COVID 19 ကူးစက်ပျံ့ပွားမှာ အထူးစိုးရိမ်ခဲ့ကြရတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ကော့ဇ်ဘဇားက ရိုဟင်ဂျာစခန်းအသီးသီးမှာ ဒီသီတင်းပတ်ထဲ အသက် ၁၈ နှစ်အောက်နဲ့ အသက် ၁၂ နှစ်အထက် ကလေးငယ်တွေ COVID 19 ကာကွယ်ဆေး ထိုးနှံနေကြပါပြီ။ ရိုဟင်ဂျာကလေးငယ်တွေ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးနှံပေးနိုင်ဖို့အရေး ဘင်္ဂလားအစိုးရ UN အပါအဝင် နိုင်ငံတကာအဖွဲ့စည်းတွေ ကမ့်တာဝန်ခံတွေနဲ့ ရိုဟင်ဂျာကမ့် ခေါင်းဆောင်တွေ ရိုဟင်ဂျာ စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေက မိသားစုတွေ ခိုလှုံရာနေရာတွေအထိ စည်းရုံးကွင်းဆင်း ဆောင်ရွက်ပေးနေကြပါတယ်။ ဆက်သွယ်စုံစမ်းထားတဲ့ မဆုမွန် စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
ကူးစက်မြန် ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ COVID 19 ရောဂါပိုးကူးစက်မှုတွေ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံအပါအဝင် အာရှဒေသတွေအတွင်း မြန်မြန်ဆန်ဆန် စတင်ပျံ့နှံ့လာချိန်မှာ လူနေထူထပ်လွန်းလှတဲ့ သိန်းချီတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ ခိုလှုံနေထိုင်ရာ စခန်းတွေထဲ အုပ်စုလိုက် ကူးစက်ပျံ့နှံ့မှုတွေ ထိန်းမနိုင်ဖြစ်လာမှာကို ကုလသမဂ္ဂနဲ့ နိုင်ငံတကာအပါအဝင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရကပါ စိုးရိမ်တကြီးရှိခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့ ကမ့်တွေထဲ ကိုဗစ်စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေ အဆင့်ဆင့် တိုးမြှင့်ကန့်သတ်ချထားလိုက်ပြီး မဖြစ်မနေ လိုက်နာရမယ့် ကိုဗစ်စည်းကမ်းတွေကို ချမှတ်ကျင့်သုံးပြီးတဲ့နောက်မှာတော့ ကိုဗစ်ကြောင့် အသက်ဆုံးရတာ၊ ကူးစက်မှုဖြစ်ပွားတာတွေ ရှိခဲ့ပေမဲ့ ဆိုးဆိုးရွားရွား မကြုံခဲ့ရဘူးလို့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေက ဆိုပါတယ်။
ဒီသီတင်းပတ်ထဲ ဇွန်လ (၄) ရက်နေ့က ဇွန်လ (၁၁) ရက်နေ့အထိ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ကော့ဇ်ဘဇားဒေသထဲက ရိုဟင်ဂျာ ဒုက္ခသည်စခန်းအသီးသီးမှာ အသက် (၁၂) နှစ်ကနေ (၁၈) နှစ်အောက်ကလေးတွေအတွက် ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးပေးနေပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာစခန်းတွေထဲမှာ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးကို အသက်အပိုင်းခြားအလိုက် အဆင့်ဆင့်ထိုး ကာကွယ်ပေးနေတာပါ။ ပထမဆုံး ထိုးပေးတာကတော့ အသက် (၅၅) နှစ်အထက် တကြိမ်၊ နောက်တကြိမ်မှာတော့ (၁၈) နှစ်အထက် တကြိမ်၊ အခုတကြိမ်က (၁၂) နှစ်ကနေ (၁၈) နှစ်အောက်ကလေးငယ်တွေအတွက် ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုစခန်းအသီးသီးက ရိုဟင်ဂျာကလေးတွေ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးနှံနိုင်ရေး၊ ဆေးထိုးမယ့် ကာကွယ်ဆေး သီတင်းပတ် မတိုင်ခင်ကတည်းက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲက ကမ့်တာဝန်ခံတွေ ရိုဟင်ဂျာခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ ကျန်းမာရေးစေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေ ပူးပေါင်းပြီး၊ ဆေးမှတ်တမ်းကဒ်တွေထဲ စာရင်းအချက်အလက်တွေ ဖြည့်ပေးဖို့ ရိုဟင်ဂျာမိသားစုတွေဆီ ကွင်းဆင်းပြီး ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပါတယ်။
UNHCR ရဲ့အစီအစဉ်နဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ ကလေးငယ်တွေ ဆေးထိုးနှံနိုင်ရေး ဦးဆောင်ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့တဲ့ ကုတုပလောင် ဒုက္ခသည်စခန်း အမှတ်(၇) ရဲ့ လူထုအခြေပြုကျန်းမာရေးအဖွဲ့ခေါင်းဆောင် (UNHCR/ FH Community Health Worker-Team Leader) - မိုဟာမက်ဆာဒဲက်ဟူစိန်က ကလေးငယ်တွေ ဆေးထိုးပေးနှံပေးနေချိန်၊ သူကိုယ်တိုင် ရောက်ရှိလုပ်အားပေးချိန်မှာပဲ ဗွီအိုအေကို အခုလို ပြောပါတယ်။
“အခု ဒုက္ခသည်စခန်းတိုင်းမှာ ကျနော်တို့အားလုံးကို ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးတွေ အကုန်လိုက်ထိုးပေးနေပါတယ်။ ပထမတကြိမ် - ဒုတိယတကြိမ် - တတိယအကြိမ် Pfizer ဆေးတွေ စနစ်တကျ ထိုးပေးပါတယ်။ ဒီမှာရှိတဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ NGO INGO Volunteers တွေ ရှိတယ်။ ဒီ Volunteers တွေက အိမ်တွေကိုသွားပြီးတော့ ကလေးတွေကို စင်တာကိုခေါ်လာပါတယ်။ ခေါ်လာပြီးတော့ Vaccine ထိုးပေးပါတယ်။ ထိုးပေးနေတဲ့ ကျန်းမာရေး Centers တွေမှာလည်း ဆေးလာထိုးတဲ့ကလေးတွေအတွက် ပျော်စရာအစီအစဉ်လေးတွေလည်း လုပ်ပေးပါတယ်။”
ရိုဟင်ဂျာကလေးငယ်တွေ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးပေးနိုင်ရေး ဘင်္ဂလားအစိုးရနဲ့ ကုလအဖွဲ့အစည်းတွေဘက်က အဆင့်အဆင့် စနစ်တကျ လုပ်ဆောင်ခဲ့တယ်လို့ ကိုယ်တိုင် စေတနာ့ဝန်ထမ်းအဖြစ် ဦးဆောင်လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်ပေးနေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည် ကိုအောင်မြိုင်က ပြောပြပါတယ်။
“အထူးသဖြင့်တော့ ကလေးတွေအတွက်ပါပဲ အသက်(၁၂) နှစ်အရွယ်ကနေ အသက် (၁၇) အထက်ပေါ့ (၁၈) နှစ်အထိ ကမ့်အလိုက် စင်တာတွေ ရှိတယ်။ ကျန်းမာရေးစင်တာတွေ သီးသန့်သတ်မှတ်ပေးထားတာ ရှိတယ်။ အနည်းဆုံး (၂) နေရာလောက် သတ်မှတ်ပေးထားတယ်။ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေက အဲ့ဒီ့စင်တာတွေမှာ လာထိုးပေးနေတာပါ။ အစိုးရအဖွဲ့အစည်းတွေရော NGO INGO အဖွဲ့အစည်းတွေရော အကုန်ပါပါတယ်။ အားလုံး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ပေးနေတာပါ။ ဒါက တတိယအကြိမ် ထိုးပေးတာပါ။
မဆုမွန် ။ ။ ကိုအောင်မြိုင်တို့ စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေဘက်ကရော ကလေးတွေကို ထိုးပေးနေတဲ့အချိန် ဝိုင်းဝန်းကူညီပြီးတော့ ဘာတွေလုပ်ပေးကြရလဲရှင့်။
“ဟုတ်ကဲ့။ Volunteers တွေ ရှိပါတယ်။ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေပါ Community Health Workers ပေါ့နော်။ သူတို့တွေက Vaccination Cards တွေကို အိမ်တိုင်းသွားပြီး ထုတ်ပေးတယ် စာရင်းပြုစုတယ်။ ပြီးတော့ တခြား NGO INGO တွေက Volunteers တွေကလည်း ဒီကာကွယ်ဆေးထိုးလုပ်ငန်းကို ဝိုင်းဝန်းပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ပေးနေကြတာ ရှိပါတယ်။ အသံချဲ့စက်တွေနဲ့ မိဘတွေ လူတွေသိအောင် ကြေညာပေးနေတာ ရှိပါတယ်။ ကိုဗစ်ပညာပေး သီချင်းတွေဖွင့်ပြီးလည်း ကြေညာပေးပါတယ်။”
အခုလိုဒုက္ခသည်စခန်းအသီးသီးမှာ အခုလို ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးအစီအစဉ်တွေဆောင်ရွက်နေချိန် ရိုဟင်ဂျာမိသားစုတွေဘက်က တကယ့်ကိုလိုလိုလားလားနဲ့ လာရောက်ထိုးနှံကြတယ်လို့ စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေက ပြောပါတယ်။ ကိုဗစ်ဒဏ်ခံနိုင်ရေး သူ့မိသားစုထဲက ကလေးငယ်နှစ်ဦးကိုလည်း ဆေးထိုးနှံပေးနိုင်ရေး စီစဉ်နေတဲ့ ဘာလုခါလီဒုက္ခသည်စခန်း အမှတ်(၁၀)က ရိုဟင်ဂျာဦးစောမြင့်ကလည်း သူတို့ကမ့်ထဲ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးလုပ်ငန်း စီစဉ်ဆောင်ရွက်နေတဲ့အခြေအနေကို ပြောပြပါတယ်။
“Mobilized လုပ်ပေးနေတဲ့ Volunteers တွေရှိတယ်။ အိမ်တိုင်းလို လာပြီး၊ ပညာပေးကြတယ်။ သွားဖို့အတွက် ပြင်ဆင်ပေးကြတယ်။ အကူအညီပေးပြီး ဆေးထိုးတဲ့ဌာနအထိကို တခါတည်း လိုက်ပို့ပေးတယ်။ ဆေးထိုးမှတ်တမ်းကဒ်လေးတွေ ထုတ်ပေးပြီး တခါတည်း သူတို့ရဲ့ မှတ်ပုံတင်နံပတ်နဲ့ ထိုးပေးတယ်။ ကျနော့်ကလေးနှစ်ယောက်က မနက်ဖြန်သွားထိုးမှာပါ။”
COVID 19 ကပ်ရောဂါကပ်ဘေးက အခုချိန်အထိ သတိထားရမယ့်အခြေအနေရှိနေသေးချိန် အခုလို ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးတွေကို ကမ္ဘာပေါ်က လူသားများနဲ့နည်းတူ ကလေးငယ်တွေပါ ထိုးနှံခွင့်ရတဲ့အပေါ် ရိုဟင်ဂျာမိသားစုတွေက ကျေးဇူးတင်ဝမ်းသာနေကြတာပါ ဒါပေမဲ့လို့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း ကျန်နေခဲ့တဲ့ ထိုးနှံခွင့်မရနိုင်သေးတဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေရဲ့ ကျန်းမာရေးအခြေအနေကိုလည်း စိုးရိမ်တယ်လို့ ဦးစောမြင့်ကပြောပါတယ်။
“ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာ ကိုဗစ်ကာလမှာတော့ ဖြစ်ကြတော့ အရမ်းစိုးရိမ်တယ် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရက စခန်းအသီးသီးမှာ သူတို့အတွက် သီးသန့် ထားပြီး ပညာပေးလုပ်ငန်းတွေကို အဓိကထားပြီး စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေနဲ့ လုပ်ကြတယ်။ လူတွေကလည်း တဖြေးဖြေးနဲ့ နားလည်လာကြတာပေါ့။ လိုက်နာကြတော့ ကျနော်တို့ စိုးရိမ်ခဲ့သလောက် ထင်ခဲ့သလောက် မဖြစ်ခဲ့ဘူးပေါ့။ နောက် ရခိုင်ပြည်နယ်က ရိုဟင်ဂျာတွေအတွက်လည်း မြန်မာနိုင်ငံ နေရာအနှံ့မှာလည်း အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေက လုပ်ပေးသလို ဒီလူတွေအတွက်လည်း အစိုးရက လုပ်ပေးသင့်တယ်လို့မြင်ပါတယ်။ ကျနော်တို့က သူတို့အတွက် အရမ်းစိုးရိမ်ပါတယ် စိုးရိမ်ပေမဲ့လို့ အာဏာပိုင်တွေဘက်က တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှု ဘယ်လောက်ရှိလဲဆိုတာလည်း ပြောရသိပ်ခက်တယ်။ ပြည်တွင်းမှာဆိုတော့ စိုးရိမ်မှုကတော့ အမြဲရှိတယ်။ ဒီမှာလို(ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာ) စနစ်တကျလုပ်ပေးမယ်လို့ ကျနော်ဘယ်လိုမှ မထင်ဘူး။”
လက်ရှိမှာတော့ ရိုဟင်ဂျာကမ့်တွေထဲမှာ အရင်က ဘုရားဝတ်ပြုရှိခိုးတာ၊ ဘာသာရေးပွဲတွေနဲ့ စာသင်ကျောင်းတွေမှာ စုဝေးတာနဲ့ ပွဲတော်ကာလ လူစုလူဝေးနဲ့ ကျင်းပခွင့်တွေကို ထားရှိထားဆဲပေမဲ့ ဒီနှစ်ပိုင်းတွေမှာတော့ သိပ်တင်းတင်းကျပ်ကျပ် မတားမြစ်တော့ဘူးလို့ဆိုပါတယ်။ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးထိုးလုပ်ငန်းတွေ ဆောင်ရွက်နေပေမဲ့ ရိုဟင်ဂျာတွေဘက်က လိုက်နာရမယ့် ကိုဗစ်စည်းမျဉ်း စည်းကမ်းတွေကို သတိထားလိုက်နာကြဖို့ စခန်းတွေမှာ လိုက်လံဆော်သြနေကြဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
မဆုမွန် ။ ။ အရင်တုန်းက ကိုဗစ်တွေဖြစ်တော့ ဒီ့ကမ့်တွေထဲမှာ ထိန်းလို့မရပဲ ပြန့်ပွားပြီး ကူးကုန်မှာ စိုးရိမ်ခဲ့ကြတယ်။ လူဦးရေကလည်း အရမ်းထူထပ်တဲ့အခါကြတော့လေ။ အခုကျတော့ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးတွေလည်း ထိုးပေးတယ်။ နောက် ကိုဗစ် စည်းကမ်းချက်တွေကိုလည်း တင်းတင်းကျပ်ကျပ် လုပ်ထားဆဲပဲဆိုတော့ ဒီကမ့်တွေထဲမှာ ကိုဗစ်19 ကူးစက်မှုနှုန်းကို ဘယ်လောက့်အထိ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့တယ်လို့ ထင်ပါလဲ။ ဘာအခက်အခဲတွေနဲ့ရော ကြုံခဲ့ရတာတွေ ရှိခဲ့လဲဆိုတာ ပြောပြပေးပါဦး ကိုအောင်မြိုင် ကိုယ့်အတွေ့အကြုံနဲ့ ယှဉ်ပြီးတော့။
“ကိုဗစ်စဖြစ်တဲ့အချိန်တုန်းက စိတ်ပူပင်ကြပြီး မဖြစ်အောင် မနည်းထိန်းကြရတယ်။ လူတွေကလည်း နားမလည်ကြဘူးလေ။ နောက်ပိုင်း အသိပညာပေးတွေ လုပ်တယ်။ နောက်ပိုင်း လူတွေကလည်း သတိထားကြတယ်။ ကမ့်ထဲမှာ COVID 19 ဖြစ်ခဲ့တာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုတော့ ကိုဗစ်ဖြစ်တာ နည်းသွားပြီး လူတွေကလည်း ကိုဗစ်ဆိုင်ရာ စည်းကမ်းတွေကို အတော်လေးလိုက်နာကြတယ်။ မလိုက်နာရင်လည်း သူတို့ကို စည်းကမ်းချိုးဖောက်မှုနဲ့ ဆုံးမတယ်။ အပြင်ထွက်ရင် သွားလာကြတဲ့အခါ ကျနော်တို့အားလုံး ကိုဗစ်ဆိုင်ရာစည်းကမ်းချက်တွေ လိုက်နာပြီး Mask တပ်ရတယ်။ လက်ဆေးရတယ်။ အဲ့တာတွေ ရှိသေးတယ်။”
၂၀၁၇ နောက်ပိုင်း ရိုဟင်ဂျာ (၇) သိန်းကျော် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဘက် တိမ်းရှောင်လာကြတာဖြစ်ပေမဲ့ ငါးနှစ်ကျော်ကာလအတွင်း လူဦးရေတိုးပွားလာလို့ ရိုဟင်ဂျာတွေ လိုက်နာရမယ့် မိသားစုမျိုးဆက်ပွား ကျန်းမာရေး အစီအစဉ်တွေ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် သတိထားလိုက်နာရမယ့်အချက်တွေနဲ့ လူနေထူထပ်မှုတွေထဲ ကူးစက်ရောဂါပျံ့နှံမှု ကာကွယ်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေကိုလည်း ကမ့်တွေထဲမှာ သင်တန်းပေး ဆောင်ရွက်နေတာလည်းရှိနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
လတ်တလောမှာတော့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့အသုံးကို လက်ခံမထားတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဘက်က နေရပ်ရင်းပြန်နိုင်ရေး အစီအစဉ်တွေက နှောင့်နှေးနေဆဲမို့ ကမ့်တွေထဲ ရိုဟင်ဂျာတွေ ကျန်းမာရေး နေထိုင်စားသောက်ရေး အစစရာရာ အဆင်ပြေစေဖို့ လက်ခံထားတဲ့ ဘင်္ဂလားအစိုးရ ကုလသမဂ္ဂ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းတွေ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေဘက်က လိုအပ်တဲ့ လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အခြေခံကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုတွေ စနစ်တကျ ဆောင်ရွက်ပေးနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
=== Unicode ====
COVID 19 ကူးစကျပြံ့ပှားမှာ အထူးစိုးရိမျခဲ့ကွရတဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ ကော့ဇျဘဇားက ရိုဟငျဂြာစခနျးအသီးသီးမှာ ဒီသီတငျးပတျထဲ အသကျ ၁၈ နှဈအောကျနဲ့ အသကျ ၁၂ နှဈအထကျ ကလေးငယျတှေ COVID 19 ကာကှယျဆေး ထိုးနှံနကွေပါပွီ။ ရိုဟငျဂြာကလေးငယျတှေ ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးနှံပေးနိုငျဖို့အရေး ဘငျ်ဂလားအစိုးရ UN အပါအဝငျ နိုငျငံတကာအဖှဲ့စညျးတှေ ကမ့ျတာဝနျခံတှနေဲ့ ရိုဟငျဂြာကမ့ျ ခေါငျးဆောငျတှေ ရိုဟငျဂြာ စတေနာ့ဝနျထမျးတှကေ မိသားစုတှေ ခိုလှုံရာနရောတှအေထိ စညျးရုံးကှငျးဆငျး ဆောငျရှကျပေးနကွေပါတယျ။ ဆကျသှယျစုံစမျးထားတဲ့ မဆုမှနျ စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
ကူးစကျမွနျ ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါ COVID 19 ရောဂါပိုးကူးစကျမှုတှေ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံအပါအဝငျ အာရှဒသေတှအေတှငျး မွနျမွနျဆနျဆနျ စတငျပြံ့နှံ့လာခြိနျမှာ လူနထေူထပျလှနျးလှတဲ့ သိနျးခြီတဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ ခိုလှုံနထေိုငျရာ စခနျးတှထေဲ အုပျစုလိုကျ ကူးစကျပြံ့နှံ့မှုတှေ ထိနျးမနိုငျဖွဈလာမှာကို ကုလသမဂ်ဂနဲ့ နိုငျငံတကာအပါအဝငျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရကပါ စိုးရိမျတကွီးရှိခဲ့တာပါ။ ဒါပမေဲ့ ကမ့ျတှထေဲ ကိုဗဈစညျးမဉြျးစညျးကမျးတှေ အဆင့ျဆင့ျ တိုးမွှင့ျကန့ျသတျခထြားလိုကျပွီး မဖွဈမနေ လိုကျနာရမယ့ျ ကိုဗဈစညျးကမျးတှကေို ခမြှတျကငြ့ျသုံးပွီးတဲ့နောကျမှာတော့ ကိုဗဈကွောင့ျ အသကျဆုံးရတာ၊ ကူးစကျမှုဖွဈပှားတာတှေ ရှိခဲ့ပမေဲ့ ဆိုးဆိုးရှားရှား မကွုံခဲ့ရဘူးလို့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှကေ ဆိုပါတယျ။
ဒီသီတငျးပတျထဲ ဇှနျလ (၄) ရကျနေ့က ဇှနျလ (၁၁) ရကျနေ့အထိ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှနိုငျငံ ကော့ဇျဘဇားဒသေထဲက ရိုဟငျဂြာ ဒုက်ခသညျစခနျးအသီးသီးမှာ အသကျ (၁၂) နှဈကနေ (၁၈) နှဈအောကျကလေးတှအေတှကျ ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးပေးနပေါတယျ။ ရိုဟငျဂြာစခနျးတှထေဲမှာ ကိုဗဈကာကှယျဆေးကို အသကျအပိုငျးခွားအလိုကျ အဆင့ျဆင့ျထိုး ကာကှယျပေးနတောပါ။ ပထမဆုံး ထိုးပေးတာကတော့ အသကျ (၅၅) နှဈအထကျ တကွိမျ၊ နောကျတကွိမျမှာတော့ (၁၈) နှဈအထကျ တကွိမျ၊ အခုတကွိမျက (၁၂) နှဈကနေ (၁၈) နှဈအောကျကလေးငယျတှအေတှကျ ဖွဈပါတယျ။
ဒီလိုစခနျးအသီးသီးက ရိုဟငျဂြာကလေးတှေ ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးနှံနိုငျရေး၊ ဆေးထိုးမယ့ျ ကာကှယျဆေး သီတငျးပတျ မတိုငျခငျကတညျးက ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲက ကမ့ျတာဝနျခံတှေ ရိုဟငျဂြာခေါငျးဆောငျတှနေဲ့ ကနြျးမာရေးစတေနာ့ဝနျထမျးတှေ ပူးပေါငျးပွီး၊ ဆေးမှတျတမျးကဒျတှထေဲ စာရငျးအခကြျအလကျတှေ ဖွည့ျပေးဖို့ ရိုဟငျဂြာမိသားစုတှဆေီ ကှငျးဆငျးပွီး ဆောငျရှကျခဲ့ကွပါတယျ။
UNHCR ရဲ့အစီအစဉျနဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ ကလေးငယျတှေ ဆေးထိုးနှံနိုငျရေး ဦးဆောငျဆောငျရှကျပေးခဲ့တဲ့ ကုတုပလောငျ ဒုက်ခသညျစခနျး အမှတျ(၇) ရဲ့ လူထုအခွပွေုကနြျးမာရေးအဖှဲ့ခေါငျးဆောငျ (UNHCR/ FH Community Health Worker-Team Leader) - မိုဟာမကျဆာဒဲကျဟူစိနျက ကလေးငယျတှေ ဆေးထိုးပေးနှံပေးနခြေိနျ၊ သူကိုယျတိုငျ ရောကျရှိလုပျအားပေးခြိနျမှာပဲ ဗှီအိုအကေို အခုလို ပွောပါတယျ။
“အခု ဒုက်ခသညျစခနျးတိုငျးမှာ ကနြောျတို့အားလုံးကို ကိုဗဈကာကှယျဆေးတှေ အကုနျလိုကျထိုးပေးနပေါတယျ။ ပထမတကွိမျ - ဒုတိယတကွိမျ - တတိယအကွိမျ Pfizer ဆေးတှေ စနဈတကြ ထိုးပေးပါတယျ။ ဒီမှာရှိတဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ NGO INGO Volunteers တှေ ရှိတယျ။ ဒီ Volunteers တှကေ အိမျတှကေိုသှားပွီးတော့ ကလေးတှကေို စငျတာကိုခေါျလာပါတယျ။ ခေါျလာပွီးတော့ Vaccine ထိုးပေးပါတယျ။ ထိုးပေးနတေဲ့ ကနြျးမာရေး Centers တှမှောလညျး ဆေးလာထိုးတဲ့ကလေးတှအေတှကျ ပြောျစရာအစီအစဉျလေးတှလေညျး လုပျပေးပါတယျ။”
ရိုဟငျဂြာကလေးငယျတှေ ကိုဗဈကာကှယျဆေးပေးနိုငျရေး ဘငျ်ဂလားအစိုးရနဲ့ ကုလအဖှဲ့အစညျးတှဘေကျက အဆင့ျအဆင့ျ စနဈတကြ လုပျဆောငျခဲ့တယျလို့ ကိုယျတိုငျ စတေနာ့ဝနျထမျးအဖွဈ ဦးဆောငျလှုပျရှားဆောငျရှကျပေးနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျ ကိုအောငျမွိုငျက ပွောပွပါတယျ။
“အထူးသဖွင့ျတော့ ကလေးတှအေတှကျပါပဲ အသကျ(၁၂) နှဈအရှယျကနေ အသကျ (၁၇) အထကျပေါ့ (၁၈) နှဈအထိ ကမ့ျအလိုကျ စငျတာတှေ ရှိတယျ။ ကနြျးမာရေးစငျတာတှေ သီးသန့ျသတျမှတျပေးထားတာ ရှိတယျ။ အနညျးဆုံး (၂) နရောလောကျ သတျမှတျပေးထားတယျ။ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှကေ အဲ့ဒီ့စငျတာတှမှော လာထိုးပေးနတောပါ။ အစိုးရအဖှဲ့အစညျးတှရေော NGO INGO အဖှဲ့အစညျးတှရေော အကုနျပါပါတယျ။ အားလုံး ပူးပေါငျးဆောငျရှကျပေးနတောပါ။ ဒါက တတိယအကွိမျ ထိုးပေးတာပါ။
မဆုမှနျ ။ ။ ကိုအောငျမွိုငျတို့ စတေနာ့ဝနျထမျးတှဘေကျကရော ကလေးတှကေို ထိုးပေးနတေဲ့အခြိနျ ဝိုငျးဝနျးကူညီပွီးတော့ ဘာတှလေုပျပေးကွရလဲရှင့ျ။
“ဟုတျကဲ့။ Volunteers တှေ ရှိပါတယျ။ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ စတေနာ့ဝနျထမျးတှပေါ Community Health Workers ပေါ့နောျ။ သူတို့တှကေ Vaccination Cards တှကေို အိမျတိုငျးသှားပွီး ထုတျပေးတယျ စာရငျးပွုစုတယျ။ ပွီးတော့ တခွား NGO INGO တှကေ Volunteers တှကေလညျး ဒီကာကှယျဆေးထိုးလုပျငနျးကို ဝိုငျးဝနျးပူးပေါငျး ဆောငျရှကျပေးနကွေတာ ရှိပါတယျ။ အသံခြဲ့စကျတှနေဲ့ မိဘတှေ လူတှသေိအောငျ ကွညောပေးနတော ရှိပါတယျ။ ကိုဗဈပညာပေး သီခငြျးတှဖှေင့ျပွီးလညျး ကွညောပေးပါတယျ။”
အခုလိုဒုက်ခသညျစခနျးအသီးသီးမှာ အခုလို ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးအစီအစဉျတှဆေောငျရှကျနခြေိနျ ရိုဟငျဂြာမိသားစုတှဘေကျက တကယ့ျကိုလိုလိုလားလားနဲ့ လာရောကျထိုးနှံကွတယျလို့ စတေနာ့ဝနျထမျးတှကေ ပွောပါတယျ။ ကိုဗဈဒဏျခံနိုငျရေး သူ့မိသားစုထဲက ကလေးငယျနှဈဦးကိုလညျး ဆေးထိုးနှံပေးနိုငျရေး စီစဉျနတေဲ့ ဘာလုခါလီဒုက်ခသညျစခနျး အမှတျ(၁၀)က ရိုဟငျဂြာဦးစောမွင့ျကလညျး သူတို့ကမ့ျထဲ ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးလုပျငနျး စီစဉျဆောငျရှကျနတေဲ့အခွအေနကေို ပွောပွပါတယျ။
“Mobilized လုပျပေးနတေဲ့ Volunteers တှရှေိတယျ။ အိမျတိုငျးလို လာပွီး၊ ပညာပေးကွတယျ။ သှားဖို့အတှကျ ပွငျဆငျပေးကွတယျ။ အကူအညီပေးပွီး ဆေးထိုးတဲ့ဌာနအထိကို တခါတညျး လိုကျပို့ပေးတယျ။ ဆေးထိုးမှတျတမျးကဒျလေးတှေ ထုတျပေးပွီး တခါတညျး သူတို့ရဲ့ မှတျပုံတငျနံပတျနဲ့ ထိုးပေးတယျ။ ကနြော့ျကလေးနှဈယောကျက မနကျဖွနျသှားထိုးမှာပါ။”
COVID 19 ကပျရောဂါကပျဘေးက အခုခြိနျအထိ သတိထားရမယ့ျအခွအေနရှေိနသေေးခြိနျ အခုလို ကိုဗဈကာကှယျဆေးတှကေို ကမ်ဘာပေါျက လူသားမြားနဲ့နညျးတူ ကလေးငယျတှပေါ ထိုးနှံခှင့ျရတဲ့အပေါျ ရိုဟငျဂြာမိသားစုတှကေ ကြေးဇူးတငျဝမျးသာနကွေတာပါ ဒါပမေဲ့လို့ မွနျမာနိုငျငံတှငျး ကနြျနခေဲ့တဲ့ ထိုးနှံခှင့ျမရနိုငျသေးတဲ့ ရိုဟငျဂြာတှရေဲ့ ကနြျးမာရေးအခွအေနကေိုလညျး စိုးရိမျတယျလို့ ဦးစောမွင့ျကပွောပါတယျ။
“ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှမှာ ကိုဗဈကာလမှာတော့ ဖွဈကွတော့ အရမျးစိုးရိမျတယျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှအစိုးရက စခနျးအသီးသီးမှာ သူတို့အတှကျ သီးသန့ျ ထားပွီး ပညာပေးလုပျငနျးတှကေို အဓိကထားပွီး စတေနာ့ဝနျထမျးတှနေဲ့ လုပျကွတယျ။ လူတှကေလညျး တဖွေးဖွေးနဲ့ နားလညျလာကွတာပေါ့။ လိုကျနာကွတော့ ကနြောျတို့ စိုးရိမျခဲ့သလောကျ ထငျခဲ့သလောကျ မဖွဈခဲ့ဘူးပေါ့။ နောကျ ရခိုငျပွညျနယျက ရိုဟငျဂြာတှအေတှကျလညျး မွနျမာနိုငျငံ နရောအနှံ့မှာလညျး အစိုးရတာဝနျရှိသူတှကေ လုပျပေးသလို ဒီလူတှအေတှကျလညျး အစိုးရက လုပျပေးသင့ျတယျလို့မွငျပါတယျ။ ကနြောျတို့က သူတို့အတှကျ အရမျးစိုးရိမျပါတယျ စိုးရိမျပမေဲ့လို့ အာဏာပိုငျတှဘေကျက တာဝနျယူမှု၊ တာဝနျခံမှု ဘယျလောကျရှိလဲဆိုတာလညျး ပွောရသိပျခကျတယျ။ ပွညျတှငျးမှာဆိုတော့ စိုးရိမျမှုကတော့ အမွဲရှိတယျ။ ဒီမှာလို(ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှမှာ) စနဈတကလြုပျပေးမယျလို့ ကနြောျဘယျလိုမှ မထငျဘူး။”
လကျရှိမှာတော့ ရိုဟငျဂြာကမ့ျတှထေဲမှာ အရငျက ဘုရားဝတျပွုရှိခိုးတာ၊ ဘာသာရေးပှဲတှနေဲ့ စာသငျကြောငျးတှမှော စုဝေးတာနဲ့ ပှဲတောျကာလ လူစုလူဝေးနဲ့ ကငြျးပခှင့ျတှကေို ထားရှိထားဆဲပမေဲ့ ဒီနှဈပိုငျးတှမှောတော့ သိပျတငျးတငျးကပြျကပြျ မတားမွဈတော့ဘူးလို့ဆိုပါတယျ။ ကိုဗဈကာကှယျဆေးထိုးလုပျငနျးတှေ ဆောငျရှကျနပေမေဲ့ ရိုဟငျဂြာတှဘေကျက လိုကျနာရမယ့ျ ကိုဗဈစညျးမဉြျး စညျးကမျးတှကေို သတိထားလိုကျနာကွဖို့ စခနျးတှမှော လိုကျလံဆောျသွနကွေဆဲ ဖွဈပါတယျ။
မဆုမှနျ ။ ။ အရငျတုနျးက ကိုဗဈတှဖွေဈတော့ ဒီ့ကမ့ျတှထေဲမှာ ထိနျးလို့မရပဲ ပွန့ျပှားပွီး ကူးကုနျမှာ စိုးရိမျခဲ့ကွတယျ။ လူဦးရကေလညျး အရမျးထူထပျတဲ့အခါကွတော့လေ။ အခုကတြော့ ကိုဗဈကာကှယျဆေးတှလေညျး ထိုးပေးတယျ။ နောကျ ကိုဗဈ စညျးကမျးခကြျတှကေိုလညျး တငျးတငျးကပြျကပြျ လုပျထားဆဲပဲဆိုတော့ ဒီကမ့ျတှထေဲမှာ ကိုဗဈ19 ကူးစကျမှုနှုနျးကို ဘယျလောက့ျအထိ ထိနျးခြုပျနိုငျခဲ့တယျလို့ ထငျပါလဲ။ ဘာအခကျအခဲတှနေဲ့ရော ကွုံခဲ့ရတာတှေ ရှိခဲ့လဲဆိုတာ ပွောပွပေးပါဦး ကိုအောငျမွိုငျ ကိုယ့ျအတှေ့အကွုံနဲ့ ယှဉျပွီးတော့။
“ကိုဗဈစဖွဈတဲ့အခြိနျတုနျးက စိတျပူပငျကွပွီး မဖွဈအောငျ မနညျးထိနျးကွရတယျ။ လူတှကေလညျး နားမလညျကွဘူးလေ။ နောကျပိုငျး အသိပညာပေးတှေ လုပျတယျ။ နောကျပိုငျး လူတှကေလညျး သတိထားကွတယျ။ ကမ့ျထဲမှာ COVID 19 ဖွဈခဲ့တာတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အခုတော့ ကိုဗဈဖွဈတာ နညျးသှားပွီး လူတှကေလညျး ကိုဗဈဆိုငျရာ စညျးကမျးတှကေို အတောျလေးလိုကျနာကွတယျ။ မလိုကျနာရငျလညျး သူတို့ကို စညျးကမျးခြိုးဖောကျမှုနဲ့ ဆုံးမတယျ။ အပွငျထှကျရငျ သှားလာကွတဲ့အခါ ကနြောျတို့အားလုံး ကိုဗဈဆိုငျရာစညျးကမျးခကြျတှေ လိုကျနာပွီး Mask တပျရတယျ။ လကျဆေးရတယျ။ အဲ့တာတှေ ရှိသေးတယျ။”
၂၀၁၇ နောကျပိုငျး ရိုဟငျဂြာ (၇) သိနျးကြောျ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှဘကျ တိမျးရှောငျလာကွတာဖွဈပမေဲ့ ငါးနှဈကြောျကာလအတှငျး လူဦးရတေိုးပှားလာလို့ ရိုဟငျဂြာတှေ လိုကျနာရမယ့ျ မိသားစုမြိုးဆကျပှား ကနြျးမာရေး အစီအစဉျတှေ သဘာဝဘေးအန်တရာယျ သတိထားလိုကျနာရမယ့ျအခကြျတှနေဲ့ လူနထေူထပျမှုတှထေဲ ကူးစကျရောဂါပြံ့နှံမှု ကာကှယျရေးလုပျငနျးစဉျတှကေိုလညျး ကမ့ျတှထေဲမှာ သငျတနျးပေး ဆောငျရှကျနတောလညျးရှိနတော ဖွဈပါတယျ။
လတျတလောမှာတော့ ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့အသုံးကို လကျခံမထားတဲ့ မွနျမာနိုငျငံဘကျက နရေပျရငျးပွနျနိုငျရေး အစီအစဉျတှကေ နှောင့ျနှေးနဆေဲမို့ ကမ့ျတှထေဲ ရိုဟငျဂြာတှေ ကနြျးမာရေး နထေိုငျစားသောကျရေး အစစရာရာ အဆငျပွစေဖေို့ လကျခံထားတဲ့ ဘငျ်ဂလားအစိုးရ ကုလသမဂ်ဂ နိုငျငံတကာအဖှဲ့အစညျးတှေ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှဘေကျက လိုအပျတဲ့ လူသားခငြျးစာနာမှုဆိုငျရာ အခွခေံကနြျးမာရေးစောင့ျရှောကျမှုတှေ စနဈတကြ ဆောငျရှကျပေးနတော ဖွဈပါတယျ။
