၂၀၁၂ခုနှစ် ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း ဘာသာရေးလူမျိုးရေးအခြေခံ ပဋိပက္ခတွေကြောင့် ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ရောက်ရှိခဲ့ရတဲ့ ရိုဟင်ဂျာအများစုပါတဲ့ မူဆလင်တွေဟာ ဆယ်စုနှစ်တခုကြာလာပေမယ့် ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲ မျှော်လင့်ချက်မဲ့ အနာဂတ်မဲ့ ဖြစ်နေပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲက မွတ်ဆလင်အများစုဟာ မြန်မာနိုင်ငံတဝန်း သွားလာခွင့်မဆိုထားနဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်းနဲ့ မြို့ပေါ်တွေကိုတောင် လွတ်လပ်စွာ သွားလာခွင့်မရှိဘဲ ပိတ်ပင်ခံထားကြရတာပါ။ ၂၀၁၂ကနေ ၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိ ဆယ်စုနှစ်တနှစ်စာ ပိတ်လှောင်ခံထားရတဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲက IDP မူဆလင်တွေရဲ့ မျှော်လင့်ချက် တောင်းဆိုချက်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မဆုမွန်က ဆက်သွယ်မေးမြန်း စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်နှစ် ၂၀၁၂ ခုနှစ်က ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ပဋိပက္ခတွေကြောင့် လူအများအပြား သေကြေခဲ့ရသလို နေအိမ်တွေ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေပါ အတော်များများ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတာပါ။ ရိုဟင်ဂျာတွေအပါအဝင် ဌာနေမူဆလင်တွေကို မူရင်းနေရာတွေကနေ IDP ပြည်တွင်းဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ အာဏာပိုင်တွေက နေရာချထားပေးခဲ့ပါတယ်။
၂၀၁၇ ခုနှစ်အတွင်းမှာ ပဋိပက္ခ တကျော့ပြန်ဖြစ်ပြီးနောက် ဒေသခံရိုဟင်ဂျာ သိန်းနဲ့ချီ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး ဘင်္ဂလာဒေ့ရ်ှနိုင်ငံဘက်ကို ထွက်ပြေးခဲ့ကြရတဲ့နောက် သူတို့တွေ နေရပ်ပြန်ရေး ပိုပြီးတော့မှ အလှမ်းဝေးလာပါတယ်။ အဲဒီနောက် ရခိုင်လက်နက်ကိုင်တပ် AA အဖွဲ့နဲ့ စစ်တပ်အကြား တိုက်ပွဲတွေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်အခြေအနေတွေကြောင့် ဒုက္ခသည်တွေ နေရပ်ပြန်ရေးဟာ မျှော်လင့်ချက် ပိုမဲ့လာပါတယ်။
မူဆလင်ဒုက္ခသည်တွေ ခိုလှုံနေထိုင်ရာ စစ်တွေမြို့နယ် သက်ကယ်ပြင်ဒုက္ခသည်စခန်းက ဦးမောင်လေးက ၂၀၁၂ ကနေ ၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိ ဆယ်စုနှစ်တနှစ်စာတောင် ပိတ်လှောင်ခံထားရတဲ့သူတို့ရဲ့ အခက်အခဲစိန်ခေါ်မှုတွေက စကားလုံးနဲ့ ဖော်ပြဖို့တောင် ခက်ပါတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“နားလည်အောင် ပြန်ပြောပြဖို့တောင် ခက်ပါတယ် ခင်ဗျာ။ အခက်အခဲတွေကတော့လေ အများကြီးပါပဲ သွားလာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေးရော နောက် ၉ ပေ တဲလေးတွေထဲမှာ စုပြီးနေကြရတာ ဘယ်လိုမှ အဆင်မပြေဘူး မိသားစုတွေ။ အဓိက အစိုးရက ကျနော်တို့ကို လုပ်ပေးဖို့ အရေးတကြီး လိုတာက သွားလာရေး၊ စားဝတ်နေရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး ကျနော်တို့တွေ ဘာမှကို အဆင်မပြေကြဘူး။”
မဆုမွန် ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ ဆယ်နှစ်တောင်ရှိလာပြီဆိုတော့ ကြုံရတဲ့အခက်အခဲတွေထဲက အခက်အခဲအဖြစ်ဆုံးဆိုရင် ဘာလို့ပြောလို့ရမလဲရှင့်။ အပြင်သွားလာခွင့်ကလည်း လုံးဝ ပိတ်ထားတာဆိုတော့လေ။
“အဲ့တာက (သွားလာခွင့်က) အဓိက အရေးကြီးဆုံးပါပဲခင်ဗျ။ ကျနော်တို့တွေ မှတ်ပုံတင်တွေ တင်ထားတာလည်း ကျတာကျတယ် မကျတာမကျဘူး။ နောက်ပြီးတော့ ဟိုဘက် ဒီဘက် တမြို့နယ်ကနေ တမြို့နယ်ကို သွားလာတာလည်း ဘယ်လိုမှ အဆင်မပြေဘူး။ လမ်းမှာ အခက်အခဲတွေနဲ့ အများကြီးကြုံနေရတယ်။ UNHCR က တာဝန်ယူထားပြီးတော့ တလတကြိမ်လောက် ပေးထွက်တယ် အဲ့တာလည်း လုံလောက်တာမရှိဘူး အမ။ ကျနော်တို့ ဒုက္ခရောက်တယ်။”
ဒီလို IDP စခန်းတွေထဲက မူဆလင်ဒုက္ခသည်တွေအပြင် ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲမှာပဲ ကျေးရွာတွေမှာ နေထိုင်ရတဲ့ မူဆလင်တွေအတွက် လွတ်လပ်စွာသွားလာခွင့်မရပဲ သူတို့ကို မြန်မာနိုင်ငံတွင်းနဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲမှာတောင် အသွားအလာတွေကို ကန့်သတ်ထားဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲက မူဆလင်ကျေးရွာတွေ၊ နောက်ပြီးတော့ မူဆလင် ဒုက္ခသည်စခန်းတွေဆီ သွားတဲ့လမ်းတွေတိုင်းမှာ စစ်ဆေးရေးဂိတ်တွေ ရှိပါတယ်။
မူဆလင်ကျေးရွာ အချင်းချင်းသွားလို့ရပေမယ့် တခြားမြို့ပေါ်နဲ့ မွတ်ဆလင်တွေ အများစုနေရာထိုင်ရာ မဟုတ်တဲ့ တခြားကျေးရွာတွေကို ဖြတ်သန်းသွားလာခွင့် ပိတ်ပင်ထားတာဖြစ်ပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ် သဲချောင်း- လက်သမားကျေးရွာ အကွက် (၈) မှာ နေထိုင်တဲ့ မူဆလင်ဦးမောင်မောင်ခိုင်က သူတို့အတွက် အလိုလားဆုံးနဲ့ အဖြစ်ချင်ဆုံးဆန္ဒကတော့ လူသားတယောက်လို လူ့အခွင့်အရေးနဲ့အညီ လွတ်လပ်စွာ လှုပ်ရှားသွားလာခွင့်ပါပဲလို့ ဆိုပါတယ်။
“လူလို သူများလိုလွတ်လွတ်လပ်လပ် သွားချင်တာပေါ့ဗျာ။ အခုက ကျနော်တို့ သွားရလာရတာ ခရီးလမ်းတွေမှာ အဆင်မပြေဘူးခင်ဗျ။ လမ်းခရီး ဘယ်သွားသွား အဆင်မပြေဘူး။
မဆုမွန် ။ ။ ဘာဖြစ်လို့ အဆင်မပြေတာလဲရှင့်။
“မှတ်ပုံတင်လိုမယ်တဲ့ မှတ်ပုံတင်ကဒ်ရှိလို့မှ သွားလို့ရမယ်တဲ့။ မှတ်ပုံတင်ကဒ် မရှိတာတွေကလည်း အများကြီးပဲလေ။ ရှိတဲ့ကဒ်တွေနဲ့ သွားတာလည်း အဆင်မပြေဘူး မှတ်ပုံတင်ကဒ်တွေ လျှောက်တဲ့လူလည်းရှိတယ် ရတာလည်းရှိတယ် မရတာတွေလည်း အများကြီးပဲ။”
လတ်တလောမှာတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်းမှာ အာဏာပိုင်တွေဘက်က မူဆလင်တွေကို နိုင်ငံသားဖြစ်မှုကို သေချာစိစစ်ပြီး အထောက်အထား ခိုင်လုံတဲ့သူတွေကို NVC (National Verification Card) အသိအမှတ်ပြုကဒ်တွေ ထုတ်ပေးပြီး သွားလာခွင့်ပေးထားတာတွေ ရှိပေမယ့် မူဆလင်တော်တော်များများကတော့ နိုင်ငံသားစိစစ်ရေးကဒ်တွေ မရကြပါဘူး။ လူ (၁၀၀) လျှောက်ထားရင် (၉၅) ယောက်လောက်က အပယ်ချခံနေရတဲ့ အနေအထားဖြစ်နေတယ်လို့လည်း သဲချောင်း လက်သမားရွာက ဦးမောင်မောင်ခိုင်က ဆိုပါတယ်။
“လျှောက်ထားကြတယ် လျှောက်ထားပြီးတော့ အကြောင်းကြားလာရင် - လျှောက်ထားတဲ့သူတွေက ရလာတဲ့သူဆိုရင် ၁၀၀ မှာ ၅ ယောက်လောက်ပဲရတယ်။ ၉၅ ယောက်က မရတာ။ အဲ့ဒီ့ကဒ်လေးရရင်တော့ ကျနော်တို့သွားလို့လာလို့ ရတယ် ရန်ကုန်တွေဘာတွေ သွားလို့ရတယ်။ လျှောက်ထားတာတွေက အရင်တုန်းက ၂၀၂၁ လောက်ကလည်း ရသေးတယ် ၂၀၂၁ နောက်ပိုင်းမှာ လျှောက်ထားတဲ့လူတွေက ကျလာမလား ကျလာမလား စောင့်ကြတယ်။ နေပြည်တော်က ဆင်းမလာဘူးလို့ အဲ့ဒီလို့ပြောတယ်။
မဆုမွန် ။ ။ ဟုတ်ကဲ့ အဲ့ဒီ့လို သွားဖို့လာဖို့ အခက်အခဲအပြင်ပေါ့။ စားဝတ်နေရေးတို့ စီးပွားရေးတွေ လုပ်ကိုင်ရတဲ့အခါ လုံခြုံမှုရှိလား ဘာအခက်အခဲတွေများ ကြုံရလဲရှင်။
“အလုပ်အကိုင်ကလည်း သဲချောင်းမှာ ဘာတခုမှ အလုပ်မရှိဘူး အလုပ်လုပ်လို့ မရဘူး။ ပင်လယ်ထွက်သွားကြပြီတော့ ငါးဖမ်းကြပြန်တော့လည်း ငါးရတာကတာ နည်းနည်း ရဲကစစ်တာတမျိုး၊ လဝကက စစ်တာတမျိုး၊ စစ်တပ်က စစ်တာတမျိုး။ အဲ့တာက အများကြီးပဲ အရေးထဲ ဆီဈေးက တက်သေးတယ်။ အဲ့တာကလည်း မကိုက်ဘူး အမရေ။ အခုက အလုပ်ဆိုတာကလည်း ပင်လယ်မှာ ငါးသွားဖမ်းတာပဲ ရှိတယ်။ အဲ့တာလည်း အဆင်မပြေဘူး အမရေ။”
အခုလို ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲက မူဆလင်တွေအပြင် ဆယ်စုနှစ်တနှစ်စာ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာပဲ အပြင်ထွက်သွားလာခွင့်မရှိဘဲ နေထိုင်နေကြရတဲ့ မူဆလင်တွေအတွက် စီးပွားရေးလည်း လုပ်လို့မရ၊ အနာဂတ်မဲ့ မျှော်လင့်ချက်ကင်းလာပြီး သူတို့ကို ကမ့်တွေထဲ ပိတ်ထားခံရတဲ့ နှစ်တွေကြာလာနဲ့အမျှ သူတို့ရဲ့ နေ့စဉ်ပုံမှန်စားဝတ်နေရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေးနဲ့ ရုပ်ပိုင်းစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ မွမ်းကြပ်မှုတွေ ဖြစ်လာနေကြရပါတယ်။ အရင်တုန်းက ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ ဒီလို ဘာသာရေး- လူမျိုးရေးအခြေခံ အဓိကရုဏ်းပဋိပက္ခတွေ မဖြစ်ခင် မူဆလင်တွေ လွတ်လပ်စွာ သွားလာခွင့်ရခဲ့သလို ရခိုင်လူမျိုးတွေနဲ့ အတူတူ စီးပွားရေးတွေ လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပေမဲ့လို့ - အခုအချိန်မှာတော့ အတူယှဉ်တွဲနေထိုင်နိုင်ရေး ယုံကြည်မှု ပြန်လည်တည်ဆောက်နေရဆဲ အခြေအနေ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင် ၂၀၁၆ခုနှစ်က ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့တဲ့ ကုလအတွင်းရေးမှူးချုပ်ဟောင်း ကိုဖီအာနန် ဦးဆောင်တဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်အကြံပေးကော်မရှင်ရဲ့ အကြံပြုချက်တွေထဲ မူဆလင် IDP တွေကို သူတို့ မူလနေထိုင်နေတဲ့ နေရာတွေကို ပြန်လည်နေရာချထားပေးဖို့ ဒါမှမဟုတ်လို့ တခြားနေရာသစ်ကို ပြန်လည်ရွှေ့ပြောင်းပေးမယ်ဆိုရင် သူတို့ရဲ့ သဘောဆန္ဒအရသာ ဆောင်ရွက်ပေးရမယ်၊ လုံခြုံမှု ရှိရမယ်၊ ဒါ့အပြင် ဂုဏ်သိက္ခာနဲ့ အညီ ပြောင်းရွှေ့နိုင်ရမယ်ဆိုတဲ့အချက် ပါဝင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် သူတို့ မူလနေထိုင်ရာ ဒေသတွေမှာ ပြန်လည်နေထိုင်နိုင်ဖို့ ဦးစားပေး ဆောင်ရွက်ရမှာဖြစ်ပြီး၊ အဲ့ဒီလို မလုပ်နိုင်ဘူးဆိုရင် IDP တွေ ပြောင်းရွှေ့လိုတဲ့ နေရာသစ်ကို ပြောင်းရွှေ့နိုင်ဖို့ ဆောင်ရွက်ပေးရမယ်လို့လည်း အကြံပေးထားပါတယ်။
အဲ့ဒီ့တုန်းက အုပ်ချုပ်တဲ့ NLD အစိုးရအနေနဲ့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကို လက်မခံပေမဲ့လဲ ကိုဖီအာနန်ကော်မရှင် အကြံပြုချက်တွေအတိုင်း ဆောင်ရွက်မယ်ဆိုတာကို ကတိပြုထားခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့လို့၂၀၂၁ခုနှစ်မှာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာသိမ်းခံလိုက်ရပြီးနောက်ပိုင်း အခုချိန်အထိ ၂၀၁၂ ခုနှစ်ကတည်းကစ ၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိ ၁၀ နှစ်အထိ IDP စခန်းတွေထဲ နေခဲ့ကြရတဲ့ မူဆလင်တွေရော ၂၀၁၇ ခုနှစ် တိုက်ခိုက်မှုတွေကြောင့် ဘင်္ဂလားဘက်အထိ တိမ်းရှောင်သွားရတဲ့ မူဆလင်ဒုက္ခသည်တွေရော နေရပ်ရင်းကို အခုထိ မပြန်နိုင်ကြသေးဘဲ သူတို့နိုင်ငံ သူတို့နေရပ်ရင်းတွေကို ပြန်နိုင်ကြဖို့ဆိုတဲ့ မျှော်လင့်ချက် အနာဂတ်မဲ့နေကြဆဲ ဖြစ်ပါတယ်ရှင်။
===Unicode =====
၂၀၁၂ခုနှဈ ရခိုငျပွညျနယျတှငျး ဘာသာရေးလူမြိုးရေးအခွခေံ ပဋိပက်ခတှကွေောင့ျ ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော ရောကျရှိခဲ့ရတဲ့ ရိုဟငျဂြာအမြားစုပါတဲ့ မူဆလငျတှဟော ဆယျစုနှဈတခုကွာလာပမေယ့ျ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲ မြှောျလင့ျခကြျမဲ့ အနာဂတျမဲ့ ဖွဈနပေါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျထဲက မှတျဆလငျအမြားစုဟာ မွနျမာနိုငျငံတဝနျး သှားလာခှင့ျမဆိုထားနဲ့ ရခိုငျပွညျနယျတှငျးနဲ့ မွို့ပေါျတှကေိုတောငျ လှတျလပျစှာ သှားလာခှင့ျမရှိဘဲ ပိတျပငျခံထားကွရတာပါ။ ၂၀၁၂ကနေ ၂၀၂၂ ခုနှဈအထိ ဆယျစုနှဈတနှဈစာ ပိတျလှောငျခံထားရတဲ့ ရခိုငျပွညျနယျထဲက IDP မူဆလငျတှရေဲ့ မြှောျလင့ျခကြျ တောငျးဆိုခကြျတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး မဆုမှနျက ဆကျသှယျမေးမွနျး စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
လှနျခဲ့တဲ့ ဆယျနှဈ ၂၀၁၂ ခုနှဈက ရခိုငျပွညျနယျတှငျး ဖွဈပှားခဲ့တဲ့ ပဋိပက်ခတှကွေောင့ျ လူအမြားအပွား သကွေခေဲ့ရသလို နအေိမျတှေ စီးပှားရေးလုပျငနျးတှပေါ အတောျမြားမြား ဖကြျဆီးခံခဲ့ရတာပါ။ ရိုဟငျဂြာတှအေပါအဝငျ ဌာနမေူဆလငျတှကေို မူရငျးနရောတှကေနေ IDP ပွညျတှငျးဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော အာဏာပိုငျတှကေ နရောခထြားပေးခဲ့ပါတယျ။
၂၀၁၇ ခုနှဈအတှငျးမှာ ပဋိပက်ခ တကြော့ပွနျဖွဈပွီးနောကျ ဒသေခံရိုဟငျဂြာ သိနျးနဲ့ခြီ နယျစပျဖွတျကြောျပွီး ဘငျ်ဂလာဒေ့ရျှနိုငျငံဘကျကို ထှကျပွေးခဲ့ကွရတဲ့နောကျ သူတို့တှေ နရေပျပွနျရေး ပိုပွီးတော့မှ အလှမျးဝေးလာပါတယျ။ အဲဒီနောကျ ရခိုငျလကျနကျကိုငျတပျ AA အဖှဲ့နဲ့ စဈတပျအကွား တိုကျပှဲတှနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ၂၀၂၁ ခုနှဈ စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျအခွအေနတှေကွေောင့ျ ဒုက်ခသညျတှေ နရေပျပွနျရေးဟာ မြှောျလင့ျခကြျ ပိုမဲ့လာပါတယျ။
မူဆလငျဒုက်ခသညျတှေ ခိုလှုံနထေိုငျရာ စဈတှမွေို့နယျ သကျကယျပွငျဒုက်ခသညျစခနျးက ဦးမောငျလေးက ၂၀၁၂ ကနေ ၂၀၂၂ ခုနှဈအထိ ဆယျစုနှဈတနှဈစာတောငျ ပိတျလှောငျခံထားရတဲ့သူတို့ရဲ့ အခကျအခဲစိနျခေါျမှုတှကေ စကားလုံးနဲ့ ဖောျပွဖို့တောငျ ခကျပါတယျလို့ ဆိုပါတယျ။
“နားလညျအောငျ ပွနျပွောပွဖို့တောငျ ခကျပါတယျ ခငျဗြာ။ အခကျအခဲတှကေတော့လေ အမြားကွီးပါပဲ သှားလာရေး၊ ကနြျးမာရေး၊ ပညာရေးရော နောကျ ၉ ပေ တဲလေးတှထေဲမှာ စုပွီးနကွေရတာ ဘယျလိုမှ အဆငျမပွဘေူး မိသားစုတှေ။ အဓိက အစိုးရက ကနြောျတို့ကို လုပျပေးဖို့ အရေးတကွီး လိုတာက သှားလာရေး၊ စားဝတျနရေေး၊ ကနြျးမာရေး၊ ပညာရေး ကနြောျတို့တှေ ဘာမှကို အဆငျမပွကွေဘူး။”
မဆုမှနျ ။ ။ ဟုတျကဲ့ ဆယျနှဈတောငျရှိလာပွီဆိုတော့ ကွုံရတဲ့အခကျအခဲတှထေဲက အခကျအခဲအဖွဈဆုံးဆိုရငျ ဘာလို့ပွောလို့ရမလဲရှင့ျ။ အပွငျသှားလာခှင့ျကလညျး လုံးဝ ပိတျထားတာဆိုတော့လေ။
“အဲ့တာက (သှားလာခှင့ျက) အဓိက အရေးကွီးဆုံးပါပဲခငျဗြ။ ကနြောျတို့တှေ မှတျပုံတငျတှေ တငျထားတာလညျး ကတြာကတြယျ မကတြာမကဘြူး။ နောကျပွီးတော့ ဟိုဘကျ ဒီဘကျ တမွို့နယျကနေ တမွို့နယျကို သှားလာတာလညျး ဘယျလိုမှ အဆငျမပွဘေူး။ လမျးမှာ အခကျအခဲတှနေဲ့ အမြားကွီးကွုံနရေတယျ။ UNHCR က တာဝနျယူထားပွီးတော့ တလတကွိမျလောကျ ပေးထှကျတယျ အဲ့တာလညျး လုံလောကျတာမရှိဘူး အမ။ ကနြောျတို့ ဒုက်ခရောကျတယျ။”
ဒီလို IDP စခနျးတှထေဲက မူဆလငျဒုက်ခသညျတှအေပွငျ ရခိုငျပွညျနယျထဲမှာပဲ ကြေးရှာတှမှော နထေိုငျရတဲ့ မူဆလငျတှအေတှကျ လှတျလပျစှာသှားလာခှင့ျမရပဲ သူတို့ကို မွနျမာနိုငျငံတှငျးနဲ့ ရခိုငျပွညျနယျထဲမှာတောငျ အသှားအလာတှကေို ကန့ျသတျထားဆဲ ဖွဈပါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျထဲက မူဆလငျကြေးရှာတှေ၊ နောကျပွီးတော့ မူဆလငျ ဒုက်ခသညျစခနျးတှဆေီ သှားတဲ့လမျးတှတေိုငျးမှာ စဈဆေးရေးဂိတျတှေ ရှိပါတယျ။
မူဆလငျကြေးရှာ အခငြျးခငြျးသှားလို့ရပမေယ့ျ တခွားမွို့ပေါျနဲ့ မှတျဆလငျတှေ အမြားစုနရောထိုငျရာ မဟုတျတဲ့ တခွားကြေးရှာတှကေို ဖွတျသနျးသှားလာခှင့ျ ပိတျပငျထားတာဖွဈပါတယျ။ ရခိုငျပွညျနယျ သဲခြောငျး- လကျသမားကြေးရှာ အကှကျ (၈) မှာ နထေိုငျတဲ့ မူဆလငျဦးမောငျမောငျခိုငျက သူတို့အတှကျ အလိုလားဆုံးနဲ့ အဖွဈခငြျဆုံးဆန်ဒကတော့ လူသားတယောကျလို လူ့အခှင့ျအရေးနဲ့အညီ လှတျလပျစှာ လှုပျရှားသှားလာခှင့ျပါပဲလို့ ဆိုပါတယျ။
“လူလို သူမြားလိုလှတျလှတျလပျလပျ သှားခငြျတာပေါ့ဗြာ။ အခုက ကနြောျတို့ သှားရလာရတာ ခရီးလမျးတှမှော အဆငျမပွဘေူးခငျဗြ။ လမျးခရီး ဘယျသှားသှား အဆငျမပွဘေူး။
မဆုမှနျ ။ ။ ဘာဖွဈလို့ အဆငျမပွတောလဲရှင့ျ။
“မှတျပုံတငျလိုမယျတဲ့ မှတျပုံတငျကဒျရှိလို့မှ သှားလို့ရမယျတဲ့။ မှတျပုံတငျကဒျ မရှိတာတှကေလညျး အမြားကွီးပဲလေ။ ရှိတဲ့ကဒျတှနေဲ့ သှားတာလညျး အဆငျမပွဘေူး မှတျပုံတငျကဒျတှေ လြှောကျတဲ့လူလညျးရှိတယျ ရတာလညျးရှိတယျ မရတာတှလေညျး အမြားကွီးပဲ။”
လတျတလောမှာတော့ ရခိုငျပွညျနယျတှငျးမှာ အာဏာပိုငျတှဘေကျက မူဆလငျတှကေို နိုငျငံသားဖွဈမှုကို သခြောစိစဈပွီး အထောကျအထား ခိုငျလုံတဲ့သူတှကေို NVC (National Verification Card) အသိအမှတျပွုကဒျတှေ ထုတျပေးပွီး သှားလာခှင့ျပေးထားတာတှေ ရှိပမေယ့ျ မူဆလငျတောျတောျမြားမြားကတော့ နိုငျငံသားစိစဈရေးကဒျတှေ မရကွပါဘူး။ လူ (၁၀၀) လြှောကျထားရငျ (၉၅) ယောကျလောကျက အပယျခခြံနရေတဲ့ အနအေထားဖွဈနတေယျလို့လညျး သဲခြောငျး လကျသမားရှာက ဦးမောငျမောငျခိုငျက ဆိုပါတယျ။
“လြှောကျထားကွတယျ လြှောကျထားပွီးတော့ အကွောငျးကွားလာရငျ - လြှောကျထားတဲ့သူတှကေ ရလာတဲ့သူဆိုရငျ ၁၀၀ မှာ ၅ ယောကျလောကျပဲရတယျ။ ၉၅ ယောကျက မရတာ။ အဲ့ဒီ့ကဒျလေးရရငျတော့ ကနြောျတို့သှားလို့လာလို့ ရတယျ ရနျကုနျတှဘောတှေ သှားလို့ရတယျ။ လြှောကျထားတာတှကေ အရငျတုနျးက ၂၀၂၁ လောကျကလညျး ရသေးတယျ ၂၀၂၁ နောကျပိုငျးမှာ လြှောကျထားတဲ့လူတှကေ ကလြာမလား ကလြာမလား စောင့ျကွတယျ။ နပွေညျတောျက ဆငျးမလာဘူးလို့ အဲ့ဒီလို့ပွောတယျ။
မဆုမှနျ ။ ။ ဟုတျကဲ့ အဲ့ဒီ့လို သှားဖို့လာဖို့ အခကျအခဲအပွငျပေါ့။ စားဝတျနရေေးတို့ စီးပှားရေးတှေ လုပျကိုငျရတဲ့အခါ လုံခွုံမှုရှိလား ဘာအခကျအခဲတှမြေား ကွုံရလဲရှငျ။
“အလုပျအကိုငျကလညျး သဲခြောငျးမှာ ဘာတခုမှ အလုပျမရှိဘူး အလုပျလုပျလို့ မရဘူး။ ပငျလယျထှကျသှားကွပွီတော့ ငါးဖမျးကွပွနျတော့လညျး ငါးရတာကတာ နညျးနညျး ရဲကစဈတာတမြိုး၊ လဝကက စဈတာတမြိုး၊ စဈတပျက စဈတာတမြိုး။ အဲ့တာက အမြားကွီးပဲ အရေးထဲ ဆီဈေးက တကျသေးတယျ။ အဲ့တာကလညျး မကိုကျဘူး အမရေ။ အခုက အလုပျဆိုတာကလညျး ပငျလယျမှာ ငါးသှားဖမျးတာပဲ ရှိတယျ။ အဲ့တာလညျး အဆငျမပွဘေူး အမရေ။”
အခုလို ရခိုငျပွညျနယျထဲက မူဆလငျတှအေပွငျ ဆယျစုနှဈတနှဈစာ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာပဲ အပွငျထှကျသှားလာခှင့ျမရှိဘဲ နထေိုငျနကွေရတဲ့ မူဆလငျတှအေတှကျ စီးပှားရေးလညျး လုပျလို့မရ၊ အနာဂတျမဲ့ မြှောျလင့ျခကြျကငျးလာပွီး သူတို့ကို ကမ့ျတှထေဲ ပိတျထားခံရတဲ့ နှဈတှကွောလာနဲ့အမြှ သူတို့ရဲ့ နေ့စဉျပုံမှနျစားဝတျနရေေး၊ ကနြျးမာရေး၊ ပညာရေးနဲ့ ရုပျပိုငျးစိတျပိုငျးဆိုငျရာ မှမျးကွပျမှုတှေ ဖွဈလာနကွေရပါတယျ။ အရငျတုနျးက ရခိုငျပွညျနယျမှာ ဒီလို ဘာသာရေး- လူမြိုးရေးအခွခေံ အဓိကရုဏျးပဋိပက်ခတှေ မဖွဈခငျ မူဆလငျတှေ လှတျလပျစှာ သှားလာခှင့ျရခဲ့သလို ရခိုငျလူမြိုးတှနေဲ့ အတူတူ စီးပှားရေးတှေ လုပျကိုငျခဲ့ကွတာ ဖွဈပမေဲ့လို့ - အခုအခြိနျမှာတော့ အတူယှဉျတှဲနထေိုငျနိုငျရေး ယုံကွညျမှု ပွနျလညျတညျဆောကျနရေဆဲ အခွအေနေ ဖွဈပါတယျ။
ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျကိုယျတိုငျ ၂၀၁၆ခုနှဈက ဖှဲ့စညျးပေးခဲ့တဲ့ ကုလအတှငျးရေးမှူးခြုပျဟောငျး ကိုဖီအာနနျ ဦးဆောငျတဲ့ ရခိုငျပွညျနယျအကွံပေးကောျမရှငျရဲ့ အကွံပွုခကြျတှထေဲ မူဆလငျ IDP တှကေို သူတို့ မူလနထေိုငျနတေဲ့ နရောတှကေို ပွနျလညျနရောခထြားပေးဖို့ ဒါမှမဟုတျလို့ တခွားနရောသဈကို ပွနျလညျရှှေ့ပွောငျးပေးမယျဆိုရငျ သူတို့ရဲ့ သဘောဆန်ဒအရသာ ဆောငျရှကျပေးရမယျ၊ လုံခွုံမှု ရှိရမယျ၊ ဒါ့အပွငျ ဂုဏျသိက်ခာနဲ့ အညီ ပွောငျးရှှေ့နိုငျရမယျဆိုတဲ့အခကြျ ပါဝငျပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ သူတို့ မူလနထေိုငျရာ ဒသေတှမှော ပွနျလညျနထေိုငျနိုငျဖို့ ဦးစားပေး ဆောငျရှကျရမှာဖွဈပွီး၊ အဲ့ဒီလို မလုပျနိုငျဘူးဆိုရငျ IDP တှေ ပွောငျးရှှေ့လိုတဲ့ နရောသဈကို ပွောငျးရှှေ့နိုငျဖို့ ဆောငျရှကျပေးရမယျလို့လညျး အကွံပေးထားပါတယျ။
အဲ့ဒီ့တုနျးက အုပျခြုပျတဲ့ NLD အစိုးရအနနေဲ့ ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုနျးကို လကျမခံပမေဲ့လဲ ကိုဖီအာနနျကောျမရှငျ အကွံပွုခကြျတှအေတိုငျး ဆောငျရှကျမယျဆိုတာကို ကတိပွုထားခဲ့တာပါ။ ဒါပမေဲ့လို့၂၀၂၁ခုနှဈမှာ မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈအာဏာသိမျးခံလိုကျရပွီးနောကျပိုငျး အခုခြိနျအထိ ၂၀၁၂ ခုနှဈကတညျးကစ ၂၀၂၂ ခုနှဈအထိ ၁၀ နှဈအထိ IDP စခနျးတှထေဲ နခေဲ့ကွရတဲ့ မူဆလငျတှရေော ၂၀၁၇ ခုနှဈ တိုကျခိုကျမှုတှကွေောင့ျ ဘငျ်ဂလားဘကျအထိ တိမျးရှောငျသှားရတဲ့ မူဆလငျဒုက်ခသညျတှရေော နရေပျရငျးကို အခုထိ မပွနျနိုငျကွသေးဘဲ သူတို့နိုငျငံ သူတို့နရေပျရငျးတှကေို ပွနျနိုငျကွဖို့ဆိုတဲ့ မြှောျလင့ျခကြျ အနာဂတျမဲ့နကွေဆဲ ဖွဈပါတယျရှငျ။
