(Zawgyi / Unicode)
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနဲ့ တရုတ်တို့အကြား တောင်တရုတ်ပင်လယ်ပြင်အတွင်း လွတ်လပ်စွာ ရေကြောင်းသွားလာခွင့်အတွက် ဆက်လက်အငြင်းပွားလျက် ရှိပါတယ်။ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ပြင်အတွင်း ကျွန်းတွေနဲ့ ရေပိုင်နက် အတော်များများကို တရုတ်က သူပိုင်အဖြစ် ကြေညာထားပါတယ်။ ဒီအငြင်းပွားမှုအပေါ်မှာ ဒေသတွင်း အဓိကနိုင်ငံကြီး တနိုင်ငံကတော့ အများအားဖြင့် နှုတ်ဆိတ်နေခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အခုနောက်ပိုင်း ပြောင်းလဲမှုတွေ ရှိလာပါတယ်။ ဗွီအိုအေသတင်းထောက် Yuni Salim သတင်းပေးပို့ထားတာကို ကိုဇော်မိုးကျော် ပြောပြပေးပါမယ်။
တောင်တရုတ်ပင်လယ်ပြင်အတွင်း ပိုင်နက်အငြင်းပွားမှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အရှေ့တောင်အာရှအတွင်း အကြီးဆုံးနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ အင်ဒိုနီးရှားဟာ တရုတ်ကို ပျော့ပျောင်းစွာ ချဉ်းကပ်ဆက်ဆံလေ့ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် မကြာသေးမီကစလို့ အင်ဒိုနီးရှားဟာ ဒေသတွင်း သူ့ရဲ့အခွင့်အရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ခိုင်ခိုင်မာမာ ပြတ်ပြတ်သားသား စတင်ပြောဆို ရပ်တည်လာပါတယ်။
တရုတ်က သူ့ရေပိုင်နက်ပါလို့ ကြွေးကြော်ထားတဲ့ ပင်လယ်ပြင်အတွင်း ပြီးခဲ့တဲ့ သြဂုတ်လထဲတုန်းက အင်ဒိုနီးရှားက အမေရိကန်နဲ့ ပူးတွဲ စစ်ရေးလေ့ကျင့်ခဲ့ပါတယ်။ တရုတ်က ဒီကိစ္စကို ချက်ချင်း ကန့်ကွက်ခဲ့ပါတယ်။
ဝါရှင်တန်အခြေစိုက် မဟာဗျူဟာနဲ့ နိုင်ငံတကာလေ့လာရေးဌာန CSIS က Greg Polling က အခုလို သုံးသပ်ပြောဆိုပါတယ်။
“Tuna Block ရေပိုင်နက်အတွင်း အင်ဒိုနီးရှားရဲ့ စစ်ရေးလေ့ကျင့်မှုကြောင့် ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် လိပ်ခဲတည်းလည်း ဖြစ်ခဲ့ရတဲ့ အခြေအနေဟာ အင်ဒိုနီးရှားအတွက် အခက်အခဲတွေ ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် (sub region/Asean) ဒေသတွင်း သံတမန်ရေး နည်းလမ်းတွေကို ရှာဖွေဖို့ လှည့်သာပြောင်းသာ အခြေအနေတရပ်ကို ဖန်တီးပေးခဲ့ပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ အာဆီယံပြင်ပမှာ ဒီဒေသနဲ့ပတ်သက်လို့ အငြင်းပွားနေတဲ့သူတွေနဲ့ ဆက်ဆံဖို့အတွက် ဖြစ်ပါတယ်။ တကယ်တော့ ဒါကိုလည်း အင်ဒိုနီးရှား မလုပ်ချင်ဘူး။”
Tuna Block ရေပိုင်နက်ဟာ Natuna ကျွန်းတွေအနီးက ပင်လယ်ရေပြင်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ပါတယ်။ မကြာသေးမီကမှ အဓိကပြဿနာနေရာတခု ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ ဒီဒေသကို အင်ဒိုနီးရှားက သူ့ရဲ့ စီးပွားရေးအထူးဇုန်အတွင်း ပါဝင်တယ်လို့ သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ တရုတ်ကလည်း သူ့ရဲ့ အစဉ်အဆက် ငါးဖမ်းခဲ့တဲ့ ရေပိုင်နက်လို့ သတ်မှတ်ထားပါတယ်။
အခုတော့ အင်ဒိုနီးရှားဟာလည်း အခြား အင်ဒို-ပစိဖိတ် ဒေသတွင်းက နိုင်ငံတွေလိုပဲ တရုတ်ငါးဖမ်းသင်္ဘောတွေနဲ့ ကင်းလှည့်ရေယာဉ်တွေကို အငြင်းပွားနေတဲ့ ရေပိုင်နက်ထဲက ထွက်ခွါသွားဖို့ ခုခံဖယ်ရှားတာတွေ ပုံမှန်လုပ်လာနေပါတယ်။
RAND Cooperation က Scott Harold ကတော့ အခုလိုပြောပါတယ်။
“ကျနော်ထင်တာကတော့ တရုတ်က ဒီကိစ္စ အလေးအနက်ထားပါတယ်။ အင်ဒိုနီးရှားက တရုတ်နဲ့ အဝေးဆုံးမှာ ရှိပါတယ်။ တရုတ်ရဲ့ ဖိအားပေး အကျပ်ကိုင်မှုကို အနည်းဆုံးခံရတဲ့တိုင်းပြည် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် တရုတ်ကတော့ အားလုံးကို ဖိအားပေး လုပ်ဆောင်မှာပါပဲ။”
အခုဆိုရင် အင်ဒိုနီးရှားဟာ တရုတ်ရဲ့ ပိုင်နက်ကျူးကျော်မှုကို ပူးပေါင်းကာကွယ်ဖို့ စုဖွဲ့ထားတဲ့ အရှေ့တောင်အာရှ ၅ နိုင်ငံ၊ မလေးရှား၊ စင်ကာပူ၊ ဖိလစ်ပိုင်၊ ဘရူနိုင်း၊ ဗီယက်နမ်တို့ ပါဝင်တဲ့ အဖွဲ့နဲ့ပါ ဆက်ဆံမှုတွေ ရှိလာနေပြီ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမယ့် Natuna ကျွန်းစု ရေပိုင်နက် အငြင်းပွားမှုမှာ အင်ဒိုနီးရှားက တရုတ်ကို တင်းတင်းမာမာ ဆက်ဆံဖို့ ဆိုရာမှာ တရုတ်ဟာ အင်ဒိုနီးရှားရဲ့ အကြီးဆုံးကုန်သွယ်ဘက်ဖြစ်ပြီး အင်ဒိုနီးရှားမှာ ဒုတိယအများဆုံး ရင်းနှီးမြှုပ်နှံထားသူ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဒီနှစ်ခုကို ခွဲခြားဖို့မှာ အခက်အခဲတွေ ရှိနေပါတယ်။
ဝါရှင်တန်အခြေစိုက် မဟာဗျူဟာနဲ့ နိုင်ငံတကာ လေ့လာရေးဌာန CSIS က Greg Polling က အခုလို သုံးသပ် ပြောဆိုပါတယ်။
“တရုတ်နဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့ ဆက်ဆံရေးကို ထိန်းထားနိုင်ဖို့က သူတို့ရဲ့ နံပါတ် ၁ အချက် ဖြစ်ပါတယ်။ အဓိကကတော့ သူတို့ရဲ့ အခြေခံအဆောက်အဦးတွေအတွက် တရုတ်ရဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေ ဝင်ရောက်လာရေးဟာ အမြဲတမ်း ထိပ်ဆုံးက ဦးစားပေးဖြစ်ပါတယ်။”
အဲဒီလိုပါပဲ၊ အခြား ၅ နိုင်ငံအနေနဲ့လည်း မျှတအောင် ထိန်းညှိလုပ်ဆောင်ပါတယ်။ အင်ဒိုနီးရှားနဲ့ ပင်လယ်ပြင်လုံခြုံရေး ကိစ္စတွေမှာ ပိုမိုပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်နိုင်အောင် ကြိုးပမ်းသလို အခြား အင်ဒို-ပစိဖိတ် နိုင်ငံတွေနဲ့လည်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်မှုကို လုပ်ကြပါတယ်။
RAND Corporation က Scott Harold ကတော့ အခုလိုမြင်ပါတယ်။
“တရုတ်ဟာ ရုပ်ဝတ္ထုစွမ်းအားအရ နိုင်ငံအတော်များများထက် မယှဉ်သာအောင် သာလွန်ပါတယ်။ ဒီနိုင်ငံတွေအနေနဲ့ သူတို့အပေါ် အတော်ကို အတင်းအကျပ် ဖိအားပေးလာတဲ့ အခြေအနေမျိုးမှာသာ တုံ့ပြန်တိုက်ခိုက်ဖို့ဆိုတဲ့ နည်းလမ်းကို ရွေးချယ်ကြပါတယ်။ အချို့ အသေးစားကိစ္စလေးတွေမှာတော့ လူသိရှင်ကြား ပြဿနာဖြစ်လာအောင် မလုပ်တော့ဘဲ တိုးတိုးတိတ်တိတ် ကြိတ်ပြီး ဖြေရှင်းတတ်ကြပါတယ်။”
မိမိတို့ရဲ့ သက်ဆိုင်ရာ ရေပိုင်နက်ကို ကာကွယ်ဖို့ အငြင်းပွားမှုထဲမှာ ပါဝင်နေတဲ့ အာဆီယံ ၆ နိုင်ငံရဲ့ အစည်းအဝေးကို ဖေဖော်ဝါရီလထဲမှာ ကျင်းပဖို့ စီစဉ်ထားပေမယ့် COVID-19 ကြောင့် မတ်လကုန်ပိုင်းအထိ ရွှေ့ဆိုင်းထားကြောင်းပါ။
----------------------------
(Unicode)
တောငျတရုတျပငျလယျဒသေတှငျး ရပိုငျခှင့ျ အငျဒိုနီးရှား စတငျလှုပျရှား
အမရေိကနျပွညျထောငျစုနဲ့ တရုတျတို့အကွား တောငျတရုတျပငျလယျပွငျအတှငျး လှတျလပျစှာ ရကွေောငျးသှားလာခှင့ျအတှကျ ဆကျလကျအငွငျးပှားလကြျ ရှိပါတယျ။ တောငျတရုတျပငျလယျပွငျအတှငျး ကြှနျးတှနေဲ့ ရပေိုငျနကျ အတောျမြားမြားကို တရုတျက သူပိုငျအဖွဈ ကွညောထားပါတယျ။ ဒီအငွငျးပှားမှုအပေါျမှာ ဒသေတှငျး အဓိကနိုငျငံကွီး တနိုငျငံကတော့ အမြားအားဖွင့ျ နှုတျဆိတျနခေဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ အခုနောကျပိုငျး ပွောငျးလဲမှုတှေ ရှိလာပါတယျ။ ဗှီအိုအသေတငျးထောကျ Yuni Salim သတငျးပေးပို့ထားတာကို ကိုဇောျမိုးကြောျ ပွောပွပေးပါမယျ။
တောငျတရုတျပငျလယျပွငျအတှငျး ပိုငျနကျအငွငျးပှားမှုနဲ့ ပတျသကျပွီး အရှေ့တောငျအာရှအတှငျး အကွီးဆုံးနိုငျငံဖွဈတဲ့ အငျဒိုနီးရှားဟာ တရုတျကို ပြော့ပြောငျးစှာ ခဉြျးကပျဆကျဆံလေ့ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ မကွာသေးမီကစလို့ အငျဒိုနီးရှားဟာ ဒသေတှငျး သူ့ရဲ့အခှင့ျအရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး ခိုငျခိုငျမာမာ ပွတျပွတျသားသား စတငျပွောဆို ရပျတညျလာပါတယျ။
တရုတျက သူ့ရပေိုငျနကျပါလို့ ကွှေးကွောျထားတဲ့ ပငျလယျပွငျအတှငျး ပွီးခဲ့တဲ့ သွဂုတျလထဲတုနျးက အငျဒိုနီးရှားက အမရေိကနျနဲ့ ပူးတှဲ စဈရေးလေ့ကငြ့ျခဲ့ပါတယျ။ တရုတျက ဒီကိစ်စကို ခကြျခငြျး ကန့ျကှကျခဲ့ပါတယျ။
ဝါရှငျတနျအခွစေိုကျ မဟာဗြူဟာနဲ့ နိုငျငံတကာလေ့လာရေးဌာန CSIS က Greg Polling က အခုလို သုံးသပျပွောဆိုပါတယျ။
“Tuna Block ရပေိုငျနကျအတှငျး အငျဒိုနီးရှားရဲ့ စဈရေးလေ့ကငြ့ျမှုကွောင့ျ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈ လိပျခဲတညျးလညျး ဖွဈခဲ့ရတဲ့ အခွအေနဟော အငျဒိုနီးရှားအတှကျ အခကျအခဲတှေ ဖွဈစခေဲ့ပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ (sub region/Asean) ဒသေတှငျး သံတမနျရေး နညျးလမျးတှကေို ရှာဖှဖေို့ လှည့ျသာပွောငျးသာ အခွအေနတေရပျကို ဖနျတီးပေးခဲ့ပါတယျ။ ဆိုလိုတာကတော့ အာဆီယံပွငျပမှာ ဒီဒသေနဲ့ပတျသကျလို့ အငွငျးပှားနတေဲ့သူတှနေဲ့ ဆကျဆံဖို့အတှကျ ဖွဈပါတယျ။ တကယျတော့ ဒါကိုလညျး အငျဒိုနီးရှား မလုပျခငြျဘူး။”
Tuna Block ရပေိုငျနကျဟာ Naturna ကြှနျးတှအေနီးက ပငျလယျရပွေငျရဲ့ အစိတျအပိုငျး ဖွဈပါတယျ။ မကွာသေးမီကမှ အဓိကပွူနာနရောတခု ဖွဈလာခဲ့ပါတယျ။ ဒီဒသေကို အငျဒိုနီးရှားက သူ့ရဲ့ စီးပှားရေးအထူးဇုနျအတှငျး ပါဝငျတယျလို့ သတျမှတျထားပါတယျ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ တရုတျကလညျး သူ့ရဲ့ အစဉျအဆကျ ငါးဖမျးခဲ့တဲ့ ရပေိုငျနကျလို့ သတျမှတျထားပါတယျ။
အခုတော့ အငျဒိုနီးရှားဟာလညျး အခွား အငျဒို-ပစိဖိတျ ဒသေတှငျးက နိုငျငံတှလေိုပဲ တရုတျငါးဖမျးသငျ်ဘောတှနေဲ့ ကငျးလှည့ျရယောဉျတှကေို အငွငျးပှားနတေဲ့ ရပေိုငျနကျထဲက ထှကျခှါသှားဖို့ ခုခံဖယျရှားတာတှေ ပုံမှနျလုပျလာနပေါတယျ။
RAND Cooperation က Scott Harold ကတော့ အခုလိုပွောပါတယျ။
“ကနြောျထငျတာကတော့ တရုတျက ဒီကိစ်စ အလေးအနကျထားပါတယျ။ အငျဒိုနီးရှားက တရုတျနဲ့ အဝေးဆုံးမှာ ရှိပါတယျ။ တရုတျရဲ့ ဖိအားပေး အကပြျကိုငျမှုကို အနညျးဆုံးခံရတဲ့တိုငျးပွညျ ဖွဈနိုငျပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ တရုတျကတော့ အားလုံးကို ဖိအားပေး လုပျဆောငျမှာပါပဲ။”
အခုဆိုရငျ အငျဒိုနီးရှားဟာ တရုတျရဲ့ ပိုငျနကျကြူးကြောျမှုကို ပူးပေါငျးကာကှယျဖို့ စုဖှဲ့ထားတဲ့ အရှေ့တောငျအာရှ ၅ နိုငျငံ၊ မလေးရှား၊ စငျကာပူ၊ ဖိလဈပိုငျ၊ ဘရူနိုငျး၊ ဗီယကျနမျတို့ ပါဝငျတဲ့ အဖှဲ့နဲ့ပါ ဆကျဆံမှုတှေ ရှိလာနပွေီ ဖွဈပါတယျ။
ဒါပမေယ့ျ Naturna ကြှနျးစု ရပေိုငျနကျ အငွငျးပှားမှုမှာ အငျဒိုနီးရှားက တရုတျကို တငျးတငျးမာမာ ဆကျဆံဖို့ ဆိုရာမှာ တရုတျဟာ အငျဒိုနီးရှားရဲ့ အကွီးဆုံးကုနျသှယျဘကျဖွဈပွီး အငျဒိုနီးရှားမှာ ဒုတိယအမြားဆုံး ရငျးနှီးမွှုပျနှံထားသူ ဖွဈတဲ့အတှကျ ဒီနှဈခုကို ခှဲခွားဖို့မှာ အခကျအခဲတှေ ရှိနပေါတယျ။
ဝါရှငျတနျအခွစေိုကျ မဟာဗြူဟာနဲ့ နိုငျငံတကာ လေ့လာရေးဌာန CSIS က Greg Polling က အခုလို သုံးသပျ ပွောဆိုပါတယျ။
“တရုတျနဲ့ ကောငျးမှနျတဲ့ ဆကျဆံရေးကို ထိနျးထားနိုငျဖို့က သူတို့ရဲ့ နံပါတျ ၁ အခကြျ ဖွဈပါတယျ။ အဓိကကတော့ သူတို့ရဲ့ အခွခေံအဆောကျအဦးတှအေတှကျ တရုတျရဲ့ ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှုတှေ ဝငျရောကျလာရေးဟာ အမွဲတမျး ထိပျဆုံးက ဦးစားပေးဖွဈပါတယျ။”
အဲဒီလိုပါပဲ၊ အခွား ၅ နိုငျငံအနနေဲ့လညျး မြှတအောငျ ထိနျးညှိလုပျဆောငျပါတယျ။ အငျဒိုနီးရှားနဲ့ ပငျလယျပွငျလုံခွုံရေး ကိစ်စတှမှော ပိုမိုပူးပေါငျး ဆောငျရှကျနိုငျအောငျ ကွိုးပမျးသလို အခွား အငျဒို-ပစိဖိတျ နိုငျငံတှနေဲ့လညျး ပူးပေါငျးဆောငျရှကျနိုငျမှုကို လုပျကွပါတယျ။
RAND Corporation က Scott Harold ကတော့ အခုလိုမွငျပါတယျ။
“တရုတျဟာ ရုပျဝတ်ထုစှမျးအားအရ နိုငျငံအတောျမြားမြားထကျ မယှဉျသာအောငျ သာလှနျပါတယျ။ ဒီနိုငျငံတှအေနနေဲ့ သူတို့အပေါျ အတောျကို အတငျးအကပြျ ဖိအားပေးလာတဲ့ အခွအေနမြေိုးမှာသာ တုံ့ပွနျတိုကျခိုကျဖို့ဆိုတဲ့ နညျးလမျးကို ရှေးခယြျကွပါတယျ။ အခြို့ အသေးစားကိစ်စလေးတှမှောတော့ လူသိရှငျကွား ပွူနာဖွဈလာအောငျ မလုပျတော့ဘဲ တိုးတိုးတိတျတိတျ ကွိတျပွီး ဖွရှေငျးတတျကွပါတယျ။”
မိမိတို့ရဲ့ သကျဆိုငျရာ ရပေိုငျနကျကို ကာကှယျဖို့ အငွငျးပှားမှုထဲမှာ ပါဝငျနတေဲ့ အာဆီယံ ၆ နိုငျငံရဲ့ အစညျးအဝေးကို ဖဖေောျဝါရီလထဲမှာ ကငြျးပဖို့ စီစဉျထားပမေယ့ျ COVID-19 ကွောင့ျ မတျလကုနျပိုငျးအထိ ရှှေ့ဆိုငျးထားကွောငျးပါ။
