(Zawgyi/ Unicode)
စစ်အာဏာသိမ်းမှုနောက်ပိုင်း နိုင်ငံရေး မတည်ငြိမ်မှုနဲ့ ကြုံတွေ့နေရချိန် Covid-19 ကပ်ဘေး ရောဂါ ကူးစက်မှုတွေ တိုးလာတာကိုပါ ကြုံရတဲ့ မြန်မာ ပြည်သူတွေ အတွက် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အရ ရင်ဆိုင် ဖြတ်ကျော်နိုင်ရေး ဆောင်ရန် ရှောင်ရန်တွေကို တင်ပြပေးပါမယ်။
အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု Vermont ပြည်နယ် Vermont တက္ကသိုလ်မှာ ကုသရေးဆိုင်ရာ စိတ်ပညာကို ပါရဂူဘွဲ့ ဆည်းပူနေရင်း ကုသရေးကိုပါ တွဲဖက် လုပ်ကိုင်နေသူ စိတ်ကျန်းမာရေး ပညာရှင် မဖြူပန်းနုခင်ကို မသိင်္ဂ ီထိုက် ဆက်သွယ် မေးမြန်းထားပါတယ်။
Covid-19 ရောဂါ ခံစားနေရသူတွေဟာ ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ဒဏ် ရောဂါရဲ့ ဒဏ်ကို တဖက်က ခံစားနေရသလို တဖက်မှာလည်း စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်ခံစားနေကြရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ Covid-19 ရောဂါ ကိုယ်တိုင် ကူးစက်ခံရချိန်မှာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဘယ်လို ပြင်ဆင်သင့်ပါသလဲ။ စိတ်ကျန်းမာရေး ပညာရှင် မပန်းနုက အခုလို အကြံပြုပါတယ်။
“ အဲလို အခြေအနေမျိုးမှာ အရေးကြီးဆုံး လုပ်နိုင်တာက ကိုယ့်ရဲ့ အတွေးတွေ ခံစားချက်တွေကို အတတ်နိုင်ဆုံး အကောင်းဘက် ရောက်အောင် ခွန်အား ဖြစ်အောင် တည်ဆောက်ဖို့ အရေးကြီးတယ်။ ဒုတိယ တချက်က ကျတော့ အရမ်း စိတ်ထိခိုက်လို့ ရှိရင်လည်း စိတ်ဖိစီးမှုကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ အောက်ဆီဂျင် လျော့တာတွေ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အလိုလျောက် နှလုံးခုန်နေပြီးတော့ နေလို့ ထိုင်လို့ မကောင်းတာတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုတော့ တတ်နိုင်သမျှ အကြောလျှော့ပြီးတော့ စိတ်သက်သာရာရအောင် နေဖို့လည်း အရမ်း အရေးကြီးပါတယ်။ ”
Covid-19 ကပ်ဘေး ကာလမှာ နိုင်ငံတဝန်း ကြေကွဲဖွယ် အဖြစ်ဆိုးတွေ အများအပြားက လူမှု ကွန်ရက် Facebook မှာ တက်လာကြတာကြောင့် Covid-19 ကူးစက် လူနာ အနေနဲ့ Facebook သုံးတာ လျှော့ဖို့လည်း မပန်းနုက အကြံပြုပါတယ်။
“ Covid Positive ဖြစ်သွားပြီ ဆိုရင် ကောင်းတာကတော့ ဒီ ဆိုရှယ် မီဒီယာကိုလည်း အချိန်လျှော့ပြီးတော့ ကိုယ့်ကျန်းမာရေး ကိုဘဲ ပြန်လည် တည်ဆောက်လိုက်ပါ။ ပြန်တည်ဆောက်တဲ့ အခါမှာလည်း ပြန်ကောင်းလာတဲ့ သူတွေ အများကြီး အကြောင်းကိုလည်း အွန်လိုင်းမှာ ဖတ်ရလေ့ မရှိဘူး။ အခု တွေ့နေရတာက အောက်ဆီဂျင် ပြတ်သွားတာတို့ ဆုံးရှုံးသွားရတဲ့ မိသားစုဝင်တွေ ကိုယ်ချစ်ခင်တဲ့ လူတွေ အကြောင်းတွေ ဒါတွေဘဲ ဖတ်ရတော့ စိတ်ထိခိုက်ရတာပေါ့နော်။ ဒါပေမယ့် ပြန်ကောင်းလာသူတွေလည်း အများကြီး ရှိတယ်။
ပြန်ကောင်းလာသူတွေကလည်း လူတွေ အများကြီး ဆုံးနေတဲ့ အချိန်မှာ ငါ ကောင်းလာတဲ့ သတင်းကို တချို့ကလည်း မတင်တော့ဘူး။ မတင်ရက်တာတွေ ရှိတယ်။ ဆိုတဲ့ အခါကျတော့ ငါ အဲဒီထဲမှာ ပါမှ ဖြစ်မယ်ဆိုတာကို တည်ဆောက်ပေးပါ။ ကိုယ်က အတွေးတွေ အရမ်း ခက်ခဲလာတယ်။ ခံစားချက်တွေ ပြင်းထန်လာတဲ့ အခါမှာ ဘာမှ မစဉ်းစားဘဲနဲ့ ဖြစ်လာမှတော့ ငါ ရင်ဆိုင်မှ ရမယ်။ ပစ္စုပ္ပန် တည့်တည့်မြင်ပြီးတော့ပေါ့နော် ဝင်လေ ထွက်လေဘဲ ငါမှတ်လိုက်မယ် ဆိုပြီးတော့လည်း လုပ်လို့ ရတာပေါ့နော်။ ”
Covid-19 လူနာရဲ့ မိသားစုဝင်တွေ အနေနဲ့လည်း လူနာကို စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အားပေးနှစ်သိမ့်နိုင်ရေး အရေးကြီးသလိုဘဲ ဒီ ကပ်ရောဂါဘေးကြီးကို ကျော်လွှားနိုင်မယ်ဆိုတာကို ယုံကြည်ချက် အပြည့်နဲ့ ဖြတ်သန်းကြနိုင်ကြဖို့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြင်ဆင်ထားရှိရေးကိုလည်း အခုလို အကြံပြုပါတယ်။
“ တည်တည်ငြိမ်ငြိမ်နဲ့ လူနာကို အားပေးဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ပြန်ကောင်းလာတဲ့ လူတွေ အများကြီး ရှိတယ်။ ပြန်ကောင်းသွားမှာ။ ဆုံးသွားတဲ့ သူတွေတော့ အများကြီး ရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် သတင်းတွေထဲမှာ ကောင်းတဲ့သူတွေရဲ့ သတင်းကို တွေ့ရလေ့ မရှိဘူး။ ပိုကောင်းလာတဲ့ သူတွေလည်း အများကြီး ရှိပါတယ်။ ဒီထဲမှာ ပါရမယ်ပေါ့နော်။ ဒါမျိုးလေး ပြောပြပေးပါ။ နောက်တခါ အောက်ဆီဂျင် ရှားပါးနေတဲ့ အချိန်မှာ လိုအပ်တဲ့ အခါမှာ ရှာရတာမျိုး စိတ်ပူရတာမျိုး ရှိမှာပေါ့လေ။ အဲလို ရှာနေရတဲ့ အချိန်မှာတောင်မှ တတ်နိုင်သမျှ လူနာရဲ့ နောက်ကွယ်မှာ လုပ်ပေးစေချင်ပါတယ်။ သူ့ရှေ့မှာ ယောက်ယက် ခတ်ပြီး ကြောက်နေတာမျိုး မဟုတ်ဘဲနဲ့ပေါ့နော်။ ”
လက်ရှိ Covid -19 ကပ်ဘေး ကာလမှာ အသိမိတ်ဆွေတွေ၊ ဆွေမျိုးတွေ၊ မိသားစုဝင်တွေကို လက်လွှတ် ဆုံးရှုံးလိုက်ရသူတွေလည်း ရှိနေတာပါ။ နိုင်ငံရေး အကြပ်အတည်း ကာလ နောက် ကပ်ဘေး ရောဂါ အကြပ်အတည်း ကာလမှာ ချစ်ရ ခင်ရသူတွေကို အပြည့်အ၀ ကူညီ ဆောင်ရွက် မပေးနိုင်ဘဲ လက်လွှတ် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသူတွေ အနေနဲ့လည်း စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက် ခံစားနေကြရတာပါ။ ဒီအခြေအနေကိုရော ဘယ်လို ကုစားနိုင်ပါမလဲ။
“ အဆိုးဆုံးတွေ ဖြစ်လာတဲ့ အခါမှာ အရှိကို အရှိ အတိုင်း လက်ခံနိုင်ဖို့ ကြိုးစားရတယ်ပေါ့နော်။ အရှိကို အရှိ အတိုင်း လက်ခံတယ်ဆိုတာ မဖြစ်သင့်တဲ့ဟာတွေတော့ ဖြစ်သွားပြီ။ မတရားမှုတွေ၊ ပြည်သူတွေ ကိုယ်ချစ်ခင်တဲ့ ပြည်သူတွေ ဆုံးရှုံးသွားရပြီ။ ဒါပေမယ့် ဒါ ဖြစ်ပြီးသွားပြီ ဖြစ်တဲ့ အတွက်ကြောင့် ပေါ့နော် အတတ်နိုင်ဆုံး လောကဒဏ်ကို လက်ခံနိုင်ဖို့ လေ့ကျင့်ခြင်းပေါ့နော်။
လေ့ကျင့်တဲ့ အခါမှာ ခုနက လိုမျိုး ဆုံးသွားတဲ့သူတွေဟာ ကိုယ့်ကိုယ် ဘယ်လိုမျိုး နေထိုင်စေချင်မလဲပေါ့နော်။ ကိုယ့်ကိုယ် ကိုယ် ချစ်ခင်တဲ့သူတွေက ကိုယ့်နားမှာ မရှိတော့ဘူး ဒါပေမယ့် သူတို့ကလည်း ကိုယ့်ကိုယ် ဘယ်လိုမျိုး ဆက်ပြီး ရှင်သန်သွားစေချင်မလဲ ပေါ့နော်။ စိတ်ဓာတ်ကျပြီးတော့ အိပ်ယာထဲ လဲနေစေချင်မလား။ ဒါမှမဟုတ်လည်း ကိုယ်ကိုယ်တိုင်လည်း ကျန်းမာရေးကို ဂရုစိုက်ပြီးတော့ Covid ကိုလည်း ရင်ဆိုင်မယ် နောက် စစ်ကောင်စီကိုလည်း ရင်ဆိုင်မယ် ဆိုတဲ့ စိတ်နဲ့ အကောင်းဆုံး ခွန်အားမွေးမြူပြီးတော့ ရှေ့ဆက်စေချင်မလား သူတို့က ဘယ်လိုမျိုး ငါ့ကို ရှေ့ဆက် စေချင်မလဲ။ ဒါမျိုးလေး စဉ်းစား ပေးပါပေါ့နော်။ ”
(Unicode)
ကိုဗဈ ရငျဆိုငျဖို့ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ဆောငျရနျရှောငျရနျ
စဈအာဏာသိမျးမှုနောကျပိုငျး နိုငျငံရေး မတညျငွိမျမှုနဲ့ ကွုံတှေ့နရေခြိနျ Covid-19 ကပျဘေး ရောဂါ ကူးစကျမှုတှေ တိုးလာတာကိုပါ ကွုံရတဲ့ မွနျမာ ပွညျသူတှေ အတှကျ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ အရ ရငျဆိုငျ ဖွတျကြောျနိုငျရေး ဆောငျရနျ ရှောငျရနျတှကေို တငျပွပေးပါမယျ။ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစု Vermont ပွညျနယျ Vermont တက်ကသိုလျမှာ ကုသရေးဆိုငျရာ စိတျပညာကို ပါရဂူဘှဲ့ ဆညျးပူနရေငျး ကုသရေးကိုပါ တှဲဖကျ လုပျကိုငျနသေူ စိတျကနြျးမာရေး ပညာရှငျ မဖွူပနျးနုခငျကို မသိငျ်ဂ ီထိုကျ ဆကျသှယျ မေးမွနျးထားပါတယျ။
Covid-19 ရောဂါ ခံစားနရေသူတှဟော ဗိုငျးရပျဈရဲ့ဒဏျ ရောဂါရဲ့ ဒဏျကို တဖကျက ခံစားနရေသလို တဖကျမှာလညျး စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ထိခိုကျခံစားနကွေရတာ ဖွဈပါတယျ။ အဲဒီတော့ Covid-19 ရောဂါ ကိုယျတိုငျ ကူးစကျခံရခြိနျမှာ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ဘယျလို ပွငျဆငျသင့ျပါသလဲ။ စိတျကနြျးမာရေး ပညာရှငျ မပနျးနုက အခုလို အကွံပွုပါတယျ။
“ အဲလို အခွအေနမြေိုးမှာ အရေးကွီးဆုံး လုပျနိုငျတာက ကိုယ့ျရဲ့ အတှေးတှေ ခံစားခကြျတှကေို အတတျနိုငျဆုံး အကောငျးဘကျ ရောကျအောငျ ခှနျအား ဖွဈအောငျ တညျဆောကျဖို့ အရေးကွီးတယျ။ ဒုတိယ တခကြျက ကတြော့ အရမျး စိတျထိခိုကျလို့ ရှိရငျလညျး စိတျဖိစီးမှုကွောင့ျ ခန်ဓာကိုယျထဲမှာ အောကျဆီဂငြျ လြော့တာတှေ ဖွဈနိုငျတယျ။ အလိုလြောကျ နှလုံးခုနျနပွေီးတော့ နလေို့ ထိုငျလို့ မကောငျးတာတှေ ဖွဈတယျဆိုတော့ တတျနိုငျသမြှ အကွောလြှော့ပွီးတော့ စိတျသကျသာရာရအောငျ နဖေို့လညျး အရမျး အရေးကွီးပါတယျ။ ”
Covid-19 ကပျဘေး ကာလမှာ နိုငျငံတဝနျး ကွကှေဲဖှယျ အဖွဈဆိုးတှေ အမြားအပွားက လူမှု ကှနျရကျ Facebook မှာ တကျလာကွတာကွောင့ျ Covid-19 ကူးစကျ လူနာ အနနေဲ့ Facebook သုံးတာ လြှော့ဖို့လညျး မပနျးနုက အကွံပွုပါတယျ။
“ Covid Positive ဖွဈသှားပွီ ဆိုရငျ ကောငျးတာကတော့ ဒီ ဆိုရှယျ မီဒီယာကိုလညျး အခြိနျလြှော့ပွီးတော့ ကိုယ့ျကနြျးမာရေး ကိုဘဲ ပွနျလညျ တညျဆောကျလိုကျပါ။ ပွနျတညျဆောကျတဲ့ အခါမှာလညျး ပွနျကောငျးလာတဲ့ သူတှေ အမြားကွီး အကွောငျးကိုလညျး အှနျလိုငျးမှာ ဖတျရလေ့ မရှိဘူး။
အခု တှေ့နရေတာက အောကျဆီဂငြျ ပွတျသှားတာတို့ ဆုံးရှုံးသှားရတဲ့ မိသားစုဝငျတှေ ကိုယျခစြျခငျတဲ့ လူတှေ အကွောငျးတှေ ဒါတှဘေဲ ဖတျရတော့ စိတျထိခိုကျရတာပေါ့နောျ။ ဒါပမေယ့ျ ပွနျကောငျးလာသူတှလေညျး အမြားကွီး ရှိတယျ။ ပွနျကောငျးလာသူတှကေလညျး လူတှေ အမြားကွီး ဆုံးနတေဲ့ အခြိနျမှာ ငါ ကောငျးလာတဲ့ သတငျးကို တခြို့ကလညျး မတငျတော့ဘူး။ မတငျရကျတာတှေ ရှိတယျ။ ဆိုတဲ့ အခါကတြော့ ငါ အဲဒီထဲမှာ ပါမှ ဖွဈမယျဆိုတာကို တညျဆောကျပေးပါ။ ကိုယျက အတှေးတှေ အရမျး ခကျခဲလာတယျ။ ခံစားခကြျတှေ ပွငျးထနျလာတဲ့ အခါမှာ ဘာမှ မစဉျးစားဘဲနဲ့ ဖွဈလာမှတော့ ငါ ရငျဆိုငျမှ ရမယျ။ ပစ်စုပ်ပနျ တည့ျတည့ျမွငျပွီးတော့ပေါ့နောျ ဝငျလေ ထှကျလဘေဲ ငါမှတျလိုကျမယျ ဆိုပွီးတော့လညျး လုပျလို့ ရတာပေါ့နောျ။ ”
Covid-19 လူနာရဲ့ မိသားစုဝငျတှေ အနနေဲ့လညျး လူနာကို စိတျပိုငျးဆိုငျရာ အားပေးနှဈသိမ့ျနိုငျရေး အရေးကွီးသလိုဘဲ ဒီ ကပျရောဂါဘေးကွီးကို ကြောျလှှားနိုငျမယျဆိုတာကို ယုံကွညျခကြျ အပွည့ျနဲ့ ဖွတျသနျးကွနိုငျကွဖို့ စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ပွငျဆငျထားရှိရေးကိုလညျး အခုလို အကွံပွုပါတယျ။
“ တညျတညျငွိမျငွိမျနဲ့ လူနာကို အားပေးဖို့ အရေးကွီးပါတယျ။ ပွနျကောငျးလာတဲ့ လူတှေ အမြားကွီး ရှိတယျ။ ပွနျကောငျးသှားမှာ။ ဆုံးသှားတဲ့ သူတှတေော့ အမြားကွီး ရှိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ သတငျးတှထေဲမှာ ကောငျးတဲ့သူတှရေဲ့ သတငျးကို တှေ့ရလေ့ မရှိဘူး။ ပိုကောငျးလာတဲ့ သူတှလေညျး အမြားကွီး ရှိပါတယျ။ ဒီထဲမှာ ပါရမယျပေါ့နောျ။ ဒါမြိုးလေး ပွောပွပေးပါ။ နောကျတခါ အောကျဆီဂငြျ ရှားပါးနတေဲ့ အခြိနျမှာ လိုအပျတဲ့ အခါမှာ ရှာရတာမြိုး စိတျပူရတာမြိုး ရှိမှာပေါ့လေ။ အဲလို ရှာနရေတဲ့ အခြိနျမှာတောငျမှ တတျနိုငျသမြှ လူနာရဲ့ နောကျကှယျမှာ လုပျပေးစခေငြျပါတယျ။ သူ့ရှေ့မှာ ယောကျယကျ ခတျပွီး ကွောကျနတောမြိုး မဟုတျဘဲနဲ့ပေါ့နောျ။ ”
လကျရှိ Covid -19 ကပျဘေး ကာလမှာ အသိမိတျဆှတှေေ၊ ဆှမြေိုးတှေ၊ မိသားစုဝငျတှကေို လကျလှှတျ ဆုံးရှုံးလိုကျရသူတှလေညျး ရှိနတောပါ။ နိုငျငံရေး အကွပျအတညျး ကာလ နောကျ ကပျဘေး ရောဂါ အကွပျအတညျး ကာလမှာ ခစြျရ ခငျရသူတှကေို အပွည့ျအ၀ ကူညီ ဆောငျရှကျ မပေးနိုငျဘဲ လကျလှှတျ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသူတှေ အနနေဲ့လညျး စိတျပိုငျးဆိုငျရာ ထိခိုကျ ခံစားနကွေရတာပါ။ ဒီအခွအေနကေိုရော ဘယျလို ကုစားနိုငျပါမလဲ။
“ အဆိုးဆုံးတှေ ဖွဈလာတဲ့ အခါမှာ အရှိကို အရှိ အတိုငျး လကျခံနိုငျဖို့ ကွိုးစားရတယျပေါ့နောျ။ အရှိကို အရှိ အတိုငျး လကျခံတယျဆိုတာ မဖွဈသင့ျတဲ့ဟာတှတေော့ ဖွဈသှားပွီ။ မတရားမှုတှေ၊ ပွညျသူတှေ ကိုယျခစြျခငျတဲ့ ပွညျသူတှေ ဆုံးရှုံးသှားရပွီ။ ဒါပမေယ့ျ ဒါ ဖွဈပွီးသှားပွီ ဖွဈတဲ့ အတှကျကွောင့ျ ပေါ့နောျ အတတျနိုငျဆုံး လောကဒဏျကို လကျခံနိုငျဖို့ လေ့ကငြ့ျခွငျးပေါ့နောျ။ လေ့ကငြ့ျတဲ့ အခါမှာ ခုနက လိုမြိုး ဆုံးသှားတဲ့သူတှဟော ကိုယ့ျကိုယျ ဘယျလိုမြိုး နထေိုငျစခေငြျမလဲပေါ့နောျ။
ကိုယ့ျကိုယျ ကိုယျ ခစြျခငျတဲ့သူတှကေ ကိုယ့ျနားမှာ မရှိတော့ဘူး ဒါပမေယ့ျ သူတို့ကလညျး ကိုယ့ျကိုယျ ဘယျလိုမြိုး ဆကျပွီး ရှငျသနျသှားစခေငြျမလဲ ပေါ့နောျ။ စိတျဓာတျကပြွီးတော့ အိပျယာထဲ လဲနစေခေငြျမလား။ ဒါမှမဟုတျလညျး ကိုယျကိုယျတိုငျလညျး ကနြျးမာရေးကို ဂရုစိုကျပွီးတော့ Covid ကိုလညျး ရငျဆိုငျမယျ နောကျ စဈကောငျစီကိုလညျး ရငျဆိုငျမယျ ဆိုတဲ့ စိတျနဲ့ အကောငျးဆုံး ခှနျအားမှေးမွူပွီးတော့ ရှေ့ဆကျစခေငြျမလား သူတို့က ဘယျလိုမြိုး ငါ့ကို ရှေ့ဆကျ စခေငြျမလဲ။ ဒါမြိုးလေး စဉျးစား ပေးပါပေါ့နောျ။ ”
