(Zawgyi / Unicode)
စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေနဲ့ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက် သတ်ဖြတ်မှုတွေအတွက် အာဏာသိမ်း စစ်ကောင်စီခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်ကနေ အောက်ခြေအဆင့် တပ်မှူးတွေအထိ သြစတြေးလျမှာ တရားစွဲဆိုနိုင်ရေး NUG ကြားကာလ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ အနေနဲ့ ကြိုးပမ်းနေသလို စစ်ကောင်စီကို စစ်ရာဇဝတ်မှုနဲ့ တရားစွဲဆိုနိုင်ရေး တူရကီနိုင်ငံမှာ တရားရုံးတင်နိုင်ဖို့ ပြင်ဆင်နေကြပါတယ်။ ပြည်ပနိုင်ငံတချို့မှာ အခုလို စစ်ကောင်စီကို တရားစွဲဆိုဖို့ ပြင်ဆင်နေတဲ့အပေါ် ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ ခံစားခဲ့ရတဲ့ မြန်မာပြည်သူတချို့နဲ့ ပြည်တွင်းဥပဒေရေးရာပညာရှင်၊ NUG ရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဝန်ကြီးတို့ကို မဆုမွန်က ဆက်သွယ်မေးမြန်း တင်ပြထားပါတယ်။
ဒီနှစ် မတ်လလယ်လောက်ကပဲ စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံက အာဏာသိမ်း စစ်ကောင်စီခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးကနေ တပ်မှူးတွေအထိ စစ်ရာဇဝတ်မှုနဲ့ သြစတြေးလျနိုင်ငံမှာ တရားစွဲဆိုဖို့ ကြားကာလ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ (NUG) က ပြင်ဆင်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သြစတြေးလျ နိုင်ငံဆိုင်ရာ NUG ကိုယ်စားလှယ် ဒေါက်တာထွန်းအောင်ရွှေကနေ တရားလိုအဖြစ် သြစတြေးလျ တရားဥပဒေအောက်မှာ စွဲဆိုမှာဖြစ်ပြီး သြစတြေးလျအစိုးရရဲ့ ရှေ့နေချုပ်ရုံးက ထောက်ခံရမှာဖြစ်သလို အဲဒီအမှုကို စုံစမ်းစစ်ဆေးရမယ့် အဖွဲ့က သြစတြေးလျ ဖက်ဒရယ်ရဲတပ်ဖွဲ့ ဖြစ်ပါတယ်။
မရှေးမနှောင်းမှာပဲ စစ်ကောင်စီကို ရာဇဝတ်မှုနဲ့ တူရကီနိုင်ငံ အစ္စတန်ဘူလ်မြို့က အစိုးရရှေ့နေရုံးမှာ အမှုတင်ဖို့ “မြန်မာနိုင်ငံ တာဝန်ခံမှုစီမံချက်” လို့ အဓိပ္ပါယ်ရတဲ့ Myanmar Accountability Project - MAP အဖွဲ့ကလည်း ပြင်ဆင်နေပါတယ်။ ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက် အာဏာစသိမ်းချိန်ကတည်းက စလို့ တိုင်းပြည်အတွင်းမှာ ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေ အထူးသဖြင့် ရေကြည်အိုင်လို စစ်ကြောရေးစခန်းတွေမှာ အာဏာသိမ်းမှု ဆန့်ကျင်တဲ့ ဒီမိုကရေစီ အင်အားစုတွေနဲ့ ပြည်သူလူထုကို အသက်သေတဲ့အထိ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခဲ့တဲ့ အမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ နိုင်ငံပြင်ပ တရားရုံးမှာ တင်တဲ့ ပထမဆုံးအမှု ဖြစ်ပါတယ်လို့ MAP အဖွဲ့ ညွှန်ကြားရေးမှူး Chris Gunness က ဗွီအိုအေကို ပြောထားပါတယ်။ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခဲ့သူတွေရဲ့ အမည်ရာထူး စာရင်းကို တူရကီတရားရုံးကို ပို့ပေးမှာဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတကာရဲတပ်ဖွဲ့က သူတို့ကို ဖမ်းဆီးပေးဖို့လည်း တောင်းဆိုထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။
အခုလို စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရချိန် ပြည်သူတွေအပေါ် တရားလက်လွတ် ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက် သတ်ဖြတ်မှုတွေအပေါ် နိုင်ငံတကာမှာ စစ်ရာဇဝတ်မှုနဲ့ နိုင်ငံအလိုက် တရားစီရင်မှု လုပ်ထုံးလုပ်နည်းနဲ့အညီ စစ်ကောင်စီကို တရားစွဲဆိုနိုင်ရေး ကြားကာလ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ (NUG) အနေနဲ့ တရားစွဲဆိုနိုင်ရေး ပါဝင် ဆောင်ရွက်ပေးနေပါတယ်။ ကြားကာလ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ အနေနဲ့ တရားစွဲဆိုနိုင်ရေး လိုအပ်တဲ့ အချက်အလက် မှတ်တမ်းတွေကို တရားခွင်မှာ တင်ပြနိုင်ဖို့ ပံ့ပိုးပေးနိုင်ရေး အပါအဝင် သက်သေလိုက်ပေးဖို့လည်း ပြင်ဆင်ထားတယ်လို့ NUG ရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဝန်ကြီး ဦးအောင်မျိုးမင်းက ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းကို အခုလို ပြောပြပါတယ်။
“Universal jurisdiction သူ့နိုင်ငံအလိုက် ခွင့်ပြုထားတဲ့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ စစ်ကောင်စီရဲ့ အကြမ်းဖက်လုပ်ရပ်ကို တရားစွဲဖို့ ပြင်ဆင်နေတာ အခြေအနေအမျိုးမျိုး ရှိပါတယ်။ ဥပမာ သြစတြေးလျမှာဆိုရင် NUG ကိုယ်စားလှယ်တွေကပဲ ဦးဆောင်ပြီး တရားစွဲဆိုဖို့ ပြင်ဆင်နေတာ ရှိပါတယ်။ အခုလို နိုင်ငံအလိုက် တရားစွဲဆိုဖို့ လုပ်နေတာတွေကိုလည်း ကျနော်တို့ ထောက်ခံပါတယ်။ တရားစွဲဆိုဖို့ လိုအပ်တဲ့ အချက်အလက်တွေ ကျနော်တို့ကို တောင်းခံလာတာကိုလည်း ကျနော်တို့က စုဆောင်းထားတဲ့ဟာတွေကို ပေးတာရှိပါတယ်။ ထပ်ပြီး ကြိုးစားနေတဲ့ သြစတြေးလျကိစ္စမှာဆိုရင် အဲ့နိုင်ငံမှာရှိတဲ့ NUG ကိုယ်စားလှယ်ကနေ ဦးဆောင်ပြီးတော့ ဥပဒေပညာရှင်တွေကလည်း နည်းလမ်းရှာမယ်၊ အဲ့တော့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ ခံစားခဲ့ရသူ သူတို့က တရားစွဲမလား၊ ဒါမှမဟုတ် သူတို့ကိုယ်တိုင် တရားစွဲခွင့်ရှိလားဆိုတဲ့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းကိုတော့ သူ့နိုင်ငံမှာ တည်ရှိထားတဲ့ ဥပဒေ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအတိုင်း ကျနော်တို့ လုပ်ဆောင်မှာပါ။ အဲ့တော့ တကယ်လို့များ ကိုယ်တိုင်စွဲလို့ရမယ်၊ သို့မဟုတ် အဲဒီနိုင်ငံသားတဦးဦးက စွဲမယ်၊ NUG က ထောက်ပံ့ပေးဆိုလည်း ရတဲ့ သတင်းအချက်အလက်တွေ အကုန်ထောက်ပံ့ပေးပါမယ်။ ဒါမှမဟုတ် ကျူးလွန်မှုတွေကို သက်သေလိုက်ပေးပါ၊ ထွက်ဆိုချက်တွေ ထွက်ဆိုပေးပါဆိုလည်း ဒါမျိုးတွေကို လုပ်ဆောင်သွားဖို့ အဆင်သင့်ရှိပါတယ်ခင်ဗျ။”
စစ်အာဏာသိမ်းထားတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံထဲ အထူးသဖြင့် ချင်းပြည်နယ်၊ ကယားပြည်နယ်၊ စစ်ကိုင်းတိုင်းနဲ့ မကွေးတိုင်း စတဲ့ဒေသတွေက အိုးအိမ်တွေ မီးရှှို့ဖျက်ဆီးခံရမှု၊ လူတချို့ အသတ်ဖြတ်ခံရမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး နိုင်ငံတချို့မှာ စစ်ကောင်စီကို တရားစွဲဆိုနိုင်ဖို့ ပြင်ဆင်နေတာပါ။ ဒီအပေါ် ရွာမီးရှှို့ခံခဲ့ရတဲ့ စစ်ကိုင်းတိုင်း ပုလဲမြို့နယ် နှောရိုးရွာက ပြည်သူတဦးက နစ်နာခဲ့ရသူ ပြည်သူတွေအတွက် တရားမျှတမှု ရချင်ပါတယ်လို့ ဗွီအိုအေကို အခုလိုပြောပါတယ်။
“အိုးအိမ်လေးတလုံး နေထိုင်နိုင်ဖို့ရာ အများကြီး တည်ဆောက်ခဲ့ရပါတယ်။ အဲ့ဒါတွေ ဆုံးရှုံးမှုတွေ အတွက်လည်း တရားဥပဒေအရ ဖြေရှင်းပေးစေချင်တယ်။ နောက်ပြီးတော့ ကျနော်တို့ နှောရိုးဆိုတာက ရွာသာကြီးတာ၊ PDF ဆိုတာလည်း မရှိသလောက်ပဲ၊ အဲ့ဒါကို ဘာမှမလုပ်တဲ့ ရွာကိုလည်း သူတို့က အလဟဿ မီးရှှို့တာပဲ။ အဲ့ဒါမျိုးတွေကို သူတို့ကို တရားဥပဒေကြောင်းအရ ထိုက်တန်တဲ့အပြစ်ရဖို့၊ နောက်ဆုံးကျရင် အနေအထားတခုရောက်ရင် လုပ်ပေးစေချင်တယ်ဗျ။ ကျနော်တို့ ရွာတွေကလည်း ခံထားရတာဆိုတော့ နောက်ရွာတွေကိုလည်း ဆက်မဖြစ်စေချင်ဘူး။ အခုဆိုရင် ကြားနေရတယ်၊ ဘယ်ရွာတွေ ဘယ်ရွာတွေကို ထပ်မီးရှှို့မယ်၊ ကျန်တဲ့အိမ်တွေ မီးရှှို့မယ်ဆိုပြီး လူတွေကလည်း မနေရဲကြတော့ဘူးလေ။ သူတို့ရဲ့ စီမံကိန်းတွေ ပလမ်တွေဆိုတော့ အဲ့ဒါမျိုးတွေ ထပ်မဖြစ်အောင် နိုင်ငံတကာအနေနဲ့ တားပေးစေချင်တယ်ပေါ့ဗျာ။ ထိုက်တန်တဲ့ပြစ်ဒဏ်၊ ထိုက်တန်တဲ့ နစ်နာကြေးတွေ ခံခဲ့ရတဲ့ရွာတွေကို လုပ်ပေးစေချင်တယ် ကျနော်ကတော့။ ဒီလို လူမဆန်တဲ့ လုပ်ရပ်တွေကို လုပ်ထားတဲ့သူတွေ ပြစ်မှုကျူးလွန်ထားတဲ့ သူတွေကို တာဝန်ယူမှု တာဝန်ခံမှု ပြန်လုပ်ပေးဖို့ တောင်းဆိုချင်တယ်ခင်ဗျ။”
စစ်ကိုင်းတိုင်းဘက်မှာ စစ်ကောင်စီတပ်ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေကြောင့် ကျေးရွာတွေမှာ နေအိမ်တွေ မီးရှှို့ဖျက်ဆီးခံရလို့ အသက်လုပြေးခဲ့ရတဲ့ စစ်ရှောင်ပြည်သူတွေထဲက ပြည်သူတဦးကတော့ အခုလိုပြောပါတယ်။
“စစ်ခုံရုံးတွေ ဘာတွေ တင်တာတွေ နားမလည်ပါဘူး။ အစ်မတို့ကတော့ အေးအေးချမ်းချမ်းပဲ နေချင်တာပေါ့ သမီးရယ်။ နားလည်းမလည်တော့ ကိုယ့်အလုပ်လေးပဲ ကိုယ်လုပ်၊ ကိုယ့်စိုက်ပျိုးရေးပဲ ကိုယ်လုပ်၊ ကိုယ့်နွားလေးတွေ ရှိတာနဲ့ ထွန်ယက်စားသောက် ဒီလိုပဲ နေချင်တာပါပဲ။”
ပြည်သူတွေထဲ အေးချမ်းတည်ငြိမ်စွာ နေလိုသူတွေ ရှိသလို စစ်အာဏာရှင် အမြစ်ပြတ်ချေမှုန်းရေး ပြည်သူတွေက ရရာလက်နက်စွဲကိုင် တိုက်ပွဲဝင်သွားဖို့လည်း ဆန္ဒရှိသူတွေက ရှိပါတယ်။
“ဘယ်လိုပြောရမလဲဗျာ ကျနော်တို့မှာလည်း နေထိုင်စရာတွေလည်း မရှိတော့တဲ့ အနေအထားဆိုတော့ ကာကွယ်ရေးတပ်တွေနဲ့ ပူးပေါင်းပြီး သူတို့မကျမချင်း တိုက်မယ်ဆိုတဲ့ စိတ်ဓာတ်မျိုးပဲ မွေးသွားတော့တာပဲဗျ။”
နိုင်ငံတကာမှာ တရားစွဲသလို မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာရော စစ်တပ်နဲ့ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေရဲ့ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှုကို ခံခဲ့ရတဲ့ ပြည်သူလူထုဘက်က စစ်ကောင်စီကို တရားစွဲဆိုနိုင်ခွင့် ရှိပါသလား။ ပြည်သူတွေကို မတရားပုဒ်မမျိုးစုံနဲ့ တရားစွဲဆို ထောင်ချနေတဲ့ စစ်အုပ်ချုပ်ရေးကာလမှာ စစ်ကောင်စီကို တရားစွဲဆိုဖို့က လမ်းစမမြင်သေးဘူးလို့ မြန်မာနိုင်ငံ ရှေ့နေများကွန်ရက် ဥက္ကဋ္ဌ ရှေ့နေကြီး ဦးကြီးမြင့်က ဆိုပါတယ်။
“လောလောဆယ်မှာ လမ်းစ လုံးဝပိတ်နေတယ်။ တရားဥပဒေဆိုတဲ့ စကားလုံးကို မြန်မာပြည်မှာ အခုအချိန်မှာ ပြောဖို့ အချိန်အခါ မသင့်သေးဘူး။ ဘယ်လိုပြောရမလဲဆိုတော့ တရားဥပဒေဆိုတဲ့ စကားလုံးက သူတို့အတွက် ရယ်စရာပြက်လုံးလို ဖြစ်နေတာပေါ့နော်။ အခု အမှုတွေ စီရင်နေတာ ဆုံးဖြတ်နေတာတွေကို ကျနော်တို့ ဥပဒေသမားတွေ အမြင်အရ ကြည့်မယ်ဆိုရင် လုံးဝ သုညပဲပေါ့နော်။ နိုင်ငံတော်မှာ ခိုးမှုတွေ၊ လုယက်မှုတွေ၊ မုဒိမ်းမှုတွေ၊ လူသတ်မှုတွေ ပိုပြီးတော့ များလာစရာရှိတယ်။ ထိထိရောက်ရောက် အရေးယူမှာလည်း မဟုတ်တော့ဘူး။ တရားရုံးတွေကလည်း အခုလို နိုင်ငံတော်အစိုးရက လုပ်လိုက်လို့ နစ်နာခဲ့ရတဲ့ သူတွေက လုပ်မယ်ဆိုရင်လည်း တရားသူကြီးက အမ်မလေး အမ်မလေး ဆိုပြီး တခါတည်း တန်းပယ်ချမှာ။ အခုအချိန်မှာ အခါအခွင့် မသင့်သေးဘူး။ အဖြစ်အပျက်တွေကို အန်ဂျီအိုတွေ စီအက်စ်အိုတွေဆီပို့ထား၊ ကိုယ့်ဆီလည်း သိမ်းထား၊ အဲ့သိမ်းထားလည်း တော်ကြာ အဖမ်းခံနေရဦးမယ်။ လုံလုံခြုံခြုံထား မိတ္တူတွေကိုတော့ ပို့ထားပေါ့ဗျာ။ ပို့ထားတယ်ဆိုရင် နိုင်ငံတကာခုံရုံးတွေမှာ အထောက်အကူ ရတာပေါ့ဗျာ။ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းတွေ အတွက်ရော NUG အစိုးရအတွက်လည်း အထောက်အကူရတာပေါ့။”
ဒါကြောင့် စစ်ကောင်စီရဲ့လက်ချက်နဲ့ အသတ်ဖြတ်ခံထားရသူတွေ၊ ဖမ်းဆီးခံရချိန်အတွင်း မတရား ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခံရမှုတွေ အပါအဝင် အိုးအိမ်တွေ မီးရှှို့ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတာ၊ အကြမ်းဖက်ဥပဒေနဲ့ အဓမ္မ သိမ်းဆည်းခံရမှုတွေ စသဖြင့် ပြည်သူတွေအနေနဲ့ မိမိတို့အပေါ် ကျူးလွန်ခံရမှုတွေကို အချိန် နေရာ သက်သေ အထောက်အထား အပြည့်အစုံနဲ့ NUG အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရထံ တိုင်ကြားပေးပို့နိုင်တယ်လို့လည်း NUG လူ့အခွင့်အရေးဝန်ကြီးက တိုက်တွန်းပါတယ်။
“တဦးတယောက်ချင်း ကြုံတွေ့ရတဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေကို လူ့အခွင့်အရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ပေ့ချ်မှာ ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်အကောင့်မှာ ကျနော်တို့ကို ပေးပို့လို့ရပါတယ်။ နောက်တခုက တိုင်ကြားမှုအရ ဆက်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းတွေ ဖွင့်ပေးထားပါတယ်။ NUG ကိုလည်း တိုက်ရိုက် တိုင်ကြားလို့ရပါတယ်။ လိုအပ်ရင် လိုအပ်သလို ကျနော်တု့ိဘက်က ပြန်ပြီးတော့ မေးမြန်းတာ၊ နောက် ကုလသမဂ္ဂရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ လွတ်လပ်တဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေး ယန္တရား IIMM လို့ခေါ်တဲ့ ယန္တရားကို ပေးပို့တာလည်း ရှိတယ်။ ဒီလို ပေးပို့လာတဲ့ အချက်တွေကို သက်သေအထောက်အထားအဖြစ် စုဆောင်းထားတာလည်း ရှိပါတယ်။”
စစ်အာဏာသိမ်းခံထားရတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံတဝန်း အခုချိန်အထိ ဘေးလွတ်ရာကို ထွက်ပြေး တိမ်းရှောင်နေရတဲ့ စစ်ပြေးဒုက္ခသည်တွေ၊ ပြည်သူတွေ အခက်အခဲ စိန်ခေါ်မှုမျိုးစုံနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရချိန်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်ကောင်စီဘက်ကတော့ တိုင်းဒေသကြီးနဲ့ ပြည်နယ်တချို့မှာ အကြမ်းဖက် အဖွဲ့အစည်းလို့ စစ်ကောင်စီဘက်က ပြောဆိုထားတဲ့ အဖွဲ့တွေဘက်က နေအိမ်တွေကို မီးရှှို့တာ၊ စစ်တပ်အားပေး အစိုးရသတင်းပေး ဆိုပြီး ပြည်သူတချို့ အသတ်ဖြတ်ခံထားရတာတွေ ရှိနေကြောင်း တပ်မတော် သတင်းမှန်ပြန်ကြားရေးအဖွဲ့ကနေ နေ့စဉ်လို သတင်းဓာတ်ပုံတွေနဲ့တကွ သတင်းထုတ်ပြန်နေပါတယ်။ အခုလို တိုင်းပြည်မှာ တရားဥပဒေစိုးမိုးမှု၊ နယ်မြေတည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနဲ့ အများပြည်သူ အသက်အိုးအိမ်စည်းစိမ် လုံခြုံမှုဟာ စစ်အာဏာသိမ်းကာလမှာ အလွန်အမင်း အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ အနေအထား ရောက်နေပြီ ဆိုတာကိုလည်း နိုင်ငံတကာနဲ့ အကူအညီပေးရေး အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ နိုင်ငံရေးပါတီတချို့ ဘက်ကလည်း စိုးရိမ်ကြောင်း ကြေညာချက်တွေ ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။
----------------------------
(Unicode)
စဈကောငျစီအပေါျ နိုငျငံတကာမှာ တရားစှဲဆိုဖို့ ပွငျဆငျလုပျဆောငျမှုမြား
စဈအာဏာသိမျးခံထားရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံတှငျး လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှနေဲ့ ညှဉျးပနျးနှိပျစကျ သတျဖွတျမှုတှအေတှကျ အာဏာသိမျး စဈကောငျစီခေါငျးဆောငျ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးမငျးအောငျလှိုငျကနေ အောကျခွအေဆင့ျ တပျမှူးတှအေထိ သွစတွေးလမြှာ တရားစှဲဆိုနိုငျရေး NUG ကွားကာလ အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရ အနနေဲ့ ကွိုးပမျးနသေလို စဈကောငျစီကို စဈရာဇဝတျမှုနဲ့ တရားစှဲဆိုနိုငျရေး တူရကီနိုငျငံမှာ တရားရုံးတငျနိုငျဖို့ ပွငျဆငျနကွေပါတယျ။ ပွညျပနိုငျငံတခြို့မှာ အခုလို စဈကောငျစီကို တရားစှဲဆိုဖို့ ပွငျဆငျနတေဲ့အပေါျ ကိုယျတိုငျကွုံတှေ့ ခံစားခဲ့ရတဲ့ မွနျမာပွညျသူတခြို့နဲ့ ပွညျတှငျးဥပဒရေေးရာပညာရှငျ၊ NUG ရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ ဝနျကွီးတို့ကို မဆုမှနျက ဆကျသှယျမေးမွနျး တငျပွထားပါတယျ။
ဒီနှဈ မတျလလယျလောကျကပဲ စဈအာဏာသိမျးခံထားရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံက အာဏာသိမျး စဈကောငျစီခေါငျးဆောငျ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးကနေ တပျမှူးတှအေထိ စဈရာဇဝတျမှုနဲ့ သွစတွေးလနြိုငျငံမှာ တရားစှဲဆိုဖို့ ကွားကာလ အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရ (NUG) က ပွငျဆငျနတော ဖွဈပါတယျ။ သွစတွေးလြ နိုငျငံဆိုငျရာ NUG ကိုယျစားလှယျ ဒေါကျတာထှနျးအောငျရှှကေနေ တရားလိုအဖွဈ သွစတွေးလြ တရားဥပဒအေောကျမှာ စှဲဆိုမှာဖွဈပွီး သွစတွေးလအြစိုးရရဲ့ ရှေ့နခြေုပျရုံးက ထောကျခံရမှာဖွဈသလို အဲဒီအမှုကို စုံစမျးစဈဆေးရမယ့ျ အဖှဲ့က သွစတွေးလြ ဖကျဒရယျရဲတပျဖှဲ့ ဖွဈပါတယျ။
မရှေးမနှောငျးမှာပဲ စဈကောငျစီကို ရာဇဝတျမှုနဲ့ တူရကီနိုငျငံ အစ်စတနျဘူလျမွို့က အစိုးရရှေ့နရေုံးမှာ အမှုတငျဖို့ “မွနျမာနိုငျငံ တာဝနျခံမှုစီမံခကြျ” လို့ အဓိပ်ပါယျရတဲ့ Myanmar Accountability Project - MAP အဖှဲ့ကလညျး ပွငျဆငျနပေါတယျ။ ၂၀၂၁ ခုနှဈ ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျ အာဏာစသိမျးခြိနျကတညျးက စလို့ တိုငျးပွညျအတှငျးမှာ ကြူးလှနျခဲ့တဲ့ ရာဇဝတျမှုတှေ အထူးသဖွင့ျ ရကွေညျအိုငျလို စဈကွောရေးစခနျးတှမှော အာဏာသိမျးမှု ဆန့ျကငြျတဲ့ ဒီမိုကရစေီ အငျအားစုတှနေဲ့ ပွညျသူလူထုကို အသကျသတေဲ့အထိ ညှဉျးပနျးနှိပျစကျခဲ့တဲ့ အမှုတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ နိုငျငံပွငျပ တရားရုံးမှာ တငျတဲ့ ပထမဆုံးအမှု ဖွဈပါတယျလို့ MAP အဖှဲ့ ညှှနျကွားရေးမှူး Chris Gunness က ဗှီအိုအကေို ပွောထားပါတယျ။ ညှဉျးပနျးနှိပျစကျခဲ့သူတှရေဲ့ အမညျရာထူး စာရငျးကို တူရကီတရားရုံးကို ပို့ပေးမှာဖွဈပွီး နိုငျငံတကာရဲတပျဖှဲ့က သူတို့ကို ဖမျးဆီးပေးဖို့လညျး တောငျးဆိုထားတာ ဖွဈပါတယျ။
အခုလို စဈအာဏာသိမျးခံထားရခြိနျ ပွညျသူတှအေပေါျ တရားလကျလှတျ ညှဉျးပနျးနှိပျစကျ သတျဖွတျမှုတှအေပေါျ နိုငျငံတကာမှာ စဈရာဇဝတျမှုနဲ့ နိုငျငံအလိုကျ တရားစီရငျမှု လုပျထုံးလုပျနညျးနဲ့အညီ စဈကောငျစီကို တရားစှဲဆိုနိုငျရေး ကွားကာလ အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရ (NUG) အနနေဲ့ တရားစှဲဆိုနိုငျရေး ပါဝငျ ဆောငျရှကျပေးနပေါတယျ။ ကွားကာလ အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရ အနနေဲ့ တရားစှဲဆိုနိုငျရေး လိုအပျတဲ့ အခကြျအလကျ မှတျတမျးတှကေို တရားခှငျမှာ တငျပွနိုငျဖို့ ပံ့ပိုးပေးနိုငျရေး အပါအဝငျ သကျသလေိုကျပေးဖို့လညျး ပွငျဆငျထားတယျလို့ NUG ရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးဝနျကွီး ဦးအောငျမြိုးမငျးက ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးကို အခုလို ပွောပွပါတယျ။
“Universal jurisdiction သူ့နိုငျငံအလိုကျ ခှင့ျပွုထားတဲ့ လုပျထုံးလုပျနညျးအရ စဈကောငျစီရဲ့ အကွမျးဖကျလုပျရပျကို တရားစှဲဖို့ ပွငျဆငျနတော အခွအေနအေမြိုးမြိုး ရှိပါတယျ။ ဥပမာ သွစတွေးလမြှာဆိုရငျ NUG ကိုယျစားလှယျတှကေပဲ ဦးဆောငျပွီး တရားစှဲဆိုဖို့ ပွငျဆငျနတော ရှိပါတယျ။ အခုလို နိုငျငံအလိုကျ တရားစှဲဆိုဖို့ လုပျနတောတှကေိုလညျး ကနြောျတို့ ထောကျခံပါတယျ။ တရားစှဲဆိုဖို့ လိုအပျတဲ့ အခကြျအလကျတှေ ကနြောျတို့ကို တောငျးခံလာတာကိုလညျး ကနြောျတို့က စုဆောငျးထားတဲ့ဟာတှကေို ပေးတာရှိပါတယျ။ ထပျပွီး ကွိုးစားနတေဲ့ သွစတွေးလကြိစ်စမှာဆိုရငျ အဲ့နိုငျငံမှာရှိတဲ့ NUG ကိုယျစားလှယျကနေ ဦးဆောငျပွီးတော့ ဥပဒပေညာရှငျတှကေလညျး နညျးလမျးရှာမယျ၊ အဲ့တော့ လုပျထုံးလုပျနညျးအရ ကိုယျတိုငျကွုံတှေ့ ခံစားခဲ့ရသူ သူတို့က တရားစှဲမလား၊ ဒါမှမဟုတျ သူတို့ကိုယျတိုငျ တရားစှဲခှင့ျရှိလားဆိုတဲ့ လုပျထုံးလုပျနညျးကိုတော့ သူ့နိုငျငံမှာ တညျရှိထားတဲ့ ဥပဒေ လုပျထုံးလုပျနညျးအတိုငျး ကနြောျတို့ လုပျဆောငျမှာပါ။ အဲ့တော့ တကယျလို့မြား ကိုယျတိုငျစှဲလို့ရမယျ၊ သို့မဟုတျ အဲဒီနိုငျငံသားတဦးဦးက စှဲမယျ၊ NUG က ထောကျပံ့ပေးဆိုလညျး ရတဲ့ သတငျးအခကြျအလကျတှေ အကုနျထောကျပံ့ပေးပါမယျ။ ဒါမှမဟုတျ ကြူးလှနျမှုတှကေို သကျသလေိုကျပေးပါ၊ ထှကျဆိုခကြျတှေ ထှကျဆိုပေးပါဆိုလညျး ဒါမြိုးတှကေို လုပျဆောငျသှားဖို့ အဆငျသင့ျရှိပါတယျခငျဗြ။”
စဈအာဏာသိမျးထားတဲ့ မွနျမာနိုငျငံထဲ အထူးသဖွင့ျ ခငြျးပွညျနယျ၊ ကယားပွညျနယျ၊ စဈကိုငျးတိုငျးနဲ့ မကှေးတိုငျး စတဲ့ဒသေတှကေ အိုးအိမျတှေ မီးရှှို့ဖကြျဆီးခံရမှု၊ လူတခြို့ အသတျဖွတျခံရမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး နိုငျငံတခြို့မှာ စဈကောငျစီကို တရားစှဲဆိုနိုငျဖို့ ပွငျဆငျနတောပါ။ ဒီအပေါျ ရှာမီးရှှို့ခံခဲ့ရတဲ့ စဈကိုငျးတိုငျး ပုလဲမွို့နယျ နှောရိုးရှာက ပွညျသူတဦးက နဈနာခဲ့ရသူ ပွညျသူတှအေတှကျ တရားမြှတမှု ရခငြျပါတယျလို့ ဗှီအိုအကေို အခုလိုပွောပါတယျ။
“အိုးအိမျလေးတလုံး နထေိုငျနိုငျဖို့ရာ အမြားကွီး တညျဆောကျခဲ့ရပါတယျ။ အဲ့ဒါတှေ ဆုံးရှုံးမှုတှေ အတှကျလညျး တရားဥပဒအေရ ဖွရှေငျးပေးစခေငြျတယျ။ နောကျပွီးတော့ ကနြောျတို့ နှောရိုးဆိုတာက ရှာသာကွီးတာ၊ PDF ဆိုတာလညျး မရှိသလောကျပဲ၊ အဲ့ဒါကို ဘာမှမလုပျတဲ့ ရှာကိုလညျး သူတို့က အလဟူ မီးရှှို့တာပဲ။ အဲ့ဒါမြိုးတှကေို သူတို့ကို တရားဥပဒကွေောငျးအရ ထိုကျတနျတဲ့အပွဈရဖို့၊ နောကျဆုံးကရြငျ အနအေထားတခုရောကျရငျ လုပျပေးစခေငြျတယျဗြ။ ကနြောျတို့ ရှာတှကေလညျး ခံထားရတာဆိုတော့ နောကျရှာတှကေိုလညျး ဆကျမဖွဈစခေငြျဘူး။ အခုဆိုရငျ ကွားနရေတယျ၊ ဘယျရှာတှေ ဘယျရှာတှကေို ထပျမီးရှှို့မယျ၊ ကနြျတဲ့အိမျတှေ မီးရှှို့မယျဆိုပွီး လူတှကေလညျး မနရေဲကွတော့ဘူးလေ။ သူတို့ရဲ့ စီမံကိနျးတှေ ပလမျတှဆေိုတော့ အဲ့ဒါမြိုးတှေ ထပျမဖွဈအောငျ နိုငျငံတကာအနနေဲ့ တားပေးစခေငြျတယျပေါ့ဗြာ။ ထိုကျတနျတဲ့ပွဈဒဏျ၊ ထိုကျတနျတဲ့ နဈနာကွေးတှေ ခံခဲ့ရတဲ့ရှာတှကေို လုပျပေးစခေငြျတယျ ကနြောျကတော့။ ဒီလို လူမဆနျတဲ့ လုပျရပျတှကေို လုပျထားတဲ့သူတှေ ပွဈမှုကြူးလှနျထားတဲ့ သူတှကေို တာဝနျယူမှု တာဝနျခံမှု ပွနျလုပျပေးဖို့ တောငျးဆိုခငြျတယျခငျဗြ။”
စဈကိုငျးတိုငျးဘကျမှာ စဈကောငျစီတပျရဲ့ တိုကျခိုကျမှုတှကွေောင့ျ ကြေးရှာတှမှော နအေိမျတှေ မီးရှှို့ဖကြျဆီးခံရလို့ အသကျလုပွေးခဲ့ရတဲ့ စဈရှောငျပွညျသူတှထေဲက ပွညျသူတဦးကတော့ အခုလိုပွောပါတယျ။
“စဈခုံရုံးတှေ ဘာတှေ တငျတာတှေ နားမလညျပါဘူး။ အဈမတို့ကတော့ အေးအေးခမြျးခမြျးပဲ နခေငြျတာပေါ့ သမီးရယျ။ နားလညျးမလညျတော့ ကိုယ့ျအလုပျလေးပဲ ကိုယျလုပျ၊ ကိုယ့ျစိုကျပြိုးရေးပဲ ကိုယျလုပျ၊ ကိုယ့ျနှားလေးတှေ ရှိတာနဲ့ ထှနျယကျစားသောကျ ဒီလိုပဲ နခေငြျတာပါပဲ။”
ပွညျသူတှထေဲ အေးခမြျးတညျငွိမျစှာ နလေိုသူတှေ ရှိသလို စဈအာဏာရှငျ အမွဈပွတျခြမှေုနျးရေး ပွညျသူတှကေ ရရာလကျနကျစှဲကိုငျ တိုကျပှဲဝငျသှားဖို့လညျး ဆန်ဒရှိသူတှကေ ရှိပါတယျ။
“ဘယျလိုပွောရမလဲဗြာ ကနြောျတို့မှာလညျး နထေိုငျစရာတှလေညျး မရှိတော့တဲ့ အနအေထားဆိုတော့ ကာကှယျရေးတပျတှနေဲ့ ပူးပေါငျးပွီး သူတို့မကမြခငြျး တိုကျမယျဆိုတဲ့ စိတျဓာတျမြိုးပဲ မှေးသှားတော့တာပဲဗြ။”
နိုငျငံတကာမှာ တရားစှဲသလို မွနျမာနိုငျငံထဲမှာရော စဈတပျနဲ့ လုံခွုံရေးတပျဖှဲ့ဝငျတှရေဲ့ ညှဉျးပနျးနှိပျစကျမှုကို ခံခဲ့ရတဲ့ ပွညျသူလူထုဘကျက စဈကောငျစီကို တရားစှဲဆိုနိုငျခှင့ျ ရှိပါသလား။ ပွညျသူတှကေို မတရားပုဒျမမြိုးစုံနဲ့ တရားစှဲဆို ထောငျခနြတေဲ့ စဈအုပျခြုပျရေးကာလမှာ စဈကောငျစီကို တရားစှဲဆိုဖို့က လမျးစမမွငျသေးဘူးလို့ မွနျမာနိုငျငံ ရှေ့နမြေားကှနျရကျ ဥက်ကဋ်ဌ ရှေ့နကွေီး ဦးကွီးမွင့ျက ဆိုပါတယျ။
“လောလောဆယျမှာ လမျးစ လုံးဝပိတျနတေယျ။ တရားဥပဒဆေိုတဲ့ စကားလုံးကို မွနျမာပွညျမှာ အခုအခြိနျမှာ ပွောဖို့ အခြိနျအခါ မသင့ျသေးဘူး။ ဘယျလိုပွောရမလဲဆိုတော့ တရားဥပဒဆေိုတဲ့ စကားလုံးက သူတို့အတှကျ ရယျစရာပွကျလုံးလို ဖွဈနတောပေါ့နောျ။ အခု အမှုတှေ စီရငျနတော ဆုံးဖွတျနတောတှကေို ကနြောျတို့ ဥပဒသေမားတှေ အမွငျအရ ကွည့ျမယျဆိုရငျ လုံးဝ သုညပဲပေါ့နောျ။ နိုငျငံတောျမှာ ခိုးမှုတှေ၊ လုယကျမှုတှေ၊ မုဒိမျးမှုတှေ၊ လူသတျမှုတှေ ပိုပွီးတော့ မြားလာစရာရှိတယျ။ ထိထိရောကျရောကျ အရေးယူမှာလညျး မဟုတျတော့ဘူး။ တရားရုံးတှကေလညျး အခုလို နိုငျငံတောျအစိုးရက လုပျလိုကျလို့ နဈနာခဲ့ရတဲ့ သူတှကေ လုပျမယျဆိုရငျလညျး တရားသူကွီးက အမျမလေး အမျမလေး ဆိုပွီး တခါတညျး တနျးပယျခမြှာ။ အခုအခြိနျမှာ အခါအခှင့ျ မသင့ျသေးဘူး။ အဖွဈအပကြျတှကေို အနျဂြီအိုတှေ စီအကျဈအိုတှဆေီပို့ထား၊ ကိုယ့ျဆီလညျး သိမျးထား၊ အဲ့သိမျးထားလညျး တောျကွာ အဖမျးခံနရေဦးမယျ။ လုံလုံခွုံခွုံထား မိတ်တူတှကေိုတော့ ပို့ထားပေါ့ဗြာ။ ပို့ထားတယျဆိုရငျ နိုငျငံတကာခုံရုံးတှမှော အထောကျအကူ ရတာပေါ့ဗြာ။ နိုငျငံတကာအဖှဲ့အစညျးတှေ အတှကျရော NUG အစိုးရအတှကျလညျး အထောကျအကူရတာပေါ့။”
ဒါကွောင့ျ စဈကောငျစီရဲ့လကျခကြျနဲ့ အသတျဖွတျခံထားရသူတှေ၊ ဖမျးဆီးခံရခြိနျအတှငျး မတရား ညှဉျးပနျးနှိပျစကျခံရမှုတှေ အပါအဝငျ အိုးအိမျတှေ မီးရှှို့ဖကြျဆီးခံခဲ့ရတာ၊ အကွမျးဖကျဥပဒနေဲ့ အဓမ်မ သိမျးဆညျးခံရမှုတှေ စသဖွင့ျ ပွညျသူတှအေနနေဲ့ မိမိတို့အပေါျ ကြူးလှနျခံရမှုတှကေို အခြိနျ နရော သကျသေ အထောကျအထား အပွည့ျအစုံနဲ့ NUG အမြိုးသားညီညှတျရေးအစိုးရထံ တိုငျကွားပေးပို့နိုငျတယျလို့လညျး NUG လူ့အခှင့ျအရေးဝနျကွီးက တိုကျတှနျးပါတယျ။
“တဦးတယောကျခငြျး ကွုံတှေ့ရတဲ့ အဖွဈအပကြျတှကေို လူ့အခှင့ျအရေးဝနျကွီးဌာနရဲ့ ပေ့ခြျမှာ ဖေ့ဈဘှတျချအကောင့ျမှာ ကနြောျတို့ကို ပေးပို့လို့ရပါတယျ။ နောကျတခုက တိုငျကွားမှုအရ ဆကျသှယျရေးလမျးကွောငျးတှေ ဖှင့ျပေးထားပါတယျ။ NUG ကိုလညျး တိုကျရိုကျ တိုငျကွားလို့ရပါတယျ။ လိုအပျရငျ လိုအပျသလို ကနြောျတု့ိဘကျက ပွနျပွီးတော့ မေးမွနျးတာ၊ နောကျ ကုလသမဂ်ဂရဲ့ မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ လှတျလပျတဲ့ စုံစမျးစဈဆေးရေး ယန်တရား IIMM လို့ခေါျတဲ့ ယန်တရားကို ပေးပို့တာလညျး ရှိတယျ။ ဒီလို ပေးပို့လာတဲ့ အခကြျတှကေို သကျသအေထောကျအထားအဖွဈ စုဆောငျးထားတာလညျး ရှိပါတယျ။”
စဈအာဏာသိမျးခံထားရတဲ့ မွနျမာနိုငျငံတဝနျး အခုခြိနျအထိ ဘေးလှတျရာကို ထှကျပွေး တိမျးရှောငျနရေတဲ့ စဈပွေးဒုက်ခသညျတှေ၊ ပွညျသူတှေ အခကျအခဲ စိနျခေါျမှုမြိုးစုံနဲ့ ရငျဆိုငျနရေခြိနျလညျး ဖွဈပါတယျ။ စဈကောငျစီဘကျကတော့ တိုငျးဒသေကွီးနဲ့ ပွညျနယျတခြို့မှာ အကွမျးဖကျ အဖှဲ့အစညျးလို့ စဈကောငျစီဘကျက ပွောဆိုထားတဲ့ အဖှဲ့တှဘေကျက နအေိမျတှကေို မီးရှှို့တာ၊ စဈတပျအားပေး အစိုးရသတငျးပေး ဆိုပွီး ပွညျသူတခြို့ အသတျဖွတျခံထားရတာတှေ ရှိနကွေောငျး တပျမတောျ သတငျးမှနျပွနျကွားရေးအဖှဲ့ကနေ နေ့စဉျလို သတငျးဓာတျပုံတှနေဲ့တကှ သတငျးထုတျပွနျနပေါတယျ။ အခုလို တိုငျးပွညျမှာ တရားဥပဒစေိုးမိုးမှု၊ နယျမွတေညျငွိမျအေးခမြျးရေးနဲ့ အမြားပွညျသူ အသကျအိုးအိမျစညျးစိမျ လုံခွုံမှုဟာ စဈအာဏာသိမျးကာလမှာ အလှနျအမငျး အန်တရာယျကွီးတဲ့ အနအေထား ရောကျနပွေီ ဆိုတာကိုလညျး နိုငျငံတကာနဲ့ အကူအညီပေးရေး အဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ နိုငျငံရေးပါတီတခြို့ ဘကျကလညျး စိုးရိမျကွောငျး ကွညောခကြျတှေ ထုတျပွနျထားပါတယျ။
