နိုင်ငံတကာဥပဒေနဲ့ငြိစွန်းတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း ဆိုးရွားတဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းစစ်ဆေးနိုင်ဖို့ Fortify Rights နိုင်ငံတကာလူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ကြီးက ဂျာမနီပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးကို အမှုစွဲဆိုတင်ပြလိုက်ပါတယ်။ ပြစ်ဒဏ်က ကင်းလွတ်ခွင့်ရနေတဲ့ မြန်မာစစ်ဗိုလ်ချုပ်တွေကို၊ နိုင်ငံတကာက အရေးမယူနိုင်သမျှကာလပတ်လုံး အလားတူရာဇဝတ်မှုတွေကို ထပ်ခါထပ်ခါကျူးလွန်နေဦးမှာဖြစ်တယ်လို့ Fortify Rights အဖွဲ့ကြီးက သတိပေးပါတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့ နိုင်ငံခြားသတင်းထောက်များအသင်းတိုက်မှာလုပ်တဲ့ Fortify Rights အဖွဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲကို ကိုယ်တိုင်သတင်းသွားယူခဲ့တဲ့ ကိုသားညွန့်ဦးက ဒီအကြောင်း ပြောပြမှာပါ။
၂၀၁၇ ခုနှစ်အတွင်း ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် အစုအပြုံလိုက်ကျူးလွန်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေဖြစ်ပြီးတဲ့နောက်ပိုင်း၊ ဒီရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်မှုမှာ ပါဝင်ပတ်သက်သူတွေကို နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ အရေးယူနိုင်ဖို့ Fortify Rights က ကနဦး ကြိုးပမ်းခဲ့တာဖြစ်ပြီး၊ ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း ဆိုးဝါးတဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေ ထပ်ဖြစ်လာတဲ့အတွက် ဒီလူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုကြီးတွေကို စံနစ်တကျ မှတ်တမ်းယူခဲ့တယ်လို့ Fortify Rights တာဝန်ရှိသူတွေက ပြောပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေကို ဖော်ထုတ်စုံစမ်းနိုင်ဖို့ နိုင်ငံတကာမှာဖြစ်နေတဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေကို အရေးယူနိုင်တဲ့ ဥရောပ၊ အာဖရိကနဲ့ တောင်အမေရိကတိုက်တွင်း နိုင်ငံအတော်များများရဲ့ ဥပဒေတွေကို နှစ်အတန်ကြာ အချိန်ယူ လေ့လာသုတေသနပြုခဲ့တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ နောက်ဆုံးမှာတော့ ဂျာမနီပြည်ထောင်စုဥပဒေအရ အသင့်တော်ဆုံးဖြစ်တာမို့ အခုလို ရွေးချယ်ပြီး၊ အမှုစွဲတင်ခဲ့တာလို့ Fortify Rights ရဲ့ အမှုဆောင်အရာရှိချုပ် Matthew Smith က ပြောပါတယ်။
"အာဏာသိမ်းပြီးတဲ့နောက်ဖြစ်တဲ့ လူအမြောက်အများအပေါ်ကျူးလွန်တဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်လို့ မျက်မြင်သက်သေတွေနဲ့ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူတွေကို ရှာဖွေပြီး၊ သူတို့အတွက် တရားမျှတမှုရှာဖို့ ကြိုးစားခဲ့ပါတယ်။ ဒီကျူးလွန်မှုတွေမှာ နစ်နာကျန်ရစ်သူ၊ မျက်မြင်ပုဂ္ဂိုလ် ၁၆ ဦးတို့နဲ့ ကျနော်တို့ Fortify Rights တို့ဟာ ဂျာမနီပြည်ထောင်စု ရှေနေချုပ်ရုံးမှာ နိုင်ငံတကာဥပဒေကြောင်းအရ အမှုတင်လိုက်ပြီဆိုတာ ဒီနေ့ ကြေညာလိုက်ပါတယ်။"
မြန်မာနိုင်ငံတွင်းကဆိုးရွားတဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေကို နိုင်ငံတကာနဲ့ဂျာမနီတရားဥပဒေတွေအရ အရေးယူနိုင်ရေးအတွက် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေလုပ်ဖို့ ဂျာမနီဖယ်ဒရယ်ရှေနေချုပ်ကို ခိုင်ခိုင်မာမာအထောက်အထားတွေ ပေးပို့လိုက်နိုင်တယ်လို့လည်း Matthew Smith ကပြောပါတယ်။ ဒီအမှုတွေကို ဂျာမနီတရားရုံးကို တင်ဖို့ကိစ္စကတော့ ဂျာမနီဖယ်ဒရယ်ရှေ့နေချုပ်ရုံးက ဆုံးဖြတ်ရဦးမှာဖြစ်ပါတယ်။ အမှုတိုင်တန်းတဲ့ လူပုဂ္ဂိုလ် ၁၆ ဦးထဲမှာ တဝက်လောက်က ရိုဟင်ဂျာအမှုအခင်းကိစ္စဖြစ်ပြီး၊ ကျန်တဝက်ကတော့ စစ်တပ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ကျူးလွန်တဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေနဲ့ ဆက်စပ်ပါတယ်။ ဒီအမှုတွေကိုတော့ ဂျာမဏီအခြေစိုက် ဥပဒေအဖွဲ့တဖွဲ့က ကိုယ်စားပြုဆောင်ရွက်ပေးနေပါတယ်။ မြန်မာစစ်ခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်နဲ့ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေကို နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ ကင်းလွတ်ခွင့်ပေးလို့မဖြစ်ဘူးလို့လည်း Fortify Rights အမှုဆောင်အရာရှိချုပ် Matthew Smith က ပြောပါတယ်။
" စစ်ခေါင်းဆောင်တွေဟာ ဒီကမ္ဘာကြီးရဲ့ တရားဥပဒေအရ ကင်းလွတ်ခွင့်ရနေလို့မသင့်ပါဘူး။ သူတို့ကို အရေးယူအပြစ်ပေးရပါမယ်။ စစ်ခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ ပတ်သက်ဆက်နွယ်သူ၊ သူတို့နဲ့ပတ်သက်လို့ အချက်အလက်ရှိသူ၊ အမှန်တရားအပေါ် ရပ်တည်ချင်သူမှန်သမျှဟာ နိုင်ငံတကာတရားရေးစနစ်နဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရပါမယ်။ ဒီစစ်ကောင်စီဟာ မြန်မာအစိုးရမဟုတ်ပါဘူး၊ ရာဇဝတ်ဂိုဏ်းတခုလိုပဲ ဆက်ဆံရပါမယ်။ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်ဟာ မြန်မာနိုင်ငံကို တကယ့်အမှောင်တိုက်ထဲ တွန်းပို့နေသူပါ။ သူနဲ့ အခြားတာဝန်ရှိသူတွေကို သူတို့ကျူးလွန်တဲ့ရာဇဝတ်မှုတွေအတွက် အရေးယူအပြစ်ပေးရပါမယ်။"
စစ်တပ်ကျူးလွန်မှုတွေမှာ ကိုယ်တိုင်လည်း မျက်မြင်သက်သေလည်းဖြစ်၊ Fortify Rights ရဲ့ သုတေသီတဦးဖြစ်သူ နစ်ကီဒိုင်းမွန်းကလည်း ကျူးလွန်ခံရသူတွေအနေနဲ့ နိုင်ငံတကာတရားရေးစနစ်နဲ့ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြဖို့ တိုက်တွန်းပါတယ်။
"ဒီလိုရက်စက်ကျူးလွန်မှုတွေမှာ နစ်နာခံစားရသူတွေ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူတွေအနေနဲ့ တရားမွျှတမှုတွေရလာတဲ့အထိ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြဖို့ ကျနော်တို့ တိုက်တွန်းလိုတယ်။ အဲလို မလုပ်ဘူးဆိုရင် ဒီရာဇဝတ်မှုတွေကို အပြစ်မပေးနိုင်ဘူးဆိုရင် ကျူုးလွန်သူတွေဟာ အပြစ်ကင်းလွတ်ခွင့်ရပြီး ဒီရာဇဝတ်မှုတွေကို ထပ်ခါထပ်ခါ ကျူးလွန်နေပါလိမ့်မယ်။"
ဂျာမနီရှေ့နေချုပ်ဆီပေးပိုတဲ့ ဒီအမှုတွဲမှာတော့ မြန်မာစစ်တပ်ကကျူးလွန်တဲ့ သတ်ဖြတ်မှု၊ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်မှု၊ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာစော်ကားမှု၊ မတရား အကျဉ်းချမှု၊ လူပျောက်မှုတွေ ပါဝင်ပါတယ်။ ဒါတွေဟာ စစ်ရာဇဝတ်မှု၊ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုနဲ့ လူမျိုးသုဉ်းသတ်ဖြတ်မှုဆိုတဲ့ နိုင်ငံတကာရာဇဝတ်မှုကြီးတွေဖြစ်တယ်လို့လည်း ဖော်ပြပါတယ်။ မြန်မာစစ်တပ်က ကျူးလွန်တဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်လို့ ဒီမတိုင်ခင်ကလည်း၊ ဂျာမဏီအပြင် အာဂျင်တီးနားလို့ နိုင်ငံတရားရုံးတွေမှာ အရေးယူအပြစ်ပေးနိုင်ဖို့ နိုင်ငံတကာလူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့တွေက ကြိုးပမ်းခဲ့ဖူးပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂ အချက်အလက်စုံစမ်းရေးအဖွဲ့အနေနဲ့လည်း မှတ်တမ်းပြုနေတာရှိသလို၊ ICJ ICC လို နိုင်ငံတကာတရားရုံးတွေအထိ အမှုစွဲတင်ထားတာတွေလည်းရှီပါတယ်။ ဒါပေမယ့် လေ့လာသူတွေကတော့ မြန်မာစစ်ခေါင်းဆောင်တွေကို နိုင်ငံတကာတရားရေးစနစ်အရဖြစ်စေ၊ အခြားနိုင်ငံတရားရုံးတခုခုမှာဖြစ်စေ တရားရုံးတင်အရေးယူနိုင်ဖို့ဆိုတာ အချိန်ယူရမယ့် ဖြစ်စဉ်တွေလို့ ယူဆကြပါတယ်။
[Unicode]
မွနျမာစဈတပျကြူးလှနျထားတဲ့ ရာဇဝတျမှုတှကေို စုံစမျး အရေးယူနိုငျရေး ဂြာမနီမှာ တရားစှဲ
နိုငျငံတကာဥပဒနေဲ့ငွိစှနျးတဲ့ မွနျမာနိုငျငံတှငျး ဆိုးရှားတဲ့ရာဇဝတျမှုတှကေို စုံစမျးစဈဆေးနိုငျဖို့ Fortify Rights နိုငျငံတကာလူ့အခှင့ျအရေးအဖှဲ့ကွီးက ဂြာမနီပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးကို အမှုစှဲဆိုတငျပွလိုကျပါတယျ။ ပွဈဒဏျက ကငျးလှတျခှင့ျရနတေဲ့ မွနျမာစဈဗိုလျခြုပျတှကေို၊ နိုငျငံတကာက အရေးမယူနိုငျသမြှကာလပတျလုံး အလားတူရာဇဝတျမှုတှကေို ထပျခါထပျခါကြူးလှနျနေဦးမှာဖွဈတယျလို့ Fortify Rights အဖှဲ့ကွီးက သတိပေးပါတယျ။ ထိုငျးနိုငျငံ ဘနျကောကျမွို့ နိုငျငံခွားသတငျးထောကျမြားအသငျးတိုကျမှာလုပျတဲ့ Fortify Rights အဖှဲ့ သတငျးစာရှငျးလငျးပှဲကို ကိုယျတိုငျသတငျးသှားယူခဲ့တဲ့ ကိုသားညှန့ျဦးက ဒီအကွောငျး ပွောပွမှာပါ။
၂၀၁၇ ခုနှဈအတှငျး ရခိုငျပွညျနယျတှငျး ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ အစုအပွုံလိုကျကြူးလှနျတဲ့ ရာဇဝတျမှုတှဖွေဈပွီးတဲ့နောကျပိုငျး၊ ဒီရာဇဝတျမှုကြူးလှနျမှုမှာ ပါဝငျပတျသကျသူတှကေို နိုငျငံတကာဥပဒအေရ အရေးယူနိုငျဖို့ Fortify Rights က ကနဦး ကွိုးပမျးခဲ့တာဖွဈပွီး၊ ၂၀၂၁ ခုနှဈ ဖဖေောျဝါရီ စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး ဆိုးဝါးတဲ့ရာဇဝတျမှုတှေ ထပျဖွဈလာတဲ့အတှကျ ဒီလူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုကွီးတှကေို စံနဈတကြ မှတျတမျးယူခဲ့တယျလို့ Fortify Rights တာဝနျရှိသူတှကေ ပွောပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံတှငျး လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှကေို ဖောျထုတျစုံစမျးနိုငျဖို့ နိုငျငံတကာမှာဖွဈနတေဲ့ ရာဇဝတျမှုတှကေို အရေးယူနိုငျတဲ့ ဥရောပ၊ အာဖရိကနဲ့ တောငျအမရေိကတိုကျတှငျး နိုငျငံအတောျမြားမြားရဲ့ ဥပဒတှေကေို နှဈအတနျကွာ အခြိနျယူ လေ့လာသုတသေနပွုခဲ့တယျလို့ ပွောပါတယျ။ နောကျဆုံးမှာတော့ ဂြာမနီပွညျထောငျစုဥပဒအေရ အသင့ျတောျဆုံးဖွဈတာမို့ အခုလို ရှေးခယြျပွီး၊ အမှုစှဲတငျခဲ့တာလို့ Fortify Rights ရဲ့ အမှုဆောငျအရာရှိခြုပျ Matthew Smith က ပွောပါတယျ။
"အာဏာသိမျးပွီးတဲ့နောကျဖွဈတဲ့ လူအမွောကျအမြားအပေါျကြူးလှနျတဲ့ရာဇဝတျမှုတှနေဲ့ပတျသကျလို့ မကြျမွငျသကျသတှေနေဲ့ အသကျရှငျကနြျရဈသူတှကေို ရှာဖှပွေီး၊ သူတို့အတှကျ တရားမြှတမှုရှာဖို့ ကွိုးစားခဲ့ပါတယျ။ ဒီကြူးလှနျမှုတှမှော နဈနာကနြျရဈသူ၊ မကြျမွငျပုဂ်ဂိုလျ ၁၆ ဦးတို့နဲ့ ကနြောျတို့ Fortify Rights တို့ဟာ ဂြာမနီပွညျထောငျစု ရှနေခြေုပျရုံးမှာ နိုငျငံတကာဥပဒကွေောငျးအရ အမှုတငျလိုကျပွီဆိုတာ ဒီနေ့ ကွညောလိုကျပါတယျ။"
မွနျမာနိုငျငံတှငျးကဆိုးရှားတဲ့ရာဇဝတျမှုတှကေို နိုငျငံတကာနဲ့ဂြာမနီတရားဥပဒတှေအေရ အရေးယူနိုငျရေးအတှကျ စုံစမျးစဈဆေးမှုတှလေုပျဖို့ ဂြာမနီဖယျဒရယျရှနေခြေုပျကို ခိုငျခိုငျမာမာအထောကျအထားတှေ ပေးပို့လိုကျနိုငျတယျလို့လညျး Matthew Smith ကပွောပါတယျ။ ဒီအမှုတှကေို ဂြာမနီတရားရုံးကို တငျဖို့ကိစ်စကတော့ ဂြာမနီဖယျဒရယျရှေ့နခြေုပျရုံးက ဆုံးဖွတျရဦးမှာဖွဈပါတယျ။ အမှုတိုငျတနျးတဲ့ လူပုဂ်ဂိုလျ ၁၆ ဦးထဲမှာ တဝကျလောကျက ရိုဟငျဂြာအမှုအခငျးကိစ်စဖွဈပွီး၊ ကနြျတဝကျကတော့ စဈတပျအာဏာသိမျးပွီးနောကျ ကြူးလှနျတဲ့ရာဇဝတျမှုတှနေဲ့ ဆကျစပျပါတယျ။ ဒီအမှုတှကေိုတော့ ဂြာမဏီအခွစေိုကျ ဥပဒအေဖှဲ့တဖှဲ့က ကိုယျစားပွုဆောငျရှကျပေးနပေါတယျ။ မွနျမာစဈခေါငျးဆောငျ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးမငျးအောငျလှိုငျနဲ့ စဈခေါငျးဆောငျတှကေို နိုငျငံတကာဥပဒအေရ ကငျးလှတျခှင့ျပေးလို့မဖွဈဘူးလို့လညျး Fortify Rights အမှုဆောငျအရာရှိခြုပျ Matthew Smith က ပွောပါတယျ။
" စဈခေါငျးဆောငျတှဟော ဒီကမ်ဘာကွီးရဲ့ တရားဥပဒအေရ ကငျးလှတျခှင့ျရနလေို့မသင့ျပါဘူး။ သူတို့ကို အရေးယူအပွဈပေးရပါမယျ။ စဈခေါငျးဆောငျတှနေဲ့ ပတျသကျဆကျနှယျသူ၊ သူတို့နဲ့ပတျသကျလို့ အခကြျအလကျရှိသူ၊ အမှနျတရားအပေါျ ရပျတညျခငြျသူမှနျသမြှဟာ နိုငျငံတကာတရားရေးစနဈနဲ့ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျရပါမယျ။ ဒီစဈကောငျစီဟာ မွနျမာအစိုးရမဟုတျပါဘူး၊ ရာဇဝတျဂိုဏျးတခုလိုပဲ ဆကျဆံရပါမယျ။ ဗိုလျခြုပျမှူးကွီးမငျးအောငျလှိုငျဟာ မွနျမာနိုငျငံကို တကယ့ျအမှောငျတိုကျထဲ တှနျးပို့နသေူပါ။ သူနဲ့ အခွားတာဝနျရှိသူတှကေို သူတို့ကြူးလှနျတဲ့ရာဇဝတျမှုတှအေတှကျ အရေးယူအပွဈပေးရပါမယျ။"
စဈတပျကြူးလှနျမှုတှမှော ကိုယျတိုငျလညျး မကြျမွငျသကျသလေညျးဖွဈ၊ Fortify Rights ရဲ့ သုတသေီတဦးဖွဈသူ နဈကီဒိုငျးမှနျးကလညျး ကြူးလှနျခံရသူတှအေနနေဲ့ နိုငျငံတကာတရားရေးစနဈနဲ့ပူးပေါငျးဆောငျရှကျကွဖို့ တိုကျတှနျးပါတယျ။
"ဒီလိုရကျစကျကြူးလှနျမှုတှမှော နဈနာခံစားရသူတှေ အသကျရှငျကနြျရဈသူတှအေနနေဲ့ တရားမြှှတမှုတှရေလာတဲ့အထိ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျကွဖို့ ကနြောျတို့ တိုကျတှနျးလိုတယျ။ အဲလို မလုပျဘူးဆိုရငျ ဒီရာဇဝတျမှုတှကေို အပွဈမပေးနိုငျဘူးဆိုရငျ ကြူုးလှနျသူတှဟော အပွဈကငျးလှတျခှင့ျရပွီး ဒီရာဇဝတျမှုတှကေို ထပျခါထပျခါ ကြူးလှနျနပေါလိမ့ျမယျ။"
ဂြာမနီရှေ့နခြေုပျဆီပေးပိုတဲ့ ဒီအမှုတှဲမှာတော့ မွနျမာစဈတပျကကြူးလှနျတဲ့ သတျဖွတျမှု၊ ညှငျးပမျးနှိပျစကျမှု၊ လိငျပိုငျးဆိုငျရာစောျကားမှု၊ မတရား အကဉြျးခမြှု၊ လူပြောကျမှုတှေ ပါဝငျပါတယျ။ ဒါတှဟော စဈရာဇဝတျမှု၊ လူသားမြိုးနှယျအပေါျ ကြူးလှနျတဲ့ ရာဇဝတျမှုနဲ့ လူမြိုးသုဉျးသတျဖွတျမှုဆိုတဲ့ နိုငျငံတကာရာဇဝတျမှုကွီးတှဖွေဈတယျလို့လညျး ဖောျပွပါတယျ။ မွနျမာစဈတပျက ကြူးလှနျတဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှနေဲ့ပတျသကျလို့ ဒီမတိုငျခငျကလညျး၊ ဂြာမဏီအပွငျ အာဂငြျတီးနားလို့ နိုငျငံတရားရုံးတှမှော အရေးယူအပွဈပေးနိုငျဖို့ နိုငျငံတကာလူ့အခှင့ျအရေးအဖှဲ့တှကေ ကွိုးပမျးခဲ့ဖူးပါတယျ။ ကုလသမဂ်ဂ အခကြျအလကျစုံစမျးရေးအဖှဲ့အနနေဲ့လညျး မှတျတမျးပွုနတောရှိသလို၊ ICJ ICC လို နိုငျငံတကာတရားရုံးတှအေထိ အမှုစှဲတငျထားတာတှလေညျးရှီပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ လေ့လာသူတှကေတော့ မွနျမာစဈခေါငျးဆောငျတှကေို နိုငျငံတကာတရားရေးစနဈအရဖွဈစေ၊ အခွားနိုငျငံတရားရုံးတခုခုမှာဖွဈစေ တရားရုံးတငျအရေးယူနိုငျဖို့ဆိုတာ အခြိနျယူရမယ့ျ ဖွဈစဉျတှလေို့ ယူဆကွပါတယျ။
