[[Zawgyi/Unicode]]
မြန်မာနိုင်ငံတွင်း သတင်းလုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်နေတဲ့ သတင်းသမားတွေဟာ သတင်းရယူခွင့်ကန့်သတ်ခံရတာ ခြိမ်းခြောက်ခံရတာတွေ ကြုံနေရတယ်လို့ ပြည်တွင်းသတင်းသမားတွေက ပြောပါတယ်။ စစ်တပ်ကအာဏာသိမ်းပြီးတဲ့နောက် ဖမ်းဆီးခံရတဲ့သတင်းသမား ၁၄၀ ကျော်အထိရှိခဲ့ပြီး ဒါဟာ နှစ်ပေါင်း ၃၀ အတွင်း သတင်းသမားတွေ ဖိနှိပ်ခံရမှု စံချိန်တင်ဖြစ်ခဲ့တာလို့လည်း ISP မြန်မာ့ မဟာဗျူဟာနဲ့လေ့လာရေးအင်စတီကျုက ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။ ရန်ကုန်က သတင်းပေးပို့ချက်ကို ကိုငြိမ်းချမ်းက တင်ပြပေးထားပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင်း သတင်းသမားတွေဖိနှိပ်ခံရမှုဟာ နှစ် ၃၀ ကျော်အတွင်း စံချိန်တင်ဖြစ်နေတယ်လို့ ISP က ထုတ်ပြန်သလိုပဲ၊ မြန်မာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်မရှိဆုံး အဆိုးဆုံးငါးနိုင်ငံအထိကို ထိုးကျသွားတယ်လို့ RSF နယ်စည်းမခြားသတင်းထောက်များအဖွဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာပါရှိပါတယ်။ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း သတင်းသမားတွေ ဖမ်းဆီးနှိပ်ကွပ်ခံရတာ၊ ပြည်တွင်း သတင်းမီဒီယာအဖွဲ့အစည်းတွေ လွတ်လွတ်လပ်လပ်ရပ်တည်နိုင်ဖို့အားနည်းလာတဲ့အခြေအနေတွေက အဓိကဖြစ်ပါတယ်။ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးကတည်းက သတင်းသမားအချို့ ဖမ်းဆီးခံရတာ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ရတာတွေရှိပြီး သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်တွေ ကျဆင်းလာနေတယ်လို့ သတင်းစာဆရာဦးမြင့်ကျော်က ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
“သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်က ဖမ်းဆီးခံရတာတွေရှိမယ်၊ အသက်ရှုံးတာတွေရှိမယ်၊ ပိတ်သိမ်းခံရတဲ့ သတင်းဌာနတွေ ရှိမယ်၊ သတင်းအရည်အသွေးကို ကြည့်ရင်လည်း အားလုံးက အကျဖက်ကို ဦးတည်နေတယ်။ ကျလည်းကျနေဆဲပေါ့နော်၊ ဆိုတော့ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အတွက်ရော၊ သတင်းရယူနေတဲ့သူတွေ အများပြည်သူတွေအတွက် အားလုံးကမကောင်းတဲ့ အကျိုးဆက်တွေပဲပေါ့နော်၊ ဒီနေရာမှာ နိုင်ငံရေအာဏာတခုခုကို ထိန်းချုပ်မယ့်သူတွေကတော့ သတင်းကိုပိတ်ပင်ဖို့ တားဆီးဖို့အတွက် လုပ်ကြတယ်။ သို့ပေမယ့် တကယ်တမ်း အကျိုးသက်ရောက်မှုကတော့ လူအများစုနဲ့ သတင်းရယူတဲ့ သူတွေရော ဒီသတင်း လောကမှာရှိတဲ့သူတွေအားလုံးရော ဆိုးရွားတဲ့ အကျိုးဆက်တွေပဲ ခံစားရတယ်လို့ ကျနော်မြင်တယ်။”
အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ သတင်းမီဒီယာသမားတွေကို ဖမ်းဆီးထောင်ချတာ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်လာတယ်လို့လည်း သတင်းသမားများ ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ (CPJ) ရဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ရေးသားထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။
လက်ရှိမှာလည်း စစ်ကောင်စီက သတင်းသမားတွေကို ဖမ်းဆီးထောင်ချတာတွေ ဒီကနေ့အထိ ရှိနေသေးတယ်လို့ သတင်းစာဆရာ ဦးမြင့်ကျော်က ပြောပါတယ်။
“ဆိုးနေဆဲလို့ပဲ ပြောရမယ်။ ဖမ်းဆီးမှုတွေက ဆက်ရှိနေတုန်းပဲ။ ဖမ်းဆီးခံထားရတဲ့ သတင်း သမားတွေလည်း တဖြည်းဖြည်းနဲ့ တိုးလာတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ အောက်တိုဘာလမှာ တကြိမ် လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ပေးတဲ့ထဲမှာ ၃၆ ယောက်လောက်အထိ ကျသွားပြီးတော့ အခုအဲဒီနောက်ပိုင်းမှာတခါ ပြန်ပြီးတော့များလာတာ။ အခုဆိုရင် ၅၀ ကျော် ၆၀ နီးနီးလောက် ပြန်ရောက်လာတာပေါ့နော်။ ဒီကိန်းဂဏန်းကတော့ အမြင့်ဆုံးထင်တယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ တနှစ်တာအတွင်းမှာ အမြင့်ဆုံးဆိုတာ ဖမ်းဆီးခံထားရတဲ့ ပြစ်ဒဏ်ကျခံထားရတဲ့ ကိန်းဂဏန်းပေါ့နော်။ နောက်တခုကတော့ သေဆုံးမှုတွေလည်း ပထမဆုံးရှိလာတယ်။ ဒီဇင်ဘာ ဇန်နဝါရီ လောက်ထဲမှာ ဒါတွေကလည်း သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ရဲ့ ညွန်းတဲ့ကိန်းတွေမှာ ဒီသေဆုံးမှုတွေက ကြီးကြီးမားမား အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိနိုင်တယ်လို့ ထင်တယ်။”
သတင်းမီဒီယာသမားတဦးဖြစ်တဲ့ မမျိုးမျိုးအေးကလည်း အာဏာသိမ်းပြီးနောက် သတင်းရယူပိုင်ခွင့် ဆုံးရှုံးလာသလို သတင်းသမားတွေရဲ့ လုံခြုံရေးဟာလည်း ဆိုးရွားတဲ့အခြေအနေမှာ ရှိနေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“ညီမတို့ သတင်းသမားတွေအနေနဲ့ အာဏာမသိမ်းခင်နဲ့ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးတဲ့ နောက်ပိုင်းမှာတော့ ပိုပြီးတော့ ခက်ခဲသွားတာပေါ့၊ အာဏာရှင်နဲ့ ပတ်သတ်တဲ့ သတင်းတွေ ကို ရေးလို့ရှိ ရင် သူတို့က ခြိမ်းခြောက်တာတွေ အဲလိုမျိုး တရားစွဲဆိုတာတွေ ရှိတယ်။ အရင်နဲ့ စာရင် လုံခြုံမှုရှိတယ်လို့လည်း မခံစားရဘူး၊ ကိုယ့်ပါကို တစ်ယောက် တည်းနေရင်တောင်မှ သူတို့က ဘယ်ကလာပြီး စွပ်စွဲမလဲ၊ လူမှုကွန်ယက်မှာ တခုခုတင်လိုက်လို့ရှိရင်လည်း သူတို့က စောင့်ကြည့်နေမလားပေါ့လေ။ အဲလိုမျိုး သူတို့နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ သတင်းတွေကိုရေးလိုက်ရင် ဥပမာ ဖြန့်လိုက်လိုရှိရင် သူတို့က လာပြီးတော့ ခြိမ်းခြောက်မလား တရားစွဲမလား အဲလိုစိုးရိမ်နေရတယ်။”
မြန်မာနိင်ငံမှာ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးကတည်းက ဒီကနေ့အထိ ဖမ်းဆီးခံရတဲ့ သတင်း သမား ၁၄၀ ကျော်နဲ့ သေဆုံးသူ ၃ ဦး အထိရှိခဲ့တယ်လို့ RSF က ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။ လက်ရှိအချိန်မှာ ဖမ်းဆီးခံထားရတဲ့ သတင်းသမား ၅၈ ဦးအထိကျန်ရှိနေပြီး အဲဒီထဲက ၁၉ ဦးမှာ ထောင်ဒဏ် ချမှတ် ခံထားရပါတယ်။ ကျန်ရှိနေတဲ့ သတင်းသမားတွေကို အမြန်ဆုံးပြန်လွှတ်ပေးစေချင်တယ်လို့ သတင်းသမားတဦးဖြစ်တဲ့ မမျိုးမျိုးအေးက ကမ္ဘာ့သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်နေ့မှာ တောင်းဆိုပါတယ်။
“ညီမတို့က သတင်းမီဒီယာသမားတွေဖြစ်တဲ့အတွက် ကိုယ့်အလုပ်ကို လုပ်နေတာပေါ့လေ၊ ကိုယ့်အလုပ်ကိုယ်လုပ်ပြီး သတင်းတွေရေးနေတာကို အကြောင်းအမျိုးမျိုးပြပြီးတော့ ခြိမ်းခြောက်တာတွေ ဖမ်းဆီးတာတွေ အဲလိုမျိုး မလုပ်စေချင်ဘူး။ ပြီးတော့ ဖမ်းဆီးထားတဲ့သတင်းသမားတွေကိုလည်း ပြန်လွှတ်ပေးစေချင်တယ်။”
စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်းမှာ သတင်းသမားတွေကို ဖမ်းဆီးထောင်ချတာသာမက သတင်းမီဒီယာ ၁၁ ခုကိုလည်း လုပ်ငန်းလိုင်စင်ရုပ်သိမ်းထားပါတယ်။ သတင်းသမားအများအပြားလည်း ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်နေကြရပါတယ်။ ပြည်တွင်းမှာပဲ သတင်းရယူ သတင်းလုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်နေသူတွေရှိနေသေးပေမယ့်လည်း၊ အများစုကတော့ သိုသိုသိပ်သိပ်နဲ့ လုပ်ငန်းလုပ်နေရကြရတာပါ။
==============
[[Unicode]]
မွနျမာပွညျတှငျးသတငျးသမားမြား သတငျးရယူရေးခကျခဲလာ
မွနျမာနိုငျငံတှငျး သတငျးလုပျငနျးလုပျကိုငျနတေဲ့ သတငျးသမားတှဟော သတငျးရယူခှင့ျကန့ျသတျခံရတာ ခွိမျးခွောကျခံရတာတှေ ကွုံနရေတယျလို့ ပွညျတှငျးသတငျးသမားတှကေ ပွောပါတယျ။ စဈတပျကအာဏာသိမျးပွီးတဲ့နောကျ ဖမျးဆီးခံရတဲ့သတငျးသမား ၁၄၀ ကြောျအထိရှိခဲ့ပွီး ဒါဟာ နှဈပေါငျး ၃၀ အတှငျး သတငျးသမားတှေ ဖိနှိပျခံရမှု စံခြိနျတငျဖွဈခဲ့တာလို့လညျး ISP မွနျမာ့ မဟာဗြူဟာနဲ့လေ့လာရေးအငျစတီကြုက ထုတျပွနျထားပါတယျ။ ရနျကုနျက သတငျးပေးပို့ခကြျကို ကိုငွိမျးခမြျးက တငျပွပေးထားပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံတှငျး သတငျးသမားတှဖေိနှိပျခံရမှုဟာ နှဈ ၃၀ ကြောျအတှငျး စံခြိနျတငျဖွဈနတေယျလို့ ISP က ထုတျပွနျသလိုပဲ၊ မွနျမာနိုငျငံဟာ ကမ်ဘာပေါျမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျမရှိဆုံး အဆိုးဆုံးငါးနိုငျငံအထိကို ထိုးကသြှားတယျလို့ RSF နယျစညျးမခွားသတငျးထောကျမြားအဖှဲ့ ထုတျပွနျခကြျမှာပါရှိပါတယျ။ စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး သတငျးသမားတှေ ဖမျးဆီးနှိပျကှပျခံရတာ၊ ပွညျတှငျး သတငျးမီဒီယာအဖှဲ့အစညျးတှေ လှတျလှတျလပျလပျရပျတညျနိုငျဖို့အားနညျးလာတဲ့အခွအေနတှေကေ အဓိကဖွဈပါတယျ။ စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးကတညျးက သတငျးသမားအခြို့ ဖမျးဆီးခံရတာ ထှကျပွေးတိမျးရှောငျရတာတှရှေိပွီး သတငျးလှတျလပျခှင့ျတှေ ကဆြငျးလာနတေယျလို့ သတငျးစာဆရာဦးမွင့ျကြောျက ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
“သတငျးလှတျလပျခှင့ျက ဖမျးဆီးခံရတာတှရှေိမယျ၊ အသကျရှုံးတာတှရှေိမယျ၊ ပိတျသိမျးခံရတဲ့ သတငျးဌာနတှေ ရှိမယျ၊ သတငျးအရညျအသှေးကို ကွည့ျရငျလညျး အားလုံးက အကဖြကျကို ဦးတညျနတေယျ။ ကလြညျးကနြဆေဲပေါ့နောျ၊ ဆိုတော့ သတငျးလှတျလပျခှင့ျအတှကျရော၊ သတငျးရယူနတေဲ့သူတှေ အမြားပွညျသူတှအေတှကျ အားလုံးကမကောငျးတဲ့ အကြိုးဆကျတှပေဲပေါ့နောျ၊ ဒီနရောမှာ နိုငျငံရအောဏာတခုခုကို ထိနျးခြုပျမယ့ျသူတှကေတော့ သတငျးကိုပိတျပငျဖို့ တားဆီးဖို့အတှကျ လုပျကွတယျ။ သို့ပမေယ့ျ တကယျတမျး အကြိုးသကျရောကျမှုကတော့ လူအမြားစုနဲ့ သတငျးရယူတဲ့ သူတှရေော ဒီသတငျး လောကမှာရှိတဲ့သူတှအေားလုံးရော ဆိုးရှားတဲ့ အကြိုးဆကျတှပေဲ ခံစားရတယျလို့ ကနြောျမွငျတယျ။”
အာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး မွနျမာနိုငျငံဟာ ကမ်ဘာပေါျမှာ သတငျးမီဒီယာသမားတှကေို ဖမျးဆီးထောငျခတြာ အမြားဆုံးနိုငျငံဖွဈလာတယျလို့လညျး သတငျးသမားမြား ကာကှယျ စောင့ျရှောကျရေးအဖှဲ့ (CPJ) ရဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှဈ ဇူလိုငျလ ထုတျပွနျခကြျမှာ ရေးသားထားတာကို တှေ့ရပါတယျ။
လကျရှိမှာလညျး စဈကောငျစီက သတငျးသမားတှကေို ဖမျးဆီးထောငျခတြာတှေ ဒီကနေ့အထိ ရှိနသေေးတယျလို့ သတငျးစာဆရာ ဦးမွင့ျကြောျက ပွောပါတယျ။
“ဆိုးနဆေဲလို့ပဲ ပွောရမယျ။ ဖမျးဆီးမှုတှကေ ဆကျရှိနတေုနျးပဲ။ ဖမျးဆီးခံထားရတဲ့ သတငျး သမားတှလေညျး တဖွညျးဖွညျးနဲ့ တိုးလာတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ အောကျတိုဘာလမှာ တကွိမျ လှတျငွိမျးခမြျးသာခှင့ျပေးတဲ့ထဲမှာ ၃၆ ယောကျလောကျအထိ ကသြှားပွီးတော့ အခုအဲဒီနောကျပိုငျးမှာတခါ ပွနျပွီးတော့မြားလာတာ။ အခုဆိုရငျ ၅၀ ကြောျ ၆၀ နီးနီးလောကျ ပွနျရောကျလာတာပေါ့နောျ။ ဒီကိနျးဂဏနျးကတော့ အမွင့ျဆုံးထငျတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ တနှဈတာအတှငျးမှာ အမွင့ျဆုံးဆိုတာ ဖမျးဆီးခံထားရတဲ့ ပွဈဒဏျကခြံထားရတဲ့ ကိနျးဂဏနျးပေါ့နောျ။ နောကျတခုကတော့ သဆေုံးမှုတှလေညျး ပထမဆုံးရှိလာတယျ။ ဒီဇငျဘာ ဇနျနဝါရီ လောကျထဲမှာ ဒါတှကေလညျး သတငျးလှတျလပျခှင့ျရဲ့ ညှနျးတဲ့ကိနျးတှမှော ဒီသဆေုံးမှုတှကေ ကွီးကွီးမားမား အကြိုးသကျရောကျမှု ရှိနိုငျတယျလို့ ထငျတယျ။”
သတငျးမီဒီယာသမားတဦးဖွဈတဲ့ မမြိုးမြိုးအေးကလညျး အာဏာသိမျးပွီးနောကျ သတငျးရယူပိုငျခှင့ျ ဆုံးရှုံးလာသလို သတငျးသမားတှရေဲ့ လုံခွုံရေးဟာလညျး ဆိုးရှားတဲ့အခွအေနမှော ရှိနတေယျလို့ ပွောပါတယျ။
“ညီမတို့ သတငျးသမားတှအေနနေဲ့ အာဏာမသိမျးခငျနဲ့ စဈအာဏာသိမျးပွီးတဲ့ နောကျပိုငျးမှာတော့ ပိုပွီးတော့ ခကျခဲသှားတာပေါ့၊ အာဏာရှငျနဲ့ ပတျသတျတဲ့ သတငျးတှေ ကို ရေးလို့ရှိ ရငျ သူတို့က ခွိမျးခွောကျတာတှေ အဲလိုမြိုး တရားစှဲဆိုတာတှေ ရှိတယျ။ အရငျနဲ့ စာရငျ လုံခွုံမှုရှိတယျလို့လညျး မခံစားရဘူး၊ ကိုယ့ျပါကို တဈယောကျ တညျးနရေငျတောငျမှ သူတို့က ဘယျကလာပွီး စှပျစှဲမလဲ၊ လူမှုကှနျယကျမှာ တခုခုတငျလိုကျလို့ရှိရငျလညျး သူတို့က စောင့ျကွည့ျနမေလားပေါ့လေ။ အဲလိုမြိုး သူတို့နဲ့ ပတျသကျတဲ့ သတငျးတှကေိုရေးလိုကျရငျ ဥပမာ ဖွန့ျလိုကျလိုရှိရငျ သူတို့က လာပွီးတော့ ခွိမျးခွောကျမလား တရားစှဲမလား အဲလိုစိုးရိမျနရေတယျ။”
မွနျမာနိငျငံမှာ စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးကတညျးက ဒီကနေ့အထိ ဖမျးဆီးခံရတဲ့ သတငျး သမား ၁၄၀ ကြောျနဲ့ သဆေုံးသူ ၃ ဦး အထိရှိခဲ့တယျလို့ RSF က ထုတျပွနျထားပါတယျ။ လကျရှိအခြိနျမှာ ဖမျးဆီးခံထားရတဲ့ သတငျးသမား ၅၈ ဦးအထိကနြျရှိနပွေီး အဲဒီထဲက ၁၉ ဦးမှာ ထောငျဒဏျ ခမြှတျ ခံထားရပါတယျ။ ကနြျရှိနတေဲ့ သတငျးသမားတှကေို အမွနျဆုံးပွနျလှှတျပေးစခေငြျတယျလို့ သတငျးသမားတဦးဖွဈတဲ့ မမြိုးမြိုးအေးက ကမ်ဘာ့သတငျးလှတျလပျခှင့ျနေ့မှာ တောငျးဆိုပါတယျ။
“ညီမတို့က သတငျးမီဒီယာသမားတှဖွေဈတဲ့အတှကျ ကိုယ့ျအလုပျကို လုပျနတောပေါ့လေ၊ ကိုယ့ျအလုပျကိုယျလုပျပွီး သတငျးတှရေေးနတောကို အကွောငျးအမြိုးမြိုးပွပွီးတော့ ခွိမျးခွောကျတာတှေ ဖမျးဆီးတာတှေ အဲလိုမြိုး မလုပျစခေငြျဘူး။ ပွီးတော့ ဖမျးဆီးထားတဲ့သတငျးသမားတှကေိုလညျး ပွနျလှှတျပေးစခေငြျတယျ။”
စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျးမှာ သတငျးသမားတှကေို ဖမျးဆီးထောငျခတြာသာမက သတငျးမီဒီယာ ၁၁ ခုကိုလညျး လုပျငနျးလိုငျစငျရုပျသိမျးထားပါတယျ။ သတငျးသမားအမြားအပွားလညျး ထှကျပွေးတိမျးရှောငျနကွေရပါတယျ။ ပွညျတှငျးမှာပဲ သတငျးရယူ သတငျးလုပျငနျးလုပျကိုငျနသေူတှရှေိနသေေးပမေယ့ျလညျး၊ အမြားစုကတော့ သိုသိုသိပျသိပျနဲ့ လုပျငနျးလုပျနရေကွရတာပါ။
==============
