(zawgyi/ unicode)
၄၃ ကြိမ်မြောက် ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီ ညီလာခံက ဒီသတင်းပတ်အကုန်မှာ မြန်မာ့အရေးဆုံးဖြတ်ချက် အတည်ပြုဖို့ရှိနေပါတယ်။ဇွန်လ ၁၅ ရက်နေ့ တနင်္လာနေ့မှာ ညီလာခံကို ကန့်သတ်ချက်တွေနဲ့ပြန်လည်စတင်ကျင်းပနေပါပြီ။ မတ်လထဲမှာ ကျင်းပရမယ့် အစည်းအဝေးတွေကို ကိုဗစ်-၁၉ကပ်ရော ဂါ ကြောင့် ရွှေ့ဆိုင်းခဲ့ပြီးမှ ပြန်လည်ကျင်းပတာပါ။ ပုံမှန်လို ကျင်းပရတာ မဟုတ်တဲ့ အစည်းအဝေးတွေမှာ ဘယ်လိုအကြောင်းတွေကို ဆွေးနွေး ဆုံးဖြတ်ကြဖို့ရှိသလဲဆိုတာ ကုလသမဂ္ဂ ဌာနချုပ်ရှိရာ ဂျနီဗာမြို့ကနေ Lisa Schlein ပေးပို့ထားတဲ့သတင်းလွှာကို အခြေခံပြီး မခွာညို ပြောပြပေးမှာပါ။
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ပြန့်ပွားနေတဲ့ကာလအတွင်း ကျင်းပမယ့် အစည်းအဝေးတွေမှာ ကိုယ်တိုင် တက်ရောက်သူတွေအနေနဲ့ ကျန်းမာရေးအန္တရာယ် မဖြစ်စေရအောင် လူချင်း ခပ်ခွါခွါနေကြရမယ့် စည်းကမ်းကိုတော့ တိတိကျကျ လိုက်နာကြရမှာဖြစ်ကြောင်း ကုလဆိုင်ရာ အရာရှိတွေက ပြောပါတယ်။ အစည်းအဝေးကို လူကိုယ်တိုင်တက်ကြမယ့် ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့တွေမှာ လူဦးရေကို လျှော့ချထားမှာဖြစ်ပြီး ရာနဲ့ချီတဲ့ အစိုးရ မဟုတ်တဲ့အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ အလွတ်သဘောတွေ့ဆုံမှုတွေကိုလည်း ကုလသမဂ္ဂအဆောက်အဦးအတွင်းမှာ လုပ်ကြရမှာမဟုတ်ပါဘူး။
အစီရင်ခံစာ တင်သွင်းတာတွေနဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာတွေကိုလည်း လူကိုယ်တိုင်ဖြစ်စေ၊ ဗွီဒီယိုကောလ် တွေကဖြစ်စေ ပါဝင်ဆွေးနွေးသွားကြမှာပါ။ ကွန်ဂို ဒီမိုကရက်တစ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၊ မာလီ၊ ယူကရိန်း၊ လစ်ဗျား၊ အာဖဂန်နစ္စတန် နဲ့ ဗဟိုအာဖရိက နိုင်ငံတွေအပါအဝင် နိုင်ငံတွေနဲ့ပတ်သက်လို့ ဆွေးနွေး သုံးသပ်ကြမှာဖြစ်ပါတယ်။
သီတင်းတပတ်ကြာ အစည်းအဝေးအတွင်း အဓိက ဆွေးနွေးကြမယ့် အကြောင်းအရာတွေထဲမှာတော့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအတွင်း ရဲတပ်ဖွဲ့က ဖမ်းဆီးချိန်အတွင်း သေဆုံးသွားတဲ့ အာဖရိကန်-အမေရိကန်ဖြစ်သူ ဂျော့ချ်-ဖလွိုက်ရဲ့ကိစ္စကတော့ အရေးပေါ်အခြေအ နေ အဖြစ်နဲ့ ဆွေးနွေးကြမှာပါ။ လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ရဲ့ ဂျနီဗာမြို့က ညွှန်ကြားရေးမှူး John Fisher က အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အနေနဲ့ ဒါကိုကြိုတင်တွက်ဆထားမှာ ဖြစ်ကြောင်း ပြောပါတယ်။ နိုင်ငံတချို့က သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အစီအစဉ်တွေကို ရှေ့တိုးဆောင်ရွက်ဖို့ ဒီလို ဆွေးနွေးမှုတွေကို အသုံးချကြတာမျိုးဖြစ်ကြောင်း သူက ပြောပါတယ်။
“အခု လက်ရှိအနေအထားအရ ကမ္ဘာတဝန်းမှာရော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုထဲမှာပါ ပရမ်းပတာတွေဖြစ်နေတာကို တရုတ်က အခွင့် ကောင်း ယူပြီး ဟောင်ကောင်ရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးနဲ့ လွတ်လပ်မှုကို ဖိနှိပ် ချိုးနှိမ်ပစ်မှာမျိုးကို ကျနော်တို့က အလွန်ကို စိုးရိမ် ပူပန်နေ ပါတယ်။ နောက်ပြီး စောစောက ပြောခဲ့သလိုပါပဲ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေအနေနဲ့ ဒီလို အခြေအနေအတွင်း ဟောင်ကောင်အပေါ်မှာ ပိုပြီး တော့ အလေးထား အာရုံစိုက်ပေးကြဖို့ တိုက်တွန်းပါတယ်။ ဒီအချိန်ဟာ တရုတ်နိုင်ငံက နိုင်ငံတကာရဲ့တုံ့ပြန်မှုတွေကို စောင့်ကြည့်နေတယ်ဆိုတာကို ကျနော်တို့ သိနေပါတယ်။ တကယ်လို့ နိုင်ငံတကာဘက်က တုံ့ပြန်သံတွေ မကြားရဘူး ဆိုရင်တော့ နောက်ထပ် နှိမ်နင်းမှုတွေ ထပ်လုပ်ဖို့ ပိုပြီး ရဲတင်းလာလိမ့်မယ်လို့ ထင်ပါတယ်။” လို့ သူက ပြောပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့တနှစ်ကတော့ ဥပဒေမဲ့ကွက်မျက်မှုဆိုင်ရာ အထူးကိုယ်စားလှယ် Agnes Callemard က သူ့ရဲ့အစီရင်ခံစာမှာ ဆော်ဒီအစိုးရရဲ့ ထောက်လှမ်းရေးလက်ချက်လို့ အခိုင်အမာ ဖော်ပြထားတဲ့ ဝါရှင်တန်ပို့စ်က ဆောင်းပါးရှင် ဂျမဲလ် ခါရှိုဂီ အသတ်ခံရမှုနဲ့ ပတ်သက်လို့ တင်ပြသွားခဲ့ပါတယ်။ ကုလလူ့အခွင့်အရေးကောင်စီအတွင်း ပုံမှန်တင်သွင်းနေကြ အစီရင်ခံစာမျိုးမဟုတ်ဘဲ ခါရှိုဂီရဲ့အမှုကိစ္စကို တင်သွင်းချိန်က အာရုံစိုက်ခံရမှုမျိုး အသစ်တဖန် ပြန်လုပ်ပေးရမှာဖြစ်တယ်လို့ Fisher က ယူဆထားပါတယ်။
“ခါရှိုဂီ အသတ်ခံရမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဝိုင်းဝန်းပြောဆိုလာကြတဲ့အခါ လူ့အခွင့်အရေးရှေ့နေအမျိုးသမီး အတော်များများကို အကျဉ်းထောင် တွေကနေ လွှတ်ပေးခဲ့ကြပါတယ်။ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်မှုတွေ ရှိနေတုန်းပါပဲ။ သူတို့ဟာ အခုထိ ရာဇဝတ်ကြောင ်းအရ တရားစွဲခံထားရတာတွေကို ရင်ဆိုင်နေရတုန်းပါပဲ။ သူတို့အနေနဲ့ သေဒဏ်၊ ကြိမ်ဒဏ်၊ သဘောထားကွဲလွဲမှုတွေ အပေါ်မှာ ဖိနှပ်ချိုးနှိမ်ခံရတာနဲ့ နောက်ထပ် ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခံရမှုတွေကလည်း ဆက်ပြီးရှိနေတုန်းပါပဲ။” လို့ Fisher က ဆက်ပြောပါတယ်။
ဒီသီတင်းပတ်အကုန်ကျရင် ကုလလူ့အခွင့်အရေးကောင်စီဟာ ဆွေးနွေးပွဲတွေကနေ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ပေါင်း ၄၀ ကျော်ကို အတည်ပြုတာ၊ အပြီးသတ် ဆုံးဖြတ် ဆောင်ရွက်သွားမှာဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီထဲမှာ လစ်ဗျား၊ အီရန်၊ နီကာရာဂွါ၊ တောင်ဆူဒန်နဲ့ မြန်မာနိုင်ငံတို့လို တိုင်းပြည်တွေက လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေ တိုးတက်လာမှုတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ထောက်ခံချက် တွေလည်း ပါဝင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
...............
မွနျမာ့အရေး ဆုံးဖွတျခကြျ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီ အတညျပွုဖို့ရှိ
(unicode)
၄၃ ကွိမျမွောကျ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီ ညီလာခံက ဒီသတငျးပတျအကုနျမှာ မွနျမာ့အရေးဆုံးဖွတျခကြျ အတညျပွုဖို့ရှိနပေါတယျ။ဇှနျလ ၁၅ ရကျနေ့ တနငျ်လာနေ့မှာ ညီလာခံကို ကန့ျသတျခကြျတှနေဲ့ပွနျလညျစတငျကငြျးပနပေါပွီ။ မတျလထဲမှာ ကငြျးပရမယ့ျ အစညျးအဝေးတှကေို ကိုဗဈ-၁၉ကပျရော ဂါ ကွောင့ျ ရှှေ့ဆိုငျးခဲ့ပွီးမှ ပွနျလညျကငြျးပတာပါ။ ပုံမှနျလို ကငြျးပရတာ မဟုတျတဲ့ အစညျးအဝေးတှမှော ဘယျလိုအကွောငျးတှကေို ဆှေးနှေး ဆုံးဖွတျကွဖို့ရှိသလဲဆိုတာ ကုလသမဂ်ဂ ဌာနခြုပျရှိရာ ဂနြီဗာမွို့ကနေ Lisa Schlein ပေးပို့ထားတဲ့သတငျးလှှာကို အခွခေံပွီး မခှာညို ပွောပွပေးမှာပါ။
ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ပွန့ျပှားနတေဲ့ကာလအတှငျး ကငြျးပမယ့ျ အစညျးအဝေးတှမှော ကိုယျတိုငျ တကျရောကျသူတှအေနနေဲ့ ကနြျးမာရေးအန်တရာယျ မဖွဈစရေအောငျ လူခငြျး ခပျခှါခှါနကွေရမယ့ျ စညျးကမျးကိုတော့ တိတိကကြြ လိုကျနာကွရမှာဖွဈကွောငျး ကုလဆိုငျရာ အရာရှိတှကေ ပွောပါတယျ။ အစညျးအဝေးကို လူကိုယျတိုငျတကျကွမယ့ျ ကိုယျစားလှယျအဖှဲ့တှမှော လူဦးရကေို လြှော့ခထြားမှာဖွဈပွီး ရာနဲ့ခြီတဲ့ အစိုးရ မဟုတျတဲ့အဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ အလှတျသဘောတှေ့ဆုံမှုတှကေိုလညျး ကုလသမဂ်ဂအဆောကျအဦးအတှငျးမှာ လုပျကွရမှာမဟုတျပါဘူး။
အစီရငျခံစာ တငျသှငျးတာတှနေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ အကွောငျးအရာတှကေိုလညျး လူကိုယျတိုငျဖွဈစေ၊ ဗှီဒီယိုကောလျ တှကေဖွဈစေ ပါဝငျဆှေးနှေးသှားကွမှာပါ။ ကှနျဂို ဒီမိုကရကျတဈပွညျသူ့သမ်မတနိုငျငံ၊ မာလီ၊ ယူကရိနျး၊ လဈဗြား၊ အာဖဂနျနစ်စတနျ နဲ့ ဗဟိုအာဖရိက နိုငျငံတှအေပါအဝငျ နိုငျငံတှနေဲ့ပတျသကျလို့ ဆှေးနှေး သုံးသပျကွမှာဖွဈပါတယျ။
သီတငျးတပတျကွာ အစညျးအဝေးအတှငျး အဓိက ဆှေးနှေးကွမယ့ျ အကွောငျးအရာတှထေဲမှာတော့ အမရေိကနျပွညျထောငျစုအတှငျး ရဲတပျဖှဲ့က ဖမျးဆီးခြိနျအတှငျး သဆေုံးသှားတဲ့ အာဖရိကနျ-အမရေိကနျဖွဈသူ ဂြော့ခြျ-ဖလှိုကျရဲ့ကိစ်စကတော့ အရေးပေါျအခွအေ နေ အဖွဈနဲ့ ဆှေးနှေးကွမှာပါ။ လူ့အခှင့ျအရေးစောင့ျကွည့ျရေးအဖှဲ့ရဲ့ ဂနြီဗာမွို့က ညှှနျကွားရေးမှူး John Fisher က အမရေိကနျပွညျထောငျစု အနနေဲ့ ဒါကိုကွိုတငျတှကျဆထားမှာ ဖွဈကွောငျး ပွောပါတယျ။ နိုငျငံတခြို့က သူတို့ရဲ့ ကိုယျပိုငျအစီအစဉျတှကေို ရှေ့တိုးဆောငျရှကျဖို့ ဒီလို ဆှေးနှေးမှုတှကေို အသုံးခကြွတာမြိုးဖွဈကွောငျး သူက ပွောပါတယျ။
“အခု လကျရှိအနအေထားအရ ကမ်ဘာတဝနျးမှာရော အမရေိကနျပွညျထောငျစုထဲမှာပါ ပရမျးပတာတှဖွေဈနတောကို တရုတျက အခှင့ျ ကောငျး ယူပွီး ဟောငျကောငျရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့ လှတျလပျမှုကို ဖိနှိပျ ခြိုးနှိမျပဈမှာမြိုးကို ကနြောျတို့က အလှနျကို စိုးရိမျ ပူပနျနေ ပါတယျ။ နောကျပွီး စောစောက ပွောခဲ့သလိုပါပဲ ကမ်ဘာ့နိုငျငံတှအေနနေဲ့ ဒီလို အခွအေနအေတှငျး ဟောငျကောငျအပေါျမှာ ပိုပွီး တော့ အလေးထား အာရုံစိုကျပေးကွဖို့ တိုကျတှနျးပါတယျ။ ဒီအခြိနျဟာ တရုတျနိုငျငံက နိုငျငံတကာရဲ့တုံ့ပွနျမှုတှကေို စောင့ျကွည့ျနတေယျဆိုတာကို ကနြောျတို့ သိနပေါတယျ။ တကယျလို့ နိုငျငံတကာဘကျက တုံ့ပွနျသံတှေ မကွားရဘူး ဆိုရငျတော့ နောကျထပျ နှိမျနငျးမှုတှေ ထပျလုပျဖို့ ပိုပွီး ရဲတငျးလာလိမ့ျမယျလို့ ထငျပါတယျ။” လို့ သူက ပွောပါတယျ။
လှနျခဲ့တဲ့တနှဈကတော့ ဥပဒမေဲ့ကှကျမကြျမှုဆိုငျရာ အထူးကိုယျစားလှယျ Agnes Callemard က သူ့ရဲ့အစီရငျခံစာမှာ ဆောျဒီအစိုးရရဲ့ ထောကျလှမျးရေးလကျခကြျလို့ အခိုငျအမာ ဖောျပွထားတဲ့ ဝါရှငျတနျပို့ဈက ဆောငျးပါးရှငျ ဂမြဲလျ ခါရှိုဂီ အသတျခံရမှုနဲ့ ပတျသကျလို့ တငျပွသှားခဲ့ပါတယျ။ ကုလလူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီအတှငျး ပုံမှနျတငျသှငျးနကွေ အစီရငျခံစာမြိုးမဟုတျဘဲ ခါရှိုဂီရဲ့အမှုကိစ်စကို တငျသှငျးခြိနျက အာရုံစိုကျခံရမှုမြိုး အသဈတဖနျ ပွနျလုပျပေးရမှာဖွဈတယျလို့ Fisher က ယူဆထားပါတယျ။
“ခါရှိုဂီ အသတျခံရမှုနဲ့ပတျသကျပွီး ဝိုငျးဝနျးပွောဆိုလာကွတဲ့အခါ လူ့အခှင့ျအရေးရှေ့နအေမြိုးသမီး အတောျမြားမြားကို အကဉြျးထောငျ တှကေနေ လှှတျပေးခဲ့ကွပါတယျ။ ညှငျးပမျးနှိပျစကျမှုတှေ ရှိနတေုနျးပါပဲ။ သူတို့ဟာ အခုထိ ရာဇဝတျကွောင ျးအရ တရားစှဲခံထားရတာတှကေို ရငျဆိုငျနရေတုနျးပါပဲ။ သူတို့အနနေဲ့ သဒေဏျ၊ ကွိမျဒဏျ၊ သဘောထားကှဲလှဲမှုတှေ အပေါျမှာ ဖိနှပျခြိုးနှိမျခံရတာနဲ့ နောကျထပျ ဖမျးဆီးခြုပျနှောငျခံရမှုတှကေလညျး ဆကျပွီးရှိနတေုနျးပါပဲ။” လို့ Fisher က ဆကျပွောပါတယျ။
ဒီသီတငျးပတျအကုနျကရြငျ ကုလလူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီဟာ ဆှေးနှေးပှဲတှကေနေ ထှကျပေါျလာတဲ့ ဆုံးဖွတျခကြျပေါငျး ၄၀ ကြောျကို အတညျပွုတာ၊ အပွီးသတျ ဆုံးဖွတျ ဆောငျရှကျသှားမှာဖွဈပါတယျ။ အဲဒီထဲမှာ လဈဗြား၊ အီရနျ၊ နီကာရာဂှါ၊ တောငျဆူဒနျနဲ့ မွနျမာနိုငျငံတို့လို တိုငျးပွညျတှကေ လူ့အခှင့ျအရေးအခွအေနေ တိုးတကျလာမှုတှနေဲ့ပတျသကျတဲ့ ထောကျခံခကြျ တှလေညျး ပါဝငျမှာဖွဈပါတယျ။
