Unicode/ Zawgyi
လာမယ့် နိုဝင်ဘာ ၈ ရက်နေ့မှာ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲကြီး ကျင်းပတော့မှာမို့ ဥပဒေအရ နောက်အကျဆုံး အနေနဲ့ စက်တင်ဘာ ၈ ရက်နေ့ကစ နိုင်ငံရေးပါတီနဲ့ အမတ်လောင်းတွေ မဲဆွယ် စည်းရုံးခွင့် ရကြပါတော့မယ်။ အခြားတစ်ဖက်မှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း Covid-19 ဗိုင်းရပ်စ် ပျံ့နှံ့မှု တစ်ကျော့ပြန် ဖြစ်ပေါ်လာနေပြီး အရင် ပထမ တစ်ကြိမ် ဖြစ်ပွားခဲ့တုန်းကထက် ပိုပြီးမြန်၊ ကူးစက်ခံရသူ ပိုပြီးများပြား၊ စိုးရိမ်နေရတဲ့ အခြေအနေကိုလည်း ရောက်ရှိနေပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ သြဂုတ်လ ၁၆ ရက်နေ့ စစ်တွေမှာ ဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံ လူနာ တစ်ယောက် စတွေ့ချိန်တုန်းက ကူးစက်ခံ ၃၇၅ ယောက်ပဲ ရှိရာကနေ အခု စက်တင်ဘာ ၃ ရက်နေ့အထိ ကူးစက်ခံ စုစုပေါင်း ၁၁၃၃ ယောက်၊ တနည်းအားဖြင့် ၁၈ ရက်အတွင်း ၃ ဆလောက် အရေအတွက်အထိ တိုးလာတာ တွေ့မြင်ရပါတယ်။ စစ်တွေမှာ ဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံရသူ မတွေ့ခင် ရှေ့ပိုင်း ရက်ပေါင်း ၁၅၀ အတွင်း တစ်ရက်ကို ကူးစက်ခံရသူ ၂ ယောက်ခွဲနှုန်းလောက်ကနေ အခုနောက်ဆုံး ၁၈ ရက်မှာတော့ တစ်ရက်ကို အယောက် ၄၀ ကျော်ကူးစက်ခံနေရတဲ့ အနေအထား ရောက်လာပါတယ်။ ဒီအခြေအနေ ရှေ့ဘယ်အချိန်လောက်အထိ ဆက်ပြီး ကူးစက်နေဦးမယ် ဆိုတာ ဘယ်သူမှ မမှန်းနိုင်သေးပါဘူး။ ဒီလို အခြေအနေအောက်မှာ တိုင်းပြည်အတွက် အလွန်အရေးကြီးတဲ့ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲကြီးအတွက် ပါတီတွေ၊ အမတ်လောင်းတွေ ဘယ်လို မဲဆွယ် စည်းရုံးကြမှာလဲ ဆိုတာ မေးခွန်း တစ်ခု ဖြစ်လာနေပါတယ်။ ခုတစ်ပတ် မဲဆွယ် စည်းရုံးရေး ပြသနာနဲ့ အင်န်အယ်လ်ဒီ အစိုးရရဲ့ မီဒီယာ ထိန်းချုပ်မှု အဆက်အစပ်အကြောင်း လေ့လာ တင်ပြသွားပါ့မယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ ရက်ပိုင်းမှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပြည်ထောင်စု ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်ရဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ ကော်မရှင် အဖွဲ့ဝင် ဦးမြင့်နိုင်က မကြာခင် မဲဆွယ်စည်းရုံးခွင့်ပြုမယ့် ကိစ္စ ကြေညာပေးမယ်၊ အဲဒီအခါ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ညွှန်ကြားချက်တွေအတိုင်း ဘယ်နည်းဘယ်ပုံ မဲဆွယ် စည်းရုံးလို့ ရမယ်၊ ဘယ်လို စည်းကမ်းမျိုးတွေ လိုက်နာရမယ် ဆိုတာ အသေးစိတ် ကြေညာမယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သေခြာတာကတော့ အရင် ရွေးကောက်ပွဲတွေလို လူအများကြီးနဲ့ စုဝေးရတဲ့ မဲဆွယ်ပွဲတွေ၊ လှည့်လည်ပွဲတွေ မလုပ်နိုင်တော့မှာကတော့ သေခြာပါတယ်။ ဒီအခါ စဉ်းစားဖို့ လိုလာတာက မဲဆွယ် စည်းရုံးမှုတွေကို သတင်းစာဂျာနယ် စတဲ့ ပုံနှိပ်မီဒီယာ၊ ရေဒီယို၊ ရုပ်မြင်သံကြား၊ အင်တာနက် အွန်လိုင်း၊ လူမှုကွန်ယက် စာမျက်နှာတွေကနေ တဆင့် ပိုပြီး လုပ်ကိုင်နိုင်ကြမလား ဆိုပြီး ဖြစ်ပါတယ်။
နိုင်ငံတကာနည်းတူ အဲလို ပုံနှိပ်၊ ရေဒီယို၊ ရုပ်မြင်သံကြား၊ အွန်လိုင်း ကနေ ကြော်ညာခ အကုန်ခံပြီး မဲဆွယ်စည်းရုံးကြမယ် ဆိုရင်လည်း ဖြစ်နိုင်စရာ ရှိပါတယ်။ လက်ရှိ ရွေးကောက်ပွဲ ဥပဒေအရ အမတ်လောင်း တစ်ယောက်ကို မဲဆွယ် စည်းရုံးစားရိတ် ကျပ် သိန်း ၁၀၀ သုံးခွင့်ပြုထားပြီး ပါတီတွေကိုတော့ ကန့်သတ်ထားတာ မရှိပါဘူး။ အမတ်လောင်း တစ်ယောက် ကျပ် သိန်း ၁၀၀ မသုံးပဲ ပျမ်းမျှ တစ်ဝက်စီလောက်ပဲ သုံးသည်ထားဦး အမတ်လောင်း ၇၀၀၀ နီးပါး အတွက် မဲဆွယ် အသုံးစားရိတ် ကျပ် ၃၅ ဘီလျံလောက် ပမာဏ ရှိပါတယ်။ အဲဒီငွေဟာ ဒေါ်လာ ၂၆ သန်းလောက်နဲ့ ညီမျှတာမို့ ပုံနှိပ်၊ ရေဒီယို၊ ရုပ်မြင်သံကြားနဲ့ အွန်လိုင်းမှာ မဲဆွယ်စည်းရုံး ကြော်ညာကြဖို့ ဆိုရင် နည်းတဲ့ ပမာဏလို့တော့ မဆိုနိုင်ပါဘူး။ ဒါပေမယ့် ပြသနာက မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရွေးကောက်ပွဲအတွက် အစိုးရက အလုံးစုံ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ရေဒီယို နဲ့ ရုပ်မြင်သံကြားချယ်နယ်တွေကနေ မဲဆွယ်စည်းရုံးမှုတွေကို ကြော်ညာလို့ ရမလား ဆိုတာပါ။
ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်ရော၊ အစိုးရကပါ မဲဆွယ် စည်းရုံးရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပုံနှိပ် မီဒီယာတွေကနေ ကြော်ညာတာ၊ အွန်လိုင်း အင်တာနက် စာမျက်နှာတွေကနေ ကြော်ညာတာမျိုးကို ပိတ်ပင်မထားပါဘူး။ ဒါပေမယ့် အစိုးရက အပြည့်အ၀ ထိန်းချုပ်ထားဆဲ ဖြစ်တဲ့ ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်မြင်သံကြားကနေ ကြော်ညာတာကိုတော့ ခွင့်ပြုထားတာမျိုး မတွေ့မြင်ကြရပါဘူး။
သိပ်မကြာခင် အချိန်မှာ ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက် အစိုးရပိုင် ရုပ်မြင်သံကြားချယ်နယ်ကနေ နိုင်ငံရေးပါတီတွေရဲ့ မဲဆွယ် စည်းရုံးမှုတွေကို အချိန်နဲ့ အကြိမ်အရေအတွက် တူတူညီညီ ထုတ်လွှင့်ခွင့် ပေးပါလိမ့်မယ်။ ဒါကလည်း အရင် ရွေးကောက်ပွဲတွေ တုန်းကလို ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်ဆီ တင်ပြ၊ ဆင်ဆာ လုပ်ပြီးမှ တင်ပြခွင့်ရတဲ့ ပျင်းရိစရာ ပါတီမိတ်ဆက်မျိုးပါ။
ခုဆိုရင် တစ်ချို့ ပုဂ္ဂလိက ရုပ်မြင်သံကြားလိုင်းတွေကနေ ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အစီအစဉ် တစ်ချို့ တင်ဆက်နေတာတွေ ရှိနေပါတယ်။ ဒါကလည်း လွတ်လွတ်လပ်လပ်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်နဲ့ ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနရဲ့ စောင့်ကြည့်မှုအောက်ကနေ လုပ်ကိုင်ကြရတာပါ။ ပါတီနဲ့ အမတ်လောင်းတွေ မဲဆွယ်စည်းရုံးခွင့်၊ ကြော်ညာခွင့်ကိုတော့ ရေဒီယိုတွေကိုရော၊ များပြားလှတဲ့ ရုပ်သံလိုင်းတွေကိုပါ လုပ်ကိုင်ခွင့် ပေးမထားပါဘူး။ လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံက ပုဂ္ဂလိက ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်သံလိုင်းတွေ ဆိုတာကလည်း ဥပဒေအရ လွတ်လွတ်လပ်လပ် လုပ်ခွင့်ပေးထားတာမျိုး မရှိပဲ ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ပက်လက်ဖောင်းပေါ်မှာ၊ ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနက ချမှတ်ထားတဲ့ စည်းကမ်းချက်တွေအတိုင်း လုပ်ကိုင်နေရတာ ဖြစ်လေတော့ အခန့်မသင့်ရင် ကိုယ့်မီဒီယာ ထုတ်လွှင့်ခွင့် ရုပ်သိမ်းခံရသည်အထိ အရေးယူခံရနိုင်တာမို့ ဘယ်သူမှ ကောင်းကောင်း မလှုပ်ရဲကြပါဘူး။
ဒါတွေကလည်း လက်ရှိ အာဏာရ အင်န်အယ်လ်ဒီ ပါတီကို ဦးဆောင်တဲ့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ မီဒီယာတွေကို မယုံကြည်တဲ့ သဘောထား အများကြီးထင်ဟပ်နေတယ်လို့ မှန်းဆ ရပါတယ်။ ၂၀၁၃ ခုနှစ် လွှတ်တော်ထဲ မီဒီယာ ဆိုင်ရာ ဥပဒေတွေ ရောက်နေချိန် မီဒီယာကောင်စီဝင်တွေနဲ့ အဲဒီအချိန်က လွှတ်တော် အမတ်ဖြစ်နေတဲ့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တွေ့ဆုံချိန် ပြောခဲ့တဲ့ မှတ်ချက်စကား တစ်ချို့ရှိပါတယ်။ သူပြောခဲ့တာတွေက “တစ်ချို့တွေကလည်း သတင်းထောက်တွေကို ကြောက်တယ်၊ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ တစ်ခါတလေ ပြောလိုက်ရင် အမှန်ပြောရရင် ကျွန်မပြောတာတွေလည်း ထော်လော်ကန့်လန့်တွေ၊ ပြောင်းပြန်တွေ ထွက်လာတာတွေ ရှိတယ်။” “ အဲဒီ သတင်းကိုလည်း ကြောက်နေတဲ့ ကြောက်နေတာတွေရှိတယ်၊ ဒါကို ဆရာတို့ အနေနဲ့ ဆရာတို့ လုပ်ပေးရမယ် ” “ ဘာဖြစ်လို့လဲဆို တာဝန်မဲ့တဲ့ သတင်းသမားတွေကြောင့် ဖြစ်တဲ့ ကိစ္စတွေပေါ့နော်” “ တခါတလေ ကျပ်ကျပ်ကိုင်တယ် ဆိုတာကလည်း စိုးရိမ်ကြောင့်ကျမှုကြောင့် ကိုင်တာပဲ”။ လို့ ဆိုပါတယ်။ အဲဒီ ၂၀၁၃ ခုနှစ်ဝန်းကျင်လောက်က အစပြုခဲ့တဲ့ အများပြည်သူ ဝန်ဆောင်မှု မီဒီယာ ဥပဒေ၊ Right to information law လို့ခေါ်တဲ့ သတင်းသိပိုင်ခွင့် ဥပဒေ၊ ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်သံထုတ်လွှင့်ခွင့်ဆိုင်ရာ ဥပဒေ စတဲ့ ဥပဒေလိုမျိုးတွေ ဒီနေ့အချိန်ထိ အကောင်အထည် ပေါ်မလာ၊ အသက်မဝင် ဖြစ်နေတာမျိုးဟာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ပုဂ္ဂလိက မီဒီယာတွေအပေါ် သဘောထား ပြောင်းလဲမှု မရှိသေးတာကို ထင်ဟပ်နေပုံရပါတယ်။
ပုံနှိပ်၊ ရေဒီယို၊ ရုပ်သံလိုင်းပေါင်း များစွာ ပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနပိုင်တွေထဲက တစ်ချို့တလေကိုတောင် ဥပဒေအရ လွတ်လပ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းက စီမံခန့်ခွဲတဲ့ “ အများပြည်သူဝန်ဆောင်မှုမီဒီယာ” ဖွဲ့စည်းပေးအပ်တာမျိုး လုပ်ဖို့ စိတ်ကူးရှိပုံမရသလို၊ ၂၀၂၀ အင်န်အယ်လ်ဒီရဲ့ ရွေးကောက်ပွဲ ကြေညာစာတမ်းလိုမျိုးမှာတောင် သတင်းမီဒီယာ လွတ်လပ်ခွင့် ဆိုင်ရာ ကိစ္စလိုမျိုး လုံး၀ ထည့်သွင်းထားတာ မတွေ့မြင်ရပါဘူး။ ဒီလို အခြေအနေတွေကြောင့်လည်း ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်သံလိုင်းတွေ အများကြီးရှိတဲ့ နိုင်ငံမှာ အဲဒီ မီဒီယာတွေကို အသုံးပြုပြီး ရွေးကောက်ပွဲ မဲဆွယ်ကြော်ညာ ထည့်သွင်းခွင့် မရတာလို့ ယူဆနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် သတင်းမီဒီယာသမားတွေ၊ မီဒီယာကို နားလည်တဲ့ နိုင်ငံရေးသမားတွေ အနေနဲ့ ၂၀၂၀ အလွန် ကာလ အထိတိုင်အောင် ဥပဒေအရ ပုဂ္ဂလိက တွေအနေနဲ့ ရေဒီယို၊ရုပ်သံ လုပ်ငန်း လွတ်လပ်စွာ လုပ်ကိုင်ခွင့်၊ မီဒီယာပေါင်းစုံ လုပ်ကိုင်ခွင့်ရှိမဲ့ “အများပြည်သူ ဝန်ဆောင်မှု မီဒီယာ” လိုမျိုး ပေါ်ပေါက်လာဖို့ ဆက်ပြီး တောင်းဆို၊တိုက်ပွဲဝင်ကြရဦးမှာ ဖြစ်ကြောင်းပါ။
==============
၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲနဲ့ မီဒီယာ၊ ဘာတှေ လိုနသေလဲ
လာမယ့ျ နိုဝငျဘာ ၈ ရကျနေ့မှာ အထှထှေေ ရှေးကောကျပှဲကွီး ကငြျးပတော့မှာမို့ ဥပဒအေရ နောကျအကဆြုံး အနနေဲ့ စကျတငျဘာ ၈ ရကျနေ့ကစ နိုငျငံရေးပါတီနဲ့ အမတျလောငျးတှေ မဲဆှယျ စညျးရုံးခှင့ျ ရကွပါတော့မယျ။ အခွားတဈဖကျမှာတော့ မွနျမာနိုငျငံတှငျး Covid-19 ဗိုငျးရပျဈ ပြံ့နှံ့မှု တဈကြော့ပွနျ ဖွဈပေါျလာနပွေီး အရငျ ပထမ တဈကွိမျ ဖွဈပှားခဲ့တုနျးကထကျ ပိုပွီးမွနျ၊ ကူးစကျခံရသူ ပိုပွီးမြားပွား၊ စိုးရိမျနရေတဲ့ အခွအေနကေိုလညျး ရောကျရှိနပေါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ သွဂုတျလ ၁၆ ရကျနေ့ စဈတှမှော ဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျခံ လူနာ တဈယောကျ စတှေ့ခြိနျတုနျးက ကူးစကျခံ ၃၇၅ ယောကျပဲ ရှိရာကနေ အခု စကျတငျဘာ ၃ ရကျနေ့အထိ ကူးစကျခံ စုစုပေါငျး ၁၁၃၃ ယောကျ၊ တနညျးအားဖွင့ျ ၁၈ ရကျအတှငျး ၃ ဆလောကျ အရအေတှကျအထိ တိုးလာတာ တှေ့မွငျရပါတယျ။ စဈတှမှော ဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျခံရသူ မတှေ့ခငျ ရှေ့ပိုငျး ရကျပေါငျး ၁၅၀ အတှငျး တဈရကျကို ကူးစကျခံရသူ ၂ ယောကျခှဲနှုနျးလောကျကနေ အခုနောကျဆုံး ၁၈ ရကျမှာတော့ တဈရကျကို အယောကျ ၄၀ ကြောျကူးစကျခံနရေတဲ့ အနအေထား ရောကျလာပါတယျ။ ဒီအခွအေနေ ရှေ့ဘယျအခြိနျလောကျအထိ ဆကျပွီး ကူးစကျနေဦးမယျ ဆိုတာ ဘယျသူမှ မမှနျးနိုငျသေးပါဘူး။ ဒီလို အခွအေနအေောကျမှာ တိုငျးပွညျအတှကျ အလှနျအရေးကွီးတဲ့ အထှထှေေ ရှေးကောကျပှဲကွီးအတှကျ ပါတီတှေ၊ အမတျလောငျးတှေ ဘယျလို မဲဆှယျ စညျးရုံးကွမှာလဲ ဆိုတာ မေးခှနျး တဈခု ဖွဈလာနပေါတယျ။ ခုတဈပတျ မဲဆှယျ စညျးရုံးရေး ပွသနာနဲ့ အငျနျအယျလျဒီ အစိုးရရဲ့ မီဒီယာ ထိနျးခြုပျမှု အဆကျအစပျအကွောငျး လေ့လာ တငျပွသှားပါ့မယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ ရကျပိုငျးမှာ လုပျခဲ့တဲ့ ပွညျထောငျစု ရှေးကောကျပှဲ ကောျမရှငျရဲ့ သတငျးစာရှငျးလငျးပှဲမှာ ကောျမရှငျ အဖှဲ့ဝငျ ဦးမွင့ျနိုငျက မကွာခငျ မဲဆှယျစညျးရုံးခှင့ျပွုမယ့ျ ကိစ်စ ကွညောပေးမယျ၊ အဲဒီအခါ ကနြျးမာရေးဝနျကွီးဌာနရဲ့ ညှှနျကွားခကြျတှအေတိုငျး ဘယျနညျးဘယျပုံ မဲဆှယျ စညျးရုံးလို့ ရမယျ၊ ဘယျလို စညျးကမျးမြိုးတှေ လိုကျနာရမယျ ဆိုတာ အသေးစိတျ ကွညောမယျလို့ ပွောခဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ သခွောတာကတော့ အရငျ ရှေးကောကျပှဲတှလေို လူအမြားကွီးနဲ့ စုဝေးရတဲ့ မဲဆှယျပှဲတှေ၊ လှည့ျလညျပှဲတှေ မလုပျနိုငျတော့မှာကတော့ သခွောပါတယျ။ ဒီအခါ စဉျးစားဖို့ လိုလာတာက မဲဆှယျ စညျးရုံးမှုတှကေို သတငျးစာဂြာနယျ စတဲ့ ပုံနှိပျမီဒီယာ၊ ရဒေီယို၊ ရုပျမွငျသံကွား၊ အငျတာနကျ အှနျလိုငျး၊ လူမှုကှနျယကျ စာမကြျနှာတှကေနေ တဆင့ျ ပိုပွီး လုပျကိုငျနိုငျကွမလား ဆိုပွီး ဖွဈပါတယျ။
နိုငျငံတကာနညျးတူ အဲလို ပုံနှိပျ၊ ရဒေီယို၊ ရုပျမွငျသံကွား၊ အှနျလိုငျး ကနေ ကွောျညာခ အကုနျခံပွီး မဲဆှယျစညျးရုံးကွမယျ ဆိုရငျလညျး ဖွဈနိုငျစရာ ရှိပါတယျ။ လကျရှိ ရှေးကောကျပှဲ ဥပဒအေရ အမတျလောငျး တဈယောကျကို မဲဆှယျ စညျးရုံးစားရိတျ ကပြျ သိနျး ၁၀၀ သုံးခှင့ျပွုထားပွီး ပါတီတှကေိုတော့ ကန့ျသတျထားတာ မရှိပါဘူး။ အမတျလောငျး တဈယောကျ ကပြျ သိနျး ၁၀၀ မသုံးပဲ ပမြျးမြှ တဈဝကျစီလောကျပဲ သုံးသညျထားဦး အမတျလောငျး ၇၀၀၀ နီးပါး အတှကျ မဲဆှယျ အသုံးစားရိတျ ကပြျ ၃၅ ဘီလြံလောကျ ပမာဏ ရှိပါတယျ။ အဲဒီငှဟော ဒေါျလာ ၂၆ သနျးလောကျနဲ့ ညီမြှတာမို့ ပုံနှိပျ၊ ရဒေီယို၊ ရုပျမွငျသံကွားနဲ့ အှနျလိုငျးမှာ မဲဆှယျစညျးရုံး ကွောျညာကွဖို့ ဆိုရငျ နညျးတဲ့ ပမာဏလို့တော့ မဆိုနိုငျပါဘူး။ ဒါပမေယ့ျ ပွသနာက မွနျမာနိုငျငံမှာ ရှေးကောကျပှဲအတှကျ အစိုးရက အလုံးစုံ ထိနျးခြုပျထားတဲ့ ရဒေီယို နဲ့ ရုပျမွငျသံကွားခယြျနယျတှကေနေ မဲဆှယျစညျးရုံးမှုတှကေို ကွောျညာလို့ ရမလား ဆိုတာပါ။
ရှေးကောကျပှဲ ကောျမရှငျရော၊ အစိုးရကပါ မဲဆှယျ စညျးရုံးရေးနဲ့ ပတျသကျပွီး ပုံနှိပျ မီဒီယာတှကေနေ ကွောျညာတာ၊ အှနျလိုငျး အငျတာနကျ စာမကြျနှာတှကေနေ ကွောျညာတာမြိုးကို ပိတျပငျမထားပါဘူး။ ဒါပမေယ့ျ အစိုးရက အပွည့ျအ၀ ထိနျးခြုပျထားဆဲ ဖွဈတဲ့ ရဒေီယိုနဲ့ ရုပျမွငျသံကွားကနေ ကွောျညာတာကိုတော့ ခှင့ျပွုထားတာမြိုး မတှေ့မွငျကွရပါဘူး။
သိပျမကွာခငျ အခြိနျမှာ ပွနျကွားရေးဝနျကွီးဌာန လကျအောကျ အစိုးရပိုငျ ရုပျမွငျသံကွားခယြျနယျကနေ နိုငျငံရေးပါတီတှရေဲ့ မဲဆှယျ စညျးရုံးမှုတှကေို အခြိနျနဲ့ အကွိမျအရအေတှကျ တူတူညီညီ ထုတျလှှင့ျခှင့ျ ပေးပါလိမ့ျမယျ။ ဒါကလညျး အရငျ ရှေးကောကျပှဲတှေ တုနျးကလို ရှေးကောကျပှဲ ကောျမရှငျဆီ တငျပွ၊ ဆငျဆာ လုပျပွီးမှ တငျပွခှင့ျရတဲ့ ပငြျးရိစရာ ပါတီမိတျဆကျမြိုးပါ။
ခုဆိုရငျ တဈခြို့ ပုဂ်ဂလိက ရုပျမွငျသံကွားလိုငျးတှကေနေ ရှေးကောကျပှဲနဲ့ ပတျသကျတဲ့ အစီအစဉျ တဈခြို့ တငျဆကျနတောတှေ ရှိနပေါတယျ။ ဒါကလညျး လှတျလှတျလပျလပျတော့ မဟုတျပါဘူး။ ရှေးကောကျပှဲ ကောျမရှငျနဲ့ ပွနျကွားရေး ဝနျကွီးဌာနရဲ့ စောင့ျကွည့ျမှုအောကျကနေ လုပျကိုငျကွရတာပါ။ ပါတီနဲ့ အမတျလောငျးတှေ မဲဆှယျစညျးရုံးခှင့ျ၊ ကွောျညာခှင့ျကိုတော့ ရဒေီယိုတှကေိုရော၊ မြားပွားလှတဲ့ ရုပျသံလိုငျးတှကေိုပါ လုပျကိုငျခှင့ျ ပေးမထားပါဘူး။ လကျရှိ မွနျမာနိုငျငံက ပုဂ်ဂလိက ရဒေီယိုနဲ့ ရုပျသံလိုငျးတှေ ဆိုတာကလညျး ဥပဒအေရ လှတျလှတျလပျလပျ လုပျခှင့ျပေးထားတာမြိုး မရှိပဲ ပွနျကွားရေး ဝနျကွီးဌာနရဲ့ ပကျလကျဖောငျးပေါျမှာ၊ ပွနျကွားရေး ဝနျကွီးဌာနက ခမြှတျထားတဲ့ စညျးကမျးခကြျတှအေတိုငျး လုပျကိုငျနရေတာ ဖွဈလတေော့ အခန့ျမသင့ျရငျ ကိုယ့ျမီဒီယာ ထုတျလှှင့ျခှင့ျ ရုပျသိမျးခံရသညျအထိ အရေးယူခံရနိုငျတာမို့ ဘယျသူမှ ကောငျးကောငျး မလှုပျရဲကွပါဘူး။
ဒါတှကေလညျး လကျရှိ အာဏာရ အငျနျအယျလျဒီ ပါတီကို ဦးဆောငျတဲ့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျရဲ့ မီဒီယာတှကေို မယုံကွညျတဲ့ သဘောထား အမြားကွီးထငျဟပျနတေယျလို့ မှနျးဆ ရပါတယျ။ ၂၀၁၃ ခုနှဈ လှှတျတောျထဲ မီဒီယာ ဆိုငျရာ ဥပဒတှေေ ရောကျနခြေိနျ မီဒီယာကောငျစီဝငျတှနေဲ့ အဲဒီအခြိနျက လှှတျတောျ အမတျဖွဈနတေဲ့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ တှေ့ဆုံခြိနျ ပွောခဲ့တဲ့ မှတျခကြျစကား တဈခြို့ရှိပါတယျ။ သူပွောခဲ့တာတှကေ “တဈခြို့တှကေလညျး သတငျးထောကျတှကေို ကွောကျတယျ၊ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ တဈခါတလေ ပွောလိုကျရငျ အမှနျပွောရရငျ ကြှနျမပွောတာတှလေညျး ထောျလောျကန့ျလန့ျတှေ၊ ပွောငျးပွနျတှေ ထှကျလာတာတှေ ရှိတယျ။” “ အဲဒီ သတငျးကိုလညျး ကွောကျနတေဲ့ ကွောကျနတောတှရှေိတယျ၊ ဒါကို ဆရာတို့ အနနေဲ့ ဆရာတို့ လုပျပေးရမယျ ” “ ဘာဖွဈလို့လဲဆို တာဝနျမဲ့တဲ့ သတငျးသမားတှကွေောင့ျ ဖွဈတဲ့ ကိစ်စတှပေေါ့နောျ” “ တခါတလေ ကပြျကပြျကိုငျတယျ ဆိုတာကလညျး စိုးရိမျကွောင့ျကမြှုကွောင့ျ ကိုငျတာပဲ”။ လို့ ဆိုပါတယျ။ အဲဒီ ၂၀၁၃ ခုနှဈဝနျးကငြျလောကျက အစပွုခဲ့တဲ့ အမြားပွညျသူ ဝနျဆောငျမှု မီဒီယာ ဥပဒေ၊ Right to information law လို့ခေါျတဲ့ သတငျးသိပိုငျခှင့ျ ဥပဒေ၊ ရဒေီယိုနဲ့ ရုပျသံထုတျလှှင့ျခှင့ျဆိုငျရာ ဥပဒေ စတဲ့ ဥပဒလေိုမြိုးတှေ ဒီနေ့အခြိနျထိ အကောငျအထညျ ပေါျမလာ၊ အသကျမဝငျ ဖွဈနတောမြိုးဟာ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျရဲ့ ပုဂ်ဂလိက မီဒီယာတှအေပေါျ သဘောထား ပွောငျးလဲမှု မရှိသေးတာကို ထငျဟပျနပေုံရပါတယျ။
ပုံနှိပျ၊ ရဒေီယို၊ ရုပျသံလိုငျးပေါငျး မြားစှာ ပိုငျဆိုငျထားတဲ့ ပွနျကွားရေး ဝနျကွီးဌာနပိုငျတှထေဲက တဈခြို့တလကေိုတောငျ ဥပဒအေရ လှတျလပျတဲ့ အဖှဲ့အစညျးက စီမံခန့ျခှဲတဲ့ “ အမြားပွညျသူဝနျဆောငျမှုမီဒီယာ” ဖှဲ့စညျးပေးအပျတာမြိုး လုပျဖို့ စိတျကူးရှိပုံမရသလို၊ ၂၀၂၀ အငျနျအယျလျဒီရဲ့ ရှေးကောကျပှဲ ကွညောစာတမျးလိုမြိုးမှာတောငျ သတငျးမီဒီယာ လှတျလပျခှင့ျ ဆိုငျရာ ကိစ်စလိုမြိုး လုံး၀ ထည့ျသှငျးထားတာ မတှေ့မွငျရပါဘူး။ ဒီလို အခွအေနတှေကွေောင့ျလညျး ရဒေီယိုနဲ့ ရုပျသံလိုငျးတှေ အမြားကွီးရှိတဲ့ နိုငျငံမှာ အဲဒီ မီဒီယာတှကေို အသုံးပွုပွီး ရှေးကောကျပှဲ မဲဆှယျကွောျညာ ထည့ျသှငျးခှင့ျ မရတာလို့ ယူဆနိုငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ သတငျးမီဒီယာသမားတှေ၊ မီဒီယာကို နားလညျတဲ့ နိုငျငံရေးသမားတှေ အနနေဲ့ ၂၀၂၀ အလှနျ ကာလ အထိတိုငျအောငျ ဥပဒအေရ ပုဂ်ဂလိက တှအေနနေဲ့ ရဒေီယို၊ရုပျသံ လုပျငနျး လှတျလပျစှာ လုပျကိုငျခှင့ျ၊ မီဒီယာပေါငျးစုံ လုပျကိုငျခှင့ျရှိမဲ့ “အမြားပွညျသူ ဝနျဆောငျမှု မီဒီယာ” လိုမြိုး ပေါျပေါကျလာဖို့ ဆကျပွီး တောငျးဆို၊တိုကျပှဲဝငျကွရဦးမှာ ဖွဈကွောငျးပါ။