သိန်းနဲ့ချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာမူဆလင်တွေ ခိုလှုံနေထိုင်ရာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ကော့ဇ်ဘဇားခရိုင်ထဲက ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ စခန်းတာဝန်ခံတွေအပါအဝင် ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တချို့ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံရမှုတွေ မကြာခဏဖြစ်လာနေတဲ့အတွက် ဒုက္ခသည်တွေရဲ့စခန်းတွင်းနေ့စဉ်ဘဝလုံခြုံရေးက အထူးစိုးရိမ်စရာ ဖြစ်လာနေပြီး ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေအတွက် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်စစ်တပ်နဲ့ ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေ ဒီ့ထက်ပိုတိုးချထားပြီး ထိရောက်တဲ့လုံခြုံရေးတာဝန်ယူပေးသင့်တယ်လို့ ရိုဟင်ဂျာအရေး လှုပ်ရှားသူတွေနဲ့ ဒုက္ခသည်တွေက ပြောပါတယ်။တယ်။ အသတ်ခံခဲ့ရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေနဲ့ ကျန်ရစ်သူမိသားစုတွေ တရားမျှတမှုရရေး ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရဲ့ တည်ဆဲဥပဒေတွေနဲ့အညီ ကျူးလွန်သူတွေကို စုံစမ်းဖော်ထုတ်အရေးယူဆောင်ရွက်ပေးဖို့ကိုလည်း တိုက်တွန်းတောင်းဆိုကြပါတယ်။ နေ့စဉ်နီးပါး ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ သေဆုံးထိခိုက်မှုတွေ ဖြစ်နေရတဲ့ လုံခြုံမှုကင်းမဲ့နေတဲ့ အနေအထားအပေါ် ရိုဟင်ဂျာတို့ စိုးရိမ်ချက်တွေကို စုစည်းပြီး မဆုမွန် တင်ပြပေးထားပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံ ရခိုင်မြောက်ပိုင်းကနေ လွန်ခဲ့တဲ့ ခြောက်နှစ်ကျော်လောက်ကတည်းက သိန်းချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်လာကြတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ကော့ဇ်ဘဇားခရိုင်ထဲက ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ ဒီနှစ်ပိုင်းတွေထဲမှာ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တချို့ကို လူအုပ်စုတွေနဲ့ သေနတ်နဲ့ပစ် ဓားနဲ့ခုတ်သတ်တဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေများပြားလာနေတာပါ။ ရိုဟင်ဂျာစခန်းတွေထဲ ARSA အစွန်းရောက်အဖွဲ့ကနေ ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်နေလို့ ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ အသတ်ခံရမှုတွေ ပိုများလာတယ်လို့ ကော့ဇ်ဘဇားခရိုင် ရဲတပ်ဖွဲ့အကြီးအကဲ က AFP သတင်းဌာနကို ပြောခဲ့ဖူးပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာစခန်းတွေထဲက စိုးရိမ်စရာဖြစ်လာနေတဲ့ လက်ရှိလုံခြုံရေး အခြေအနေအပေါ် NUG အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ လူ့အခွင့်အရေးအကြံပေး ဦးအောင်ကျော်မိုးက ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းကို အခုလိုသုံးသပ်ပြောဆိုပါတယ်။
“အခုလက်ရှိ ဒုက္ခသည်စခန်းရဲ့ လုံခြုံရေးအခြေအနေက အရမ်းစိုးရိမ်စရာကောင်းတယ်။ ကျနော်တို့ ၂၀၁၇-၂၀၁၈ ခုနှစ်တုန်းကနဲ့ယှဉ်ရင် အခုက နေ့စဉ်နဲ့အမျှကို အသတ်ခံနေရတဲ့ အနေအထားရှိတယ်။ အဲ့ဒီ့အတွက် လူငယ်တွေ ကွန်မြူနတီ အလုပ်လုပ်နေတဲ့လူတွေ ငြိမ်းချမ်းရေးတွေ တရားမျှတမှုရရှိရေး လုပ်နေတဲ့သူတွေ ဆောင်ရွက်နေတဲ့သူတွေ နောက်ပြီးတော့ နေရပ်ပြန်ရေးလုပ်ငန်းတွေကို ဦးဆောင်လုပ်နေတဲ့သူတွေကို အဓိက ပစ်မှတ်ထားပြီး လုပ်တာအပြင် တခြားသောဒုစရိုက်မှုတွေလည်း ပုံသဏ္ဍာန်အမျိုးမျိုးနဲ့ ရှိနေတယ်ပေါ့နော်။ နဂိုတုန်းက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရက စစ်တပ်ကို ချထားတဲ့အခါကျတော့ လုံခြုံရေးက စစ်တပ်ကိုချထားတဲ့အခါကျတော့ လုံခြုံရေးကို ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း လုပ်နိုင်ခဲ့တယ်ပေါ့နော်။ အခုကျတော့ စစ်တပ်ကို ပြန်ရုပ်သိမ်းပြီးတော့ ရဲကိုချထားတဲ့အခါကျတော့ မနိုင်မနင်းတွေ ဖြစ်တယ်ပေါ့နော်။ နောက် မီးတွေဘာတွေလည်း မရှိတဲ့အခါကျတော့ လူတစ်သန်းလောက်ရှိတဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ ဖြစ်ချင်တိုင်းဖြစ်နေတဲ့ပုံစံမျိုးတွေ ဖြစ်နေတယ်ပေါ့နော်။ အဲ့ဒီ့အတွက် ဒုက္ခသည်စခန်းအသီးသီးက ဒုက္ခသည်တွေက စိုးရိမ်စိတ်တွေ ကြောက်စိတ်တွေနဲ့ ရှင်သန်နေရတဲ့သဘောရှိတယ်။ ဆိုတော့ အဓိကအကျဆုံးကတော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရမှာ တာဝန်ရှိတယ် အိမ်ရှင်အနေနဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကို လက်ခံထားတဲ့အခါကျတာ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး လုံခြုံရေးတွေကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရရဲ့ အခန်းကဏ္ဍက အရေးပါတယ် တပြိုင်နက်တည်းမှာပဲ UNHCR နဲ့ NGO INGO တွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကလည်း အရေးကြီးသလို ဒီလုံခြုံရေးတွေကို သာမာန်ရိုးကျ မဟုတ်ဘဲ၊ ပိုမိုအားကောင်းတဲ့ နည်းစနစ်တွေ ဘယ်လိုထိန်းသိမ်းရမလဲဆိုတာကို စဉ်းစားဖို့လိုတယ်ပေါ့နော်။ လူထုဗဟိုပြု လုံခြုံရေးစနစ်ကို လုပ်ပေးဖို့လိုတယ်။”
ဒီလို ရိုဟင်ဂျာတွေ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ အကြမ်းဖက် အသတ်ဖြတ်ခံရမှုတွေ ခပ်စိတ်စိတ်များလာနေတဲ့ အခြေအနေအပေါ် ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေကြား အသက်အန္တရာယ် စိုးရိမ်မှုတွေနဲ့ စိုးရိမ်ပူပင်မှုတွေပိုတိုးလာနေတယ်လို့ အမည်မဖော်လိုတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေက ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းကို ပြောပြပါတယ်။ ကော့ဇ်ဘဇားစခန်းက ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည် ဦးစောလွင်က ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံနေရတဲ့ လက်ရှိလုံခြုံရေး အခြေအနေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ အခက်အခဲတွေအကြောင်း အခုလိုပြောပြပါတယ်။
”ဒုက္ခသည်စခန်းထဲက အခြေအနေက တနေ့ထက် တနေ့ ပိုပိုပြီးတော့ကို ဆိုးဝါးလာနေတဲ့အခြေအနေဖြစ်နေပါတယ်။ အရင်တုန်းက တစ်ယောက် နှစ်ယောက်လောက်ပဲ တနေ့ကိုဖြစ်နေပြီးတော့ လွန်ခဲ့တဲ့ ဒီဇင်ဘာလ လောက်ကစပြီး တရက်ကို နှစ်ယောက် သုံးယောက် လေးယောက် အထိကို များလာနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျနော်တို့ ဒုက္ခသည်တွေဘက်က ဘယ်လိုလုံခြုံမှုရှိအောင် လုပ်ရမလဲ ဘယ်လိုနေကြရမလဲဆိုတာကို ကျနော်တို့ အင်မတန်မှကို စိုးရိမ်နေကြရပါတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကျနော်တို့အတွက် အသက်အာမခံချက်ဆိုတာ ကျနော်တို့အတွက် ဘာမှကို မမြင်ရဘူး။ ဆိုတော့ ဒီမှာနေကြတဲ့ ပညာတတ်လူငယ်တွေ မော်လဝီတွေ ခေါင်းဆောင်တွေ အကုန်ကုန်သွားနိုင်တယ်လို့ ကျနော်မြင်ပါတယ်။ စခန်းတိုင်းမှာ ARSA အဖွဲ့ဝင်တွေရှိတယ် ဒါပေမဲ့ လိုက်ရှာရင်လည်း မမြင်ရဘူး။ လိုက်ရှာတယ်ဆိုရင် ဟိုဘက် ဒီဘက်ကို ရှောင်နေကြတယ်။ မဟုတ်ဘူးဆို သူတို့ အဖမ်းခံရမှာပဲ။ ဒီလိုမလုပ်ဘူးဆိုရင် ကျနော်တို့ တနေ့ကို ၄ ယောက် ၅ ယောက် သေနေမှာပဲ အခုဆို သူတို့ရှိတယ် ကျနော်တို့ကိုလည်း ရိုက်သတ်လိုက်နိုင်တာပဲ အမြဲတမ်းကို ကျနော်တို့ကို နှိပ်စက်နေတယ်ဆိုရင် ဒါတွေကို နိုင်ငံတကာနဲ့ ကုလသမဂ္ဂတွေက ကျနော်တို့ကို အခုလို သတ်ဖြတ်နေတာအပေါ် ဘယ်လိုလုပ်ပေးမလဲဆိုတာကိုလည်း အကြံပေးကြပါဦး”
မြန်မာပြည် ပြန်နိုင်ရေးကလည်း မရေရာ ရှေ့အနာဂတ်ဘဝတွေအတွက်ကလည်း မရေမရာ ဖြစ်လာနေတဲ့အပြင် လူငယ်တွေ အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီးလေးတွေအထိ ဒီလိုအသက်အန္တရာယ် ခြိမ်းခြောက်ခံရတဲ့အထိ လုံခြုံရေးစိုးရိမ်မှုတွေ တိုးလာနေတဲ့အတွက် ဒုက္ခသည်စခန်းထဲကနေ လွတ်မြောက်အောင် လွတ်ရာလမ်းကြောင်းတွေရှာပြီး ပင်လယ်ခရီးလမ်းတွေကနေ ထွက်ပြေးကုန်ကြတာလည်းများလာတာလို့ ဦးစောလွင်ကဆက်ပြောပြပါတယ်။
”နောက်တခုက ဘာလဲဆိုရင် မြန်မာပြည်ပြန်ဖို့ လုပ်လာတယ်ဆိုရင် ARSA တွေက မင်းတို့တွေက ဘာကောင်တွေလဲ ဘာအဆင့်တွေလဲဆိုပြီး ကျနော်တို့ကို နှိပ်စက်တယ်။ နောက်တခုက မူးယစ်ဆေးဝါးတွေ ယူလာတယ်။ ယူလာပြီး စခန်းထဲမှာ ကယ်ရီတွေနဲ့ ချထားပေးတယ်။ ဖမ်းခံရတယ်ဆိုလည်း ကယ်ရီသမားတွေပဲ အဖမ်းခံရတယ်။ ARSAတွေ မူးယစ်ဂိုဏ်းသမားတွေက အဖမ်းမခံရဘူး။ နောက်တခုက အမျိုးသမီး ချောချောလှလှလေးတွေဆိုလည်း သူတို့အကုန်ပိုင်တယ်။ သူတို့အကုန်ပိုင်တယ်ဆိုပြီး မပေးဘူးဆိုလည်း အသက် ၁၃ နှစ် ၁၄နှစ် အမျိုးသမီးလေးတွေဆိုရင်လည်း သူတို့မျက်စိကျတယ်ဆိုရင်လည်း ယူသွားချင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့်မို့လို့ မလေးရှားတို့ အင်ဒိုနီးရှားတို့ကိုသွားနေကြတာ မေးစရာတောင် မလိုတော့ပါဘူး။ အဲ့လိုတွေ သွားနေကြတာ အဲ့တာကြောင့်ပဲ အမျိုးသမီးတွေ အရွယ်ရောက်လာပြီဆိုရင် အဲ့အမျိုးသမီးတွေကို မပေးဘူးဆိုရင် သူတို့ရဲ့ မိဘတွေ မောင်နှမတွေကို ရိုက်နှက်တယ် နှိပ်စက်တယ်။ ရိုက်သတ်တယ်။ ဒီလိုတွေဖြစ်နေတော့ ကျနော်တို့က မလေးရှားဖြစ်ဖြစ် ဘယ်ကိုပဲဖြစ်ဖြစ် ရတဲ့နေရာကို ရအောင်သွားကြတာ။ လမ်းမှာ သေနိုင်တယ်ဆိုတာကိုလည်း လူတိုင်းသိကြတယ်။ သိပေမဲ့ ဘယ်လိုလုပ်ကြမလဲ အခုကျနော်တို့ ဒုက္ခသည်စခန်းကိုရောက်လာကြတာလည်း အသက်ဘေးကယ်ဖို့ ပြေးလာကြတာ။ ဒီမှာလည်း ကိုယ့်အသက်ကို ကယ်ဖို့ မဖြစ်နိုင်ဘူးဆိုတော့ ရတဲ့နေရာတွေကို လွတ်အောင် ပြေးနေကြတာပါ ဒါပါပဲ။”
စခန်းတွေထဲမှာ ထင်ရှားတဲ့ ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်တွေ၊ ရိုဟင်ဂျာအရေးလှုပ်ရှားသူတွေနဲ့ ကမ့်တာဝန်ခံတွေအပါအဝင် ရိုဟင်ဂျာတချို့ကို လူအုပ်စုလိုက် အင်အားသုံး ရိုက်နှက်သတ်ဖြတ်တာရှိသလို- ဓားနဲ့ ဝိုင်းခုတ်သတ်တာမျိုး သေနတ်နဲ့ အနီးကတ်ပစ်သတ်သွားတာမျိုးလို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှုတွေအပေါ် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရဲ့ ရာဇဝတ်ပြစ်မှု မူခင်းဆိုင်ရာ တည်ဆဲဥပဒေတွေနဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးဖော်ထုတ်ပြီး ကျုးလွန်သူတွေကို ထိရောက်တဲ့ အရေးယူအပြစ်ပေးမှုတွေ လုပ်ဖို့လည်း အရေးတကြီးလိုအပ်တယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေးအကြံပေး ဦးအောင်ကျော်မိုးကလည်း အကြံပြုပါတယ်။
“အဓိကကတော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာဖြစ်တဲ့ အမှုတွေက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာရှိတဲ့ တည်ဆဲဥပဒေတွေနဲ့အညီ သမာသမတ်ကျကျ ဒီအမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ဖို့လိုတယ်။ တရားဥပဒေရှု့ထောင်ကနေ လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို မိသားစုက သိနေဖို့လည်း လိုအပ်တယ်ပေါ့နော်။ အခုကျတော့ အသတ်ခံလိုက်ရတယ် မိသားစုဝင်တွေကို ကြားစခန်းထဲမှာ ထည့်လိုက်တယ်။ မိသားစုဝင်တွေဘက်က တရားမျှတမှုကို ဘယ်တော့ ရရှိမယ်ဆိုတာလည်းမသိဘူး။ ဆိုတော့ သူတို့ကို တတိယနိုင်ငံတခုကို ရွှေ့ပြောင်းပေးရုံနဲ့ သေဆုံးသွားသူတွေအတွက် တရားမျှတမှုရရှိတာမဟုတ်ဘူး အဲ့လိုဖြစ်နေတယ်ပေါ့နော် တရားမျှတမှုရသင့်ရထိုက်တာကို မိသားစုဝင်တွေကို အားပေးဖို့ အချိန်နဲ့တပြေးညီ စုံစမ်းမှုတွေ ဘယ်လိုရှိတယ်ဆိုတာ သိဖို့လိုတယ် တပြိုင်နက်တည်းမှာက ဒီလိုအခြိမ်းခြောက်ခံရ အသတ်ဖြတ်ခံရတဲ့သူမိသားစုဝင်တွေကို လုံခြုံတဲ့နေရာကို ပို့ပေးထားရုံနဲ့လည်း ဒီပြဿနာက ပြေလည်မဟုတ်ဘူး အရင်းမြစ်က ဘာလဲဆိုတော့ ဒီလိုလူဆိုး လူမိုက်တွေ ရာဇဝတ်ဂိုဏ်းတွေကို ကမ့်တွေထဲမှာ ရှင်သန်လို့မရအောင် လုံခြုံရေးအစီအမံတွေ ကောင်းကောင်းမွန်မွန် လုပ်ဖို့လိုတယ်ပေါ့နော်။ ကောင်းကောင်းမွန်မွန် မလုပ်ပေးတဲ့ကာလပတ်လုံး ရှိနေမှာပဲ မနေ့က အသတ်ခံရတယ် ဒီနေ့ အရိုက်ခံရတယ် နိစ္စဓူဝ လိုဖြစ်လာတယ် ကမ့်ထဲမှာ နေ့စဉ် သာမာန်ကိစ္စတခုလိုကိုဖြစ်လာနေတာကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရအနေနဲ့ အထူးအစီအမံတွေနဲ့ကို ကိုင်တွယ်ဖို့လိုတယ်။”
လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှစ် သြဂုတ်လကုန်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်း ရခိုင်မှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ARSA အဖွဲ့ရဲ့ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုတွေ နောက်ပိုင်း၊ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး အသွင်ဆောင် ပဋိပက္ခတွေရဲ့ နောက်ပိုင်း၊ စစ်တပ်နဲ့ နယ်ခြားစောင့်တပ်တွေရဲ့ နယ်မြေရှင်းလင်းမှုတွေအတွင်း အသက်ဘေးက စိုးရိမ်ရလို့ ရိုဟင်ဂျာမွတ်စလင် ၇ သိန်းကျော်ဟာ အိမ်နီးချင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက်ကို တိမ်းရှောင်ထွက်ပြေးသွားကြတာပါ။ ရိုဟင်ဂျာတွေ ဘင်္ဂလားဘက် ရောက်ခါစတုန်းကတော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရနဲ့ ဒေသခံ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက ဆီးကြိုခဲ့ကြပေမယ့်၊ ဒေသခံသတင်းမီဒီယာတွေနဲ့ နိုင်ငံရေးသမားတွေဟာ ရိုဟင်ဂျာတွေကို မူးယစ်ဆေးဝါးရောင်းသူတွေ၊ အကြမ်းဖက်သူတွေ ရာဇဝတ်သားတွေအဖြစ် ပုံဖေါ်ပြောဆိုလာသလို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ဝန်ကြီးချုပ်ကိုယ်တိုင်ကလည်း ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေဟာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံအတွက် ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးဖြစ်လာနေတယ်ဆိုပြီး ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။
အခုလက်ရှိအချိန်မှာလဲ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နှစ်နိုင်ငံနယ်စပ်အနီး AA ရခိုင်လက်နက်ကိုင်တပ်နဲ့ စစ်ကောင်စီတပ်တို့ကြား စစ်ရေးတင်းမာနေဆဲအခြေအနေတွေကြောင့် ရိုဟင်ဂျာတို့ နေရပ်ပြန်ရေးအစီအစဉ်တွေ အဆင်ပြေ အောင်မြင်နိုင်ဖွယ် မရှိပါဘူး။ ဒါ့အပြင် ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်စခန်းတွင်းမှာကို ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှုတွေ တစထက်တစ ပိုတိုးလာတဲ့ အခြေအနေအရ ရိုဟင်ဂျာတွေရဲ့ လုံခြုံရေးကလည်း စိုးရိမ်စရာအလွန်ကောင်းတဲ့ အနေအထား ဖြစ်နေတယ် ဒီလိုရိုဟင်ဂျာတွေရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာရော ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာပါ ရေရှည်ရပ်တည်နေထိုင်နိုင်ရေးနဲ့ အနာဂတ်မျှော်လင့်ချက် မရေမရာ ဖြစ်လာနေတဲ့အပေါ် စနစ်တကျကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ရေး ကုလသမဂ္ဂ နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းအပါအဝင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဘက်က တာဝန်ရှိသူတွေကြား အထူးအလေးထား စဉ်းစားဆောင်ရွက်ပေးဖို့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေဘက်က တောင်းဆိုနေကြကြောင်းပါ။
==== Unicode ====
သိနျးနဲ့ခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာမူဆလငျတှေ ခိုလှုံနထေိုငျရာ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံ ကော့ဇျဘဇားခရိုငျထဲက ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ စခနျးတာဝနျခံတှအေပါအဝငျ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတခြို့ လုပျကွံသတျဖွတျခံရမှုတှေ မကွာခဏဖွဈလာနတေဲ့အတှကျ ဒုက်ခသညျတှရေဲ့စခနျးတှငျးနေ့စဉျဘဝလုံခွုံရေးက အထူးစိုးရိမျစရာ ဖွဈလာနပွေီး ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှအေတှကျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှစဈတပျနဲ့ ရဲတပျဖှဲ့ဝငျတှေ ဒီ့ထကျပိုတိုးခထြားပွီး ထိရောကျတဲ့လုံခွုံရေးတာဝနျယူပေးသငျ့တယျလို့ ရိုဟငျဂြာအရေး လှုပျရှားသူတှနေဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေ ပွောပါတယျ။တယျ။ အသတျခံခဲ့ရတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှနေဲ့ ကနြျရဈသူမိသားစုတှေ တရားမြှတမှုရရေး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံရဲ့ တညျဆဲဥပဒတှေနေဲ့အညီ ကြူးလှနျသူတှကေို စုံစမျးဖောျထုတျအရေးယူဆောငျရှကျပေးဖို့ကိုလညျး တိုကျတှနျးတောငျးဆိုကွပါတယျ။ နေ့စဉျနီးပါး ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ သဆေုံးထိခိုကျမှုတှေ ဖွဈနရေတဲ့ လုံခွုံမှုကငျးမဲ့နတေဲ့ အနအေထားအပေါျ ရိုဟငျဂြာတို့ စိုးရိမျခကြျတှကေို စုစညျးပွီး မဆုမှနျ တငျပွပေးထားပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံ ရခိုငျမွောကျပိုငျးကနေ လှနျခဲ့တဲ့ ခွောကျနှဈကြောျလောကျကတညျးက သိနျးခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှေ ထှကျပွေးတိမျးရှောငျလာကွတဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံ ကော့ဇျဘဇားခရိုငျထဲက ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ ဒီနှဈပိုငျးတှထေဲမှာ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတခြို့ကို လူအုပျစုတှနေဲ့ သနေတျနဲ့ပဈ ဓားနဲ့ခုတျသတျတဲ့ ဖွဈရပျတှမြေားပွားလာနတောပါ။ ရိုဟငျဂြာစခနျးတှထေဲ ARSA အစှနျးရောကျအဖှဲ့ကနေ ပဈမှတျထားတိုကျခိုကျနလေို့ ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ အသတျခံရမှုတှေ ပိုမြားလာတယျလို့ ကော့ဇျဘဇားခရိုငျ ရဲတပျဖှဲ့အကွီးအကဲ က AFP သတငျးဌာနကို ပွောခဲ့ဖူးပါတယျ။ ရိုဟငျဂြာစခနျးတှထေဲက စိုးရိမျစရာဖွဈလာနတေဲ့ လကျရှိလုံခွုံရေး အခွအေနအေပေါျ NUG အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရ လူ့အခှငျ့အရေးအကွံပေး ဦးအောငျကြောျမိုးက ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးကို အခုလိုသုံးသပျပွောဆိုပါတယျ။
“အခုလကျရှိ ဒုက်ခသညျစခနျးရဲ့ လုံခွုံရေးအခွအေနကေ အရမျးစိုးရျိမျစရာကောငျးတယျ။ ကနြောျတို့ ၂၀၁၇-၂၀၁၈ ခုနှဈတုနျးကနဲ့ယှဉျရငျ အခုက နေ့စဉျနဲ့အမြှကို အသတျခံနရေတဲ့ အနအေထားရှိတယျ။ အဲ့ဒီ့အတှကျ လူငယျတှေ ကှနျမွူနတီ အလုပျလုပျနတေဲ့လူတှေ ငွိမျးခမြျးရေးတှေ တရားမြှတမှုရရှိရေး လုပျနတေဲ့သူတှေ ဆောငျရှကျနတေဲ့သူတှေ နောကျပွီးတော့ နရေပျပွနျရေးလုပျငနျးတှကေို ဦးဆောငျလုပျနတေဲ့သူတှကေို အဓိက ပဈမှတျထားပွီး လုပျတာအပွငျ တခွားသောဒုစရိုကျမှုတှလေညျး ပုံသဏ်ဍာနျအမြိုးမြိုးနဲ့ ရှိနတေယျပေါ့နောျ။ နဂိုတုနျးက ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရက စဈတပျကို ခထြားတဲ့အခါကတြော့ လုံခွုံရေးက စဈတပျကိုခထြားတဲ့အခါကတြော့ လုံခွုံရေးကို ထိနျးထိနျးသိမျးသိမျး လုပျနိုငျခဲ့တယျပေါ့နောျ။ အခုကတြော့ စဈတပျကို ပွနျရုပျသိမျးပွီးတော့ ရဲကိုခထြားတဲ့အခါကတြော့ မနိုငျမနငျးတှေ ဖွဈတယျပေါ့နောျ။ နောကျ မီးတှဘောတှလေညျး မရှိတဲ့အခါကတြော့ လူတဈသနျးလောကျရှိတဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ ဖွဈခငြျတိုငျးဖွဈနတေဲ့ပုံစံမြိုးတှေ ဖွဈနတေယျပေါ့နောျ။ အဲ့ဒီ့အတှကျ ဒုက်ခသညျစခနျးအသီးသီးက ဒုက်ခသညျတှကေ စိုးရိမျစိတျတှေ ကွောကျစိတျတှနေဲ့ ရှငျသနျနရေတဲ့သဘောရှိတယျ။ ဆိုတော့ အဓိကအကဆြုံးကတော့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရမှာ တာဝနျရှိတယျ အိမျရှငျအနနေဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေို လကျခံထားတဲ့အခါကတြာ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက တရားဥပဒစေိုးမိုးရေး လုံခွုံရေးတှကေို ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရရဲ့ အခနျးကဏ်ဍက အရေးပါတယျ တပွိုငျနကျတညျးမှာပဲ UNHCR နဲ့ NGO INGO တှရေဲ့ အခနျးကဏ်ဍကလညျး အရေးကွီးသလို ဒီလုံခွုံရေးတှကေို သာမာနျရိုးကြ မဟုတျဘဲ၊ ပိုမိုအားကောငျးတဲ့ နညျးစနဈတှေ ဘယျလိုထိနျးသိမျးရမလဲဆိုတာကို စဉျးစားဖို့လိုတယျပေါ့နောျ။ လူထုဗဟိုပွု လုံခွုံရေးစနဈကို လုပျပေးဖို့လိုတယျ။”
ဒီလို ရိုဟငျဂြာတှေ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ အကွမျးဖကျ အသတျဖွတျခံရမှုတှေ ခပျစိတျစိတျမြားလာနတေဲ့ အခွအေနအေပေါျ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကွေား အသကျအန်တရာယျ စိုးရိမျမှုတှနေဲ့ စိုးရိမျပူပငျမှုတှပေိုတိုးလာနတေယျလို့ အမညျမဖောျလိုတဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေ ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးကို ပွောပွပါတယျ။ ကော့ဇျဘဇားစခနျးက ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျ ဦးစောလှငျက ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ လုပျကွံသတျဖွတျခံနရေတဲ့ လကျရှိလုံခွုံရေး အခွအေနနေဲ့ ရငျဆိုငျနရေတဲ့ အခကျအခဲတှအေကွောငျး အခုလိုပွောပွပါတယျ။
”ဒုက်ခသညျစခနျးထဲက အခွအေနကေ တနေ့ထကျ တနေ့ ပိုပိုပွီးတော့ကို ဆိုးဝါးလာနတေဲ့အခွအေနဖွေဈနပေါတယျ။ အရငျတုနျးက တဈယောကျ နှဈယောကျလောကျပဲ တနေ့ကိုဖွဈနပွေီးတော့ လှနျခဲ့တဲ့ ဒီဇငျဘာလ လောကျကစပွီး တရကျကို နှဈယောကျ သုံးယောကျ လေးယောကျ အထိကို မြားလာနပေါတယျ။ ဒါကွောငျ့ ကနြောျတို့ ဒုက်ခသညျတှဘေကျက ဘယျလိုလုံခွုံမှုရှိအောငျ လုပျရမလဲ ဘယျလိုနကွေရမလဲဆိုတာကို ကနြောျတို့ အငျမတနျမှကို စိုးရိမျနကွေရပါတယျ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ကနြောျတို့အတှကျ အသကျအာမခံခကြျဆိုတာ ကနြောျတို့အတှကျ ဘာမှကို မမွငျရဘူး။ ဆိုတော့ ဒီမှာနကွေတဲ့ ပညာတတျလူငယျတှေ မောျလဝီတှေ ခေါငျးဆောငျတှေ အကုနျကုနျသှားနိုငျတယျလို့ ကနြောျမွငျပါတယျ။ စခနျးတိုငျးမှာ ARSA အဖှဲ့ဝငျတှရှေိတယျ ဒါပမေဲ့ လိုကျရှာရငျလညျး မမွငျရဘူး။ လိုကျရှာတယျဆိုရငျ ဟိုဘကျ ဒီဘကျကို ရှောငျနကွေတယျ။ မဟုတျဘူးဆို သူတို့ အဖမျးခံရမှာပဲ။ ဒီလိုမလုပျဘူးဆိုရငျ ကနြောျတို့ တနေ့ကို ၄ ယောကျ ၅ ယောကျ သနေမှောပဲ အခုဆို သူတို့ရှိတယျ ကနြောျတို့ကိုလညျး ရိုကျသတျလိုကျနိုငျတာပဲ အမွဲတမျးကို ကနြောျတို့ကို နှိပျစကျနတေယျဆိုရငျ ဒါတှကေို နိုငျငံတကာနဲ့ ကုလသမဂ်ဂတှကေ ကနြောျတို့ကို အခုလို သတျဖွတျနတောအပေါျ ဘယျလိုလုပျပေးမလဲဆိုတာကိုလညျး အကွံပေးကွပါဦး”
မွနျမာပွညျ ပွနျနိုငျရေးကလညျး မရရော ရှေ့အနာဂတျဘဝတှအေတှကျကလညျး မရမေရာ ဖွဈလာနတေဲ့အပွငျ လူငယျတှေ အထူးသဖွငျ့ အမြိုးသမီးလေးတှအေထိ ဒီလိုအသကျအန်တရာယျ ခွိမျးခွောကျခံရတဲ့အထိ လုံခွုံရေးစိုးရိမျမှုတှေ တိုးလာနတေဲ့အတှကျ ဒုက်ခသညျစခနျးထဲကနေ လှတျမွောကျအောငျ လှတျရာလမျးကွောငျးတှရှောပွီး ပငျလယျခရီးလမျးတှကေနေ ထှကျပွေးကုနျကွတာလညျးမြားလာတာလို့ ဦးစောလှငျကဆကျပွောပွပါတယျ။
”နောကျတခုက ဘာလဲဆိုရငျ မွနျမာပွညျပွနျဖို့ လုပျလာတယျဆိုရငျ ARSA တှကေ မငျးတို့တှကေ ဘာကောငျတှလေဲ ဘာအဆငျ့တှလေဲဆိုပွီး ကနြောျတို့ကို နှိပျစကျတယျ။ နောကျတခုက မူးယဈဆေးဝါးတှေ ယူလာတယျ။ ယူလာပွီး စခနျးထဲမှာ ကယျရီတှနေဲ့ ခထြားပေးတယျ။ ဖမျးခံရတယျဆိုလညျး ကယျရီသမားတှပေဲ အဖမျးခံရတယျ။ ARSAတှေ မူးယဈဂိုဏျးသမားတှကေ အဖမျးမခံရဘူး။ နောကျတခုက အမြိုးသမီး ခြောခြောလှလှလေးတှဆေိုလညျး သူတို့အကုနျပိုငျတယျ။ သူတို့အကုနျပိုငျတယျဆိုပွီး မပေးဘူးဆိုလညျး အသကျ ၁၃ နှဈ ၁၄နှဈ အမြိုးသမီးလေးတှဆေိုရငျလညျး သူတို့မကြျစိကတြယျဆိုရငျလညျး ယူသှားခငြျကွတယျ။ ဒါကွောငျ့မို့လို့ မလေးရှားတို့ အငျဒိုနီးရှားတို့ကိုသှားနကွေတာ မေးစရာတောငျ မလိုတော့ပါဘူး။ အဲ့လိုတှေ သှားနကွေတာ အဲ့တာကွောငျ့ပဲ အမြိုးသမီးတှေ အရှယျရောကျလာပွီဆိုရငျ အဲ့အမြိုးသမီးတှကေို မပေးဘူးဆိုရငျ သူတို့ရဲ့ မိဘတှေ မောငျနှမတှကေို ရိုကျနှကျတယျ နှိပျစကျတယျ။ ရိုကျသတျတယျ။ ဒီလိုတှဖွေဈနတေော့ ကနြောျတို့က မလေးရှားဖွဈဖွဈ ဘယျကိုပဲဖွဈဖွဈ ရတဲ့နရောကို ရအောငျသှားကွတာ။ လမျးမှာ သနေိုငျတယျဆိုတာကိုလညျး လူတိုငျးသိကွတယျ။ သိပမေဲ့ ဘယျလိုလုပျကွမလဲ အခုကနြောျတို့ ဒုက်ခသညျစခနျးကိုရောကျလာကွတာလညျး အသကျဘေးကယျဖို့ ပွေးလာကွတာ။ ဒီမှာလညျး ကိုယျ့အသကျကို ကယျဖို့ မဖွဈနိုငျဘူးဆိုတော့ ရတဲ့နရောတှကေို လှတျအောငျ ပွေးနကွေတာပါ ဒါပါပဲ။”
စခနျးတှထေဲမှာ ထငျရှားတဲ့ ဘာသာရေးခေါငျးဆောငျတှေ၊ ရိုဟငျဂြာအရေးလှုပျရှားသူတှနေဲ့ ကမျ့တာဝနျခံတှအေပါအဝငျ ရိုဟငျဂြာတခြို့ကို လူအုပျစုလိုကျ အငျအားသုံး ရိုကျနှကျသတျဖွတျတာရှိသလို- ဓားနဲ့ ဝိုငျးခုတျသတျတာမြိုး သနေတျနဲ့ အနီးကတျပဈသတျသှားတာမြိုးလို လုပျကွံသတျဖွတျမှုတှအေပေါျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံရဲ့ ရာဇဝတျပွဈမှု မူခငျးဆိုငျရာ တညျဆဲဥပဒတှေနေဲ့ စုံစမျးစဈဆေးဖောျထုတျပွီး ကြုးလှနျသူတှကေို ထိရောကျတဲ့ အရေးယူအပွဈပေးမှုတှေ လုပျဖို့လညျး အရေးတကွီးလိုအပျတယျလို့ လူ့အခှငျ့အရေးအကွံပေး ဦးအောငျကြောျမိုးကလညျး အကွံပွုပါတယျ။
“အဓိကကတော့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှမှာဖွဈတဲ့ အမှုတှကေ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှမှာရှိတဲ့ တညျဆဲဥပဒတှေနေဲ့အညီ သမာသမတျကကြြ ဒီအမှုတှကေို ကိုငျတှယျဖို့လိုတယျ။ တရားဥပဒရှေု့ထောငျကနေ လုပျငနျးစဉျတှကေို မိသားစုက သိနဖေို့လညျး လိုအပျတယျပေါ့နောျ။ အခုကတြော့ အသတျခံလိုကျရတယျ မိသားစုဝငျတှကေို ကွားစခနျးထဲမှာ ထညျ့လိုကျတယျ။ မိသားစုဝငျတှဘေကျက တရားမြှတမှုကို ဘယျတော့ ရရှိမယျဆိုတာလညျးမသိဘူး။ ဆိုတော့ သူတို့ကို တတိယနိုငျငံတခုကို ရှှေ့ပွောငျးပေးရုံနဲ့ သဆေုံးသှားသူတှအေတှကျ တရားမြှတမှုရရှိတာမဟုတျဘူး အဲ့လိုဖွဈနတေယျပေါ့နောျ တရားမြှတမှုရသငျ့ရထိုကျတာကို မိသားစုဝငျတှကေို အားပေးဖို့ အခြိနျနဲ့တပွေးညီ စုံစမျးမှုတှေ ဘယျလိုရှိတယျဆိုတာ သိဖို့လိုတယျ တပွိုငျနကျတညျးမှာက ဒီလိုအခွိမျးခွောကျခံရ အသတျဖွတျခံရတဲ့သူမိသားစုဝငျတှကေို လုံခွုံတဲ့နရောကို ပို့ပေးထားရုံနဲ့လညျး ဒီပွူနာက ပွလေညျမဟုတျဘူး အရငျးမွဈက ဘာလဲဆိုတော့ ဒီလိုလူဆိုး လူမိုကျတှေ ရာဇဝတျဂိုဏျးတှကေို ကမျ့တှထေဲမှာ ရှငျသနျလို့မရအောငျ လုံခွုံရေးအစီအမံတှေ ကောငျးကောငျးမှနျမှနျ လုပျဖို့လိုတယျပေါ့နောျ။ ကောငျးကောငျးမှနျမှနျ မလုပျပေးတဲ့ကာလပတျလုံး ရှိနမှောပဲ မနေ့က အသတျခံရတယျ ဒီနေ့ အရိုကျခံရတယျ နိစ်စဓူဝ လိုဖွဈလာတယျ ကမျ့ထဲမှာ နေ့စဉျ သာမာနျကိစ်စတခုလိုကိုဖွဈလာနတောကို ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရအနနေဲ့ အထူးအစီအမံတှနေဲ့ကို ကိုငျတှယျဖို့လိုတယျ။”
လှနျခဲ့တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနှဈ သွဂုတျလကုနျပိုငျး မွနျမာနိုငျငံမွောကျပိုငျး ရခိုငျမှာ ဖွဈခဲ့တဲ့ ARSA အဖှဲ့ရဲ့ အကွမျးဖကျတိုကျခိုကျမှုတှေ နောကျပိုငျး၊ လူမြိုးရေး၊ ဘာသာရေး အသှငျဆောငျ ပဋိပက်ခတှရေဲ့ နောကျပိုငျး၊ စဈတပျနဲ့ နယျခွားစောငျ့တပျတှရေဲ့ နယျမွရှေငျးလငျးမှုတှအေတှငျး အသကျဘေးက စိုးရိမျရလို့ ရိုဟငျဂြာမှတျစလငျ ၇ သိနျးကြောျဟာ အိမျနီးခငြျး ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျကို တိမျးရှောငျထှကျပွေးသှားကွတာပါ။ ရိုဟငျဂြာတှေ ဘငျ်ဂလားဘကျ ရောကျခါစတုနျးကတော့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရနဲ့ ဒသေခံ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးက ဆီးကွိုခဲ့ကွပမေယျ့၊ ဒသေခံသတငျးမီဒီယာတှနေဲ့ နိုငျငံရေးသမားတှဟော ရိုဟငျဂြာတှကေို မူးယဈဆေးဝါးရောငျးသူတှေ၊ အကွမျးဖကျသူတှေ ရာဇဝတျသားတှအေဖွဈ ပုံဖေါျပွောဆိုလာသလို ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ ဝနျကွီးခြုပျကိုယျတိုငျကလညျး ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှဟော ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံအတှကျ ဝနျထုပျဝနျပိုးဖွဈလာနတေယျဆိုပွီး ပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။
အခုလကျရှိအခြိနျမှာလဲ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ နှဈနိုငျငံနယျစပျအနီး AA ရခိုငျလကျနကျကိုငျတပျနဲ့ စဈကောငျစီတပျတို့ကွား စဈရေးတငျးမာနဆေဲအခွအေနတှေကွေောငျ့ ရိုဟငျဂြာတို့ နရေပျပွနျရေးအစီအစဉျတှေ အဆငျပွေ အောငျမွငျနိုငျဖှယျ မရှိပါဘူး။ ဒါ့အပွငျ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျစခနျးတှငျးမှာကို ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ လုပျကွံသတျဖွတျမှုတှေ တစထကျတစ ပိုတိုးလာတဲ့ အခွအေနအေရ ရိုဟငျဂြာတှရေဲ့ လုံခွုံရေးကလညျး စိုးရိမျစရာအလှနျကောငျးတဲ့ အနအေထား ဖွဈနတေယျ ဒီလိုရိုဟငျဂြာတှရေဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာရော ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှမှာပါ ရရှေညျရပျတညျနထေိုငျနိုငျရေးနဲ့ အနာဂတျမြှောျလငျ့ခကြျ မရမေရာ ဖွဈလာနတေဲ့အပေါျ စနဈတကကြိုငျတှယျဖွရှေငျးနိုငျရေး ကုလသမဂ်ဂ နိုငျငံတကာအသိုငျးအဝိုငျးအပါအဝငျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရနဲ့ မွနျမာနိုငျငံဘကျက တာဝနျရှိသူတှကွေား အထူးအလေးထား စဉျးစားဆောငျရှကျပေးဖို့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှဘေကျက တောငျးဆိုနကွေကွောငျးပါ။
