မူဝါဒနဲ့ ပတ်သက်ပြီး Nikkie Asia ကလည်း ဇူလိုင် ၈ ရက်နေ့ကရေးပါတယ်။ မြန်မာဗဟိုဘဏ်ရဲ့ ပို့ကုန်ဝင်ငွေကို (ဒေါ်လာရငွေကို) မြန်မာကျပ်ငွေနဲ့ မဖြစ်မနေ လဲလှယ်ရမယ်လို့ အမိန့်ညွန်ကြားချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ နိုင်ငံခြားပိုင် ကုမ္ပဏီတွေဟာ ကင်းလွတ်ခွင့်ရနေတယ်။ ဒါဟာ လျော့တိလျော့ရဲ ဥပဒေပဲလို့ ဝေဖန်သူတွေက ထောက်ပြကြောင်းနဲ့ ဗဟိုဘဏ်ရဲ့ အမေရိကန်ဒေါ်လာငွေကို ကျပ်ငွေနဲ့ မဖြစ်မနေ လဲရမယ်ဆိုတဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ အာဆီယံနိုင်ငံတွေထဲမှာ မြန်မာကို ပိုအထီးကျန်စေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
အခုလို နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေးမှာ ယွမ်နဲ့ဘတ်ငွေအစား ဘာလို့ အမေရိကန်ဒေါ်လာငွေ ပြန်လည်သတ်မှတ်ရတာလဲ ဆိုတာကို စီးပွားရေးနဲ့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန အမြဲတမ်းအတွင်းဝန် ဦးမင်းမင်းကတော့ ပင်လယ်ရေကြောင်းကနေ တင်ပို့ရင် ဒေါ်လာနဲ့ ရတာမို့ နယ်စပ်ဒေသနဲ့ ပင်လယ်ရေကြောင်း တပြေးညီဖြစ်အောင်လို့ပါလို့ ဘီဘီစီကို ပြောကြားခဲ့တာ တွေ့ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီလိုဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ အခြေအနေတွေကို မြန်မာစီးပွားရေး ပညာရှင်တစ်ဦးကတော့ အခုလို မှတ်ချက်ပေးပါတယ်။
"Transaction cost တွေ ပိုတက်တော့ စီးပွားရေး ပိုဆိုးတာပေါ့ဗျာ။ အရင်က rent seeking နဲ့ crony စီးပွားရေးပုံစံ၊ နောက် မှောင်ခို။ဒါတွေပဲ အားကောင်းလာမှာပဲဗျ။ ပြောရရင်တော့ ဈေးကွက်ယန္တရားပျက်လာတဲ့ သေဘာပဲ" ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ မြန်မာ့စီးပွားရေး စောင့်ကြည့်လေ့လာခြင်းဆိုင်ရာ ၂၀၂၂ ဧပြီလ ထုတ်ပြန်ချက်မှာတော့ မြန်မာ့စီးပွားရေးဟာ အာဏာမသိမ်းခင်ကာလနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင်၂၀၂၁ မှာ ၁၈ ရာခိုင်နှုန်း ကျုံ့သွားခဲ့ပြီး ၂၀၂၂ မှာတော့ ၃၀ ရာနှုန်း ပိုသေးငယ်သွားနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းထားကြောင်းပါ။
=== Unicode ====
အခုတလော မီဒီယာတှမှော နယျစပျဒသေ ကုနျသှယျရေးကို အမရေိကနျဒေါျလာနဲ့ အရောငျးအဝယျ လုပျရမယျလို့ စဈကောငျစီက သတျမှတျလိုကျတဲ့ သတငျးတှေ အတောျလေးတှေ့ရပါတယျ။
ဧရာဝတီသတငျးဌာနကတော့ "တရုတျနယျစပျလညျး ဒေါျလာနှင့ျ ကုနျသှယျရနျ စဈကောငျစီ ပွနျသတျမှတျ"၊ Myanmar Now က "နယျစပျကုနျသှယျရေးတှငျ ဒေါျလာပွနျသုံးရနျ စဈကောငျစီသတျမှတျ"၊ VOA ကလညျး "ကနျဒေါျလာပွနျသုံးရမယ့ျ တရုတျမွနျမာနယျစပျ ကုနျသှယျရေး" လို့ ခေါငျးစဉျ အသီးသီးပေးပွီး ရေးကွပါတယျ။ Myanmar Now ကတော့ အခုလို မှတျခကြျပေးပါတယျ။"မွနျမာနိုငျငံ၏ အကွီးဆုံး နယျစပျကုနျသှယျရေး လမျးကွောငျးနှဈခုတှငျ တရုတျယှမျနှင့ျ ထိုငျးဘတျငှေ တိုကျရိုကျပေးခြခွေငျးဖွင့ျ အမရေိကနျဒေါျလာ လှှမျးမိုးမှု လြှော့ခမြည့ျ စဈကောငျစီရညျမှနျးခကြျမှာ မအောငျမမွငျ ဖွဈနသေညျ"
စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျးမှာ အမရေိကနျဒေါျလာကို မှီခိုမှုလြှော့ခဖြို့ ရညျရှယျကာ တရုတျနယျစပျမှာ ယှမျနဲ့ ကပြျ၊ ထိုငျးနယျစပျမှာ ဘတျနဲ့ ကပြျတို့ကို ဒေါျလာအစား အသုံးပွုပေးခြရေနျ ၂၀၂၁ ဒီဇငျဘာနဲ့ ၂၀၂၂ မတျလတှအေတှငျးက ညှှနျကွားခဲ့တာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အခုအခါမှာတော့ ဒေါျလာသုံးရမယျလို့ စဈကောငျစီက ဇူလိုငျ ၂ ရကျနေ့က ပွနျလညျသတျမှတျခဲ့ပွနျပါတယျ။
သတငျးတှအေားလုံးမှာ တှေ့ရတာကတော့ ဗဟိုဘဏျရဲ့ ဒေါျလာနဲ့ကပြျ ငှလေဲနှုနျး ၁၈၅၀ ကပြျလို့ ပုံသသေတျမှတျထားတာဟာ ကုနျသညျတှအေတှကျ ကုနျသှယျရာမှာ ကွီးမားတဲ့ အခကျအခဲ၊ အဟန့ျအတား ဖွဈနတေယျဆိုတာပါပဲ။ တကယ့ျဈေးကှကျပေါကျဈေးက အမရေိကနျတဈဒေါျလာကို ၂၂၀၀ ကပြျ ဝနျးကငြျရှိနတောပါ။ ဒီတော့ ဗဟိုဘဏျသတျမှတျတဲ့ ဈေးနှုံးနဲ့ အမှနျတကယျဈေးနဲ့က တဈဒေါျလာကို ၃၅၀ ကပြျလောကျ ကှာဟနပေါတယျ။
ဒါ့အပွငျ ကုနျသညျတှေ ရလာတဲ့ ပို့ကုနျဝငျငှကေို ဗဟိုဘဏျက ၁၈၅၀ ကပြျနဲ့ ဖွတျယူထားပမေဲ့ ကုနျသညျတှေ သှငျးကုနျအတှကျ ဒေါျလာပွနျဝယျတဲ့အခါမှာတော့ ဗဟိုဘဏျက လိုသလောကျ ပွနျမရောငျးပေးတဲ့အပွငျ ဝယျရငျလညျး ခကြျခငြျးမရပါဘူးလို့ သိရပါတယျ။ စာရှကျစာတမျး အထောကျအထားတှေ အဆင့ျဆင့ျတငျရတော့ အခြိနျကွာပွနျပါတယျ။ ဒီအကွောငျးကို ဧရာဝတီသတငျးဌာနမှာ ဇူလိုငျ ၅ ရကျနေ့က ဖောျပွတဲ့ သတငျးဆောငျးပါးမှာ ကုနျသညျတဈဦးက အခုလိုပွောထားတာ တှေ့ရပါတယျ။
"ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ စဈကောငျစီက ဒေါျလာ လိုသလောကျ ပွနျမရောငျးပေးနိုငျဘူး။ ကနြောျတို့ ရောငျးလိုကျတဲ့ ပစ်စညျးက ဒေါျလာနဲ့ သတျမှတျလို့ သူ့ဆီ ဒေါျလာရောကျသှားပမေဲ့ ကနြောျတို့ ဒေါျလာလိုလို့ ပွနျဝယျရငျ မရတော့ အပွငျကဈေးနဲ့ ဝယျရတယျ။ အပွငျမှာက ၁ ဒေါျလာ ၂၁၉၀ ကပြျ ဖွဈနတေယျ။ အဲဒီတော့ တငျပို့တဲ့သူက လုပျတိုငျးရှုံး ဖွဈနတောပေါ့” သှငျးကုနျ၊ပို့ကုနျလုပျငနျးရှငျတှအေနနေဲ့ တဈဒေါျလာတနျဖိုး ကုနျသှယျတိုငျး ၃၅၀ကပြျ အရှူံးပေါျနတေဲ့ သဘောဖွဈနတော တှေ့ရပါတယျ။ဒါ့အပွငျ ပို့ကုနျရငှမြေား ဘဏျစာရငျးသို့ ၄၅ ရကျအတှငျး ဝငျရောကျရ မယျလို့လဲ ထုတျပွနျခကြျမှာ ကန့ျသတျထားပါတယျ။ ပို့ကုနျရငှမြေားကို ဒေါျလာနဲ့ သတျမှတျလိုကျပွီးနောကျပိုငျး ဝငျလာမယ့ျ ရောငျးရငှအေပေါျမှာ အခှနျ ၅ ရာခိုငျနှုနျး (ကုနျသှယျခှနျ) နဲ့ ၂ ရာခိုငျနှုနျး (ဝငျငှခှေနျ) တို့ကို ဒေါျလာနဲ့ ဖွတျထားပွီး ကနြျငှကေို ကုနျသညျထံ တဈဒေါျလာ ၁၈၅၀ ကပြျနှုနျးနဲ့သာ ကပြျငှေ ထုတျပေးမှာ ဖွဈပါတယျ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ သှငျးကုနျတှေ ကန့ျသတျနတောလညျး ရှိပါတယျ။ သိသာတဲ့ သှငျးကုနျကန့ျသတျမှုကတော့ မောျတောျကား တငျသှငျးတာနဲ့ မရှိမဖွဈ လိုအပျတာမဟုတျတဲ့ မောျတောျကား အပိုပစ်စညျးတှကေို ပိတျပငျလိုကျတာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ပွညျတှငျးမှာ ကားဈေးတှေ မွင့ျတကျလာမှာကို စိုးရိမျနကွေပါတယျ။
ဗဟိုဘဏျရဲ့ ဒေါျလာနဲ့ကပြျငှေ လဲလှယျရေး မူဝါဒနဲ့ ပတျသကျပွီး Nikkie Asia ကလညျး ဇူလိုငျ ၈ ရကျနေ့က ရေးပါတယျ။ မွနျမာဗဟိုဘဏျရဲ့ ပို့ကုနျဝငျငှကေို (ဒေါျလာရငှကေို) မွနျမာကပြျငှနေဲ့ မဖွဈမနေ လဲလှယျရမယျလို့ အမိန့ျညှနျကွားခကြျ ထုတျပွနျခဲ့တယျ။ ဒါပမေဲ့ နိုငျငံခွားပိုငျ ကုမ်ပဏီတှဟော ကငျးလှတျခှင့ျရနတေယျ။ ဒါဟာ လြော့တိလြော့ရဲ ဥပဒပေဲလို့ ဝဖေနျသူတှကေ ထောကျပွကွောငျးနဲ့ ဗဟိုဘဏျရဲ့ အမရေိကနျဒေါျလာငှကေို ကပြျငှနေဲ့ မဖွဈမနေ လဲရမယျဆိုတဲ့ လုပျရပျဟာ အာဆီယံနိုငျငံတှထေဲမှာ မွနျမာကို ပိုအထီးကနြျစတေယျလို့ ဆိုပါတယျ။
အခုလို နယျစပျကုနျသှယျရေးမှာ ယှမျနဲ့ဘတျငှအေစား ဘာလို့ အမရေိကနျဒေါျလာငှေ ပွနျလညျသတျမှတျရတာလဲ ဆိုတာကို စီးပှားရေးနဲ့ ကူးသနျးရောငျးဝယျရေးဝနျကွီးဌာန အမွဲတမျးအတှငျးဝနျ ဦးမငျးမငျးကတော့ ပငျလယျရကွေောငျးကနေ တငျပို့ရငျ ဒေါျလာနဲ့ ရတာမို့ နယျစပျဒသေနဲ့ ပငျလယျရကွေောငျး တပွေးညီဖွဈအောငျလို့ပါလို့ ဘီဘီစီကို ပွောကွားခဲ့တာ တှေ့ရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒီလိုဖွဈပေါျနတေဲ့ အခွအေနတှေကေို မွနျမာစီးပှားရေး ပညာရှငျတဈဦးကတော့ အခုလို မှတျခကြျပေးပါတယျ။
"Transaction cost တှေ ပိုတကျတော့ စီးပှားရေး ပိုဆိုးတာပေါ့ဗြာ။ အရငျက rent seeking နဲ့ crony စီးပှားရေးပုံစံ၊ နောကျ မှောငျခို။ဒါတှပေဲ အားကောငျးလာမှာပဲဗြ။ ပွောရရငျတော့ ဈေးကှကျယန်တရားပကြျလာတဲ့ သဘောပဲ" ကမ်ဘာ့ဘဏျရဲ့ မွနျမာ့စီးပှားရေး စောင့ျကွည့ျလေ့လာခွငျးဆိုငျရာ ၂၀၂၂ ဧပွီလ ထုတျပွနျခကြျမှာတော့ မွနျမာ့စီးပှားရေးဟာ အာဏာမသိမျးခငျကာလနဲ့ နှိုငျးယှဉျရငျ၂၀၂၁ မှာ ၁၈ ရာခိုငျနှုနျး ကြုံ့သှားခဲ့ပွီး ၂၀၂၂ မှာတော့ ၃၀ ရာနှုနျး ပိုသေးငယျသှားနိုငျတယျလို့ ခန့ျမှနျးထားကွောငျးပါ။
